How to Feng Shui Your Fridge — and Other Happy Climate Hacks | Jiaying Zhao | TED

Translator: phy ha Reviewer: Thuong Le

Hi everyone.

Chào mọi người. 

I'm JZ.

Tôi là JZ.

Not the cool rapper,

Không phải rapper đâu nhé,

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

but the professor trying to cool the planet through behavior change.

mà là một giáo sư đang cố làm mát trái đất nhờ việc thay đổi hành vi.

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

Hôm trước tôi vừa giao cho sinh viên mình một bài tập.

The other day I gave my students an assignment.

I asked them to come up with individual actions they can take

Tôi yêu cầu mấy em nghĩ ra các hoạt động cá nhân có thể làm được

that serve two functions:

 để phục vụ hai mục đích: 

reduce greenhouse gas emissions

 giảm lượng khí nhà kính thải ra 

and make themselves feel happier.

và làm bản thân thấy hạnh phúc hơn.

They did a great job coming up with actions to reduce emissions,

Các em rất giỏi khi nghĩ ra được các hành động giúp giảm khí thải,

but they had a much harder time with the happiness part.

nhưng lại gặp khó khăn với việc làm bản thân thấy hạnh phúc.

One student told me that he wanted to cut back on cheese.

Một sinh viên nói rằng em muốn giảm tiêu thụ phô mai.

But right after he said that, he got really sad.

Nhưng ngay sau khi nói vậy, cậu ấy lại buồn ra mặt.

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

Unfortunately, my students are not alone.

Không chỉ sinh viên của tôi mới vậy đâu nhé.

When most people think about climate action,

Khi nghĩ tới việc hành động vì khí hậu,

they immediately default to things they have to give up for the planet.

mọi người liền mặc định cho rằng họ phải từ bỏ điều gì đó cho Trái Đất.

This mindset is so ingrained in us,

Cái tâm lý này hằn sâu vào tâm trí chúng ta,

partly because the current narrative on climate action

một phần là vì những hành động vì khí hậu hiện nay

is about personal sacrifice.

thường được gắn liền với sự hi sinh cá nhân.

Drive less, eat less meat, shop less.

Bớt lái xe, bớt ăn thịt, bớt mua sắm.

Less, less, less.

 Bớt, bớt, bớt. 

Now I'm a behavioral scientist, so trust me when I say this,

Tôi là một nhà khoa học hành vi, nên các bạn hãy tin tôi về điều này,

this framing doesn't make us feel great.

cách suy nghĩ này không dễ chịu chút nào.

If anything, it makes us feel shameful and guilty.

 Ngược lại, nó còn khiến ta cảm thấy tội lỗi và xấu hổ. 

And those negative emotions are not conducive to long term behavior change

Những cảm xúc tiêu cực đó chẳng giúp gì cho việc thay đổi hành vi lâu dài

because they make us retreat and disengage.

bởi chúng khiến ta dễ bỏ cuộc và thoái lui.

If the future of a planet depends on a few people

Nếu tương lai của một hành tinh chỉ phụ thuộc vào một vài người

willing to make personal sacrifices,

 sẵn sàng hi sinh bản thân mình, 

we're not going to make it.

thì sẽ chả có tương lai đâu.

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

So what should we do instead?

Vậy thì chúng ta nên làm gì?

The aha moment came to me at the end of a faculty meeting

Ý tưởng chợt bừng lên vào cuối một buổi họp khoa

when my colleague, Elizabeth Dunn, approached me and asked,

khi Elizabeth Dunn, một đồng nghiệp, lại hỏi tôi rằng

"Can we make climate action feel happy instead of miserable?"

“Mình có thể biến các hành động vì khí hậu từ khổ sở thành vui sướng không?”

I said, "Of course."

Tôi đáp lời, “Tất nhiên rồi.”

But then it struck me

 Lúc đó tôi nhận ra 

that I don't think anyone ever connected happiness to climate action.

rằng chưa hề có ai gắn niềm vui đi liền với hành động vì khí hậu cả.

