The Colorful, Shapeshifting Wonder of the Amazon's Praying Mantises | Leo Lanna and Lvcas Fiat | TED

Translator: Trần Ngọc Bảo Trâm Reviewer: My Den

Leo Lanna: "The Amazon is the center of the world."

Leo Lanna: “Rừng Amazon là trung tâm của thế giới.”

Brazilian journalist Eliane Brum shared this quote,

Nhà báo người Brazil Eliane Brum đã nói câu này,

and I deeply believe it.

và tôi sâu sắc tin vào nó.

And now we're taking you there.

Và giờ chúng tôi sẽ đưa bạn đến đó.

A journey into an alien universe.

Một hành trình vào một vũ trụ lạ lẫm.

It is the heart of our planet,

Đó chính là trái tim của hành tinh ta,

where the core of our biodiversity thrives

nơi mà cốt lõi của sự đa dạng sinh học nở rộ

with countless eccentric and mysterious life forms

với vô vàn các sinh vật kì dị và bí ẩn

waiting to be discovered.

đang chờ được khám phá.

But here's the twist.

Nhưng bước ngoặt là đây.

We're actually taking you into the Amazon rainforest at night.

Thực ra chúng tôi đang đưa bạn đến cánh rừng Amazon vào buổi tối.

Lvcas Fiat: When night’s veil covers earth,

Lvcas Fiat: Khi màn đêm buông xuống trái đất,

rainforest becomes a new dimension

rừng nhiệt đới bỗng trở thành một chiều không gian mới

where our spectacular and ephemeral reality arises.

nơi mà một thực tại kì diệu và ngắn ngủi trỗi dậy.

It is when darkness falls

Mỗi khi bóng tối buông xuống,

that this imperiled kingdom flourishes with life beyond our imagination.

vương quốc bị đe dọa này bung nở với sự sống vượt xa trí tượng tưởng chúng ta.

I am with Leo, alone on a trail at a national reserve.

Tôi với Leo, cô độc trên một con đường mòn tại khu bảo tồn quốc gia.

It is pitch dark.

Trời tối như mực.

Trong sự im lặng sâu thẳm,

In the deep silence,

we can hear a chorus of tree frogs and the footsteps of tapirs.

chúng ta có thể nghe một ca khúc của những con ếch cây và bước chân của lợn vòi.

The decayed leaves and branches crunch under our feet.

Những chiếc lá mục và cành cây lạo xạo dưới chân chúng ta.

It is hot and humid,

Không gian thì nóng và ẩm,

and the shimmering stars watch us through the dense canopy.

và những vì sao lung linh đang dõi theo ta qua tán lá rậm rạp.

When we turn on our flashlights, there is life all around us.

Khi ta bật đèn chiếu lên, sự sống hiện lên xung quanh ta.

LL: Every single night, as soon as the rainforest is covered by darkness,

LL: Mỗi buổi tối, ngay khi khu rừng mưa được bóng tối che phủ,

a new world emerges, bursting with life.

một thế giới mới trỗi dậy, bừng nở sự sống.

Fantastic animals that are real,

Những con thú dị thường có thật,

extremely alive and endangered.

cực kì năng động và quý hiếm.

Boa snakes and kinkajous, opossums and tarantulas,

Những con trăn và kinkaju, opossum và nhện tarantula,

salamanders and moths.

thú có đuôi và bướm đêm.

Animals that one might see once in a lifetime,

Những con vật mà có thể một người chỉ thấy một lần trong đời,

as every night, the ancient and endless forest life changes.

bởi từng đêm, sự sống cổ đại và vô tận trong rừng mưa này đều thay đổi.

I'm a scientist, Lvcas is an artist.

Tôi là nhà khoa học, Lvcas là nghệ sĩ.

And we've been working together for six years.

Và chúng tôi đã làm việc với nhau 6 năm.

Các cuộc thám hiểm đem chúng tôi và những người đồng hành đến thế giới hoang dã.

Our expeditions take us and our partners into the wild.

