Jane Walsh: The rise of predatory scams -- and how to prevent them | TED

Transcriber:

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

When we're seven, getting older and turning eight sounds great.

အသက် ခုနစ်နှစ်အရွယ်မှာ အသက်ကြီးလာတာနဲ့ အမျှ ရှစ်နှစ်ပြည့်တာက ကောင်းပုံပုံရတယ်။

Then once we're in our teens,

ဆယ်ကျော်သက်အရွယ်ရောက်တာနဲ့

the very idea of getting older and being 16 is amazing.

အသက်ကြီးလာတာနဲ့ အသက် ၁၆ နှစ် ဖြစ်တာရဲ့ စိတ်ကူးက အံ့မခန်းပါပဲ။

But show me one single person

ဒါပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ အသက် ၅၀ နှစ်ပြည့် မွေးနေ့မှာ

who wakes up on their 50th birthday and says, "Wow, I can't wait till I'm 70."

နိုးလာတဲ့ တစ်ကိုယ်တည်းသမားက “အိုး၊ အသက် ၇၀ အထိ မစောင့်နိုင်ဘူး“လို့ပြောတာကို ပြပါ၊

"Getting old is not for sissies."

“အသက်ကြီးတာက ဂုဏ်သိက္ခာကျတာ မဟုတ်ဘူး။”

That's what my 90-year-old mother-in-law says when she's cross

ဒါက ရုပ်ပိုင်း သို့မဟုတ် စိတ်ပိုင်း ဆိုင်ရာ တစ်ခုခုကို ဖြတ်ကျော်ရတဲ့အခါ

because something, physically or mentally, just isn't working the way it should,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်တွေက လုပ်သင့်လုပ်ထိုက်တဲ့ အတိုင်း လုပ်မနေတာကြောင့် အသက် ၉၀ အရွယ်

and did, years ago.

ယောက္ခမဖြစ်သူက ပြောတဲ့စကားပါ။

But there are other surprises ahead of us.

ဒါပေမဲ့ ရှေ့မှာ တခြား အံ့သြစရာတွေ ရှိသေးတယ်။

There is something else that goes along with aging,

အိုမင်းလာတာနဲ့အတူ လိုက်ဖြစ်လာတဲ့ အခြားတစ်ခုလည်း ရှိသေးတယ်။

and it's not something we ever think about.

ဒါက ကျွန်မတို့ စဥ်းစားဖူးတာ တစ်ခုတော့ မဟုတ်ဘူး။

One in 10 adults over 60 will be abused during their lifetime.

အသက် ၆၀ ကျော် လူကြီး ၁၀ ယောက်မှာ တစ်ယောက် တစ်သက်တာမှာ အလွံသုံးစားလုပ်ခံရမှာပါ။

That is five million people every year.

ဒါက နှစ်စဉ် လူငါးသန်းပါ။

Even worse,

ပိုဆိုးတာက

half of those who develop dementia will experience some kind of abuse.

မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းရောဂါရှိသူ ထက်ဝက်လောက်ဟာ အလွဲသုံးစား တစ်မျိုးမျိုး ကြုံတွေ့ရမှာပါ။

And more often than not, the abuser will be a family member.

မကြာခဏထက် ပိုတာက စော်ကားသူက မိသားစုဝင်ဖြစ်မှာပါ။

ကျွန်မတို့ ဒါမှမဟုတ် ကိုယ်ချစ်ရတဲ့ သူတွေမှာ ဒါဖြစ်လာမယ်လို့

We never think that this is going to happen

to us or to our loved ones.

တစ်ခါမှ မတွေးမိဘူး။

But it's happening, right now,

ဒါပေမဲ့ အခုအချိန်မှာ ကျွန်မတို့ မိဘတွေ၊

to our parents, our grandparents and our neighbors.

အဘိုးအဘွားတွေနဲ့ အိမ်နီးနားချင်းတွေ ဆီမှာ ဖြစ်ပျက်နေတယ်။

I first learned elder abuse was a thing

လူကြီး အလွဲသုံးစားလုပ်မှုကို ပထမဆုံး သိခဲ့ရတာက

when my dad fell victim to a classic elder scam.

ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ် လူကြီး လိမ်လည်မှုတစ်ခုမှာ ကျွန်မအဖေ သားကောင်ဖြစ်ချိန်ပါ။

He was retired and he was living alone,

အဖေက အငြိမ်းစားယူခဲ့ပြီး တစ်ယောက်တည်း နေထိုင်ကာ

and although he was hiding it really well,

ဒါကို ကောင်းကောင်း ဖုံးကွယ်ထားပေမဲ့

he was starting to struggle with tasks that had once been simple for him.

သူ့အတွက် တစ်ချိန်က ရိုးရှင်းတဲ့ အလုပ်တွေနဲ့ ရုန်းကန်နေခဲ့ရတယ်။

The medical term would probably be "mild cognitive impairment."

ဆေးပညာအသုံးအနှုန်းက “အပျော့စား မှတ်ဥာဏ်ချို့ယွင်းမှု” ဖြစ်လိမ့်မယ်။

ဒီလိုနဲ့ တစ်နေ့ သူ့မီးဖိုချောင် စားပွဲမှည ရှိနေတဲ့ စုံထောက်တစ်ယောက်ရဲ့

Then, one day, I found a detective's business card

sitting on his kitchen table.

စီးပွားရေးကတ်ကို ကျွန်မ တွေ့လိုက်တယ်။

He'd been ripped off by a phony roofing contractor.

