Your Right to Mental Privacy in the Age of Brain-Sensing Tech | Nita Farahany | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

Today, we know and track virtually nothing that’s happening in our own brains.

ဒီခေတ်မှာ ဦးနှောက်ထဲမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာကို ကျွန်မတို့ကို မသိ၊ခြေရာမခံနိုင်သလောက်ပါ။

But in a future that is coming much faster than you realize,

ဒါပေမဲ့ ကိုယ် သိတာထက် အများကြီး ပိုမြန်လာမယ့် အနာဂတ်မှာတော့

all of that is about to change.

ဒါတွေအားလုံး ပြောင်းလဲတော့မှာပါ။

We're now familiar with sensors in our smart watches to our rings,

အခု စမတ်နာရီတွေ၊ လက်စွပ်တွေထဲက အာရုံခံကိရိယာတွေနဲ့ အကျွမ်းတဝင်ရှိနေပါတယ်၊

that track everything from our heartbeats to our footsteps, breaths,

ဒါတွေက နှလုံးခုန်နှုန်းကနေ ခြေလှမ်းတွေ၊ အသက်ရှူတာ၊ ကိုယ်ခန္ဓာအပူချိန်၊

body temperature, even our sleep.

အိပ်စက်တာအထိတောင် အရာရာကို ခြေရာခံနေတယ်။

Now, consumer neurotech devices are being sold worldwide

အခု ကိုယ်ပိုင်ဦးနှောက် လုပ်ဆောင်မှုကို ခြေရာခံနိုင်ဖို့ သုံးစွဲသူ

to enable us to track our own brain activity.

အာရုံကြောကိရိယာတွေကို ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာ ရောင်းချနေတယ်။

As companies from Meta to Microsoft,

Meta ကနေ Microsoft Snap နဲ့ Apple လိုတောင်

Snap and even Apple

ကုမ္ပဏီတွေက နားကြပ်တွေ၊

begin to embed brain sensors in our everyday devices

ခေါင်းစည်းတွေ၊ နာရီတွေနဲ့ ဝတ်ဆင်နိုင်တဲ့ တက်တူးတွေတောင်

like our earbuds, headphones, headbands, watches and even wearable tattoos,

နေ့စဉ်သုံး ကိရိယာတွေမှာ စတင် ထည့်သွင်းခဲ့တာကြောင့်၊

we're reaching an inflection point in brain transparency.

ကျွန်မတို့ဟာ ဦးနှောက် ပွင့်လင်းမြင်သာမှု ရဲ့ ပြောင်းလဲမှု အမှတ်ကို ရောက်ရှိနေတာပါ။

And those are just some of the company names we're familiar with.

ဒါတွေက အကျွမ်းတဝင်ရှိတဲ့ ကုမ္ပဏီနာမည်တွေ ထဲက တချို့ပဲရှိသေးတာပါ။

There are so many more.

အများကြီးရှိပါသေးတယ်။

Consumer neurotech devices are moving from niche products

သုံးစွဲသူ အာရုံကြောနည်းပညာ ကိရိယာတွေက ဦးနှောက် လှုပ်ရှားမှု၊

with limited applications

အသွင်တုနဲ့ ဆပွားထားတာတွေအတွက်

to becoming the way in which we'll learn about our own brain activity,

ထိန်းချုပ်မှုအကြောင်း သင်ယူရမယ့် နည်းလမ်းဖြစ်လာဖို့ အကန့်အသတ်ရှိတဲ့

our controller for virtual reality and augmented reality.

ပရိုဂရမ်တွေပါတဲ့ သီးခြား ထုတ်ကုန်တွေကနေ ရွေ့လျားလာတာပါ။

And one of the primary ways we'll interact

နည်းပညာရဲ့ ကျန်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းအားလုံးနဲ့

with all of the rest of our technology.

အပြန်အလှန်ဆက်သွယ်မယ့် အဓိက နည်းလမ်းတွေထဲက တစ်ခုပါ။

Even conservative estimates of the neurotech industry

၂၀၃၂ ခုနှစ်အရောက်မှာ အာရုံကြောနည်းပညာရဲ့ ရှေးရိုးစွဲ

put it at more than 38 billion dollars by 2032.

ခန့်မှန်းချက်တွေကတောင် ဒေါ်လာ ၃၈ ဘီလီယံကျော် ထည့်ဝင်တယ်။

This new category of technology presents unprecedented possibility,

ဒီနည်းပညာ အမျိုးအစားအသစ်က မကြုံစဖူး ဖြစ်နိုင်ခြေ၊ အကောင်း၊ အဆိုး

both good and bad.