And within this alien world of tropical rainforests,

Và với thế giới kì dị này của rừng mưa nhiệt đới,

we’re here to show you the creature that we’ve fallen completely in love with:

chúng tôi ở đây để cho bạn thấy sinh vật đã chúng tôi đã phải lòng:

the praying mantis.

Bọ ngựa.

Silent and scentless.

Im lặng và không mùi.

Powerful and patient sage.

Mạnh mẽ và kiên nhẫn.

Our guide on this journey through the darkness.

Người hướng dẫn của chúng ta trên hành trình xuyên qua bóng tối.

LF: So why the praying mantis?

LF: Vậy tại sao lại là bọ ngựa?

(Laughs)

(Tiếng cười)

Well, praying mantes dazzle us with their huge eyes,

Ờ thì, bọ ngựa khiến chúng tôi sững sờ với cặp mắt to,

their tweezer-like legs,

những càng chân như cái nhíp,

their hypnotizing swagger.

cách di chuyển đầy mê hoặc của chúng.

Many of you might be afraid of insects.

Khá nhiều người sợ côn trùng.

We used to be afraid too.

Chúng tôi cũng từng sợ chúng.

But as we learned more about these tiny, mighty beings,

Nhưng khi chúng tôi tìm hiểu nhiều hơn về những sinh vật nhỏ nhắn, vĩ đại này,

our fear turned into passion.

nỗi sợ của chúng tôi biến thành đam mê.

The search for the praying mantis became a gateway

Việc tìm kiếm bọ ngựa trở thành một cánh cửa mở ra

into a labyrinth of wonders

mê cung của những điều kì diệu

in which every corner had something new to discover

nơi mà mỗi góc đều có những điều mới để khám phá

and get inspired.

và được truyền cảm hứng.

These are portraits of a variety of praying mantis

Đây là chân dung của hàng loạt những con bọ ngựa

specifically from the rainforest of Brazil.

đặc biệt đến từ rừng mưa Brazil.

Which one do you identify with the most?

Con nào quen thuộc với bạn nhất?

(Laughter)

(Tiếng cười)

Each of them could easily be a character in a sci-fi novel.

Mỗi con đều có thể dễ dàng là nhân vật trong tiểu thuyết viễn tưởng.

Faces of the people from an exotic planet.

Gương mặt của những người đến từ một hành tinh khác.

But we share our planet with these creatures.

Nhưng ta không chia sẻ hành tinh này với những sinh vật đó.

There are over 2,500 species of praying mantises;

Có hơn 2,500 loài bọ ngựa;

ten percent of them are in Brazil,

10% chúng ở Brazil,

the most biodiverse country in the world.

đất nước đa dạng sinh học nhất thế giới.

And we expect at least 300 more species to be discovered there.

Và chúng tôi nghĩ rằng có ít nhất hơn 300 loài sẽ được khám phá ở đó.

LL: Within their micro-world,

LL: Trong thế giới tí hon của chúng,

they are fierce predators,

chúng là kẻ săn mồi hiếu chiến,

hunting down any creature they can grasp, from mosquitoes to cicadas.

săn hạ mọi sinh vật chúng bắt được, từ muỗi đến ve sầu.

And even, though rarely, vertebrates,

Và thậm chí, thỉnh thoảng, động vật có xương sống,

such as frogs and birds.

như là ếch và chim.

They can eat anything, from soft and yummy flies

Chúng có thể ăn mọi thứ, từ những con ruồi mềm ngon lành

to armor-plated beetles.

đến những con bọ giáp cứng.

They can even eat and process poisonous caterpillars without harming themselves.

Chúng thậm chí có thể ăn và tiêu hóa những con sâu bướm có độc mà không bị sao.

And last year,

Và năm ngoái,

we just published the first ever account of a praying mantis feeding on plant sap.

chúng tôi chỉ vừa phát hành một bản tường thuật đầu tiên

về một con bọ ngựa ăn nhựa cây.

A vegetarian mantis?

Một con bọ ngựa ăn chay?

Well, when walking this alien world, questions arise more often than answers.

Ừm thì, khi đi dạo trong thế giới kì dị này,

có nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời.

Speaking of poison, they have none in their bodies.

