How we're using dogs to sniff out malaria | James Logan

Translator: Smita Kantak Reviewer: Arvind Patil

Malaria is still one of the biggest killers on the planet.

अजूनही जगभरात हिवताप प्राणघातक समजला जातो.

Despite us making significant progress in the last 20 years,

गेल्या वीस वर्षांत आपण पुष्कळ प्रगती केली असली,

half the world's population is still at risk from this disease.

तरी जगाच्या अर्ध्या लोकसंख्येला हिवतापाचा धोका संभवतो.

In fact, every two minutes,

दर दुसऱ्या मिनिटाला

a child under the age of two dies from malaria.

दोन वर्षांखालील एक मूल हिवतापामुळे प्राण गमावतं.

Our progress has undoubtedly stalled.

आपली प्रगती खुंटलेली आहे, यात शंका नाही.

Now we face many challenges when it comes to tackling malaria,

हिवतापाचा सामना करताना आपल्यापुढे अनेक आव्हानं असतात.

but one of the problems that we have

यापैकी एक समस्या म्हणजे

is actually finding people who are infected with malaria in the first place.

हिवतापाचा संसर्ग झालेले लोक शोधून काढणे.

So, for example, if people have some level of immunity to the disease,

ज्या लोकांजवळ थोडी प्रतिकारशक्ती असते,

then they can develop an infection and become infectious and still pass it on

त्यांना संसर्ग झाला, तर त्यांना काही लक्षणं दिसून न येता

but not actually develop any symptoms,

इतरांना त्याची लागण होते.

and that can be a big problem, because how do you find those people?

ही एक मोठी समस्या आहे. कारण हे लोक शोधणार कसे?

It's like looking for a needle in a haystack.

हे गवताच्या भाऱ्यातून सुई शोधण्याइतकं अवघड आहे.

Now scientists have been trying to solve this problem for some years,

गेली काही वर्षे शास्त्रज्ञ ही समस्या सोडवण्याचा प्रयत्न करताहेत.

but what I want to talk to you about today

पण आज मी तुम्हांला सांगणार आहे, की

is that the solution to this problem may have been right under our noses

या प्रश्नाचं उत्तर नेहमीच

this whole time.

अक्षरशः आपल्या नाकासमोर होतं.

Now that was a bit of a heavy start, with lots of really important statistics,

आपली सुरुवात जरा बोजड झाली. अगदी महत्त्वाच्या आकडेवारीसकट.

so I want us all to just relax a little bit

तेव्हा आता आपण सर्वजण जरा विश्रांती घेऊ.

and that'll help me to relax a little bit as well.

म्हणजे मलाही जरा आराम मिळेल.

So why don't we just all take a nice deep breath in ...

आता आपण सगळे एक दीर्घ श्वास घेऊ.

Wow. (Laughs)

वा. (हसतात)

And sigh,

आणि हं..

and, whoo, going to get blown away there.

आता श्वास सोडला.

OK, now I want you to do it again,

बरं. आता हे पुन्हा एकदा करा.

but this time, I want you to do it just through your nose,

पण यावेळी फक्त नाकाने.

and I want you to really sense the environment around you.

आणि यावेळी तुमच्या भोवतालच्या हवेचा नीट अनुभव घ्या.

And in fact, I want you to really smell the person who's sitting next to you.

खास करून, तुमच्या शेजारी बसलेल्या व्यक्तीचा नीट वास घ्या.

Even if you don't know them, I don't care.

तुम्ही त्यांना ओळखत नसलात तरी चालेल.

Lean in, get your nose right into their armpit,

वाका, आणि त्यांच्या काखेत तुमचं नाक घाला.

come on, stop being so British about it,

हो, ते ब्रिटिश शिष्टाचार जरा बाजूला ठेवा.

get your nose into the armpit, have a good old sniff,

नीट वास घ्या.

see what you can smell.

कसला वास येतो पहा.

(Laughter)

(हशा)

Now each and every one of us

आपल्यापैकी प्रत्येक व्यक्तीला

would have had a very different sensory experience there.

निरनिराळा अनुभव आला असणार.

Some of us would have smelled something rather pleasant,

काहींना चांगला वास आला असेल.

perhaps somebody's perfume.

कदाचित अत्तराचा वास.

But some of us might have smelled something a little bit less pleasant,

काहींना मात्र फारसा चांगला वास आला नसेल.

perhaps somebody's bad breath or body odor.

कदाचित कोणाच्या श्वासाचा गंध किंवा शरीरगंध आला असेल.

Maybe you even smelled your own body odor.

कदाचित स्वतःचाच शरीरगंध आला असेल.

(Laughter)

(हशा)

But, you know, there's probably a good reason

पण आपल्यापैकी काहींना,

that some of us don't like certain body smells.