So Liz and I set down to do exactly that.

Vì thế tôi và Liz quyết tâm làm điều đó.

Liz is a happiness scientist.

Liz là nhà khoa học nghiên cứu về hạnh phúc,

She knows what makes people happy.

 Cô ấy biết điều gì khiến người ta hạnh phúc. 

I'm a behavioral scientist.

Còn tôi là nhà khoa học hành vi,

I know what makes people change their behavior.

Tôi biết những điều khiến người ta thay đổi hành vi.

I'm also a human carbon calculator.

Tôi còn có thể tính toán ra lượng cacbon mà không cần máy tính.

I like figuring out exactly how much emissions certain activities have.

 Tôi thích tính ra chính xác lượng khí thải của một số hoạt động. 

So first I came up with a list of actions

Vậy nên trước tiên, tôi đưa ra một danh sách các hành động

that can substantially reduce greenhouse gas emissions.

có khả năng giúp làm giảm đáng kể lượng thải khí nhà kính.

And then Liz identified the actions with the largest happiness benefits.

Còn Liz thì sau đó sẽ tìm ra các hành động mang lại nhiều niềm vui nhất.

And this is how we came up with what we call

Đó là cách chúng tôi đã tạo ra thứ gọi là

the happy climate approach.

“Phương pháp vì Khí hậu Hạnh phúc”.

It's actions in the sweet spot that not only reduce emissions

Đó là những hành động mà không chỉ giảm lượng khí thải

but also make you feel happier at the same time.

mà đồng thời còn khiến bạn cảm thấy hạnh phúc hơn.

Now, I know that some of you may think that individual actions may seem trivial

Tôi biết các bạn có thể cho rằng những hành động cá nhân thật quá nhỏ nhặt

without large-scale system change.

nếu không sự có thay đổi có hệ thống trên diện rộng.

I get that.

Tôi hiểu mà.

But let me tell you how I think about this as a behavior change expert.

Nhưng là một chuyên gia về thay đổi hành vi, tôi nghĩ thế này:

Our individual actions do matter

Những hành động cá nhân của chúng ta có quan trọng

because they embody our values

vì chúng thể hiện các giá trị của ta

and our care for the planet to other people.

và sự quan tâm của ta đến hành tinh và người khác.

They can spread like a ripple effect to instigate collective action.

Chúng có thể lan tỏa như một làn sóng thúc đẩy hành động tập thể.

They send a market signal to businesses

Chúng gửi tín hiệu thị trường đến các doanh nghiệp

and they can trigger broader structural institutional change.

và có thể kích thích những thay đổi có cấu trúc trên quy mô rộng hơn.

So yes, we do need system change,

Chúng ta cần thay đổi cả hệ thống,

but we also need individual behavior change.

nhưng chúng ta cũng cần thay đổi hành vi cá nhân.

Don't let anyone tell you otherwise.

Đừng tin vào điều nào khác điều này.

Alright.

 Được rồi. 

Now I want to take you on a whirlwind tour

 Bây giờ tôi sẽ cho các bạn xem qua 

through some of my favorite happy climate actions.

 một vài hành động vì khí hậu mà tôi thích nhất. 

Are you ready?

Sẵn sàng chưa nào?

(Audience: Yes!)

 (Khán giả: Rồi!) 

Great.

 Tuyệt. 

Let's start with my pet bunny.

Hãy bắt đầu với bé thỏ cưng của tôi.

Since this is a year of the rabbit.

 Năm nay là năm thỏ mà. 

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

A few years ago,

 Vài năm trước, 

my partner and I adopted Greenwich.

tôi và người yêu nhận nuôi Greenwich.

(Laughter)

(Tiếng cười)  Bé nó cực kỳ dễ thương.

She's adorable.

She's also a vegan.

Và cũng ăn chay nữa.

We have so many plants,

Chúng tôi có rất cây cỏ,

vegetables and fruits in our house, thanks to Greenwich.

rau củ và trái cây trong nhà, vì có Greenwich.