Nói về độc, thì chúng chẳng có trong cơ thể.

So they rely on the physical strength of their spiky legs, called raptorials,

Vậy nên chúng dựa vào sức mạnh thể chất của càng chân có gai, gọi là càng săn mồi,

and their swift moves to catch their prey.

và chuyển động nhanh gọn của chúng để bắt mồi.

Their vision is highly accurate,

Tầm nhìn của chúng rất chính xác,

precisely detecting depth through a unique 3D vision system

kiểm tra rõ ràng độ sâu thông qua một hệ thống tầm nhìn 3D độc đáo

in the animal kingdom, which reacts to movement.

trong thế giới động vật, phản xạ lại những chuyển động.

Their eyes synch or adapt to the light,

Mắt chúng quen dần hoặc thích nghi với ánh sáng,

changing color between day and night.

thay đổi màu giữa ngày và đêm.

Nhưng chúng tôi vẫn không chắc tầm nhìn đêm của chúng tốt đến cỡ nào,

But we're still unsure how good their night vision is,

despite seeing them actively roam around in darkness.

dù đã thấy chúng dạo chơi hăng hái vòng quanh trong bóng tối.

LF: Most of them are masters of camouflage,

LF: Đa số bọn chúng là bậc thầy ngụy trang,

an ancient art meaningful on the native habitats.

một nghệ thuật cổ xưa đầy ý nghĩa cho môi trường sống tự nhiên.

This colorful male vanishes on the grassy fields where he lives.

Con đực sặc sỡ này biến mất trên cánh đồng cỏ nơi nó sống.

Can you spot a praying mantis on these pictures?

Bạn có thể chỉ ra con bọ ngựa trên những tấm hình này không?

Yes? No?

Có? Không?

Well, actually, these photos are exclusively of praying mantises.

Ừm, thực ra thì, những bức ảnh này chỉ có duy nhất bọ ngựa thôi.

The first looks like a dry leaf,

Cái thứ nhất nhìn như một chiếc lá khô,

the second like a stick,

cái thứ hai như một cành cây mảnh,

and the third like lichen.

và cái thứ ba như địa y.

Their shapes range from fresh green leaves, mosses, branches,

Hình dáng của chúng trải dài từ lá xanh, rong rêu, cành cây,

to everything in between.

đến mọi thứ giữa những thứ đó.

We are blown away by how evolution led these incredible predators to blend

Chúng tôi bị choáng ngợp bởi cách mà sự tiến hóa

đã khiến những kẻ săn mồi khó tin này

into the natural environment.

hòa vào môi trường tự nhiên.

And if they feel threatened, they can play dead.

Và nếu bọn chúng thấy bị đe dọa, chúng có thể giả vờ chết.

Or display colors like a peacock

Hoặc trưng ra màu sắc như một con công

all within an extremely light body.

chỉ với một cơ thể cực kì mảnh.

Large males like this,

Con đực to như này đây,

eight centimeters long, can weigh just one gram.

dài 8cm, có thể chỉ nặng 1 gram.

Others are even smaller.

Những con khác thậm chí còn nhỏ hơn.

The more permanent changes they go through are just as awesome.

Những thay đổi vĩnh viễn mà chúng trải qua thật quá tuyệt vời.

Like other insects, they grow through molts,

Như những côn trùng khác, chúng lớn lên thông qua lột xác,

changing their skin.

thay đổi lớp vỏ.

And when adults, developing wings, depending on their species.

Và khi trưởng thành, chúng phát triển cánh dựa theo chủng loài.

LL: Since the very beginning of "Projecto Mantis" six years ago,

LL: Kể từ lúc mới bắt đầu “Dự án bọ ngựa” vào sáu năm trước,

we've taken care of every mantis we've collected for research.

chúng tôi đã chăm sóc mọi con bọ ngựa được thu thập cho việc nghiên cứu.

They live in our homes with us.

Chúng sống chung nhà với chúng tôi.

Our family and friends think of them as pets.

Gia đình và bạn bè chúng tôi coi chúng như là thú nuôi.

