A Meditation on Rumi and the Power of Poetry | Leili Anvar | TED

Translator: Duy Dũng Lê Reviewer: Thái Hưng Trần

When I left Iran, I was 15 years old.

Khi tôi rời Iran, tôi mới 15 tuổi.

I had only taken with me a suitcase of clothes and a few books.

Tôi chỉ mang theo một vali quần áo và một vài cuốn sách.

Or so I thought.

Hay ít nhất tôi đã nghĩ vậy.

I was wrong.

nhưng mình đã lầm.

I had taken with me, in me, an invaluable treasure:

Tôi đã mang theo bên mình, trong tôi, một kho báu vô giá:

the Persian language.

ngôn ngữ Ba Tư.

A millennium-old language

Một ngôn ngữ hàng nghàn năm tuổi

that emerged from the beginning as the language of poetry.

đã xuất hiện ngay từ đầu như ngôn ngữ của thơ ca.

Persian was the language of my childhood paradise.

Tiếng Ba Tư là ngôn ngữ của thiên đường thời thơ ấu của tôi.

The language of tales and nursery rhymes.

Ngôn ngữ của chuyện cổ tích và của lời ru.

But I had to leave the Garden of Eden.

Nhưng tôi đã phải rời khỏi Vườn Địa Đàng.

It is through the experience of exile that I came to realize

Chính nhờ trải nghiệm lưu vong mà tôi nhận ra rằng

that what I had lost was, yes, a country,

những gì tôi đã mất, vâng, một đất nước,

a house, a garden.

một ngôi nhà, một khu vườn.

I had been severed from my land, from the landscapes of Iran,

Tôi đã bị tách khỏi vùng đất mẹ, khỏi non sông Iran,

from the reassuring presence of Mount Damavand,

khỏi sự hiện diện an ủi của núi Damavand,

covered with snow.

phủ đầy tuyết.

But nobody could bereave me of my motherland

Nhưng không ai có thể khiến tôi mất quê hương

if my motherland was my mother tongue.

nếu quê hương ấy là tiếng mẹ ru.

Within me what was alive was the language.

Bên trong tôi, ngôn ngữ vẫn rộn ràng.

What makes me Iranian is Persian.

Tiếng Ba Tư làm nên người Iran của tôi.

Specifically, the treasure of Persian poetry.

Cụ thể hơn, là kho báu thơ ca Ba Tư

So I started reading poetry,

Vậy tôi bắt đầu đọc thơ

learning poems by heart,

học những bài thơ bằng cả trái tim

so that I could take them everywhere with me.

để mang chúng theo mình mọi nơi.

So that I could feel home wherever I go.

Để mọi chốn tôi đến có thể thấy như ở nhà.

I embarked on a poetic journey that is still going on.

Tôi bước vào hành trình thơ ca, vẫn tiếp tục không ngừng.

My guide on this journey was no less than Rumi,

Hướng dẫn viên của tôi trong cuộc hành trình này không kém Rumi,

the Persian mystic poet of the 13th century.

nhà thơ thần bí Ba Tư ở thế kỷ 13.

In the prologue of his opus magnum,

Trong lời tựa kiệt tác vĩ đại của mình,

comparing his poetic work to the song of the reed flute,

ông so thơ mình với tiếng sáo reo,

he says,

ông mở lời,

(Reciting in Persian)

(Tụng bằng tiếng Ba Tư)

"Listen to this reed flute.

“Hãy nghe tiếng sáo này.

Listen how it complains

Lắng nghe cách nó than thở

Telling the tale of separations

Kể câu chuyện về sự chia ly

Saying,

Nói rằng,

Ever since I was severed from the reed bed

Từ khi tôi bị cắt rời khỏi đám sậy,

Men and women have moaned in unison with my lament

Đàn ông và phụ nữ đều rên rỉ cùng lời than của tôi

I want a bosom torn by separation

Tôi muốn một trái tim rách nát bởi ly biệt

That I may unfold the pain of love-desire.

Để mở lòng với đau đớn khát khao yêu.

Whoever is left far from the origin

Ai bị bỏ lại xa nguồn cội

Longs to return to the time of union"

Lòng họ khao khát trở về lúc hợp nhất”

I remember quite vividly the first time I heard those lines.

Tôi nhớ khá sống động lần đầu tiên tôi nghe những câu đó.