विशिष्ट लोकांचे वास न आवडण्यामागे काहीतरी कारण असलं पाहिजे.

Throughout history,

ऐतिहासिक काळापासून,

there have been many examples of diseases being associated with a smell.

विशिष्ट वास काही रोगांशी निगडित आहेत.

So, for example, typhoid apparently smells like baked brown bread,

उदाहरणार्थ, टायफॉईडचा वास भाजलेल्या ब्राऊन पावासारखा येतो.

and that's quite a nice smell, isn't it,

हा वास छान आहे, ना?

but it starts to get a little bit worse.

पण सगळेच वास इतके छान नसतात.

TB smells like stale beer,

क्षयरोगाचा वास शिळ्या बियर सारखा येतो.

and yellow fever smells like the inside of a butcher shop, like raw meat.

पिवळ्या तापाचा वास, खाटकाच्या दुकानातल्या कच्च्या मांसासारखा येतो.

And in fact, when you look at the sort of words that are used

रोगांची वर्णनं करण्याकरता

to describe diseases,

असेच शब्द

you tend to find these words:

वापरलेले दिसतात:

"rotting," "foul," "putrid" or "pungent."

सडका, घाण, कुजका, नाकाला झोंबणारा.

So it's no surprise, then,

यामुळे

that smell and body odor gets a bit of bad reputation.

शरीरगंधाची जराशी बदनामी झाली आहे.

If I was to say to you, "You smell,"

मी जर म्हटलं, "तुमचा वास येतो",

now, you're going to take that not exactly as a compliment, are you.

तर हे तुम्हांला कौतुक वाटेल का?

But you do smell.

पण खरंच, शरीराला वास येतो.

You've just found that out. You do smell.

नुकतंच तुम्ही पाहिलंत, सर्वांना वास येतो.

It's a scientific fact.

हे एक वैज्ञानिक सत्य आहे.

And I'd quite like to turn that on its head.

आता मी हे सत्य पूर्णपणे उलटवणार आहे.

What if we could actually think about smell in a positive way,

सकारात्मक विचार करून, त्या वासाचा

put it to good use?

चांगला उपयोग केला तर?

What if we could detect the chemicals

आपण आजारी असताना

that are given off by our bodies when we're ill,

शरीरातून स्रवणारी रसायने ओळखून,

and use that to diagnose people?

त्यांचा वापर रोगनिदानासाठी केला तर?

Now we'd need to develop good sensors that would allow us to do this,

हे काम करण्यासाठी आपल्याला चांगले संवेदक विकसित करावे लागतील.

but it turns out that the world's best sensors actually already exist,

पण असे सर्वोत्कृष्ठ संवेदक जगात अस्तित्वात आहेत.

and they're called animals.

त्यांना आपण प्राणी म्हणतो.

Now animals are built to smell.

वास घेणं हे प्राण्यांचं शरीरकार्य आहे.

They live their everyday lives according to their nose.

त्यांचं रोजचं जीवन नाकावर अवलंबून असतं.

They sense the environment,

भोवतालच्या

which tells them really important information

परिस्थितीच्या संवेदनेतून त्यांना

about how to stay alive, essentially.

जगण्यासाठी महत्त्वाची माहिती मिळते.

Just imagine you're a mosquito

कल्पना करा, तुम्ही एक डास आहात.

and you've just flown in from outside and you've entered this room.

तुम्ही बाहेरून उडत आलात, आणि या खोलीत शिरलात.

Now you're going to be entering a really complex world.

आता तुम्ही एका जटिल स्वरूपाच्या जगात शिरणार आहात.

You're going to be bombarded with smells from everywhere.

तुमच्यावर सर्व बाजूंनी वास आदळणार आहेत.

We've just found out that we're really smelly beasts.

आपण आताच पाहिलं, की सर्वांच्या अंगाला वास येतो.

Each one of us is producing different volatile chemicals.

आपल्यापैकी प्रत्येकजण निरनिराळी बाष्पशील रसायने बनवतो.

It's not just one chemical, like BO --

शरीरगंध नावाचं एकच रसायन नसतं.

lots and lots of chemicals.

त्यात अनेक रसायनं असतात.

But it's not just you, it's the seats you're sitting on,

पण वास हा फक्त तुमचाच नव्हे. तुमची खुर्ची,

the carpet, the glue that holds the carpet to the floor,

जमिनीवरचं कारपेट, ते जमिनीला चिकटवणारा गोंद,

the paint on the walls, the trees outside.

भिंतीवरचा रंग, बाहेरची झाडं अशा

Everything around you is producing an odor,

भोवतालच्या सर्व गोष्टींपासून वास निर्माण होतात.

and it's a really complex world that the mosquito has to fly through,

डासाला या जटिल जगात उडावं लागतं.

and it has to find you within that really complex world.

आणि या गुंतागुंतीमधून नेमकं तुम्हांला शोधावं लागतं.