This unusual, no-kill protocol, allows us to understand about their life cycles,

Cách thức kì lạ, không sát sinh này đã giúp chúng tôi hiểu về vòng đời của chúng,

behavior, and, perhaps more importantly,

hành vi, và, có lẽ quan trọng hơn cả,

to connect them to people around us.

để kết nối chúng với những người xung quanh.

Back home, there are over 40 mantises waiting for us,

Trở về nhà, có hơn 40 con bọ ngựa đang chờ chúng tôi.

and some will live for over two years.

và một số trong chúng sẽ sống hơn hai năm.

This year we just discovered a new species.

Năm nay chúng tôi chỉ vừa mới khám phá thêm một loài.

This tiny green mantis has a translucent body

Con bọ ngựa nhỏ màu xanh này có một cơ thể trong suốt

and intrigues us

khiến chúng tôi thích thú

because it was found only through our non-lethal lights trap

bởi nó chỉ được tìm thấy qua bẫy ánh sáng vô hại của chúng tôi,

which attract winged males.

thứ mà thu hút những con đực có cánh.

We believe it lives high up in the canopy,

Chúng tôi tin rằng nó sống trên tầng cao trong tán lá,

out of our sight.

khuất tầm nhìn chúng ta.

And despite the advances of technology

Và bất chấp sự hiện đại của công nghệ

allowing humanity to explore the deep sea,

đã giúp con người khám phá biển sâu,

outer space, the metaverse now,

không gian vũ trụ, không gian ảo hiện nay,

we still lack efficient tools to research and survey

chúng ta vẫn thiếu những công cụ hiệu quả để nghiên cứu và khảo sát

the highest parts of Amazonia,

những nơi sâu nhất rừng Amazon,

which is exactly where scientists expect to find the greatest biodiversity

cũng chính là nơi mà các nhà khoa học mong tìm thấy sự đa dạng sinh học nhiều nhất

in the rainforests.

trong rừng mưa nhiệt đới.

On our last expedition,

Trong chuyến du hành gần nhất,

we tried night drone flights, without success.

chúng tôi thử mấy chiếc drone bay đêm, không thành công.

The creative uses of technology are part of our contemporary science,

Sử dụng công nghệ một cách sáng tạo là một phần của khoa học đương thời,

and we keep chasing ideas

và chúng tôi cứ theo đuổi ý tưởng

that could lead us to explore the unreachable treetops

có thể giúp chúng tôi khám phá những ngọn cây không thể với tới

and understand more and more about mantises in the wild.

và hiểu nhiều hơn về bọ ngựa trong tự nhiên hoang dã.

LF: The closer you look,

LF: Bạn càng nhìn gần,

the more beautiful complexity you will find,

bạn càng tìm thấy nhiều sự tinh xảo xinh đẹp hơn,

like this amazing row of praying mantis wings.

như hàng cánh bọ ngựa thú vị này.

And there’s the Brazilian dragon mantis;

Và đây chính là bọ ngựa rồng Brazil;

the flower bud mantis; the unicorn.

bọ ngựa hoa nụ; kì lân.

But of course, rainforest isn't just a fantasy wonderland.

Nhưng tất nhiên, rừng mưa không chỉ là một vùng đất tuyệt vời thú vị.

"What if you are afraid of the dark?"

“Nếu bạn sợ bóng tối thì sao?”

you might be wondering.

có thể bạn sẽ tự hỏi.

Well, the answer is the same among explorers.

Thì, câu trả lời giữa các nhà thám hiểm thường giống nhau.

Out there,

Ngoài kia,

surrounded by all kinds of creatures,

vây quanh bởi mọi loại sinh vật,

the only thing we fear

thứ duy nhất chúng tôi sợ

is mankind.

là con người.

And when we are back home,

Và khi chúng tôi trở về nhà,

we fear that the next time we visit the rainforest again,

chúng tôi sợ rằng lần tiếp theo chúng tôi đến thăm cánh rừng mưa này,

it will be further destroyed.

nó đã bị phá hoại nặng nề hơn.