And because of that,

 Và cũng vì thế, 

I'm eating a lot more vegetables myself than I used to.

 Giờ đây tôi ăn nhiều rau hơn hẳn trước kia. 

And I’m not kidding,

Không đùa đâu nha,

I'm feeling a lot happier.

tôi cảm thấy vui hơn rất nhiều.

Eating more plants can reduce agricultural emissions by up to 80 percent.

Ăn nhiều thực vật hơn có thể giảm tới 80% lượng khí thải nông nghiệp.

I guess that part you may have known before.

Tôi đoán là các bạn đã biết điều đó rồi.

But do you also know that a plant-based diet can make you feel happier?

Nhưng mọi người có biết chế độ ăn thực vật có thể làm bạn hạnh phúc hơn không?

Decades of medical studies suggest

Các nghiên cứu y học qua nhiều thập kỷ cho thấy

that a plant-based diet can increase both physical and mental health.

chế độ ăn thực vật có thể giúp tăng cường cả sức khỏe thể chất và tinh thần.

In a recent experiment,

Trong một thí nghiệm gần đây,

researchers recruited people from North Dakota

các nhà nghiên cứu chọn ra những người sống ở Bắc Dakota

who barely ate any vegetables.

những người hầu như chẳng ăn chút rau củ nào.

And they fed these people a plant-based diet for two months.

Họ cho những người này theo chế độ ăn thực vật trong hai tháng.

These people, on this diet,

Và với chế độ ăn này,

felt a lot happier at the end of two months,

sau hai tháng, họ cảm thấy hạnh phúc nhiều hơn

than they did before they started the experiment.

so với thời điểm trước khi thí nghiệm bắt đầu.

So researchers think that this is because plants --

Các nhà nghiên cứu cho rằng nguyên nhân là do thực vật,

so fruits, vegetables --

trái cây, rau củ

are high in vitamins and phytochemicals

có rất nhiều vitamin và các hợp chất trong thực vật

that provide both antioxidant and anti-inflammatory benefits

chúng mang lại những tác dụng chống oxy hóa và chống viêm

to the brain and the body.

cho não bộ và cơ thể.

So the happy climate action here is eat more plants.

Vậy hành động vì khí hậu hạnh phúc nghĩa là ăn nhiều thực vật hơn.

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

But this does not mean never eat meat,

Nhưng điều này không có nghĩa là không bao giờ ăn thịt,

because I can tell you that deprivation is a disaster for happiness.

do sự thiếu hụt sẽ hủy hoại đi niềm hạnh phúc.

Instead, we should aim for the right balance

Thay vào đó, chúng ta nên tìm ra điểm cân bằng đúng đắn

of meat and plants in our diet

giữa thịt và thực vật trong chế độ ăn

that will make us maximally happy.

để được hạnh phúc nhất có thể.

Now, as you're thinking about this diet and this balance,

Khi nghĩ đến chế độ ăn và sự cân bằng,

understand that not all meat is created equal.

hãy hiểu rằng không phải loại thịt nào cũng như nhau.

One kilogram of beef

Sản xuất ra một kg thịt bò

emits about 100 kilograms of greenhouse gases.

sẽ thải ra khoảng 100 kg lượng khí nhà kính.

That's roughly the same as driving 250 miles.

Lượng khí thải này tương đương với việc lái xe 400 km.

But other types of meat,

Còn các loại thịt khác,

like fish, pork and poultry have a lot lower emissions.

như cá, lợn và gia cầm thì thải ra ít khí thải hơn.

But if you do want to eat beef,

 Nhưng nếu bạn muốn ăn thịt bò, 

here's the happy climate hack:

đây là một bí quyết vì khí hậu hạnh phúc:

make it a treat.

xem nó là một phần thưởng.