နှစ်ခုစလုံးကို ပေးတယ်။

Consider how our physical health and well-being are increasing

အာရုံကြော ရောဂါနဲ့ ဝေဒနာတွေ ဆက်တိုးလာချိန်မှာ ရုပ်ပိုင်း ကျန်းမာရေးနဲ့

while neurological disease and suffering continue to rise.

ကျန်းမာသုခ တိုးလာပုံကို သုံးသပ်ကြည့်ပါ။

55 million people around the world are struggling with dementia,

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက လူ ၅၅ သန်းဟာ မှတ်ဉာဏ် ချို့ယွင်းမှုရောဂါနဲ့ ရုန်းကန်နေရပြီး၊

with more than 60 to 70 percent of them suffering from Alzheimer's disease.

သူတို့ထဲက နောက်ထပ် ၆၀ ကနေ ၇၀%ကျော်က အယ်လ်ဇိုင်းမားရောဂါ ခံစားနေရတယ်။

Nearly a billion people struggle with mental health

လူ သန်းတစ်ထောင်နီးပါးဟာ စိတ်ကျန်းမာရေးနဲ့ မူးယစ်ဆေးသုံးစွဲမှု

and drug use disorders.

ဝေဒနာတွေနဲ့ ရုန်းကန်နေကြတယ်။

Depression affects more than 300 million.

စိတ်ကျဝေဒနာက လူ သန်း ၃၀၀ ကျော်ကို ထိခိုက်စေတယ်။

Consumer neurotech devices could finally enable us

ကျန်တဲ့ ကာယ ကျန်းမာရေးကို ကျွန်မတို့ အရေးတကြီး ကုသသလို၊

to treat our brain health and wellness

နောက်ဆုံးမှာ သုံးစွဲသူ အာရုံကြောကိရိယာတွေက

as seriously as we treat the rest of our physical well-being.

ဦးနှောက် ကျန်းမာရေးနဲ့ ကောင်းမွန်မှုကို ကုသနိုင်စေနိုင်တယ်။

But making our brains transparent to others

ဒါပေမဲ့ ဦးနှောက်ကို အခြားသူတွေနဲ့ ပွင့်လင်းမြင်သာစေတာကလည်း

also introduces extraordinary risks.

ထူးခြားတဲ့အန္တရာယ်တွေကို အစပြုပေးတယ်။

Which is why, before it's too late to do so,

ဒါကြောင့်၊ ဒီလို လုပ်ဖို့ သိပ်နောက်မကျခင်၊

we must change the basic terms of service for neurotechnology

တစ်ဦးချင်း အခွင့်အရေးတွေဘက်ကနေရှိတဲ့ အာရုံကြောနည်းပညာအတွက် ဝန်ဆောင်မှု အခြေခံ

in favour of individual rights.

သတ်မှတ်ချက်တွေကို ပြောင်းလဲရမှာပါ။

I say this not just as a law professor who believes in the power of law,

ဒါကို ဥပဒေရဲ့အာဏာကို ယုံကြည်တဲ့ ဥပဒေ ပါမောက္ခတစ်ယောက်အနေနဲ့သာမက၊

nor just a philosopher trying to flesh out norms,

စံတွေကို ဖြည့်ဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့ အတွေးအခေါ်ပညာရှင်တစ်ယောက်သာမဟုတ်ဘဲ၊

but as a mother who's been personally and profoundly impacted

ကျွန်မရဲ့ဘဝထဲက အာရုံကြောနည်းပညာ အသုံးပြုမှုကြောင့်ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရနဲ့

by the use of neurotechnology in my own life.

အကြီးအကျယ် ထိခိုက်ခံခဲ့ရတဲ့ မိခင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ပါ ပြောတာပါ။

On Mother's Day in 2017,

၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ မိခင်များနေ့မှာ

as my daughter Calista lay cradled in my arms,

ကျွန်မရဲ့သမီး ကယ်လီစတာကို လက်ထဲမှာ ပွေ့ထားတုန်း

she took one last beautiful breath.

သူ့ရဲ့ လှပတဲ့ နောက်ဆုံး ထွက်သက်ကို ရှူသွားတယ်။

After a prolonged hospitalization,

အချိန်ကြာကြာ ဆေးရုံတက်ပြီးတဲ့နောက်

complications following infections claimed her life.

နောက်ဆက်တွဲ ရောဂါကူးစက်မှုတွေက သူ့အသက်ကို နှုတ်ယူသွားတာပါ။

The harrowing trauma that she endured and we witnessed stretched into weeks.

သူ တောင့်ခံပြီး ကျွန်မတို့ မြင်တွေ့ခဲ့တဲ့ မချိမဆံ့ဒဏ်ရာက သီတင်းပတ်တွေအထိ ကြာခဲ့တယ်။

And I was left with lasting trauma

စိတ်သောကအလွန် ဖိစီးမှုဝေဒနာဖြစ်ပေါ်လာတဲ့

that progressed into post-traumatic stress disorder.