And each and every one of you will know --

आणि आपल्यापैकी प्रत्येकजण जाणतोच,

Come on, hands up, who always gets bitten by mosquitoes?

चला, हात वर करा पाहू. कोणाला नेहमी डास चावतात?

And who never gets bitten?

आणि कोणाला चावत नाहीत?

There's always one or two really annoying people that never get bitten.

हं, नेहमीच असे एकदोन खमके लोक सापडतात. त्यांना डास चावत नाहीत.

But the mosquito has a really hard job to find you,

पण तुम्हांला नेमकं शोधणं हे डासासाठी कठीण काम असतं.

and that's all to do with the way you smell.

आणि याचं एकमेव कारण म्हणजे तुमचा शरीरगंध.

People who don't attract mosquitoes smell repellent,

ज्यांना डास चावत नाहीत, त्यांचा शरीरगंध आवडण्यासारखा नसतो.

and what we know is that --

आपल्याला ठाऊक आहे, की

(Laughter)

(हशा)

I should clarify, repellent to mosquitoes,

इथे स्पष्ट करायला हवं, डासांना न आवडण्यासारखा.

not to people.

माणसांना नव्हे.

(Laughter)

(हशा)

And what we know now

आज आपण जाणतो, की

is that that is actually controlled by our genes.

यावर आपल्या जनुकांचं नियंत्रण असतं.

But mosquitoes are able to do that

डास हा फरक ओळखू शकतात,

because they have a highly sophisticated sense of smell,

कारण त्यांची गंधक्षमता अतिशय विकसित असते.

and they're able to see through all the, sort of, odor sludge

सर्व वासांच्या एकत्रित गाळातून ते वास सुटे ओळखू शकतात,

to find you, that individual, and bite you as a blood meal.

आणि तुम्हांला एकट्याला चावून तुमचं रक्त शोषून घेऊ शकतात.

But what would happen if one of you was infected with malaria?

तुमच्यापैकी एखाद्याला हिवतापाचा संसर्ग झाला असेल, तर काय होईल?

Well, let's just have a quick look at the malaria life cycle.

आता हिवतापाचं जीवनचक्र थोडक्यात पाहू.

So it's quite complex,

तसं ते गुंतागुंतीचं आहे,

but basically, what happens is a mosquito has to bite somebody to become infected.

पण यातला मूलभूत घटक म्हणजे, संसर्गासाठी प्रथम माणसाला डास चावला पाहिजे.

Once it bites an infected person,

हिवताप झालेल्या माणसाला डास चावला असता

the parasite travels through the mouth part into the gut

त्याच्या रक्तातला परजीवी तोंडाद्वारे डासाच्या पोटात जातो.

and then bursts through the gut, creates cysts,

तिथे परजीवींचे कोष तयार होतात.

and then the parasites replicate,

आणि त्यात त्यांचे पुनरुत्पादन होते.

and then they make a journey from the gut all the way to the salivary glands,

डासाच्या पोटातले कोष लाळग्रंथींमध्ये येऊन फुटतात.

where they are then injected back into another person

डास दुसऱ्या माणसाला चावला, की

when the mosquito bites, because it injects saliva as it bites.

त्याच्या लाळेबरोबर परजीवी त्या माणसाच्या रक्तात सोडले जातात.

Then, inside the human, it goes through a whole other cycle,

माणसाच्या शरीरात शिरताच त्या परजीवींच्या जीवनचक्राचा

a whole other part of the life cycle,

पुढचा भाग सुरु होतो.

so it goes through a liver stage, changes shape,

प्रथम यकृतात परजीवींचा आकार बदलतो.

and then comes out into the bloodstream again,

त्यानंतर ते पुन्हा रक्तात मिसळतात.

and eventually, that person will become infectious.

या चक्राच्या शेवटी हा माणूस संसर्ग वाहक होतो.

Now, one thing we know about the parasite world

आपण आज जाणतो, की

is that they are incredibly good at manipulating their hosts

माणसाच्या शरीरात प्रवेश केल्यानंतर त्याचा चातुर्याने वापर करून घेऊन

to enhance their own transmission,

परजीवी फैलावत जातात,

to make sure that they get passed onwards.

रोगप्रसार करत जातात.

If this was to happen in the malaria system,

हिवतापाच्या प्रसार

it might make sense

जर अशा रीतीने होत असला,

that it would be something to do with odor that they manipulate,

तर त्याचा वासाशी संबंध असला पाहिजे.

because odor is the key.

शरीरगंध महत्त्वाचा आहे.

Odor is the thing that links us between mosquitoes.

त्यामुळेच डास आपल्यामध्ये संसर्गाचं जाळं विणतात.

That's how they find us.

त्यामुळे ते आपल्याला शोधतात.