It was in 1982,

Đó là vào năm 1982,

during the Iran-Iraq war when Tehran was bombarded.

trong cuộc chiến tranh Iran-Iraq khi Tehran bị bắn phá.

There was a circle of poets and poetry lovers

Có một nhóm các nhà thơ và người yêu thơ

who would gather every Friday,

tụ tập vào mỗi thứ Sáu,

notwithstanding the risks,

bất chấp rủi ro,

to read and listen to poetry.

để đọc và nghe thơ.

My father took me to those gatherings.

Cha tôi đưa tôi đến những buổi họp đó.

I didn’t understand, far from it, all the poetry I heard in those days,

Tôi không hiểu gì cả, về những bài thơ ngày ấy,

and many lines have left my memory.

và nhiều dòng đã rời khỏi ký ức của tôi.

But those lines by Rumi,

Nhưng những dòng đó của Rumi,

oh my God.

Trời ạ.

A whole world opened in front of me.

Cả một thế giới mở ra trước mặt tôi.

And Rumi became my companion for life.

Và Rumi là bạn đồng hành của tôi.

My companion of exile.

Bạn đồng hành lưu vong của tôi.

So in exile I read his poetry,

Nên lúc lưu vong, tôi đọc thơ ông.

I listened to the reed,

tôi nghe tiếng sao,

listened to the reed again and again

nghe tiếng sáo hết lần này đến lần khác

and said those poems aloud.

và nói to những bài thơ đó.

I wrote my PhD thesis and two books on his works.

Tôi đã viết luận án tiến sĩ và hai cuốn sách về các tác phẩm của ông.

I translated many of his poems.

Tôi đã dịch nhiều bài thơ của ông ấy.

It is said that Rumi's work is an ocean from which shore no traveler returns.

Người ta nói tác phẩm Rumi là biển cả, không một kẻ lữ hành nào từ bờ về.

I can definitely bear witness to that.

Tôi hoàn toàn có thể chứng thực điều đó.

What does the poet mean with this magnificent prologue?

Nhà thơ có ý gì với lời mở đầu tuyệt vời này?

“Listen to this reed.”

“Nghe tiếng sáo này.”

What does he want us to listen to?

Anh ấy muốn chúng ta lắng nghe điều gì?

He evokes the pain of exile,

Anh ấy gợi lên nỗi đau của sự lưu vong,

of being separated from where you belong and those you love.

của việc bị tách khỏi nơi bạn thuộc về và những người bạn yêu thương.

And he insists that his song is the song of all exiles.

Và ông khẳng định rằng bài hát của ông là bài hát của những người lưu vong.

He invites all of us

Ông mời gọi tất cả chúng ta

to accompany him on the return journey

đi cùng ông trên hành trình trở về

on the wings of poetry,

trên đôi cánh của thơ ca,

through the song of the reed flute.

qua tiếng sáo.

And indeed, his poetry is sheer music.

Và thực sự, thơ ông chính là âm nhạc.

Like the reed flute it tells and it whispers to the soul

Giống như tiếng sao, nó kể lại và thì thầm với tâm hồn

a forgotten story.

một câu chuyện đã bị lãng quên.

Rumi himself had fled his native town

Chính Rumi đã trốn khỏi quê hương của mình

in today's Afghanistan

ở Afghanistan ngày nay

when he was very young because of the Mongol’s threat.

khi ông còn rất trẻ vì mối đe dọa của người Mông Cổ.

He left his homeland as a child, never to return.

Ông rời quê hương khi còn nhỏ, không bao giờ trở về.

He had wandered from town to town until he took refuge in Anatolia.

Ông lang thang qua các thị trấn cho đến khi trú ẩn ở Anatolia.

There, in that foreign land,

Ở đó, ở vùng đất xa lạ đó,

he kept reading Persian poetry,

ông tiếp tục đọc thơ Ba Tư,

he kept to his mother tongue,

ông giữ tiếng mẹ đẻ của mình,

and he taught it to his own children.

và ông dạy nó cho con cái của mình.

One day he met Shams of Tabriz in Konya,

Ngày nọ, ông gặp Shams của Tabriz ở Konya,

that city in which Rumi had become a very respectable preacher

thành phố mà ở đó Rumi đã trở thành một giảng sư rất được kính trọng

and a spiritual guide.

và một hướng dẫn tâm linh.