တာရှည် စိတ်ဒဏ်ရာနဲ့အတူ ကျွန်မ ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်။

Sleep escaped me for years.

နှစ်အတော်ကြာ အိပ်မရဖြစ်ခဲ့တယ်။

As each time I closed my eyes, I relived everything,

ကျွန်မရဲ့ မျက်လုံးတွေကို မှိတ်လိုက်တိုင်း အရေးပေါ်အခန်းကနေ

from the first moments that I was pushed out of the emergency room

ကျွန်မကို တွန်းထုတ်လိုက်တာကနေ သမီးရဲ့ မချိမဆံ့အော်သံတွေအထိ ပထမဆုံး အချိန်တွေက

to her gut-wrenching cries.

အရာရာတိုင်းကို ပြန်ခံစားခဲ့ရတယ်။

Ultimately, it was the help of a talented psychologist,

နောက်ဆုံးတော့ အလွန်တော်တဲ့ စိတ်ပညာရှင်တစ်ယောက်ရဲ့ အကူအညီပါ၊

using exposure therapy,

ထိတွေ့မှုကုထုံး သုံးတာ၊

and my use of neurofeedback

ကျွန်မရဲ့ အာရုံကြောတုံ့ပြန်မှုကို သုံးတာက

that enabled me to sleep through the night.

ညလုံးပေါက် အိပ်စက်ဖို့ ကူညီခဲ့တယ်။

For others who are suffering from traumatic memories,

စိတ်သောကရောက်တဲ့ အမှတ်ရစရာတွေကနေ ခံစားနေရသူတွေအတွက်

an innovative new approach using decoded neurofeedback,

decoded neurofeedback DecNef အသုံးပြုတဲ့ ဆန်းသစ်တဲ့ နည်းလမ်းသစ်က

or DecNef, may offer reprieve.

ခဏတာ သက်သာမှုပေးနိုင်တယ်။

This groundbreaking approach uses machine-learning algorithms

ဒီဆန်းသစ်တဲ့ နည်းလမ်းက စိတ်သောကရောက်တဲ့ အမှတ်ရစရာတွေနဲ့

to identify specific brain-activity patterns,

ဆက်နွှယ်နေတာတွေ အပါအဝင် ဦးနှောက် လှုပ်ရှားမှု

including those associated with traumatic memories.

ပုံစံတွေကို သိရှိဖို့ စက်သင်ယူမှု အယ်ဂိုရီသမ်တွေကို အသုံးပြုတယ်။

Participants then play a game

ဒီနောက်မှာ ပါဝင်သူတွေက အပြုသဘော

that enables them to retrain their brain activity

ဆက်နွယ်မှုတွေမှာ ဦးနှောက် လှုပ်ရှားမှုကို ပြန်ထိန်းနိုင်စေတဲ့

on positive associations instead.

ကစားနည်းတစ်ခုကို ကစားကြတယ်။

အဲဒီအချိန်တုန်းက ကျွန်မအတွက် DecNef သာရှိခဲ့ရင်၊

If I had had DecNef available to me at the time,

I might have overcome my PTSD more quickly

အသံ၊ တုန်လှုပ်ချောက်ချားမှုနဲ့ အနံ့တိုင်းကို တိုင်း ပြန်မခံစားရဘဲ

without having to relive every sound, terror and smell in order to do so.

ကျွန်မရဲ့ စိတ်သောကအလွန်ဝေဒနာကို ပိုအလျင်အမြန် ကျော်လွှားနိုင်ခဲ့လောက်တယ်။

I'm not the only one.

ကျွန်မ တစ်ယောက်တည်း မဟုတ်ပါဘူး။

Sarah described herself as being at the end of her life,

ဆာရာက သူ့ရဲ့ပြင်းထန်ပြီး ခဲကတ်တဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာကြောင့်၊

no longer in a life worth living,

ရှင်သန်ရကျိုးနပ်တဲ့ ဘဝတစ်ခု

because of her severe and intractable depression.

မဟုတ်တော့ဘူးလို့ သူ့ကိုယ်သူ သရုပ်ဖော်ခဲ့တယ်။

Then, using implanted brain sensors

ဒီနောက် ဦးနှောက်အတွက် နှလုံးခုန်စက်တစ်ခုလို

that reset her brain activity like a pacemaker for the brain,

ဦးနှောက် လှုပ်ရှားမှုကို ပြန်ချိန်ပေးတဲ့ ဦးနှောက် အာရုံခံကိရိယာတွေကို သုံးရင်း

Sarah reclaimed her will to live.