This is what we call the malaria manipulation hypothesis,

हे आहे माणसाच्या वापराने हिवताप फैलावण्याचे गृहितक.

and it's something that we've been working on over the last few years.

यावर आम्ही गेली काही वर्षं संशोधन करत आहोत.

So one of the first things that we wanted to do in our study

यात आम्हांला प्रथम शोधायचं होतं, की

was to find out whether an infection with malaria

आपल्याला हिवतापाचा संसर्ग झाला असेल, तर

actually makes you more attractive to mosquitoes or not.

डास आपल्याकडे जास्त आकर्षित होतात का?

So in Kenya, with our colleagues, we designed an experiment

यासाठी आम्ही केनियामध्ये आमच्या सहकाऱ्यांसमवेत एक प्रयोग केला.

where we had participants, children in Kenya, sleep inside tents.

प्रयोगात सहभागी झालेली मुलं एका तंबूत झोपली.

The odor from the tent was blown into a chamber which contained mosquitoes,

त्या तंबूतले वास डासांनी भरलेल्या एका खोलीत सोडले गेले.

and the mosquitoes would behaviorally respond.

आता डासांची हालचाल वासावर अवलंबून होती.

They would fly towards or fly away from the odors,

ते आवडत्या वासाच्या जवळ गेले असते,

depending on whether they liked them or not.

आणि नावडत्या वासापासून दूर.

Now some of the participants were infected with malaria,

त्या मुलांपैकी काहींना हिवतापाचा संसर्ग झाला होता,

and some of them were uninfected,

तर काहींना नव्हता.

but importantly,

पण महत्त्वाचं म्हणजे,

none of the children had any symptoms whatsoever.

कोणत्याही मुलात तशी लक्षणं दिसत नव्हती.

Now when we found and saw the results, it was really quite staggering.

या प्रयोगाचे निष्कर्ष धक्कादायक होते.

People who were infected with malaria

हिवतापाचा संसर्ग झालेली मुलं

were significantly more attractive than people who were uninfected.

फार मोठ्या प्रमाणावर डासांना आकर्षित करत होती.

So let me explain this graph.

या आलेखाचं स्पष्टीकरण पाहू.

We have "number of mosquitoes attracted to the child,"

"मुलाकडे आकर्षित झालेल्या डासांची संख्या"

and we have two sets of data: before treatment and after treatment.

इथे दोन प्रकारची आकडेवारी आहे. उपचारापूर्वी आणि उपचारानंतर.

On the far left-hand side,

अगदी डावीकडचा हा स्तंभ

that bar represents a group of people who are uninfected,

संसर्ग न झालेलया लोकांचा समूह दाखवतो.

and as we move towards the right-hand side,

उजवीकडे जाताना

these people have become infected

हे संसर्ग झालेले लोक,

and they're moving towards the stage that they're infectious.

आणि शेवटी हे संसर्ग वाहक.

So right at the stage when people are infectious

या संसर्ग वाहक स्थितीमध्ये असलेले लोक

is when they are significantly more attractive.

सर्वात जास्त डास आकर्षित करतात.

In this study, then, what we did

नंतर आम्ही

is we obviously gave the children treatment

या मुलांना औषध देऊन

to clear the parasites,

परजीवी नष्ट केले,

and then we tested them again,

आणि मग त्यांची पुन्हा तपासणी केली.

and what we found was that highly attractive trait that was there

त्यांचा संसर्ग बरा झाल्यावर, डासांना आकर्षित करण्याची त्यांची क्षमता

disappeared after they had cleared the infection.

नाहीशी झाली असल्याचं त्यावेळी आढळून आलं.

So it wasn't just that the people were more attractive,

याचा अर्थ, या व्यक्ती डासांना आकर्षित करत नव्हत्या.

it was that the parasite was manipulating its host in some way

तर ते परजीवी

to make it more attractive to mosquitoes,

त्यांना जास्त आकर्षक बनवत होते.

standing out like a beacon to attract more mosquitoes

गंध हे विजेरीच्या झोतासारखे वापरून जास्त डासांना आकर्षित करत होते.

so that it could continue its life cycle.

परजीवींचं जीवनचक्र सुरु राहावं हा यामागचा उद्देश.

The next thing we wanted to do was find out what it was

यापुढे आम्हांला शोधून काढायचं होतं, की

the mosquito was actually smelling.

डास नेमका कसला वास घेत होते?

What was it detecting?

त्यांना काय सापडत होतं?

So to do that, we had to collect the body odor from the participants,

हे शोधण्यासाठी आम्ही सहभागी मुलांचा शरीरगंध गोळा केला.

and we did this by wrapping bags around their feet,

आम्ही त्यांच्या पावलांभोवती पिशव्या गुंडाळल्या.

which allowed us to collect the volatile odors from their feet,

त्यामुळे त्यांच्या पावलांचा बाष्पशील गंध आम्हांला साठवता आला.

and feet are really important to mosquitoes.