အဖေ့ကို အယောင်ဆောင် အမိုးမိုးတဲ့ ကန်ထရိုက်က နှပ်ချခဲ့တာပါ။

He'd given this guy a lot of money up front,

ဒီလူကို ပိုက်ဆံအများကြီး ကြိုပေးထားပြီး

and the guy took his money and then took off.

ဒီလူက အဖေ့ပိုက်ဆံကို ယူပြီး ထွက်သွားတယ်။

Despite my dad's police report, no one was ever charged or prosecuted.

အဖေ ရဲစခန်းမှာ တိုင်ကြားထားပေမဲ့ စွဲချက်တင်ခံရသူ တစ်ယောက်မှမရှိခဲ့ဘူး။

I was a criminal defense attorney at the time, but even still,

အဲဒီအချိန်က ကျွန်မက ရာဇ၀တ်မှုဆိုင်ရာ ရှေ့နေတစ်ဦးဖြစ်ခဲ့ပေမဲ့ အခုတောင်

I was shocked that it had happened.

ဖြစ်ပျက်သွားတာကို အံ့သြတုန်လှုပ်မိတယ်။

And as his daughter, I was horrified that I hadn't seen it coming.

သူ့သမီးအနေနဲ့ ဖြစ်ပျက်မှာကို ကြိုမသိလိုက်ရလ်ု ကျွန််မ ထိတ်လန့်ခဲ့တယ်။

နှစ်တွေကြာတော့ ကျွန်မ ကော်လိုရာဒိုကို ပြောင်းပြီး

Years later, I moved to Colorado,

and I started working as a deputy district attorney,

သက်ကြီးရွယ်အိုနဲ့ မသန်စွမ်းသူတွေရဲ့ ရာဇ၀တ်မှုတွေကို

prosecuting crimes against older adults and folks with disabilities.

တရားစွဲတဲ့ လက်ထောက်ခရိုင် ရှေါနေအဖြစ် စတင် အလုပ်လုပ်ခဲ့တယ်။

I soon learned that there were a ton of these crimes out there,

အပြင်မှာ ဒီလို ရာဇ၀တ်မှုတွေ အမြောက်အမြားရှိပေမဲ့

but not so many of them were getting reported.

အတော်များများကို သတင်းမပို့ကြတာကို သိလိုက်ရတယ်။

The statistics said maybe one in 14.

စာရင်းဇယားအရ ၁၄ ယောက်မှာ ၁ ယောက် ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ဆိုတယ်။

And when those crimes did get reported,

ဒီရာဇ၀တ်မှု တွေကို သတင်းပို့တဲ့အခါ

as I'd already seen, very few of them got charged or prosecuted,

ကျွန်မ မြင်ဖူးထားလိုပဲ အနည်းစုကို စွဲချက်တင်တာ (သို့မဟုတ် တရားစွဲတာလုပ်ပြီး

and only the tiniest proportion resulted in a conviction.

အနည်းဆုံး အချိုးအစားကိုပဲ ပြစ်မှုစီရင်တယ်။

So let's just think about domestic violence

ဒီတော့ အိမ်တွင်း အကြမ်းဖက်မှုနဲ့ ကလေးသူငယ် ညှင်းပန်းနှိပ်စက်မှု

and child abuse, for a second.

အကြောင်း ခဏလောက် စဉ်းစားကြည့်ရအောင်။

Think about all the resources of public-service campaigns

ဒီပြဿနာတွေထဲကို တဖွဲဖွဲ ဝင်လာတဲ့ ပြည်သူ့ ဝန်ဆောင်မှု လှုံ့ဆော်မှုတွေရဲ့

poured into those issues --

အရင်းအမြစ်အားလုံးကို တွေးကြည့်၊

and yet, still, those crimes remain way too high.

ဒါပေမဲ့ ဒီရာဇ၀တ်မှုတွေက အလွန်မြင့်မားဆဲပါ။

သက်ကြီးရွယ်အို အလွဲသုံးစားပြုမှုကို ဖြေရှင်းဖို့

Efforts to address elder abuse

are said to be 20 years behind both of those issues.

ကြိုးပမ်းမှုတွေက ဒီပြဿနာ နှစ်ခုစလုံးရဲ့ နောက် အနှစ် ၂၀ နောက်ကျနေတယ်။

But we need to get better, and we need to get better fast,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ ပိုတော်ဖို့ လိုပြီး ဒီပြဿနာက ရုတ်တရက်

because this problem is exploding.

တိုးပွားလာနေတာကြောင့် ပိုတော်လာဖို့လိုတယ်။

Elder abuse is growing,

သက်ကြီးရွယ်အို အလွဲသုံးစားပြုမှု တိုးပွားလာပေမဲ့

but it still remains hidden because of shame,

ကျူးလွန်သူနဲ့ သားကောင်တွေကြားက

because of embarrassment,

ချစ်ခြင်းမေတ္တာ၊

because of affection between perpetrator and victim.

အရှက်ရမှုကြောင့် ပုန်းကွယ်နေဆဲပါ။

And most of all, because everyone has a deep, instinctive fear

အများစုက လူတိုင်းမှာ ချွတ်ယွင်းမှုကို ဝန်ခံဖို့ နက်ရှိုင်းတဲ့

of admitting to impairment.

အလိုလို ကြောက်စိတ်ရှိတာကြောင့်ပါ။

So we see lots of different types of elder crime.

