How to spot a counterfeit bill - Tien Nguyen

Translator: Marla Munkh-Achit Reviewer: Indra Ganzorig

It's estimated that for every 10,000 bills in the U.S.,

АНУ-д байгаа 10000 дэвсгэрт тутмын

one of those bills is fake.

нэг нь хуурамч гэсэн тооцоо бий.

That may not sound like much,

Их тоо мэт сонсогдохгүй ч

but it adds up to millions of dollars in cold hard cash.

энэ нь хэдэн сая доллартай тэнцэнэ.

Counterfeit money has the potential to cause all sorts of problems,

Хуурамч дэвсгэрт нь олон асуудлыг бий болгодог бөгөөд

from leaving you short $20 to destabilizing national economies.

чиний 20$-г завшихаас эхлээд ЭЗ-ийг ч ганхуулах боломжтой.

But don't worry.

Гэхдээ бүү санаа зов.

You can help catch the counterfeits.

Та хуурамч тэмдэгтийг илрүүлж чадна.

All you need are some simple tools and a bit of chemistry.

Танд энгийн хэдэн багаж, багахан хими л хэрэг болно.

First up, the anti-counterfeit detection pen.

Нэгдүгээрт, хуурамч дэвсгэртийг таних үзэг.

The pen looks like a highlighter

Тодруулагч бал шиг харагдах ч

and contains a solution of potassium iodide

потассиум болон энгийн иодтой

and elemental iodine.

шингэн агуулсан байдаг.

It reveals of the presence of starch,

Энэ нь цардуулыг харуулах бөгөөд

which is commonly used to strengthen regular printer paper,

энгийн хэвлэгчийн цаасыг хатууруулахад ашиглагддаг ба

but won't be found in real money.

жинхэнэ дэвсгэрт дээр огт байдаггүй.

That's because authentic bills are made of cotton and linen

Учир нь жинхэнэ дэвсгэрт нь хөвөн болон даавуугаар хийгддэг бөгөөд

and are threaded with tiny red and blue fibers.

нарийн улаан, хөх утсаар сүлжсэн байдаг.

That material is made by a single, highly-guarded company

Энэ материал нь өндөр хамгаалалт бүхий нэг л компанид хийгддэг бөгөөд

called Crane and Company,

Крэйн энд Компани гэдэг нэртэй,

which has been printing currency

тэд Хувьсгалт дайнаас

since Paul Revere asked them to help finance the Revolutionary War.

одоог хүртэл мөнгөн дэвсгэрт үйлдвэрлэж байна.

The starch in many counterfeit bills, on the other hand,

Хуурамч дэвсгэр дээрх цардуул

is made of two molecules:

хоёр молекулаас бүтдэг нь

amylopectin and amylose.

амилопектин болон амилоз юм.

It's amylose that gives the fake away.

Хуурамч эсэхийг нь амилозоос танина.

Its long chain of sugar molecules connected by oxygen atoms

Энэ нь хүчил төрөгчийн атомоор холбогдсон сахарын молекулийн хэлхээ бөгөөд

forms a helical structure, like DNA.

ДНХ шиг мушгиа бүтэцтэй.

Iodide likes to squeeze inside this coil,

Иод нь энэхүү цагаригыг шахсанаар

forming a new compound that leaves a dark mark on the paper.

шинэ бодис үүсгэн цаасан дээр хар мөр гаргадаг.

However, in the absence of starch, there is no chemical reaction

Харин цардуул байхгүй үед химийн урвал гарахгүй бөгөөд

and the mark will look light yellow.

тод шар өнгөтэй харагдана.

So if the fake isn't printed on starchy paper,

Хуурамч дэвсгэрт нь цардуултай цаасан дээр хэвлэгдээгүй бол

iodine solutions can't help you.

иодын уусмал үүнийг илрүүлж чадахгүй.

That's one of the reasons U.S. bills printed since 1996

Иймээс 1996 оноос хойш хэвлэгдсэн Америк тэмдэгтүүд

have been chemically enhanced to include another counterfeit countermeasure:

хуурамчаар үйлдэгдэхээс хамгаалах өөр нэг химийн арга нэмсэн нь

a strip that fluoresces under UV light.

хэт ягаан туяанд гэрэлтдэг тууз юм.

That's the same kind of light used at black light parties

Энэ нь неон гэрэлтэй үдэшлэг болон

and airport security lines.

онгоцны буудлын шалгалтынхтай ижил.

The polyester strip printed with invisble ink

Полиэфир тууз нь харагдахгүй бэхтэй бөгөөд

is just one millimeter wide

энэ нь нэг милиметрийн өргөнтэй,

and is found in different positions depending on a bill's value.

дэвсгэртээсээ хамаараад өөр өөр газар байрлана.

If you hold your dollar up to natural light,

Байгалийн гэрэлд харвал

you can see the amount and the word USA printed on the band.

АНУ гэсэн үг байгааг харж болно.

But under UV light, these strips really shine.

Гэхдээ ХЯТ гэрэлд энэ туузнууд нь тод гэрэлтэнэ.

They contain molecules that can be excited by absorbing certain amounts of energy,

Эдгээр молекул нь тодорхой энерги шингээснээрээ илүү тодрог

specifically, that given off by common UV light sources.

ХЯТ гэрэлд маш сайн харагддаг.

As these excited molecules return to their original states,

Эдгээр молекул нь эргээд хэвийн байдалдаа орохдоо,

they lose a bit of energy as heat and then radiate the rest as light.

дулааны энерги бага зэрэг алдах ба үлдсэнийг нь гэрэл болгож цацруулдаг.

Energy is inversely related to wavelength,

Энерги нь долгионы урттай холбоотой ба

which means that the longer wavelengths have lower energy.

энэ урт долгион нь илүү бага энергитэй гэсэн үг.

So the lower energy light given off by the strip

Иймд бага энергийн гэрэл нь

means longer wavelengths that fall in the visible range,

харагдах хэмжээсийн илүү урт долгион болж

and suddenly we can see that which had been invisible.

бидэнд өмнө нь харагдахгүй байсан зүйлс харагдаж эхэлдэг.

And if a glowing strip doesn't show up on a recent bill,

Хэрэв гэрэлтсэн тууз сүүлийн үеийн дэвсгэрт дээр харагдахгүй бол

you have a fake on your hands.

хуурамч мөнгө гэсэн үг.

For times when you're not dealing with counterfeit masterminds,

Хуурамч мөнгө хийдэг мэргэжилтэнтэй таараагүй л бол

looking for simple visual cues will do.

эдгээр энгийн аргууд нь хангалттай.

Make sure the portrait looks lifelike and not flat,

Дэвсгэрт дээрх хөрөг нь илүү бодитой хавтгай биш,

the seal has perfectly even sawtooth points,

дардасны шүд нь жигд,

the inked border is unbroken,

бэхэн хүрээ нь эвдрээгүй,

and the serial number has precisely equal spacing between each number.

мөн серийн дугаар хоорондын зай яг тэнцүү хэмжээтэйг нь шалгаарай.

So the next time you come across some dubious dough,

Дараагийн удаа сэжигтэй дэвсгэрттэй таарвал,

have a closer look,

сайн нягтлан харж,

pull out your iodine solution,

иодын уусмалаар шалгаж

or take it to a rave

эсвэл үдэшлэг рүү авж очоорой.

and you just might catch a counterfeit.

Хуурамч мөнгө илрүүлэх ч юм билүү.