पावलं ही डासांसाठी फार महत्त्वाची असतात.

They really love the smell of feet.

पावलांचा वास त्यांना अतिप्रिय असतो.

(Laughter)

(हशा)

Especially cheesy feet. Anybody got cheesy feet back there?

खासकरून घामट पावलं. आहेत का इथे कोणाची?

Mosquitoes love that smell.

डासांचा हा अतिशय आवडता वास.

So we focused on the feet, and we collected the body odor.

आम्ही पावलांवर लक्ष केंद्रित केलं, आणि गंध गोळा केला.

Now when it comes to mosquitoes and olfaction, their sense of smell,

डासांची गंध संवेदना

it's very complex.

अतिशय गुंतागुंतीची असते.

It would be really nice if there was just one chemical that they detected,

त्यांनी फक्त एखादं रसायन ओळखून काढलं असतं, तर ते फार चांगलं झालं असतं.

but it's not that simple.

पण ते तितकं सोपं नसतं.

They have to detect a number of chemicals

त्यांना बरीचशी रसायनं ओळखायची असतात.

in the right concentration, the right ratios,

त्यांचं मिश्रण, प्रमाण, तीव्रता

the right combinations of chemicals.

नेमकी असावी लागते.

So you can sort of think about it like a musical composition.

एखाद्या संगीत रचनेसारखी.

So, you know, if you get the note wrong or you play it too loud or too soft,

एखादा स्वर चुकीचा वाजवला, फार मोठ्याने किंवा अगदी हळू वाजवला,

it doesn't sound right.

तर ते संगीत बेसूर होतं.

Or a recipe: if you get an ingredient wrong

किंवा एखादी पाककृती. चुकीचा जिन्नस वापरला,

or you cook it too long or too little, it doesn't taste right.

ती खूप जास्त किंवा कमी वेळ शिजवली, तर तिची चव बिघडते.

Well, smell is the same.

गंधाचं तसंच आहे.

It's made up of a suite of chemicals in the right combination.

गंध म्हणजे योग्य प्रमाणात एकत्र आलेली ठराविक रसायनं.

Now our machines in the lab are not particularly good

प्रयोगशाळेतली यंत्रं

at picking out this sort of signal -- it's quite complex.

अशा प्रकारची रसायनं ओळखू शकत नाहीत. ते फार कठीण असतं.

But animals can, and what we do in my laboratory

पण प्राणी हे काम करू शकतात.

is we connect microelectrodes to the antennae of a mosquito.

आम्ही प्रयोगशाळेत डासांच्या स्पर्शिकांना सूक्ष्म भारवाही तारा लावतो.

Imagine how fiddly that is.

कल्पना करा, हे किती किचकट असेल.

(Laughter)

(हशा)

But what we also do is connect them to individual cells within the antennae,

आम्ही त्या तारा स्पर्शिकांमधल्या प्रत्येक पेशीला लावतो.

which is incredible.

हे तर अविश्वसनीय आहे.

You don't want to sneeze when you're doing this,

हे काम करताना शिंक येता कामा नये.

that's for sure.

हे तर नक्कीच.

But what this does is it allows us

यामुळे आम्हांला

to measure the electrical response of the smell receptors in the antennae,

स्पर्शिकेतल्या गंध ग्राहक पेशींच्या विद्युतभारात होणारा बदल मोजता येतो.

and so we can see what a mosquito is smelling.

त्यावरून डासाने कसला वास घेतला, ते कळतं.

So I'm going to show you what this looks like.

हे मी आता तुम्हांला दाखवणार आहे.

Here's an insect's cell,

ही आहे कीटकाची एक पेशी.

and it will respond in a second when I press this button,

मी हे बटण दाबल्याबरोबर एका सेकंदात ती प्रतिसाद देईल.

and you'll see it sort of ticking over with this response.

त्याबरोबर त्या पेशीत काही हालचाल झाल्यासारखी वाटेल.

An odor will be blown over the cell,

पेशीभोवती गंध पसरला, की

and it will go a bit crazy, sort of blow a raspberry,

ती पादल्यासारखे फटाफट आवाज करेल.

and then it will go back to its resting potential when we stop the odor.

गंध पसरणे थांबवल्यावर ती आपल्या विराम विभवावर जाईल.

(Rapid crackling)

(वेगाने तडतडण्याचा आवाज)

(Low-pitch crackling)

(तडतडण्याचा बसका आवाज)

(Rapid crackling)

(वेगाने तडतडण्याचा आवाज)

OK, there we go,

झालं.

so you can go home now and say that you've seen an insect smelling

आता तुम्ही घरी जाऊन सांगू शकता, की आज मी एका कीटकाला

and even hearing an insect smelling -- it's a weird concept, isn't it?