ဆာရာဟာ အသက်ရှင်လိုစိတ်ကို ပြန်ရယူခဲ့တယ်။

While implanted neurotechnology advances have been extraordinary,

ထည့်သွင်းထားတဲ့ အာရုံကြောနည်းပညာ တိုးတက်မှုတွေက ထူးခြားပေမဲ့၊

it's the everyday brain sensors

ဘဝအများစုကို သက်ရောက်မယ်လို့ ကျွန်မ ယုံကြည်တာက

that are embedded in our ordinary technology

သာမန် နည်းပညာမှာ ထည့်သွင်းထားတဲ့

that I believe will impact the majority of our lives.

နေ့စဉ်သုံး ဦးနှောက်အာရုံခံကိရိယာတွေပါ။

Like the one third of adults

ဥပမာ၊ လူကြီး ၃ ပုံ ၁ ပုံနဲ့

and nearly one quarter of children who are living with epilepsy

သမားရိုးကျ တက်တာကို ကာကွယ်တဲ့ ဆေးဝါးတွေ မတိုးတဲ့

for whom conventional anti-seizure medications fail.

ဝက်ရူးပြန်ရောဂါနဲ့ ရှင်သန်နေတဲ့ ကလေး ၄ ပုံ ၁ ပုံနီးပါးပါ။

Now, researchers from Israel to Spain have developed brain sensors

အခု အစ္စရေးကနေ စပိန်အထိ သုတေသီတွေဟာ ဝက်ရူးပြန်ရောဂါ မဖြစ်ခင် တစ်နာရီအလိုအထိ

using the power of AI in pattern recognition

ဝက်ရူးပြန် တက်တာကို သိရှိနိုင်ဖို့ ပုံစံ အသိအမှတ်ပြုမှုနဲ့

and consumer electroencephalography

consumer electroencephalography မှာ

to enable the detection of epileptic seizures minutes

အေအိုင် စွမ်းအားကို သုံးပြီး

to up to an hour before they occur,

ဦးနှောက် အာရုံခံကိရိယာတွေကို တီထွင်ခဲ့ကြပါတယ်၊

sending potentially life-saving alerts to a mobile device.

မိုဘိုင်းလ်ကိရိယာတစ်ခုဆီ အသက်ကယ် သတိပေးချက်တွေ ပေးပို့တာပါ။

Regular use of brain sensors could even enable us

ဦးနှောက် အာရုံခံကိရိယာတွေကို ပုံမှန်အသုံးပြုတာက

to detect the earliest stages

အသက်တွေကို ကယ်တင်ဖို့

of the most aggressive forms of brain tumors, like glioblastoma,

အရေးပါတဲ့၊ glioblastoma လို အပြင်းထန်ဆုံး ဦးနှောက် အကျိတ်ပုံစံတွေရဲ့

where early detection is crucial to saving lives.

အစောဆုံးအဆင့်တွေကိုတောင် သိရှိစေနိုင်တယ်။

The same could hold true for Parkinson's disease, to Alzheimer's,

ပါကင်ဆင် ရောဂါ၊ အယ်လ်ဇိုင်းမား ရောဂါ၊ စိတ်သောကရောက်တဲ့ ဦးနှောက် ထိခိုက်မှု၊

traumatic brain injury, ADHD, and even depression.

ADHD နဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာ အတွက်တောင် အလားတူ ဖြစ်နိုင်တယ်။

We may even change our brains for the better.

ဦးနှောက်ကို ပိုကောင်းမွန်ဖို့တောင် ပြောင်းလဲပေးနိုင်တာပါ။

The brain training game industry,

၂၀၂၁ ခုနှစ်မှာ အံ့အားသင့် စရာ

worth a staggering 6.5 billion dollars in 2021,

ဒေါ်လာ ၆.၅ ဘီလီယံ တန်ဖိုးရှိတဲ့၊ ဦးနှောက် လေ့ကျင့်ရေး ဂိမ်းလုပ်ငန်းက

was for years met with controversy

သက်ရောက်မှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး ထောက်ခံမှုမရှိတဲ့

because of unsupported scientific claims about their efficacy.

သိပ္ပံဆိုင်ရာ အဆိုတွေကြောင့် နှစ်များစွာ အငြင်းပွားမှုနဲ့ ကြုံခဲ့ရတယ်။

But now some brain-training platforms like Cognizant have proven powerful

ဒါပေမဲ့ အခုတော့ Cognizant လို ဦးနှောက် လေ့ကျင့်ရေး ပလက်ဖောင်းတချို့က ကြာလာတာနဲ့

in improving brain processing speeds, memory, reasoning

အကြိမ်ကြိမ် ကစားတဲ့အခါ ဦးနှောက် စီမံမှု အမြန်နှုန်း၊ မှတ်ဉာဏ်၊ဆင်ခြင်မှုနဲ့

and even executive functioning when played repeatedly over time.