One study shows that temporarily giving up something we enjoy

Một nghiên cứu chỉ ra rằng việc tạm thời từ bỏ thứ ta thích

can actually renew our capacity to savor that thing when we have it again.

có thể làm mới lại khả năng tận hưởng thứ đó một khi ta có lại nó.

And that can increase our happiness.

Và việc đó làm gia tăng niềm hạnh phúc trong ta.

And beyond food, we can turn other things into a treat as well,

 Không chỉ có thức ăn đâu còn nhiều thứ khác nữa, 

like shopping.

như mua sắm chẳng hạn.

Now you know that fast fashion has a huge climate impact.

Các bạn đã biết rằng thời trang nhanh có tác động rất lớn đến khí hậu.

So instead of shopping often,

 Vậy thay vì mua sắm thường xuyên, 

make shopping a treat.

hãy xem mua sắm như là một phần thưởng.

And here's the happy climate hack.

Và đây là bí quyết vì khí hậu hạnh phúc.

Jackets, jeans, shoes have a lot of greenhouse gas emissions.

Sản xuất áo khoác, quần jean, giày dép thải ra rất nhiều khí nhà kính.

So treating ourselves to high-quality versions of these products

Vậy hãy tự thưởng cho mình những dòng sản phẩm cao cấp

that won't fall apart after a few wears is actually good for the planet.

mà không bị hư hỏng chỉ sau vài lần mặc để bảo vệ môi trường.

Underwear, on the other hand, have pretty low emissions.

Ngược lại thì, sản xuất đồ lót lại không thải ra nhiều lắm.

So, you know, please buy those whenever you need them.

 Nên khi nào cần thì cứ mua thoải mái đi. 

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

You're welcome.

 Không cần cảm ơn đâu. 

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

Now let's talk about waste.

Giờ thì hãy nói về rác thải.

Do you know that if your space is clean, zero-waste and organized,

Mọi người có biết là nếu không gian ở sạch sẽ, không có rác và có tổ chức

you may feel happier?

thì bạn sẽ hạnh phúc hơn không?

Let's take a look at perhaps the messiest part of everybody's home:

Một trong những nơi bừa bộn nhất trong nhà của mọi người chính là

the fridge.

 tủ lạnh. 

Some environmental experts recommend that we put perishables into the drawers

Một số chuyên gia môi trường khuyến nghị để đồ ăn dễ hỏng vào các ngăn kéo

and put the condiments at the door.

còn gia vị thì để ở ngăn cửa tủ lạnh.

I hate to say this, but I disagree.

Dù không muốn nói ra, nhưng tôi không đồng ý.

I don't think the fridge is designed with human behavior in mind.

Tôi không cho rằng tủ lạnh được thiết kế dựa trên hành vi của con người.

We often forget about the things in the drawers, right,

Chúng ta thường bỏ quên các thứ trong ngăn kéo, đúng không?

out of sight, out of mind.

Mắt không thấy, thế là quên luôn.

And that can lead to a lot of food waste and emissions.

Việc này có thể tạo ra rất nhiều khí thải và rác thải thực phẩm.

So what's the happy climate action here?

Vậy cần hành động vì khí hậu hạnh phúc thế nào?

Feng shui your fridge.

Phong thủy lại tủ lạnh.

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

This is how I feng shui-ed my fridge.

Đây là cách tôi dùng để phong thủy tủ lạnh của mình.

By moving the perishables to the door

Tôi đã chuyển các món dễ hỏng qua ngăn cửa

and the condiments into the drawers,

và cất gia vị vào ngăn kéo,

so I can catch things before they rot.

nhờ vậy tôi có thể kịp ăn thức ăn trước khi bị hỏng.

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

I also FIFOd my fridge, that is, “first in, first out,”

Tôi cũng dùng nguyên tắc FIFO cho tủ lạnh “vào trước thì ra trước”,

meaning, moving older items to the front of the fridge

tức là, chuyển những thứ cũ hơn ra phía trước tủ lạnh

so I don't forget about them.

để tôi khỏi quên mất chúng.

