What a nun can teach a scientist about ecology | Victoria Gill

Transcriber: Joseph Geni Reviewer: Camille Martínez

Tłumaczenie: Elizabeth Zielinska Korekta: Paulina Kaniewska

Chciałabym przedstawić wam wszystkim, pięknym, ciekawym świata ludziom,

moje ulubione zwierzę.

Oto Piotruś Pan świata płazów,

OK, I would like to introduce all of you beautiful, curious-minded people

aksolotl meksykański.

Jest to taka salamandra,

to my favorite animal in the world.

która nigdy nie dorośnie i nie wyjdzie z wody

This is the Peter Pan of the amphibian world.

jak inne salamandry.

It's an axolotl.

Ten koleżka ma moce X-Mana.

It's a type of salamander,

Jeśli straci którąkolwiek kończynę, ta odrasta. To zdumiewające.

but it never fully grows up and climbs out of the water

like other salamanders do.

Spójrzcie tylko na niego. Jest wiecznie uśmiechnięty.

And this little guy has X-Man-style powers, right?

So if it loses any limb,

(Śmiech)

Jego pyszczek otulają pierzaste skrzela. Jak go nie kochać?

it can just completely regenerate.

It's amazing.

Bardzo bliskim krewnym tego aksolotla

And, I mean, look at it -- it's got a face with a permanent smile.

(Laughter)

jest salamandra achoque.

It's framed by feathery gills.

Jest równie urocza.

It's just ... how could you not love that?

Żyje tylko w jeziorze na północy Meksyku,

This particular type of axolotl, a very close relative,

które nazywa się Pátzcuaro.

is known as an achoque.

Jak widzicie,

It is equally as cute,

and it lives in just one place in a lake in the north of Mexico.

jest naprawdę piękne.

Ale niestety z powodu przełowienia i dużego zanieczyszczenia

It's called Lake Pátzcuaro,

salamandry achoque tam wymierają.

and as you can see,

it is stunningly beautiful.

Coś podobnego dzieje się na całym świecie.

But unfortunately, it's been so overfished and so badly polluted

Przeżywamy właśnie kryzys wymierania gatunków,

that the achoque is dying out altogether.

dotykający szczególnie tych, które są ewolucyjnie przystosowane

And this is something that's a scenario that's playing out all over the world.

do życia w jednej małej niszy, na przykład w jednym jeziorze.

We're living through an extinction crisis,

Ale to jest TED.

Przedstawię wam więc ciekawe rozwiązanie ważnego problemu.

and species are particularly vulnerable when they're evolutionarily tailored

Jak można uratować jeden wyjątkowo dziwny gatunek przed wyginięciem?

to just one little niche or maybe one lake.

But this is TED, right?

Moja odpowiedź na to pytanie

So this is where I give you the big idea, the big solution.

nie wymaga zaawansowanych technologii.

So how do you save one special weird species from going extinct?

Jest naprawdę prosta.

Trzeba znaleźć ludzi, którzy wiedzą wszystko o tym zwierzęciu,

Well, the answer, at least my answer,

wypytać ich, wysłuchać

isn't a grand technological intervention.

It's actually really simple.

i podjąć z nimi współpracę, jeśli są na to gotowi.

It's that you find people who know all about this animal

Zaobserwowałam to na polu nauki,

and you ask them and you listen to them

ochrony przyrody w szczególności.

and you work with them, if they're up for that.

Jeśli naukowcy nie będą współpracować z miejscową ludnością

dysponującą cenną wiedzą,

So I want to tell you about how I've seen that in science,

mądrością praktyczną, dla której nie ma miejsca w czasopismach naukowych,

and in conservation in particular,

if scientists don't team up with local people

ich wysiłki mogą się minąć z celem.

who have really valuable knowledge

Naukowcy i nauka jako taka mogą odpaść w przedbiegach,

but a practical wisdom that's not going to be published in any academic journal,

jeśli założą, że to eksperci wiedzą najlepiej.

they can really miss the point.