ဒါကြောင့် သက်ကြီးရွယ်အို ရာဇ၀တ်မှု အမျိုးမျိုးကို တွေ့နေရတယ်။

We see physical abuse, we see emotional abuse.

ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အလွဲသုံးစားလုပ်မှုတွေကို မြင်နေရတယ်၊

Sometimes, we'll see neglect or sexual abuse.

တစ်ခါတစ်ရံ လျစ်လျူရှုမှု သို့မဟုတ် လိင်ပိုင်းစော်ကားမှုကို တွေ့ရမှာပါ။

But every single day, we see fraud and exploitation.

ဒါပေမဲ့ နေ့တိုင်း လိမ်လည် အမြတ်ထုတ်တာကို တွေ့နေရတယ်။

Financial crimes against seniors in the US cost an astonishing amount.

အမေရိကန်က သက်ကြီးရွယ်အိုတွေအပေါ် ငွေကြေး ဆိုင်ရာ ရာဇ၀တ်မှုတွေက အံ့ဩစရာ ပမာဏတစ်ခုပါ။

The estimates put it up to 36.5 billion dollars every year.

ခန့်မှန်းချက်တွေအရ နှစ်စဉ် ဒေါ်လာ ၃၆.၅ ဘီလီယံအထိရှိတယ်။

We know that seniors get bombarded by phone scams and internet scams

သက်ကြီးရွယ်အိုတွေက ကျန်တဲ့ ကျွန်မတို့ ထက်တောင် ဖုန်းနဲ့အင်တာနက် လိမ်လည်မှုတွေနဲ့

even more than the rest of us.

တရစပ် ထိုးနှက်ခံရတာကို ကျွန်မတို့ သိတယ်။

And this is lazy-boy crime.

ပြီးတော့ ဒါက လူပျင်း ရာဇ၀တ်မှုပါ။

Why would anyone go out and rob a bank?

အပြင်ထွက်ပြီး ဘဏ်တစ်ဘဏ်ကို လုယက်လိုက်ကြပါတော့လား။

They can sit at home,

သူတို့က အိမ်မှာထိုင်နိုင်တယ်၊

they call seniors and they terrify them that they're about to get arrested

သက်ကြီးရွယ်အိုတွေကို ဖုန်းဆကိပြီး သူတို့ရဲ့မြေးတွေ အဖမ်းခံ သို့မဟုတ်

or that their grandsons are in jail.

ထောင်ကျတော့မယ်လို့ ခြောက်လှန့်တယ်။

Then, they pressure them to buy multiple gift cards and Bitcoin.

ဒီနောက် လက်ဆောင်ကတ်တွေနဲ့ Bitcoin အများ အပြားကို ဝယ်ယူဖို့ သူတို့ကို ဖိအားပေးတယ်။

So many seniors have saved for decades,

သက်ကြီးရွယ်အိုများစွာဟာ ဆယ်စုနှစ်များစွာ

and those nest eggs, or sometimes, their whole life savings,

သို့မဟုတ် သူတို့ဘဝတစ်ခုလုံးကို စုဆောင်းထားတာတွေက နာရီပိုင်းအတွင်း

just get wiped out in hours, or sometimes days.

ဒါမှမဟုတ် တစ်ခါတစ်ရံ ရက်အနည်းငယ်အတွင်း ပျောက်ပျက်သွားတယ်။

It's low-risk crime, and it's very lucrative.

အန္တရာယ် နည်းတဲ့ ရာဇ၀တ်မှုဖြစ်ပြီး သိပ်အကျိုးအမြတ်များတယ်။

But what's the reason

ဒါပေမဲ့ အသက်ကြီးသူတွေ

that seniors are falling for these scams so often?

လိမ်လည်မှုတွေထဲ မကြာခဏ ကျရောက်ရတဲ့ အကြောင်းရင်းကဘာလဲ။

And why do criminals target them?

ရာဇ၀တ်ကောင်တွေက သူတို့ကို ဘာကြောင့် ပစ်မှတ်ထားလဲ။

One possible answer lies in what happens to our brain as we age.

ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော အဖြေတစ်ခုက အသက်ကြီးလာတာနဲ့ ဦးနှောက်မှာ ဖြစ်ပျက်တာပါ။

By the time we're 60,

အသက် ၆၀ မှာ

neuroscience says that every single one of us

လူတိုင်းဟာ သိမှုတ်မှုဆိုင်ရာ ပြောင်းလဲမှု

is going to have some kind of cognitive change or deficit.

သို့မဟုတ် ချို့ယွင်းမှုတချို့ရှိလာမယ် လို အာရုံကြောသိပ္ပံက ဆိုတယ်။

Of course, our brains compensate, and no two individuals are the same.

ဟုတ်ပါတယ်၊ ကျွန်မတို့ရဲ့ ဦးနှောက်တွေက အစားထိုးပေးပြီး တူတဲ့ လူနှစ်ယောက် မရှိဘူး။

But as our executive functioning for complex tasks starts to decline,

ဒါပေမဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့အလုပ်တွေအတွက် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အလုပ် စတင်ကျဆင်းလာတာနဲ့

we might find it more difficult

လူတစ်ယောက်က ကိုယ့်ကို

to figure out if someone is trying to manipulate or exploit us.

ကြိုးကိုင်ဖို့(သို့)အမြတ်ထုတ်ဖို့ ကြိုးစား နေလားဆိုတာ အဖြေရှာဖို့ ပိုခက်ခဲနိုင်တယ်။

And at the same time,

တစ်ချိန်တည်းမှာ

we'll very likely have less insight into the fact that these deficits exist.