This way you can have a zero-waste clean fridge

Nhờ vậy giúp tủ lạnh bạn sạch sẽ và không có rác thải

and you may feel happier.

và chính bạn sẽ hạnh phúc hơn.

Now beyond waste, we have to talk about travel.

Chúng ta đã nói về rác thải rồi, giờ hãy nói về đi lại.

And here's the happy climate hack.

Đây là bí quyết vì khí hậu hạnh phúc.

Instead of saying "drive less,"

Thay vì nói “lái xe ít lại,”

we should say “drive more ...

 chúng ta hãy nói “lái xe nhiều... 

people."

 người hơn.” 

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

Yes.

 Đúng vậy. 

Some studies suggest

Vài nghiên cứu cho thấy rằng

that the more time we spend with our friends and family,

càng dành nhiều thời gian cho bạn bè và gia đình,

the happier we feel.

thì ta càng hạnh phúc.

So what this means is that instead of driving alone in our car,

Vậy có nghĩa là thay vì lái xe một mình,

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

we should drive our friends.

chúng ta nên chở thêm bạn nữa.

Because carpooling can turn those dreadful minutes behind the wheel

Bởi vì đi chung xe có thể biến những giây phút mệt mỏi sau tay lái

into joyful moments of socializing.

thành những khoảnh khắc trò chuyện vui vẻ.

Or you can ditch the car altogether and bike.

Hoặc bạn có thể khỏi lái xe và chuyển sang đi xe đạp.

(Laughter)

 (Tiếng cười) 

Better yet, bike with your bunny.

Tốt hơn nữa thì đạp xe cùng với thỏ cưng. (Tiếng cười)

(Laughter)

Biking is virtually carbon-free.

Đạp xe hầu như không thải ra khí cacbon,

And it also offers moderate exercise that activates our endocannabinoid system.

nó còn là bài tập thể lực vừa phải giúp kích hoạt hệ thống cannabinoid nội sinh,

And that contributes to a sense of euphoria,

góp phần cho ta một cảm giác vui sướng

that's bikers high,

gọi là “cơn phê đạp xe”,

and greater mental well-being.

và giúp cải thiện sức khỏe tinh thần.

Now, we also know that flying is carbon intensive.

Chúng ta cũng biết rằng đi máy bay cũng thải ra khá nhiều cacbon.

One round trip between Vancouver and New York

Một chuyến bay khứ hồi giữa Vancoucer và New York

emits about half a ton of greenhouse gases.

thải ra khoảng nửa tấn khí thải nhà kính.

That's equivalent to 400 chicken burgers.

Nhiêu đây nặng tương đương 400 cái burger thịt gà.

That's a lot of burgers.

Cực nhiều burger đấy.

But what's exciting here is that there's a double happy climate hack here.

Nhưng thú vị là có một bí quyết vì khí hậu giúp mang lại gấp đôi niềm vui.

Ready?

Muốn biết không nào?

First, bundle your trips.

Trước hết hãy gộp các chuyến đi lại.

This means combining multiple trips into one

Tức là kết hợp nhiều chuyến đi lại thành một như

by meeting up with friends and family

tranh thủ đi thăm bạn bè và gia đình,

and maybe doing a little sightseeing in the region

hay đi thăm quan quanh khu vực một chút

to reap the happiness benefits of social connection.

để thu được niềm vui từ các kết nối xã hội.

I flew here to New York from Vancouver for this conference,

Tôi đã bay từ Vancouver đến New York để tham dự hội nghị này,

and I'm meeting up with my friends in New York to be happier.

và tôi định sẽ gặp gỡ vài người bạn ở New York để vui hơn.

Second, cutting out unnecessary flights

Việc thứ hai là hãy giảm thiểu những chuyến bay không cần thiết.

can contribute to a sense of time affluence

Việc này có thể giúp bạn cảm thấy thời gian của mình dư dả

and that is a feeling that you have enough time

tức là cảm nhận được rằng mình có đủ thời gian

to do what you want to do.