Jeśli jednak naukowcy pozbędą się akademickich ograniczeń

Scientists and science as an enterprise can fall at the first hurdle

i zwrócą się do ludzi,

if it rushes in knowing that it's the experts that know best.

którzy mają zupełnie inny, ale naprawdę ciekawy punkt widzenia,

But when scientists shake off those academic constraints

można będzie uratować świat,

a na początek jednego cudownie dziwnego płaza.

and really look to people who have a totally different

Do misji ratowania salamander achoque

but really important perspective on what they're trying to do,

potrzebujemy w zespole takich ludzi.

it can genuinely save the world,

one wonderfully weird amphibian at a time.

Oto siostry dominikanki,

So, in the case of the achoque,

zakonnice mieszkające w klasztorze w Pátzcuaro,

these are the people you need on your team.

(Laughter)

które z salamandrami achoque łączy wspólna historia.

These are the Sisters of the Immaculate Health.

Jest to tak niewiarygodnie cudowne,

They are nuns who have a convent in Pátzcuaro, they live in Pátzcuaro,

że postanowiłam zrobić o nich audycję.

and they have a shared history with the achoque.

Mam nawet niezbyt dobre selfie,

żeby to udowodnić.

And it is so mind-bogglingly wonderful

W centrum klasztoru znajduje się pomieszczenie, które wygląda tak.

that it drew me all the way there to make an audio documentary about them,

Jest bardzo dziwne.

and I even have the unflattering selfie

Wypełniają je akwaria ze słodką wodą

to prove it.

There is a room at the center of their convent, though,

i setkami salamander achoque.

A to dlatego, że te stworzenia dzięki zdolnościom regeneracyjnym

that looks like this.

It's very strange.

It's lined with all these tanks full of fresh water

zjedzone mają ponoć uzdrawiającą moc.

and hundreds of achoques.

Siostry robią z nich z lekarstwo, które potem sprzedają.

And that's because this creature, because of its regenerative abilities,

it's believed has healing powers if you consume it.

Kupiłam butelkę.

So the sisters actually make and sell a medicine using achoques.

Oto ona.

Smakuje to trochę jak miód,

ale siostry sądzą, że jest ono dobre

I bought a bottle of it.

na wszelkiego rodzaju dolegliwości, zwłaszcza układu oddechowego.

So this is it.

Posłuchajcie siostry Ofelii.

It tastes a bit like honey,

but the sisters reckon it is good

SO: (Mówi po hiszpańsku) (Głos tłumaczki)

for all kinds of particularly respiratory ailments.

Nasze zgromadzenie w Pátzcuaro założyły siostry dominikanki w 1747 roku.

So I just want you to have a listen, if you will, to a clip of Sister Ofelia.

(Audio) Sister Ofelia: (speaks in Spanish)

Jakiś czas później siostry zaczęły robić syrop z salamandry achoque.

(Audio) (Interpreter voice-over) Our convent was founded by Dominican nuns

Nie my odkryłyśmy właściwości lecznicze tych zwierząt.

here in Pátzcuaro in 1747.

Od najdawniejszych czasów była to wiedza ludowa tutejszych mieszkańców.

Sometime after that,

our sisters started to make the achoque syrup.

Ale potem i my zaczęłyśmy robić ten syrop.

We didn't discover the properties of the achoque.

That was the original people from around here, since ancient times.

Miejscowi wiedzieli o tym

i przynosili nam zwierzęta.

Victoria Gill: Rozumiem.

Czyli salamandry achoque są używane do produkcji tego syropu.

But we then started to make the syrup, too.

The locals knew that,

Co on leczy i do czego służy?

and they came to offer us the animals.

SO: (Mówi po hiszpańsku)

(Audio) Victoria Gill: I see.

So the achoques are part of making that syrup.

(Głos tłumaczki) Pomaga na kaszel, astmę,

na zapalenie oskrzeli, na płuca i bóle pleców.

What does the syrup treat, and what is it for?

(Audio) SO: (speaks in Spanish)

VG: Zaklęłyście moc salamander w syropie, w lekarstwie.

(Audio) (Interpreter voice-over) It's good for coughs, asthma,

Czy mogę wiedzieć, jak go się robi?

bronchitis, the lungs and back pain.

Nie mogę? Siostra kręci głową i się uśmiecha... (Śmiech)

(Audio) VG: And so you've harnessed that power

in a syrup, in a medicine.

VG: Siostry nie zdradzą wielowiekowej sekretnej receptury.

Can you tell me how it's made?