वास घेताना पाहिलं, आणि ऐकलंसुद्धा. विचित्र कल्पना आहे, ना?

But this works really well,

ही यंत्रणा चांगली चालते,

and this allows us to see what the insect is detecting.

आणि डास काय हुंगतात ते दाखवते.

Now using this method with our malaria samples,

आता ही पद्धत आपल्या हिवतापाच्या नमुन्यांबरोबर वापरून

we were able to find out what the mosquito was detecting,

डास काय हुंगतात, ते आम्ही शोधून काढलं.

and we found the malaria-associated compounds, mainly aldehydes,

ही मुख्यत्वे हिवतापाशी संलग्न अशी अल्डिहाईड्स होती,

a group of compounds that smelled, that signified the malaria signal here.

ज्यांच्या वासाने हिवताप ओळखता येतो.

So now we know what the smell of malaria is,

अशा रीतीने आम्ही हिवतापाचा वास ओळखला,

and we've used the mosquito as a biosensor

आणि डास हे जैविक संवेदक वापरून

to tell us what the smell of malaria actually is.

तो वास नेमका कसला, हे सिद्ध केलं.

Now I'd like to imagine

आता कल्पना करा,

that you could, I don't know, put a harness on a little mosquito

एखाद्या छोट्याशा डासाला लगाम घालून

and put it on a lead and take it out and see if we can sniff people

त्याला बाहेर न्यावं आणि

in a community --

एखाद्या काल्पनिक समाजातल्या

that goes on in my head --

लोकांना हुंगून, हिवतापाची लागण झालेले

and see whether we could actually find people with malaria,

लोक त्याला शोधून काढता येतात का पाहावं.

but, of course, that's not really possible.

अर्थातच, हे अशक्य आहे.

But there is an animal that we can do that with.

पण हे करू शकणारा दुसरा एक प्राणी आहे.

Now dogs have an incredible sense of smell,

कुत्र्याची गंध संवेदना अतिशय तीक्ष्ण असते.

but there's something more special about them:

आणि त्यापेक्षा मोठी खासियत म्हणजे,

they have an ability to learn.

कुत्र्याजवळ शिकण्याची क्षमता असते.

And most of you people will be familiar with this concept at airports,

आपण हे विमानतळांवर पाहिलं असेल.

where dogs will go down a line and sniff out your luggage or yourself

कुत्रे रांगेतून पुढे येत तुमचा किंवा तुमच्या सामानाचा वास घेतात.

for drugs and explosives or even food as well.

अंमली पदार्थ, स्फोटके किंवा अन्नपदार्थ शोधून काढतात.

So we wanted to know, could we actually train dogs

म्हणून आम्हांला वाटलं,

to learn the smell of malaria?

कुत्र्यांना हिवतापाच्या वासाचं प्रशिक्षण देता येईल का?

And so we've been working with a charity called Medical Detection Dogs

यासाठी आम्ही 'वैद्यकीय शोध श्वानपथक' नावाच्या सेवाभावी संस्थेबरोबर काम केलं.

to see whether we can train them to learn the smell of malaria.

कुत्र्यांना हिवतापाचा वास शोधण्याचं प्रशिक्षण देता येतं का ते पाहण्यासाठी.

And we went out to the Gambia and did some more odor collection

आम्ही गांबिया देशात जाऊन आणखी वास गोळा केले,

on children that were infected and uninfected,

संसर्ग झालेल्या आणि न झालेल्या मुलांकडून.

but this time, we collected their odor

या वेळी आम्ही त्यांना मोजे घालायला लावले.

by making them wear socks, nylon stockings,

नायलॉनचे पायमोजे.

to collect their body odor.

त्यात शरीरगंध साठवले.

And we brought them back to the UK

ते इंग्लंडला परत आणले,

and then we handed them to this charity to run the experiment.

आणि या सेवाभावी संस्थेला प्रयोग करण्यासाठी दिले.

Now I could show you a graph and tell you about that experiment works,

आता मी तुम्हांला एक आलेख दाखवून त्या प्रयोगाची माहिती देऊ शकतो.

but that'd be a bit dull, wouldn't it.

पण ते जरासं कंटाळवाणं होईल, नाही का?

Now, they do say never work with children or animals live,

असं म्हणतात, की मुलं आणि जिवंत प्राणी यांच्यावर प्रेक्षकांदेखत प्रयोग करू नये.

but we're going to break that rule today.

पण आज आम्ही तो नियम मोडणार आहोत.

So please welcome onto the stage Freya ...

आता या मंचावर फ्रेयाचं स्वागत करू..

(Applause)

(टाळ्या)

and her trainers Mark and Sarah.

आणि तिचे प्रशिक्षक, मार्क आणि सेरा.

(Applause)

(टाळ्या)

Of course, this is the real star of the show.