စိတ်ထိန်းချုပ်မှု တိုးတက်ရေးမှာတောင် အစွမ်းရှိတာကို သက်သေပြခဲ့ထားတယ်။

When paired with neurofeedback devices for learning reinforcement,

သင်ယူရေး အားပေးမှုအတွက် အာရုံကြော တုံ့ပြန်မှု ကိရိယာတွေနဲ့ တွဲလိုက်တဲ့အခါ၊

this could revolutionize how we learn and adapt to change.

ဒါက ကျွန်မတို့ သင်ယူပြီး အလိုက်သင့် ပြောင်းလဲပုံကို ပြောင်းလဲပေးနိုင်တယ်။

Other breakthroughs could be transformational

အခြားထိုးဖောက်အောင်မြင်မှုတွေက လူသား အတွေ့အကြုံအတွက်

for the human experience.

အသွင်ပြောင်းပေးနိုင်တယ်။

Today, most human brain studies

ဒီခေတ် လူ့ဦးနှောက်လေ့လာမှု အများစုက

are based on a very small number of participants

ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ စမ်းသပ်ခန်း ဝန်းကျင်ထဲက အလွန် တိကျတဲ့

engaged in very specific tasks in a controlled laboratory environment.

အလုပ်တွေမှာ ပါဝင်တဲ့ ပါဝင်သူအရေအတွက် အနည်းငယ်အပေါ် အခြေခံနေတာပါ။

ဦးနှောက် အာရုံခံကိရိယာတွေကို အသုံးပြုမှု ပျံ့နှံလာတာနဲ့အတူ

With widespread use of brain sensors,

the data we could have to learn about the human brain

လူ့ဦးနှောက်နဲ့ပတ်သက်ပြီး သိရှိရမယ့် ဒေတာတွေက

would exponentially increase.

ဆပွား တိုးများလာမှာပါ။

With sufficiently large datasets of long-term, real-world data

နေ့စဉ် လုပ်ဆောင်မှုမှာ ပါဝင်နေသူတွေဆီက ရေရှည်၊

from people engaged in everyday activity,

လက်တွေ့ ဒေတာတွေရဲ့ အလုံအလောက် ကြီးမားတဲ့ ဒေတာစုတွေနဲ့အတူ

we just might address everything from neurological disease and suffering

အာရုံကြောဆိုင်ရာရောဂါနဲ့ ဝေဒနာခံစားတွေကနေ လူသား အတွေ့အကြုံအတွက်

to creating transformational possibilities for the human experience.

အသွင်ပြောင်းနိုင်ခြေတွေ ဖန်တီးတာအထိ အရာတိုင်းကို ဖြေရှင်းနိုင်လောက်တယ်။

But all of this will only be possible

ဒါပေမဲ့ ဦးနှောက် ဒေတာတွေကို အလွဲသုံးစားပြုခံရမှာ

if people can confidently share their brain data

စိုးရိမ်ခြင်းမရှိဘဲ၊ လူတွေက ဒါတွေကို

without fear that it will be misused against them.

စိတ်ချစွာ ဝေမျှနိုင်မှသာ ဒါတွေအားလုံး ဖြစ်နိုင်မှာပါ။

You see, the brain data that will be collected

ဒီကိရိယာတွေက စုဆောင်း၊ ထုတ်လုပ်မယ့် ဦးနှောက် ဒေတာတွေကို

and generated by these devices

အစဉ်အလာ စမ်းသပ်ခန်း

won't be collected in traditional laboratory environments

ဝန်းကျင်တွေ ဒါမှမဟုတ် ဆရာဝန်တွေနဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ လုပ်ဆောင်တဲ့

or in clinical research studies run by physicians and scientists.

ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ သုတေသနလေ့လာမှုတွေမှာ စုဆောင်းမှာ မဟုတ်တာ သိကြပါတယ်။

Instead, it will be the sellers of these new devices,

ဒါအစား၊ ဒါက နှစ်ပေါင်းများစွာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် ဒေတာတွေကို

the very companies who've been commodifying our personal data for years.

ကုန်ပစ္စည်းအဖြစ်လုပ်နေခဲ့တဲ့ ကုမ္ပဏီတွေ၊ ကိရိယာသစ်တွေရဲ့ ရောင်းချသူတွေဖြစ်လာမှာပါ။

Which is why we can't go into this new era naive about the risks

ဒါကြောင့် ဦးနှောက် ဒေတာတွေကို ဝေမျှတာကနေ ဖြစ်ပေါ်လာမယ့်

or complacent about the challenges

စိန်ခေါ်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အန္တရာယ်တွေ၊

that the collection and sharing our brain data will pose.