(Śmiech)

You're shaking your head and smiling. (Laughter)

Jednak spadek populacji salamander achoque

VG: Yeah, they're not up for sharing the centuries-old secret recipe.

doprowadził do niemal całkowitego wstrzymania produkcji lekarstwa

(Laughter)

But the decline in the achoque

i to dlatego siostry rozpoczęły

pierwszą na świecie hodowlę salamander achoque.

actually nearly put a halt to that medicine production altogether,

Chciały tylko utrzymać zdrową i stabilną populację,

żeby dalej wytwarzać syrop,

which is why the sisters started this.

ale przy okazji stworzyły program ochrony krytycznie zagrożonego gatunku.

It's the world's first achoque farm.

All they wanted was a healthy, sustainable population

so that they could continue to make that medicine,

Po kilku latach

naukowcy, których widać na tym zdjęciu,

but what they created at the same time

z brytyjskiego Chester Zoo, to niedaleko mojego miejsca zamieszkania,

was a captive breeding program for a critically endangered species.

oraz z meksykańskiego Uniwersytetu Michoacana w Morelii

And fast forward a few years,

and these scientists that you can see in this picture

przekonali w końcu siostry, choć zajęło im to całe lata,

from Chester Zoo all the way over the in UK,

żeby dołączyły do ich programu badawczego.

not far from where I live,

and from Michoacana University in Morelia in Mexico

Zakonnice zdradziły biologom,

jak wyhodować zdrowe i wytrzymałe salamandry achoque,

have persuaded the sisters -- it took years of careful diplomacy --

to join them in a research partnership.

a naukowcy część swoich funduszy przeznaczyli

So the nuns show the biologists

na zakup zbiorników, filtrów i pomp

how you rear perfectly healthy, very robust Pátzcuaro achoques,

do tego osobliwego pomieszczenia.

To przykład współpracy, która może ocalić gatunek zagrożony wyginięciem.

and the scientists have put some of their funding

into tanks, filters and pumps

Podobnych kooperatyw nie spotyka się zbyt często,

in this strange, incongruous but amazing room.

więc miałam niesamowite szczęście.

This is the kind of partnership that can save a species.

Odwiedziłam wiele miejsc, podążając za genialnymi ludźmi,

But I don't think I see enough of this sort of thing,

którzy z pomocą nauki próbują odpowiedzieć na ważne pytania

and I have been ludicrously lucky in my job.

i rozwiązać palące problemy.

I've traveled to loads of places and just basically followed around

Towarzyszyłam naukowcom,

którzy rozwiązali zagadkę przyczyn menopauzy,

brilliant people who are trying to use science to answer big questions

śledząc orki oceaniczne u wybrzeży północnego Pacyfiku.

and solve problems.

Jeździłam za naukowcami,

I've hung out with scientists who have solved the mystery

którzy filmowali kolonie pingwinów antarktycznych,

of the origin of the menopause by tracking killer whales

żeby na bieżąco rejestrować wpływ zmian klimatycznych.

off the north Pacific coast.

And I've followed around scientists

Ale to właśnie ten zespół najbardziej utkwił mi w pamięci.

who've planted cameras in Antarctic penguin colonies,

To oni pokazali mi znaczenie delikatnych, ale naprawdę ważnych powiązań.

because they were looking to capture the impacts of climate change

as it happens.

But it's this team that really stuck with me,

I myślę, że nie mogę o nich zapomnieć także dlatego,

that really showed me the impact

że to nie jest typowy model współpracy.

that these delicate but really important relationships can have.

Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest nasze tradycyjne podejście

And I think the reason that it stuck with me as well

do hierarchii w badaniach naukowych,

is because it's not common.

And one of the reasons it's not common

która nie zachęca badaczy do pokory

is because our traditional approach

i współpracy z osobami spoza swojego kręgu

of the hierarchical system of academic achievement

mogącymi wnieść wkład do projektu.

doesn't exactly encourage the type of humility

Myślę, że zwłaszcza na Zachodzie panuje swoista tradycja

where scientists will look to nonscientists

ślepej akademickiej arogancji,

and really ask for their input.

która sprawia, że nauka od zawsze była przedsięwzięciem elitarnym.