Shams initiated Rumi to mystical music and dance,

Shams đã giới thiệu Rumi với âm nhạc và điệu nhảy huyền bí,

and above all, to the religion of love.

và trên hết, là tôn giáo của tình yêu.

With him, Rumi lived a series of bewildering experiences

Cùng với Shams, Rumi đã trải qua một loạt những trải nghiệm

that illuminated him and awakened him to his true self.

làm cho ông sửng sốt, giác ngộ và tỉnh thức với chính mình

With Shams, Rumi became a poet.

Với Shams, Rumi trở thành một nhà thơ.

About this inner transmutation, he says,

Về sự biến đổi nội tâm này, ông nói,

"I was dead,

“Tôi đã chết,

alive I became.

sống lại tôi trở thành.

I was tears.

Tôi đã rơi nước mắt.

Laughter I became.

Tiếng cười tôi trở thành.

The rain of love came upon me,

Mưa tình yêu tràn xuống tôi,

and my joy eternal became.”

và niềm vui của tôi trở nên vĩnh cửu.

(Reciting in Persian)

(Đọc bằng tiếng Ba Tư)

Through his lyric poetry,

Thông qua thơ trữ tình của mình,

through the innumerable stories he tells,

qua vô số câu chuyện mà ông ấy kể,

Rumi points not only to his own individual experience,

Rumi không chỉ ra kinh nghiệm cá nhân của chính mình,

but he reminds us of our situation in life.

mà ông còn nhắc nhở chúng ta về hoàn cảnh của chúng ta trong cuộc sống.

Whoever we are,

Dù chúng ta là ai,

wherever we live,

bất cứ nơi nào chúng ta sống,

we are in exile.

chúng ta đều sống lưu vong.

Because as celestial souls, we belong to another world,

Bởi vì là những linh hồn thiên thể, chúng ta thuộc về một thế giới khác,

to a lost paradise to which we shall return,

một thiên đường đã mất mà chúng ta sẽ trở về,

provided we have developed our spiritual awareness

miễn là chúng ta đã phát triển nhận thức tâm linh

and our humanity.

và nhân tính của chúng ta.

Through the beauty of his words,

Thông qua vẻ đẹp của lời nói của mình,

Rumi makes us feel all the prism of human emotions.

Rumi khiến chúng ta cảm nhận được tất cả lăng kính của cảm xúc con người.

He makes us taste

Ông khiến chúng ta nếm trải

earthly desires and celestial hopes as all real poetry should do.

khao khát trần thế và hy vọng thiên đàng như mọi thơ ca thực sự nên làm.

And over and over again, he returns to the centrality of love

Và hết lần này đến lần khác, ông trở lại trung tâm của tình yêu

as every real poet should do.

như mọi nhà thơ thực sự nên làm.

And that is why we need the poets.

Và đó là vì sao ta cần nhà thơ.

To remember who we are and where we belong.

Để nhớ chúng ta là ai và chúng ta thuộc về đâu.

Poetry has the power to transmute reality

Thơ có sức mạnh biến hiện thực

into something rich and meaningful.

thành cái gì đó phong phú và có ý nghĩa.

To me, it was life-saving.

Đối với tôi, nó là cứu sống.

When we look at the world,

Khi chúng ta nhìn vào thế giới

at the inhumanity of humanity sometimes,

nhìn vào sự vô nhân đạo của nhân loại,

how not to feel in exile, indeed?

làm sao không thấy lưu vong, phải không?

How not to cry on "Love's Labour's Lost?"

Làm sao không khóc vì “Tình Yêu Đã Mất?”

How not to be desperate and disoriented?

Làm sao để không tuyệt vọng và lạc lối?

Poetry can help us through the darkness of times.

Thơ có thể giúp chúng ta vượt qua bóng tối của thời đại.

As do all the arts if they are spiritually oriented.

Cũng như tất cả các nghệ thuật nếu chúng được định hướng tâm linh.

So reading,

Vậy nên việc đọc,

rendering,

diễn đạt,

writing, reciting poetry is a therapy.

viết, đọc thuộc lòng thơ là một liệu pháp.

It connects us with what is most essential in life,

Nó kết nối chúng ta với những gì thiết yếu nhất trong cuộc sống,

and that is why it should be cherished.

và đó là lý do nó nên được trân trọng.

Thank you.

Xin cám ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)