 để làm điều mình muốn. 

Studies have shown that people who experience time affluence

Nghiên cứu cho thấy rằng những người có dư thời gian

tend to be happier

 sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn 

because [it] enhances our sense of mindfulness,

vì nó tăng cường cảm giác tỉnh thức,

autonomy and connection to others.

tính tự chủ và gia tăng kết nối với người khác.

In a recent study, people felt happier

Theo một nghiên cứu gần đây, người ta cảm thấy vui sướng hơn

when they made a time-saving purchase than a material purchase

khi tiết kiệm được thời gian hơn là vật chất

because the time-saving purchase made them feel less stressed.

bởi vì tiết kiệm được thời gian giúp họ giảm bớt áp lực hơn.

So before you book your next flight,

Vậy nên, lần tiếp theo đặt vé máy bay,

think about all the other trips you have to take in the future

hãy nghĩ về những chuyến sắp tới bạn cần phải đi

and ask yourself whether you can bundle these flights

và tự hỏi xem liệu mình có thể gộp các chuyến bay này lại không

to save your future self some time.

để tiết kiệm chút thời gian cho tương lai.

Now, do you want to know the best part of this whole happy climate strategy?

Mọi người có muốn biết phần hay nhất trong cả chiến lược vì khí hậu này không?

It doesn't have to stay at the individual level.

Nó không nhất thiết phải dừng lại ở cấp độ cá nhân.

We can actually call for happy climate policies that governments can enact

Thực ra chúng ta có thể kêu gọi chính phủ lập ra các điều luật

so that everyone can get a chance to take these happy climate actions.

để mọi người có cơ hội thực hiện các hành động hạnh phúc vì khí hậu.

Let me give you an example.

Ví dụ như là,

Cities should invest more in climate-friendly infrastructure

Các thành phố nên đầu tư thêm vào các cơ sở hạ tầng thân thiện với khí hậu

like bike lanes,

như làn đường dành cho xe đạp, để có thêm nhiều người đi xe đạp.

so more people get to bike.

Cities can also invest more in nature-based solutions,

Các thành phố cũng nên đầu tư vào các giải pháp tự nhiên,

like urban green spaces,

 như là các không gian đô thị xanh, 

that not only help cool the city down during the summer,

 chúng không những làm thành phố mát mẻ hơn vào mùa hè, 

but they also provide space to take a walk,

 mà còn tạo ra không gian để ta có thể đi bộ, 

to meet your neighbors,

gặp làng xóm,

to walk your bunny,

hoặc dắt thỏ đi dạo,

and then you can feel happier.

 và bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn. 

In fact, some studies show that taking a walk in nature

Thực tế là, một vài nghiên cứu cho thấy việc đi bộ giữa thiên nhiên

makes people feel happier

giúp ta cảm thấy vui vẻ hơn đi bộ trên đường phố.

than taking a walk on a city street.

I think you get the gist here.

Tôi nghĩ các bạn đã hiểu được ý chính.

And I encourage you to take a moment

Mong các bạn hãy dành ra một phút

and think about the actions you can take in your own life

 để nghĩ về các hành động bạn có thể làm trong cuộc sống 

that not only reduce emissions, but also can make yourself feel happier.

không chỉ giúp giảm lượng khí thải, mà còn khiến bạn thấy vui hơn.

There's probably a lot of those in this sweet spot,

Có lẽ sẽ còn rất nhiều hành động giống vậy,

so please get creative,

 nên hãy sáng tạo lên, 

because the bottom line is this:

bởi vì tựu chung lại,

we need to change the narrative on climate action.

 chúng ta cần thay đổi nhận thức về hành động vì khí hậu. 

We need to make climate action feel good because if we get this right,

ta cần biến việc hành động vì khí hậu thành niềm vui, vì nếu thành công,

our future will indeed be happy.

tương lai của ta chắc chắn sẽ hạnh phúc.

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

(Applause and cheers)

(Vỗ tay)