In fact, I think we have a bit of a tradition,

I chociaż to się zmienia,

especially in the West,

of a kind of academically blinkered hubris

to nadal można to czasem zaobserwować.

that has kept science historically an enterprise for the elite.

Oto przykład z historii

And I think although that's moved on,

it continues to be its downfall on occasion.

i zarazem moja krytyka słynnego badacza sir Ernesta Shackletona

So here's my example from history

i jego transantarktycznej ekspedycji sprzed ponad 100 lat,

and my takedown of a scientific hero.

przygody, która skończyła się źle.

W jej trakcie Shackleton zignorował rady wielorybników z Georgii Południowej,

Sir Ernest Shackleton

and his Trans-Antarctic Expedition more than a century ago,

którzy znali ten region i ostrzegli go, że nie pokona bariery lodowej.

the celebrated ill-fated adventure.

Jest zbyt rozległa, za bardzo wysunięta na północ i zbyt niebezpieczna.

On his way there,

Shackleton just didn't listen to the whalers in South Georgia.

I co się stało?

Ta opowieść o wielkiej przygodzie, heroicznym dowództwie,

They knew that region, and they told him you won't get through the ice this year.

It's too widespread, it's too far north, it's too dangerous.

o tym, jak wszyscy uczestnicy wyprawy zostali uratowani...

And look what happened.

Nie opowiadaliśmy jej, gdyby Shackleton wrócił w domu,

I mean, granted, that great adventure,

that story of heroic leadership that we still tell,

posłuchawszy rad wielorybników.

Zamiast tego Shackleton stracił statek, załoga doznała zapewne wielu odmrożeń,

where he saved every single one of his men,

były wśród nich przypadki PTSD,

we wouldn't be telling that story if he'd just hightailed it for home

a okrętowa kotka, Mrs Chippy, została zastrzelona,

and taken their advice.

But it cost him his ship,

ponieważ walcząca o przetrwanie załoga nie miała już czym jej karmić.

I would imagine quite a lot of cold injuries among the team,

a good few cases of PTSD

Wszystko to wydarzyło się dawno temu,

and Mrs. Chippy, the ship's cat, had to be shot

ale w trakcie przygotowań do tej prelekcji wróciłam do materiałów,

because the team couldn't afford any extra food as they fought to survive.

nad którymi pracowałam.

Now, that was all a very long time ago,

Do przypadków niezwykłej współpracy zmieniającej świat na lepsze.

but as I've prepared for this talk,

Rozmawiałam z byłymi kłusownikami,

I've revisited some of the stories that I have covered,

których wiedza o miejscach nielegalnych polowań

where these really unusual collaborations made a real positive difference.

okazała się bardzo przydatna w projektach ochrony przyrody

tych samych miejsc.

So I spoke to former poachers

Rozmawiałam z niezwykłym artystą,

whose knowledge of where they used to hunt illegally

któremu doświadczenie choroby psychicznej

is now really important in conservation projects

pozwoliło zaprojektować i stworzyć

in those same places.

And I spoke to an amazing artist

nowy, innowacyjny i piękny szpitalny oddział psychiatryczny.

whose own experience of mental health struggles

has actually paved the way for him to take a role in designing and creating

Ostatnio byłam w Czarnobylskiej Strefie Wykluczenia

wraz z grupą naukowców, którzy pracują tam od dawna.

a new, really innovative and beautiful mental health ward in a hospital.

Jeden z ich eksperymentów z uprawą zbóż na tym obszarze

przyniósł to,

Most recently, I worked here, in the Chernobyl Exclusion Zone,

pierwszą czarnobylską wódkę.

with a team of scientists that have been working there for decades.

(Śmiech)

One of their experiments growing crops in that area

has now turned into this.

Smakuje całkiem nieźle. Próbowałam.

It's Chernobyl's first vodka.

(Laughter)

I chociaż wygląda na wyrób niszowy,

jest pierwszym produktem przeznaczonym do konsumpcji ze strefy zamkniętej

It's pretty good, too! I've tasted it.

And this is actually, although it looks like a niche product,

od czasu awarii elektrowni.