ကျေနပ်ရောင့်ရဲမှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး နုံအအနဲ့ ဒီခေတ်သစ်ထဲကို ဝင်လို့မရဘူး။

Scientific hurdles can and will be addressed in time,

သိပ္ပံဆိုင်ရာ အတားအဆီးတွေကို နောက်ဆုံးမှာ ဖြေရှင်းနိုင်မှာဖြစ်ပေမဲ့

but the social hurdles will be the most challenging.

လူမှုရေးအခက်အခဲတွေက စိန်ခေါ်မှုအရှိဆုံးဖြစ်မှာပါ။

Unlike the technologies of the past that track and hack the human brain,

လူ့ဦးနှောက်ကို ခြေရာခံပြီး ခိုးဝင်တဲ့ အရင်က နည်းပညာတွေနဲ့မတူဘဲ၊

brain sensors provide direct access to the part of ourselves

ဦးနှောက်အာရုံခံကိရိယာတွေက ကျွန်မတို့ တွန့်ဆုတ်နေတဲ့၊

that we hold back,

စကားလုံးတွေ၊ လုပ်ရပ်တွေကနေ

that we don't express through our words and our actions.

ဖော်မပြတဲ့၊ အပိုင်းဆီ တိုက်ရိုက် ဝင်ရောက်နိုင်အောင် ထောက်ပံ့တယ်။

Brain data in many instances will be more sensitive

ဖြစ်ရပ်အတော်များများမှာ ဦးနှောက် ဒေတာတွေက အရင်က ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ

than the personal data of the past,

ဒေတာတွေထက် ပိုအာရုံနိုင်လာမှာက

because it reflects our feelings, our mental states, our emotions,

ဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့ ခံစားမှုတွေ၊ စိတ်လှုပ်ရှားမှုတွေ၊ ဦးစားပေးမှုတွေ၊

our preferences, our desires, even our very thoughts.

လိုအင်ဆန္ဒတွေ၊ အတွေးတွေကိုတောင် ထင်ဟပ်နေလို့ပါ။

I would never have wanted the data that was collected

ကျွန်မရဲ့ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ ဆုံးၡုံးမှု စိတ်ဒဏ်ရာကနေ ဖြေရှင်းခဲ့ရတာကြောင့်

as I worked through the trauma of my personal loss

တခြားသူတွေက ကုန်ပစ္စည်းလုပ်၊ ဝေမျှ၊ ဆန်းစစ်ဖို့

to have been commodified,

ဒေတာတွေကို စုဆောင်းတာ

shared and analyzed by others.

ဘယ်တော့မှ ဖြစ်ချင်မှာမဟုတ်ဘူး။

These aren't just hypothetical risks.

ဒါတွေဟာ စိတ်ကူးသာရှိတဲ့ အန္တရာယ်တွေ မဟုတ်ဘူး။

Take Entertek, a Hangzhou-based company,

ဟန်ကျိုး အခြေစိုက် ကုမ္ပဏီဖြစ်တဲ့ InTetek ကို ကြည့်ပါ။

who has collected millions of instances of brain activity data

ဒါက စိတ်က ထိန်းချုပ်တဲ့ ကားပြိုင်ပွဲ၊ အိပ်စက်တာ၊ အလုပ်လုပ်တာ၊ ကိရိယာတွေမှာ ပါတဲ့

as people have engaged in mind-controlled car racing,

အာရုံကြောတုံ့ပြန်မှုကို အသုံးပြုတာမှာတောင်

sleeping, working,

လူတွေ ပါဝင်စဉ်မှာ

even using neurofeedback with their devices.

ဦးနှောက်လှုပ်ရှားမှု ဒေတာ သန်းပေါင်းများစွာ စုဆောင်းခဲ့တယ်။

They've already entered into partnerships with other companies

သူတို့က ဒီဒေတာတွေကို မျှဝေ၊ စိစစ်ဖို့ အခြားကုမ္ပဏီတွေနဲ့

to share and analyze that data.

ပူးပေါင်းမှုတွေမှာ ဝင်ရောက်ပြီးပါပြီ။

Unless people have individual control over their brain data,

လူတွေက ဦးနှောက် ဒေတာတွေကို တစ်ဦးချင်း ထိန်းချုပ်မှုမရှိရင်၊

it will be used for microtargeting or worse,

မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းရောဂါကို ကုသတာအစား၊ တစ်ဦးချင်းပစ်မှတ်ထားတာ

instead of treating dementia.