ဒီချို့ယွင်းမှုတွေ ရှိနေတယ်ဆိုတဲ့အချက်ကို ထိုးထွင်းသိဖို့ဖြစ်နိုင်ခြေ အလွန်နည်းတယ်။

And this combination creates perfect victims.

ဒီပေါင်းစပ်မှုက ပြီးပြည့်စုံတဲ့ သားကောင်တွေကို ဖန်တီးပေးတယ်။

It also goes to explain another type of crime

ဒါက သက်ကြီးရွယ်အိုတွေ အထပ်ထပ် ကျရောက်သွားတဲ့

that we see seniors falling for, again and again,

ရာဇ၀တ်မှုအမျိုးအစားကိုပါ ဖော်ပြပြီး

and this is financial exploitation.

ဒါက ငွေကြေး အမြတ်ထုတ်မှုပါ။

In this type of crime, a third party homes in on the senior.

ဒီရာဇ၀တ်မှုမျိုးမှာ ကြားခံလူက သက်ကြီးရွယ်အိုကို ပစ်မှတ်ထားတာပါ။

They start to use persuasion and influence,

သူတို့ဟာ မက်လုံးနဲ့ လွှမ်းမိုးမှုကို စတင် အသုံးပြုလာပြီး

and really almost grooming,

ငွေ (သို့) ပိုင်ဆိုင်မှုတွေ

to get them to give them money or assets.

ပေးခိုင်းဖို့ သူတို့ကို တကယ့် လက်သပ်မွေးလုလုနီးပါးပါ။

This can be a new person in the senior's life,

လူကြီးတစ်ယောက်ရဲ့ဘ၀မှာ လူသစ်တစ်ယောက်ဖြစ်နိုင်ပြီး

and sometimes, it'll seem like someone who's really great.

တစ်ခါတစ်ရံမှာ တကယ့် ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးဖြစ်ပုံရမယ်။

It'll be the new best friend or the fabulous new caregiver.

အခင်ဆုံး မိတ်ဆွေသစ် သို့မဟုတ် အံ့သြဖွယ် ပြုစုစောင့်ရှောက်သူ အသစ်ဖြစ်လိမ့်မယ်။

Maybe a romantic interest,

အချစ်ရေး စိတ်ဝင်စားသူ

or even a financial or legal professional.

သို့မဟုတ် ငွေကြေး သို့မဟုတ် တရားရေး ပညာရှင်တောင် ဖြစ်နိုင်တယ်။

And what we see is that the bond

မြင်ရတာကတော့ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူဟာ

that the perpetrator creates with the senior is so strong

လူကြီးနဲ့ ဖန်တီးထားတဲ့ နှောင်ကြိုးက တက်တက်ပြောင်ကာ

that even if they're cleaned out and penniless,

တစ်ပြားမှမကျန်အောင် ယူသွားတာတောင် ခိုင်မာပြီး

they're often incurring credit card debt,

မကြာခဏ ခရက်ဒစ် အကြွေးတွေ တင်လေ့ရှိပြီး

and even taking out reverse mortgages

ဒီလူကို သူတို့ကို လှည့်စားဖို့အထိ ပိုပေးတော့

so they can give more to the person scamming them.

အထူး အပေါင်ခံတာတွေကိုတောင် ထုတ်ယူသူတွေပါ။

But right now, on some level,

ဒါပေမဲ့ အခုတော့ အဆင့်တချို့မှာ

we're still thinking that this is not something that's going to happen to us.

ဒါက ကျွန်မတို့အတွက် ဖြစ်လာမယ့် အရာမဟုတ်ဘူးလို့ တွေးနေတုန်းပါ။

We couldn't get scammed, not us,

ကျွန်မတို့ကို ၊ ထက်မြက်တဲ့ မိတ်ဆွေတွေကို

not our smart friends and family.

မိသားစုတွေကို လှည့်စားလို့မရဘူးပေါ့။

Are we so sure about that?

ဒါက သိပ်သေချာလို့လား။

Howard and Charlotte were 89 and 83 when they came forward.

Howard နှင့် Charlotte တို့က ၈၉ နှစ် နဲ့ ၈၃ နှစ်တွေပါ။

They'd both had careers as successful psychotherapists,

နှစ်ယောက်စလုံးက အောင်မြင်တဲ့ စိတ်ကုပညာရှင်တွေအဖြစ် အသက်မွေးခဲ့ပြီး

and they had six college degrees between them.

သူတို့မှာ ကောလိပ်ဘွဲ့ ခြောက်ခုရှိခဲ့တယ်။

Years before, a receptionist from their eye doctor’s office

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်တွေက သူတို့ရဲ့ မျက်စိဆရာဝန် ရုံခန်းက ဧည့်ကြိုတစ်ယောက်က

had showed up unexpectedly at their home

သူတို့အိမ်ကို မမျှော်လင့်ဘဲ ရောက်လာပြီး

and asked if she could borrow 300 dollars.

ဒေါ်လာ ၃၀၀ ချေးပေးနိုင်မလားလို့ မေးခဲ့တယ်။

She came back again and again,

သူက ထပ်ခါထပ်ခါ ပြန်လာပြီး

and often, she brought her small child with her.