To wynik wielu lat rozmów

it's set to be the first consumer product to come out of the exclusion zone

z ludźmi żyjącymi na obrzeżach tych opuszczonych terenów,

since the nuclear accident.

którzy chcą wiedzieć, czy i kiedy będą mogli uprawiać ziemię bezpiecznie,

And that's actually the result of years of conversation

otwierać firmy oraz odbudować lokalne społeczności i swoje życie.

with local communities who still live on the periphery of that abandoned land

Podobną pokorę i gotowość słuchania,

and want to know when they can -- and if they can -- safely grow food

zobaczyłam w pełnej okazałości, kiedy odwiedziłam Pátzcuaro.

and build businesses and rebuild their communities and their lives.

Widziałam, jak Gerardo Garcia, biolog zajmujący się ochroną przyrody od dekad,

This was a product of humility,

of listening,

and I saw that in spades when I visited Pátzcuaro.

słucha i obserwuje z uwagą, jak zakonnica w pełnym habicie

i lateksowych rękawiczkach

So I watched as a decades-experienced conservation biologist

pokazuje, że jeśli delikatnie stuknie się salamandrę w głowę,

called Gerardo Garcia

to otworzy ona pyszczek i będzie można szybko pobrać wymaz do badania DNA.

listened and watched super carefully

as a nun in a full habit and wimple and latex gloves

(Śmiech)

Kiedy naukowcy połączą siły z ludźmi,

showed him how, if you tap an achoque on the head really gently,

it'll open its mouth so you can quickly get a DNA swab with a Q-tip.

którzy mają dużą wiedzę w temacie,

(Laughter)

ale zupełnie inną perspektywę,

When scientists team up with, look to and defer to people

może wydarzyć się coś naprawdę wyjątkowego.

who have a really valuable perspective on what they're trying to do

Przykładem takiej ambitnej, szerokiej współpracy

but a totally different outlook,

something really special can happen.

jest Międzyrządowa Platforma

ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu.

Now, there is a truly global and a very, very ambitious example of this

Nazwa nie jest zbyt chwytliwa, ale zostańcie ze mną.

Platforma zrzesza ponad 130 krajów,

called the International Panel on Biodiversity and Ecosystem Services.

a jej celem jest ocena stanu środowiska naturalnego

Now, that is not a snappy title, but stick with me.

na całej planecie.

This organization includes more than 130 countries,

Ostatni raport platformy

and it's aiming to do nothing less than assess the state of the natural world

może stać się podstawą międzynarodowych porozumień,

across our entire planet.

które będzie mogło podpisać wszystkie 130 krajów,

So it recently published this global assessment

żeby wreszcie podjąć działania w celu rozwiązania kryzysu bioróżnorodności,

on the state of nature,

and that could be the foundation for an international agreement

który ma miejsce właśnie teraz.

where all of those nations could sign up to finally take action

Próbowałam popularyzować podobne raporty

to tackle the biodiversity crisis that's happening on planet Earth

wśród szerokich grup odbiorców i wiem,

right now.

że duże międzynarodowe grupy wysokiego szczebla wydają się

Now, I know from trying to communicate, trying to report on reports like this,

niedostępne i nienamacalne,

on assessments like this for a broad audience,

ale w sercu każdego takiego projektu znajduje się grupa ludzi, autorzy raportu,

that these big international groups can seem so high-level

których niełatwym zadaniem jest zebranie danych biologicznych i ekologicznych

as to be kind of out of reach and nebulous,

but there's a group of human beings at the center of them,

odzwierciedlających rzeczywisty stan środowiska naturalnego.

the report's authors,

who have this formidable task of bringing together

Dziesięć lat przed powstaniem platformy

all of that biological and ecological information

that paints a clear and accurate picture

stworzono tak zwane “ramy kulturowe”,

of the state of the natural world.

będące rodzajem słownika pojęć kulturowych pozwalającym na porównanie

And 10 years before this panel even set out to do that,

to put that assessment together,

różnych sposobów mówienia o środowisku naturalnym.

they created what's called a "cultural concept framework."

This is essentially a cultural concept translation dictionary

Przykładowo ramy te oficjalnie uznają,

że “Matka Ziemia” i “natura” to pojęcia jednoznaczne,

for all of the different ways that we talk about the natural world.

co oznacza, że wiedzę rdzennych i lokalnych społeczności

So it formally recognizes, for example,

też można zawrzeć w tym dokumencie,

that "Mother Earth" and "nature" means the same thing.

doceniając jej wagę i wartość

dla oceny stanu naszego środowiska.