ဒါမဟုတ် ပိုဆိုးတာအတွက် အသုံးပြုမှာပါ။

Like the employees worldwide

အလုပ်ခွင်မှာ အာရုံစိုက်မှုနဲ့ မောပန်းမှုကို

who've already been subject to brain surveillance in the workplace

ခြေရာခံဖို့ ဦးနှောက် စောင့်ကြည့်မှုခံနေရတဲ့

to track their attention and fatigue,

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက အလုပ်သမားတွေလိုပဲ၊

to governments, developing brain biometrics,

ဦးနှောက် ဇီဝတိုင်းတာမှု တီထွင်တဲ့ အစိုးရတွေအတွက်တော့

to authenticate people at borders,

နယ်စပ်တွေက လူတွေကို စစ်ဆေးဖို့၊

to interrogate criminal suspects' brains

ရာဇဝတ်မှုဆိုင်ရာ သံသယရှိသူတွေရဲ့ ဦးနှောက်နဲ့

and even weapons that are being crafted

လူ့ ဦးနှောက် ကို မသန်မစွမ်း၊ ရှုပ် ထွေးစေဖို့

to disable and disorient the human brain.

ဖန်တီး ထားတဲ့ လက်နက်တွေကိုတောင် စစ်ဆေးဖို့ပါ။

Brain wearables will have not only read but write capabilities,

ဦးနှောက် ဝတ်ဆင်လို့ရတာတွေက စာဖတ်ရုံသာမက ရေးနိုင်စွမ်းတွေကိုပါ ဖြစ်စေမှာပါ၊

creating risks that our brains can be hacked, manipulated,

ဦးနှောက်ကို ဝင်ကြည့်နိုင်၊ခြယ်လှယ်နိုင်တဲ့ အန္တရာယ်တွေကို ဖန်တီးပြီး

and even subject to targeted attacks.

ပစ်မှတ်ထားခံရတဲ့ တိုက်ခိုက်မှုတောင်ခံရမှာပါ။

We must act quickly to safeguard against the very real

ကျွန်မတို့ရဲ့ အတွင်းအကျဆုံး ပင်ကိုစိတ်တွေ အတွက် လတကယ့် ထိတ်လန့်ဖွယ်

and terrifying risks to our innermost selves.

အန္တရာယ်တွေကို အလျင်အမြန် ကာကွယ်ရမှာပါ။

Recognizing a human right to cognitive liberty

အသိဉာဏ် လွတ်လပ်မှုဆိုင်ရာ လူ့ အခွင့်အရေး တစ်ခုကို အသိအမှတ်ပြုတာက

would offer those safeguards.

ဒီအကာအကွယ်တွေကို ပေးမှာပါ။

Cognitive liberty is a right from interference by others,

အသိဉာဏ် လွတ်လပ်ခွင့်က အခြားသူတွေရဲ့ နှောင့်ယှက်မှုကနေ အခွင့်အရေးတစ်ခုဆိုပေမဲ့၊

but it is also a right to self-determination

လူသားတွေ သာယာဝပြောဖို့ ဦးနှောက်နဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ

over our brains and mental experiences to enable human flourishing.

အတွေ့အကြုံတွေအပေါ် ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့်လည်းဖြစ်ပါတယ်။

To achieve this,

ဒါကို အောင်မြင်ဖို့

we need to recognize three interrelated human rights

အပြန်အလှန်ဆက်နွှယ်နေတဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ၃ ခုကို အသိအမှတ်ပြုဖို့လိုပြီး

and update our understanding of them

စိတ်အနှောင့်အယှက် ကင်းခွင့်ကို သေချာစေဖို့၊

to secure to us a right to mental privacy,

အလိုအလျောက် တုံ့ပြန်မှုတွေ၊ စိတ်ခံစားမှုတွေနဲ့

to safeguard us from interference with our automatic reactions,

အတွေးတွေကို အနှောင့်အယှက် မဖြစ်အောင် ကာကွယ်ဖို့

our emotions and our thoughts.

ကျွန်မတို့ရဲ့ သိနားလည်မှုကို မွမ်းမံဖို့လိုတယ်။

Freedom of thought as an absolute human right

အတွေးတွေကို တာဆီးမှု၊ ခြယ်လှယ်မှုနဲ့ ဒဏ်ခတ်မှုကနေ

to protect us from interception,

ကာကွယ်ဖို့ အကြွင်းမဲ့ လူ့အခွင့်အရေးအဖြစ်

manipulation and punishment of our thoughts.

လွတ်လပ်စွာ စဉ်းစားတွေးခေါ်မှု။

ဦးနှောက်နဲ့ စိတ်အတွေ့အကြုံတွေအပေါ်

And self-determination

to secure self-ownership over our brains and mental experiences,

ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ပိုင်ဆိုင်မှု သေချာစေဖို့ ကိုယ်ပိုင် ဆုံးဖြတ်ချက်။

to access and change them if we want to do so.