မကြာခဏဆိုသလို သူ့ကလေးငယ်ကို သူနဲ့အတူ ခေါ်လာတယ်။

And every time she showed up,

သူ လာတိုင်း ဘာကြောင့်

she had something new to tell them about why she needed money urgently:

အရေးတကြီး ပိုက်ဆံလိုသလဲ ဆိုတတာကို ပြောပြဖို့ အကြောင်းပြချက်သစ်တစ်ခု ရှိတယ်။

eviction costs, a lawsuit, medical bills or surgery.

နှင်ထုတ် စရိတ်၊ တရားစွဲဆိုမှု၊ ဆေးဘက် ဆိုင်ရာ ကုန်ကျစရိတ် သို့မဟုတ် ခွဲစိတ်မှု။

She rarely left without a check in hand.

လက်ထဲမှာ ချက်လက်မှတ်မပါဘဲ ထွက်မသွားသလောက်ပါ။

And after this had gone on for some time,

အချိန်အတော်ကြာအောင် ဆက်လုပ်သွားပြီးနောက်

she had got almost 600,000 dollars from this couple.

သူဟာ ဒီစုံတွဲဆီကနေ ဒေါ်လာ ၆၀၀,၀၀၀ နီးပါး ရခဲ့တယ်။

And all the time, they told no one.

တစ်ချိန်လုံး သူတို့ ဘယ်သူ့ကိုမှ မပြောဘူး။

It wasn't until their accountant asked them questions

သူတို့ရဲ့ စာရင်းကိုင်က သူတို့ ရှောင်လို့မရတဲ့

that they couldn't avoid,

မေးခွန်းတွေမေးပြီး

and then told them this was a crime,

ဒါက ရာဇ၀တ်မှုတစ်ခုလို့ ပြောပြီး

and that they had to call it in.

ပြန်ပေးဖို့ အကြောင်းကြားရတဲ့အထိပါ။

Even then, they waited another couple of weeks,

ဒီနောက်မှာတောင် သူတို့ဟာ နောက်ဆုံး အကြံဉာဏ် ယူဖို့

until, mortified, they finally took his advice.

အရှက်မကွဲခင်အထိ နောက်ထပ် ရက်သတ္တပတ် နှစ်ပတ်လောက် စောင့်ခဲ့ရတယ်။

This case is also a great example

ဒီအမှုက ရာဇ၀တ် တရားစီရင်ရေး စနစ်မှာ

of how delays inherent in the criminal justice system

နှောင့်နှေးမှုတွေက သက်ကြီးရွယ်အိုတွေ အတွက် တရားမျှတမှုရရှိဖို့

make achieving justice for seniors a really difficult task.

ခက်ခဲတဲ့ အလုပ်တစ်ခုဖြစ်စေတဲ့ စံနမူနာကောင်းတစ်ခုလည်းဖြစ်တယ်။

Howard was already dying of heart failure at the time that this case was charged.

Howard ဟာ ဒီအမှုကို စွဲချက်တင်ချိန်မှာ နှလုံးရောဂါနဲ့ သေလုဆဲဆဲဖြစ်နေပါပြီ။

His cardiologist said that he only had a few months to live.

သူ့နှလုံးအထူးကုက သူ အသက်ရှင်ဖို့ လအနည်းငယ်ပဲ လိုတော့တယ်လို့ ဆိုတယ်။

တရားစီရင်မှုက တစ်နှစ် သို့မဟုတ် ဒါထက်ပိုကြာနိုင်တယ်။

So trial might be a year or more out.

And Howard was an essential witness,

Howard က မရှိမဖြစ် သက်သေဆိုပေမည့်

but he wasn't going to be around.

သူက အနားမှာရှိမှာမဟုတ်ဘူးလေ။

We litigated, to take his testimony ahead of time, by a deposition.

အစစ်ခံချက်အရ သူ့ရဲ့ ထွက်ဆိုချက်ကို အချိန်မီ ယူဖို့ ကျွန်မတို့ တရားစွဲတယ်။

That's something that's really fairly rare in criminal cases.

ဒါက ရာဇဝတ်မှုတွေမှာ အတော်လေး ရှားတောင့်ရှားခဲတစ်ခုပါ။

Finally, Howard testified from his home.

နောက်ဆုံး Howard ဟာ သူ့အိမ်ကနေ ထွက်ဆိုခဲ့တယ်။

And he spent the entire next day in bed, exhausted.

နောက်တစ်နေ့လုံး အိပ်ယာထဲမှာ မောပန်းနွမ်းနယ်နေခဲ့တယ်။

He passed away only six weeks later.

၆ ပတ်အကြာမှာ သူ ကွယ်လွန်ခဲ့တယ်။

And we were so lucky.

ကျွန်မတို့ သိပ်ကံကောင်းတယ်။

If Howard had cognitive issues,

Howard မှာ သိမှတ်မှုဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေရှိခဲ့ရင်

important details might already have been lost.

အရေးကြီးတဲ့ အသေးစိတ်တွေ ပျောက်သွားနိုင်လောက်တယ်။

And this is what happens in these cases.

ဒါက ဒီလိုအမှုတွေမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာပါ။

The clock's running against us,

အချိန်လုပြီး လုပ်နေရတာပါ၊ ​​

and that clock runs out, and cases get dismissed.

အချိန်က ကုန်သွားပြီ၊ အမှုတွေလည်း ပလပ်ခံရတယ်။

The victims and their voices simply fade away.

သားကောင်တွေနဲ့ သူတို့ရဲ့ အသံတွေ ပျောက်ကွယ်သွားတယ်။

Let's talk about another problem that we face,

အခြေခံ တရားဥပဒေ မူကြမ်းကို အခြေခံတဲ့ ကျွန်မတို့

which is based on fundamental legal principle.

ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ နောက်ထပ် ပြဿနာ တစ်ခု အကြောင်း ဆွေးနွေးရအောင်။

It's the confrontation clause of the Constitution.

ဒါက ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေရဲ့ ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှု အပိုဒ်ပါ။

This means that when someone is accused of a crime,

လူတစ်ယောက်ဟာ ရာဇ၀တ်မှုတစ်ခုနဲ့ စွပ်စွဲခံရတဲ့အခါ

they have the right to bring in their accuser,

စွပ်စွဲသူကို ခေါ်လာပြီး တရားရုံးမှာ ထိပ်တိုက်

confront them face-to-face in court, and cross-examine them.

ရင်ဆိုင်ပြီး အပြန်အလှန် စစ်ဆေးပိုင်ခွင့်ရှိတာကို ဆိုလိုတာပါ။

The person who's accused of abuse

အလွဲသုံးစားပြုမှုနဲ့ စွပ်စွဲခံရသူဟာ

can insist on bringing in the senior to have their lawyer question them.

ရှေ့နေကို မေးခိုင်းဖို့ ရာထူးမြင့်သူကို ခေါ်လာဖို့ အခိုင်အမာ တောင်းဆိုနိုင်တယ်။

As you can imagine,

စိတ်ကူးလို့ရတဲ့အတိုင်း

this is very tough in cases with older victims.

ဒါက သက်ကြီး သားကောင်တွေ အတွက် အလွန်ခက်ခဲပါတယ်။

I think of one case I prosecuted,

ကျွန်မ တရားစွဲတဲ့ အမှုတစ်ခု အကြောင်း တွေးမိတယ်။

where the elderly woman sat in her wheelchair

သက်ကြီးအဘွားအိုဟာ တရားခွင်အပြင်ဘက်မှာ နာရီပေါင်းများစွာ

outside the courtroom for hours,

ဘီးတပ်ကုလားထိုင်မှာ ထိုင်ပြီး

waiting to testify.

သက်သေခံဖို့ စောင့်နေရတယ်။

Other cases overran.

တခြားအမှုတွေက ကျော်သွားတယ်။

Eventually, cold and tired and in pain, she just started crying.

နောက်ဆုံး အအေးမိ၊ ပင်ပန်းကာ နာကျင်ပြီး စငိုတော့တာပဲ။

We really need to figure out better solutions.

ပိုကောင်းတဲ့ ဖြေရှင်းနည်းတွေ ရှာဖွေဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

Sometimes, we can carve out small exceptions

တစ်ခါတလေ လူထု မူဝါဒနဲ့ အမှုရဲ့လိုအပ်ချက်တွေကို

to the confrontation clause,

အခြေခံကာ ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှု

based on public policy and the necessities of the case.

အပိုဒ်ငယ်မှာ ခြွင်းချက်အနည်းငယ်ကို ပယ်ထုတ်လို့ရတယ်။

Sometimes, remote testimony can be a substitute

တစ်ခါတလေ အထူးသဖြင့် တစ်ဖက်စီက လူတစ်ဦး ရှိစေတာလို

for in-person presence,

အကာအကွယ်ပေးမှုတွေကို လှုံ့ဆော်မှု

particularly if we build in due process safeguards,

သို့မဟုတ် နှောင့်ယှက်မှု တစ်ခုခုမရှိတာ သေချာစေဖို့

like having a person from each side present,

လူကိုယ်တိုင်ရောက်ရှိတာအတွက်

to make sure there isn't any prompting or interference.

တစ်ခါတစ်လေ အဝေး သက်သေခံချက်ကို အစားထိုးနိုင်တယ်။

During the pandemic,

ကပ်ရောဂါကာလအတွင်း

judges have sometimes permitted remote testimony

တရားသူကြီးတွေက ပြည်သူ့ ကျန်းမာရေး အကျပ်အတည်းနဲ့

based on the public health crisis

သက်ကြီးတွေအတွက် မြင့်မားတဲ့ အန္တရာယ်တွေကို

and the elevated risks that that presents to seniors.

အခြေခံကာ အဝေး သက်သေခံချက်ကို တစ်ခါတစ်ရံ ခွင့်ပြုပေးတယ်။

There's one other thing that's really worth mentioning,

တကယ်ကို ထည့်ပြောထိုက်တာတစ်ခု ရှိသေးတယ်၊

which is that in other legal systems,

ဒါက တခြားတရားရေးစနစ်တွေမှာ

where confrontation isn't quite so fundamental,

ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှုဟာ အခြေခံအကျဆုံးမဟုတ်တဲ့

they're really headed in an entirely different direction.

လုံးဝခြားနားတဲ့ ဦးတည်ရာကို ဦးတည်နေတာပါ။

Special measures to protect vulnerable victims

ထိခိုက်လွယ်တဲ့ သားကောင်တွေကို ကာကွယ်ဖို့

are becoming more common,

အထူးအစီအမံတွေ ပိုအတွေ့များလာကာ

and what's driving these changes

ဒီပြောင်းလဲမှုတွေကို တွန်းအားပေးနေတာက

is the focus on really getting the best and most reliable testimony

သက်သေတွေဆီက အကောင်းဆုံးနဲ့ အယုံကြည်ရဆုံး သက်သေခံချက်ကို

from the witness,

ရရှိဖို့ အာရုံက်တာပါ၊

which kind of makes sense.