अर्थात, ही आजची आपली प्रमुख पाहुणी आहे.

(Laughter)

(हशा)

OK, so now what I'm going to ask is if you can all just be a little bit quiet,

मी तुम्हांला शांत राहण्याची विनंती करतो.

not move around too much.

हालचाल करू नका.

This is a very, very strange environment for Freya.

फ्रेयासाठी हे अत्यंत अनोळखी वातावरण आहे.

She's having a good look at you guys now.

ती तुम्हां सर्वांना निरखून पाहते आहे.

So let's stay as calm as possible. That would be great.

त्यामुळे आपण सर्वजण शक्य तितके शांत राहू.

So what we're going to do here is basically, we're going to ask Freya

आता आपण फ्रेयाला या उपकरणांच्या रांगेतून

to move down this line of contraptions here,

पुढे जायला सांगणार आहोत.

and in each one of these contraptions, we have a pot,

या प्रत्येक उपकरणामध्ये एक भांडं आहे.

and in the pot is a sock that has been worn by a child in the Gambia.

प्रत्येक भांड्यात गांबियातल्या मुलांनी वापरलेला एक पायमोजा आहे.

Now three of the socks have been worn by children who were uninfected,

यापैकी तीन मोजे संसर्ग न झालेल्या मुलांचे आहेत.

and just one of the socks was worn by a child who was infected with malaria.

आणि फक्त एकच मोजा संसर्ग झालेल्या मुलाचा आहे.

So just as you would see an airport, imagine these were people,

विमानतळाप्रमाणे, इथे ही माणसं आहेत अशी कल्पना करा.

and the dog is going to go down and have a good sniff.

आता फ्रेया रांगेतून पुढे जाऊन वास घेणार आहे.

And let's see if you can see when she senses the malaria,

ती हिवताप कधी ओळखते,

and if she senses the malaria.

आणि ओळखते का,ते पाहू.

This is a really tough test for her in this very strange environment,

या अनोळखी वातावरणात ही तिची मोठीच परीक्षा आहे.

so I'm going to hand it over now to Mark.

त्यामुळे आता मी हे मार्कच्या हातात सोपवतो.

(Laughs) Number three. OK.

(हशा) क्रमांक तीन. ठीक.

(Applause)

(टाळ्या)

There we go.

झालं.

I didn't know which pot that was in. Mark didn't know.

कुठलं भांडं हे मला ठाऊक नव्हतं, आणि मार्कलाही.

This was a blind test, genuinely. Sarah, was that correct?

ही खरोखरच गुप्त चाचणी होती. सेरा, उत्तर बरोबर आहे का?

Sarah: Yes.

सेरा: हो.

JL: That was correct. Well done, Freya. That is fantastic. Whew.

बरोबर उत्तर! फारच छान, फ्रेया. मस्त. वा!

(Applause)

(टाळ्या)

That is really wonderful.

खरोखर, फारच सुरेख.

Now Sarah is going to actually change the pots around a little bit,

आता सेरा भांड्यांची अदलाबदल करणार आहे.

and she's going to take the one with malaria away,

हिवतापाचा मोजा असणारं भांडं ती काढून घेणार आहे.

and we're just going to have four pots that are containing socks from children

उरलेल्या चार भांड्यांत हिवताप न झालेल्या मुलांचे

that had no malaria,

मोजे असतील.

so in theory, Freya should go down the line and not stop at all.

म्हणजे फ्रेया कुठेही न थांबता रांगेतून पुढे गेली पाहिजे.

And this is really important,

हे फार महत्त्वाचं आहे.

because we also need to know people who are not infected,

कारण संसर्ग न झालेले लोकही

she needs to be able to do that.

फ्रेयाला ओळखता आले पाहिजेत.

And this is a tough test.

ही कठीण परीक्षा आहे.

These socks have been in the freezer for a couple of years now,

हे मोजे गेली दोन वर्षं शीतपेटीत गोठवून ठेवले होते.

and this is a tiny bit of a sock as well.

आणि हे मोज्यांचे अगदी छोटे तुकडे आहेत.

So imagine if this was a whole person, giving off a big signal.

कल्पना करा, इथे जर खरी माणसं असती, तर किती जास्त गंध मिळाला असता.

So this is really incredible.

विश्वास बसत नाही, ना?

OK, over to you, Mark.

ठीक आहे, मार्क, पुढे सुरु कर.

(Laughs)

(हसतात)

(Applause)

(टाळ्या)

Brilliant. Fantastic.

उत्तम. सुंदर.

(Applause)

(टाळ्या)

Really super. Thank you so much, guys.

खरोखर विलक्षण. तुमचे दोघांचे आभार.

Big round of applause for Freya, Mark and Sarah.

फ्रेया, मार्क आणि सेरासाठी जोरदार टाळ्या.