ဒီလိုလုပ်ချင်ရင် ဝင်ရောက် ပြောင်းလဲခွင့်။

There are important efforts already underway

အာရုံကြော နည်းပညာတွေပတ်လည်က အခွင့်အရေးတွေနဲ့

from the UN to UNESCO, in nations worldwide,

စည်းမျဉ်းတွေအပေါ် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက နိုင်ငံတွေ၊ ကုလသမဂ္ဂကနေ

over rights and regulations around neurotechnologies.

ယူနက်စကိုအထိ အရေးကြီးတဲ့ ကြိုးပမ်းမှုတွေ လုပ်ဆောင်နေဆဲပါ။

But those rights need to be better aligned

ဒါပေမဲ့ ဒီအခွင့်အရေးတွေက ပိုကျယ်ပြန့်တဲ့ ဒစ်ဂျစ်တယ်

with a broader set of digital rights.

အခွင့်အရေးတွေနဲ့ ပိုကိုက်ညီဖို့လိုပါတယ်။

Cognitive liberty is an update to liberty in the digital age

အသိဉာဏ် လွတ်လပ်မှုက ဒစ်ဂျစ်တယ် နည်းပညာအသီးသီးမှာရှိတဲ့

as an umbrella concept of human flourishing

လူသား ဖွံ့ဖြိုးရေးရဲ့ ပေါင်းရုံး အယူအဆ တစ်ခုအဖြစ် ဒစ်ဂျစ်တယ် ခေတ်ထဲက

across digital technologies.

လွတ်လပ်မှုအတွက် မွမ်းမံမှုတစ်ခုပါ။

Because the right way forward isn't through metaverse rights

မှန်ကန်တဲ့ နည်းလမ်းက metaverse အခွင့်အရေး၊ AI အခွင့်အရေး၊

or AI rights

အာရုံကြောနည်းပညာ

or neurotech rights and the like.

အခွင့်အရေး၊ ဒီလိုမျိုးတွေကနေ မဟုတ်လို့ပါ။

It's to recognize that these technologies don't exist in silos,

ဒီနည်းပညာတွေဟာ သီးခြားစီ မတည်ရှိပေမဲ့၊ ပေါင်းစပ်လိုက်တာက

but in combination, affecting our brains and mental experiences.

ဦးနှောက်နဲ့ စိတ်ပိုင်း အတွေ့အကြုံတွေကို ထိခိုက်စေတာကို အသိအမှတ်ပြုဖို့ပါ။

We are literally at a moment before.

ကျွန်မတို့ဟာ အရင်က တဒင်္ဂမှာ တကယ် ရှိနေတာပါ။

And I mean a moment.

ဆိုလိုတာက ခဏတာပါ။

Consumer brain wearables have already arrived,

သုံးစွဲသူ ဦးနှောက် ဝတ်ဆင်လို့ရတာတွေက ရောက်နှင့်နေပြီး

and the commodification of our brains has already begun.

ဦးနှောက်ကို ကုန်ပစ္စည်းအဖြစ် ဖန်တီးမှုက စတင်နေပါပြီ။

It's now just a question of scale.

အခုက အတိုင်းအတာရဲ့ မေးခွန်းတစ်ခုပါ။

We haven't yet passed the inflection point

ဦးနှောက်အများစုကို တခြားသူတွေက တိုက်ရိုက်

where most of our brains can be directly accessed and changed by others.

ဝင်ရောက်ပြီး ပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ အမှတ်ကို ကျွန်မတို့ မကျော်လွန်သေးပါဘူး။

But it is about to happen,

ဒါပေမဲ့ ဒါက ဖြစ်တော့မှာပါ၊

giving us a final moment to make a change

နှစ်အနည်းငယ်အတွင်း နောက်ပြန်မကြည့်နိုင်အောင်နဲ့

so that we don't look back in a few years' time

ကျန်ရစ်ခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာကြီးကို မြည်တမ်းဖို့

and lament the world we've left behind.

ပြောင်းလဲမှုတစ်ခု လုပ်ဖို့ နောက်ဆုံး တဒင်္ဂကို ပေးတာပါ။

We can and should be hopeful and deliberate

ဦးနှောက်နဲ့ စိတ်ပိုင်း အတွေ့အကြုံတွေအပေါ် ကိုယ့်ပိုင် ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့်ကို

about the choices we make now

သေချာစေဖို့ အခု ကျွန်မတို့ လုပ်တဲ့

to secure a right to self-determination over our brains and mental experiences.

ရွေးချယ်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး မျှော်လင့်ပြီး ချင့်ချိန်နိုင်သင့်တယ်။

The possibilities, if we do so,

ဒီလို လုပ်မယ်ဆို၊ ဖြစ်နိုင်ခြေတွေကို

are limited only by our imagination.

စိတ်ကူးကပဲ ကန့်သတ်ထားတာပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)