ဒါက အဓိပ္ပါယ်ရှိတာမျိုးပါ။

Also, in California, initiatives around specialty courts have been set up

ဒါ့အပြင် ကယ်လီဖိုးနီးယားမှာ ကျွန်မတို့ ပြောနေတဲ့ သက်ကြီးရွယ်အိုတရားမျှတမှုဆိုင်ရာ

to address some of these specific barriers to elder justice that we're talking about.

အတားအဆီးတချို့ကိုဖြေရှင်းဖို့ အထူးတရားရုံး တွေ အနီးမှာ ကနဦးလုပ်ဆောင်မှုတွေလုပ်ထားတယ်။

So we can make this system better.

ဒီတော့ ဒီစနစ်ကို ပိုကောင်းအောင် လုပ်နိုင်တယ်။

We can also take action ourselves

ကျွန်ုမတို့ ချစ်ရသူတွေကို လောဘဇောတိုက်နေတဲ့

to prevent those we love being affected by predatory behavior.

အပြုအမူကြောင့် ထိခိုက်ခံရတာကနေ ကာကွယ်ဖို့ ကိုယ်တိုင်လည်း အရေးယူလုပ်ဆောင်နိုင်တယ်။

It is time that we had the talk.

ကျွန်မတို့ ဟောပြောဖို့ အချိန်ရောက်ပြီ။

No, it's not that talk.

မဟုတ်ဘူး၊ အဲဒီ ဟောပြောချက်မဟုတ်ဘူး။

This is the talk that we need to have with our parents

ဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့မိဘတွေ သို့မဟုတ် နီးစပ်တဲ့ အခြားသက်ကြီးရွယ်အိုတွေနဲ့

or other elder adults that we talk to.

ပြောဆိုဖို့ လိုအပ်တဲ့ ဟောပြောချက်ပါ။

And it is every bit as awkward,

ဆက်ဆံရေးရဲ့ တစိုးတစိနဲ့ ဆန့်ကျင်တာကြောင့်

because it goes against the grain of the relationship.

နည်းနည်း အဆင်မပြေဖြစ်တတ်ပါတယ်။

Roles have changed forever,

ကဏ္ဍတွေက ထာဝရပြောင်းလဲသွားပြီး

and the person who used to be our protector

ကျွန်မတို့ရဲ့ကာကွယ်ပေးသူ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသူက အခုတော့

might now need some protection themselves.

သူတို့ကိုယ်တိုင် အကာအကွယ်အချို့ လိုအပ်နေလောက်တယ်။

So before we even start this process,

ဒီတော့ ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ကို မစခင်မှာ မိသားစု၊

we can reach out to family friends,

မိတ်ဆွေတွေဆီ ဆက်သွယ်နိုင်တာက

because they often have a great idea of what's going on.

ဖြစ်နေတာတွေနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ စိတ်ကူးကောင်းတွေ သူတို့မှာ မကြာခဏ ရှိလို့ပါ။

They may be able to tell us

ဒါတွေနဲ့သက်ဆိုင်တဲ့

if they've seen signs and symptoms that concern them.

အချက်ပြမှုတွေနဲ့ လက္ခဏာတွေကို မြင်ရင် သူတို့ ပြောပြနိုင်လောက်တယ်။

Physicians or other professionals can help too.

သမားတော်တွေ သို့မဟုတ် အခြား ပညာရှင်တွေကလည်း ကူညီနိုင်တယ်။

Then let's talk about tone,

ပြီးတော့ လေသံအကြောင်းပြောရအောင်။

because this is not an easy conversation,

ဒါက လွယ်ကူတဲ့ စကားဝိုင်းတစ်ခုမဟုတ်တဲ့အတွက်

and it really needs a careful approach.

ဒါကို ဂရုစိုက်တဲ့ ချဉ်းကပ်မှု တကယ် လိုအပ်တယ်။

What we can't do is go in there ready to judge,

မလုပ်နိုင်တာက တရားစီရင်ဖို့ အဆင်သင့်ဖြစ်စေဖို့ ဝင်ရောက်တာပါ။

because who wants to be judged,

ဘယ်သူက အစီရင်ခံချင်တာလဲ၊

who wants to be made to feel less than?

ဘယ်သူက အောက်တန်းကျစေချင်တာလဲ ဆိုတာကြောင့်လား။

In my cases, I try to get a photograph of the senior

ကျွန််မရဲ့အမှုတွေမှာ၊ မတူတဲ့အကြောင်း အရာတွေမှာ အသက်အရွယ်မတူတဲ့

when they were a different age, in a different context.

သက်ကြီးရွယ်အိုတွေရဲ့ ဓာတ်ပုံတစ်ပုံရဖို့ ကြိုးစားတယ်။

It helps me see more of that person.

အဲဒီလူကို ပိုမြင်အောင် ကူညီပေးတယ်။

We didn't know our parents when they were our age.

မိဘတွေ ကျွန်မတို့ အရွယ်တုန်းက သူတို့ကို ကျွန်မတို့ မသိခဲ့ဘူးလေ။

There is a lifetime of history between us,

ကျွန်မတို့ကြားမှာ တစ်သက်တာ သမိုင်းရှိပေမဲ့

but there are still new ways to connect.

ဆက်သွယ်ဖို့ နည်းလမ်းအသစ်တွေ ရှိပါသေးတယ်။

And there are so many practical and unobtrusive fixes

ပြီးတော့ ကျွန်မတို့ နေရာချပေးနိုင်တဲ့ လက်တွေ့ကျပြီး မသိသာတဲ့

that we can put in place.