And what that means is that Indigenous and local knowledge

can be brought into the same document

and given the weight and merit that it deserves

Takie podejście jest ogromnie ważne,

in that assessment of what state our natural environment is in.

bo inuicka łowczyni, która nigdy nic nie opublikuje w czasopiśmie naukowym,

może wiedzieć więcej o Arktyce i obserwowanych tam zmianach klimatycznych

And that is absolutely critical,

because an Inuit hunter might never publish in an academic journal,

niż naukowiec, który od wielu lat odwiedza to miejsce

but I'll bet you she knows more about the changes to her home Arctic community

w celu dokonania pomiarów.

To właśnie rdzenni mieszkańcy opiekują się łącznie

because of climate change

than a scientist who spent many years going to and from that region

około jedną czwartą powierzchni lądowej naszej planety,

taking measurements.

And collectively, Indigenous people are the caretakers

w tym jej najbardziej bioróżnorodnymi miejscami.

of an estimated 25 percent of the entire global land surface,

Wyobraźcie sobie, jak wiele tracimy,

nie przekraczając tych barier kulturowych

including some of the most biodiverse places on the planet.

kiedy staramy się zrozumieć, jak działa świat i jak go chronić.

So imagine how much we're missing

if we don't cross those cultural boundaries,

Każdy projekt badawczy jest na to szansą.

or at least try to,

when we're trying to figure out how the world works

Co by się stało, gdyby każda propozycja badawcza

and how to protect it.

Every single research proposal is a new opportunity to do exactly that.

musiała zawierać sugestie ludzi takich jak

lokalni rolnicy, liderzy rdzennych społeczności czy zakonnice,

So what if, every time a research project was proposed,

których naukowcy chcieliby włączyć do współpracy,

it had to include a suggestion of a person or a group of people --

zaprosić do swojego zespołu i wysłuchać?

local farmers, Indigenous community leaders, nuns --

Niech siostra Ofelia sama powie nam,

that researchers wanted to bring into the fold,

dlaczego jest tak bardzo oddana

invite into their team and listen to?

idei ocalenia salamander achoque.

I just want to let Sister Ofelia give her view

VG: Czy uważa siostra, że uratowanie tego gatunku przed wymarciem

of why she is so particularly driven and dedicated

to the survival of the achoque.

jest częścią siostry powołania?

SO: (Mówi po hiszpańsku)

(Audio) VG: Sister Ofelia, do you think that saving this species from extinction,

(Głos tłumaczki) Obowiązkiem każdego człowieka

is that part of your work for God?

jest niekrzywdzenie tych, którzy żyją w jego otoczeniu.

(Audio) SO: (speaks in Spanish)

Dotyczy to wszystkich istot.

Zostaliśmy stworzeni nie tylko po to, żeby żyć,

(Audio) (Interpreter voice-over) It's the responsibility

lecz także żeby żyć szczęśliwie i uszczęśliwiać innych.

of every human being

not to harm those who live around us.

That's all living things.

My tutaj uszczęśliwiamy siebie i innych,

chroniąc to zwierzę,

We're all created not only just to survive but to be happy and to make others happy.

a robimy to na chwałę Bożą.

All of us here are providing happiness by protecting this animal,

and we're also making Him happy.

Chyba powinnam zamilknąć i pozwolić siostrom śpiewać,

(Audio) (Nuns singing)

bo brzmi to pięknie.

Słyszeliście to?

“Uszczęśliwiać siebie i innych”.

VG: I feel like I should sort of slink off and let the nuns sing me out,

Nie jest to coś, co jest podkreślane w propozycjach projektów badawczych.

because it sounds so lovely.

But did you hear that?

(Śmiech)

Ale właśnie to stało się bodźcem

"We're providing happiness."

Now, that's not a protocol you'd ever see outlined

do stworzenia najbardziej udanego programu hodowlanego na świecie,

in any formal research project proposal --

do hodowli zwierzęcia, które było na skraju wyginięcia.

(Laughter)

but it's the impetus behind what's become the most successful breeding program

Czy to nie jest po prostu cudowne?

Dziękuję.

in the world

(Oklaski)

of an animal that was on the very brink of being wiped out.

And isn't that just wonderful?

Thank you.

(Applause)