Well done, guys.

उत्कृष्ठ कामगिरी.

(Applause)

(टाळ्या)

What a good girl. She's going to get a treat later.

किती हुशार कुत्री. लवकरच तिला बक्षीस मिळणार आहे.

Fantastic.

सुरेख.

So you've just seen that for your own eyes.

आता तुम्ही प्रत्यक्ष पाहिलंत.

That was a real live demonstration. I was quite nervous about it.

हे खरोखरचं प्रात्यक्षिक होतं. मला धाकधूक वाटत होती.

I'm so glad that it worked.

पण सर्व ठीक झालं. छान.

(Laughter)

(हशा)

But it is really incredible, and when we do this,

हे खरोखर विश्वास न बसण्यासारखंच आहे.

what we find is that these dogs can correctly tell us

हे कुत्रे जेव्हा हिवतापाचा संसर्ग असल्याचं ओळखतात,

when somebody is infected with malaria 81 percent of the time.

त्यापैकी ८१% वेळा तो अचूक असतो.

It's incredible.

यावर विश्वास बसत नाही.

92 percent of the time,

आणि ९२% वेळा

they can tell us correctly when somebody does not have an infection.

संसर्ग नसल्याचं निदान बरोबर असतं.

And those numbers are actually above the criteria

रोगलक्षण सूचकांसाठी जागतिक आरोग्य संघटनेने

set by the World Health Organization for a diagnostic.

ठरवून दिलेल्या टक्केवारीपेक्षा हे प्रमाण मोठं आहे.

So we really are looking at deploying dogs in countries,

आता आम्ही देशादेशांतून असे कुत्रे तैनात करण्याचा विचार करत आहोत.

and particularly at ports of entry,

विशेषतः देशप्रवेशाच्या ठिकाणी.

to detect people who have malaria.

देशात येणाऱ्यांचा हिवताप संसर्ग ओळखण्यासाठी.

This could be a reality.

हे खरंच घडू शकेल.

But we can't deploy dogs everywhere,

पण सगळीकडे कुत्रे ठेवणं शक्य नाही.

and so what we're also looking to do and working on at the moment

म्हणून सध्या आम्ही

is the development of technology,

तंत्रज्ञान वापरण्याचा विचार करत आहोत.

wearable tech that would empower the individual

अंगावर चढवण्यासारखं तंत्रज्ञान,

to allow them to self-diagnose.

ज्यामुळे स्वयंनिदान करता येईल.

Imagine a patch that you wear on the skin

त्वचेवर लावण्यासारखा एक पॅच.

that would detect in your sweat when you're infected with malaria

घामात हिवतापाचा संसर्ग आढळला, की

and change color.

त्याचा रंग बदलेल.

Or something a little more technical, perhaps:

किंवा याहून थोडं जास्त तंत्रज्ञान..

a smartwatch that would alert you when you're infected with malaria.

हिवताप आढळला की इशारा देणारं स्मार्ट घड्याळ.

And if we can do this digitally, and we can collect data,

याद्वारे आपण माहिती जमवू शकलो,

imagine the amount of data that we can collect on a global scale.

तर कल्पना करा, जगभरातून किती आकडेवारी गोळा होईल.

This could completely revolutionize

यामुळे, रोगप्रसार कसा होतो

the way that we track the spread of diseases,

ते शोधण्याच्या पद्धतीत आमूलाग्र क्रांती होईल.

the way that we target our control efforts and respond to disease outbreaks,

रोगाच्या साथी रोखण्याच्या प्रयत्नांची दिशा बदलेल.

ultimately helping to lead to the eradication of malaria,

हिवताप निर्मूलन होईल.

and even beyond malaria,

किंवा त्यापुढे जाऊन,

for other diseases that we already know have a smell.

ज्यांचा गंध ओळखता येतो, अशा सर्व रोगांचंही.

If we can harness the power of nature to find out what those smells are,

या रोगांचे गंध ओळखण्याची निसर्गात असलेली शक्ती वापरून

we could do this and make this a reality.

आपण हे करू शकतो.

Now, as scientists, we're tasked with coming up with new ideas,

नव्या कल्पना, नवे विचार, नवं तंत्रज्ञान

new concepts, new technologies

शोधून जगातले मोठमोठे प्रश्न सोडवणं

to tackle some of the world's greatest problems,

हे आम्हां संशोधकांचं कामच आहे.

but what never ceases to amaze me

पण मला सतत एका गोष्टीचं नवल वाटतं,

is that often nature has already done this for us,

की बरेचदा निसर्गाने हे काम आधीच करून ठेवलेलं असतं.

and the answer ...

आणि ते उत्तर

is right under our nose.

अगदी आपल्या नाकासमोर असतं.

Thank you.

धन्यवाद.

(Applause)

(टाळ्या)