ပြင်ဆင်မှုတွေ အများကြီးရှိပါတယ်။

Maybe it's doorbell cameras

လူခေါ်ခေါင်းလောင်း ကင်မရာတွေ

or text alerts from the bank that come to our phone,

သို့မဟုတ် ဖုန်းကို ရောက်လာတဲ့ ဘဏ်က စာတို သတိပေးချက်တွေဖြစ်နိုင်တယ်၊

or maybe we're just going to help out

သို့မဟုတ် ဆက်ကြီးထွားနေတဲ့

with that huge mountain of paperwork that keeps regrowing.

ဧရာမ စာရွက်စာတန်း တစ်ပုံတစ်ခေါင်းနဲ့အတူ ကူညီပေးတော့မှာပါ။

There is a whole industry out there,

အပြင်မှာ လုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုလုံးရှိပြီး

and we need to find the solutions together.

ဖြေရှင်းနည်းတွေကို အတူတူ ရှာဖို့လိုတယ်။

Also, this is a process,

ဒါအပြင် ဒါက လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုဖြစ်တာကြောင့်

so we need to keep it under review.

ဒါကို ပြန်လည်သုံးသပ်ဖို့ လိုအပ်တယ်။

And if right now, we're feeling overwhelmed,

တကယ်လို့ အခု ကျွန်မတို့ စိတ်ထိခိုက်နေရင်

then nobody said it would be easy,

ဒါက လွယ်ကူမှာပဲလို့ ဘယ်သူမှ ပြောမှာမဟုတ်ဘူး၊

and neither is getting old.

အိုမင်းလာနေတာလည်း မဟုတ်ဘူးလေ၊

But we can't wait,

ဒါပေမဲ့ မစောင့်နိုင်တာက

because if we wait,

စောင့်လိုက်ရင်

we'll find out after something has happened.

တစ်ခုခုဖြစ်သွားပြီးမှပဲ သိလာလိမ့်မယ်။

Like my family did,

ကျွန်မရဲ့မိသားစုလို၊

or like Howard and Charlotte's family did.

ဒါမှမဟုတ် Howard နဲ့ Charlotte ရဲ့မိသားစုလိုပါပဲ။

သက်ကြီး ရာဇ၀တ်မှုရဲ့သားကောင်တွေနဲ့ ပထမဆုံး တွေ့တဲ့အခါ

When I first meet with victims of elder crime,

it can feel really heavy.

ပြင်းထန်တယ်လို့ ခံစားရနိုင်တယ်။

They've taken a big blow to their dignity and their self-respect.

ဂုဏ်သိက္ခာနဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် လေးစားမှု ကို ကြီးကြီးမားမား ထိခိုက်စေတယ်။

They tell me that they feel tired and foolish,

သူတို့က မောပန်းပြီး ရူးမိုက်တယ်လို့ ခံစားရပြီး

and sometimes, they even say that they feel like they're done.

တစ်ခါတလေ ပြီးဆုံးသွားသလိုတောင် ခံစားရတယ်လို့တောင် ပြောကြတယ်။

We try not to make this process any harder for them.

သူတို့အတွက် ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ကို ပိုမခက်အောင်လုပ်ဖို့ ကြိုးစားတယ်။

As in, "Wow, you've really been through a lot ...

ဒီလိုမျိုးပေါ့၊ “အိုး အများကြီး ဖြတ်သန်းခဲ့ဖူးတာပဲ

But wait, there's more."

ဒါပေမဲ့ နေဦး၊ နောက်ထပ်ရှိသေးတယ်။”

And we get to share in their amazing resiliency

ပြီးတော့ ဒီရှုပ်ပွနေတဲ့ စနစ်တစ်ခုကို အတူတူ ဖြတ်သန်းရင်း

and their humor,

သူတို့ရဲ့ အံ့သြစရာ

as we navigate our way through this messy system together.

ခံနိုင်ရည်ရှိမှုနဲ့ သူတို့ရဲ့ ဟာသဉာဏ်တွေကို မျှဝေခံစားခွင့်ရတယ်။

We can improve how the system responds to their mistreatment.

ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်မှုကို စနစ်က တုံ့ပြန်နိုင်ပုံကို မြှင့်တင်နိုင်တယ်။

We can ramp up prevention,

ကြိုတင်ကာကွယ်မှုနဲ့

we can raise awareness,

အသိပေးမှုကို မြှင့်နိုင်ကာ

and we can do a better job protecting our own friends and family.

မိတ်ဆွေရင်းတွေနဲ့ မိသားစုကို ကာကွယ်ဖို့ ပိုကောင်းတဲ့ အလုပ်ကို လုပ်နိုင်တယ်။

And who knows what lies ahead for our future selves, either?

ကျွန်မတို့ရဲ့အနာဂတ်အတွက် ရှေ့မှာ ရှိနေတာတွေကို ဘယ်သူက သိမှာလဲ။

But now that we absolutely know that elder abuse can happen to anyone,

ဒါပေမဲ့ အခု လူကြီး အလွဲသုံးစားပြုမှု က လူတိုင်းမှာ ဖြစ်နိုင်တာကို လုံးဝ သိထားတယ်။

it's time that we change that,

ဒါကို ပြောင်းလဲဖို့၊

to make sure that it can't, and it doesn't.

ဒါက မဖြစ်နိုင်ဘူး၊ မဖြစ်ဘူးဆိုတာ သေချာစေဖို့ အချိန်တန်ပါပြီ။