LL: Rainforests are delicate and endangered ecosystems

LL: Các cánh rừng mưa là những hệ sinh thái vô cùng tinh vi và quý hiếm

critical to the stability of our planet.

cần thiết cho sự ổn định của hành tinh chúng ta.

Most of its life remains unknown.

Đa số sự sống trong đây vẫn chưa được biết.

And just during this single talk,

Và chỉ qua buổi trò chuyện này thôi,

we've lost about 15 hectares of rainforest in the Amazon of Brazil

chúng ta dã mất gần 15 héc-ta đất rừng mưa tại Amazon, Brazil

to deforestation.

do việc khai phá rừng.

That's bigger than 20 football fields.

Còn nhiều hơn cả 20 sân bóng.

Every 10 minutes,

Cứ mỗi 10 phút,

countless praying mantises gone.

vô số bọ ngựa ra đi.

No matter how magical darkness is,

Bất kể bóng tối có kì diệu cỡ nào,

when it covers the Amazon tonight,

khi nó bao phủ Amazon vào đêm,

these areas will be empty.

thì những vùng đất này cũng trống rỗng.

A silent mourning that few will hear.

Một sự thương tiếc trong thầm lặng mà ít người nghe thấy.

Chúng tôi đang thu thập tư liệu về những loài có thể

We are documenting species that may not exist in future generations.

sẽ không tồn tại trong thế hệ tiếp theo.

We’re just beginning to learn about them,

Chúng tôi chỉ vừa tìm hiểu về chúng,

and we are sharing our discoveries

và chúng tôi đang chia sẻ các khám phá

so that we can increase their chances of survival.

để chúng tôi có thể tăng khả năng sống sót của chúng.

Last October,

Tháng 10 năm ngoái,

we led our National Geographic-funded expedition

chúng tôi dẫn chuyến thám hiểm được tài trợ bởi Hội Địa lý Quốc gia

"Amazon from dusk to dawn,"

“Amazon từ hoàng hôn đến sớm mai”

with a team of amazing scientists and storytellers

với một đội gồm những nhà khoa học và người kể chuyện

eager to find new ways of exploring the night.

nóng lòng tìm những cách mới để khám phá buổi đêm.

And here,

Và tại đây,

for the first time,

lần đầu tiên,

you're going to see what happens when we expose praying mantises

bạn sẽ thấy điều sẽ xảy ra khi ta cho ánh sáng tím chiếu lên

to pure ultraviolet light.

những con bọ ngựa.

LF: They all shine it back to us,

LF: Tất cả đều tỏa sáng ngược lại chúng tôi,

in colors we could have never even dreamed of.

trong những sắc màu chúng tôi chưa bao giờ mơ tới.

A brilliant blue is some species,

Màu xanh dương tinh khiết này là vài loài bọ,

a soft and warming orange in others,

vài loài khác có màu cam dịu ấm,

and then all at once, on this beautiful hooded mantis.

và rồi tất cả hội tụ, trên con bọ ngựa trùm đầu này.

These colors are real,

Những màu sắc này có thực,

technology allowed us to see them with our naked eyes.

công nghệ đã cho phép chúng tôi nhìn thấy nó bằng mắt.

A visible and magical fluorescence.

Một loại huỳnh quang kì diệu thấy được.

Even the dead leaf mantis was certainly sparkling like liquid fire.

Ngay cả bọ ngựa lá đã chết cũng sẽ lung linh như dung nham.

And to our delight,

Và với niềm hân hoan của chúng tôi,

the whole jungle reverberated in unimaginable colors.

cả khu rừng như phản chiếu trong những sắc màu không tưởng.

What are they trying to communicate?

Chúng đang cố gắng truyền tải điều gì?

Which other secrets are we missing?

Những bí mật nào nữa mà ta bỏ lỡ?

And yet again,

Và một lần nữa,

rainforest at night shows us how little we understand about its beauty.

rừng mưa buổi đêm cho ta thấy sự ít ỏi trong kiến thức của ta về vẻ đẹp của nó.

With hundreds of hours of nocturnal dives,

Với hàng trăm giờ ngụp lặn về đêm,

our expeditions are filled with wonders in the rainforest zootopia.

những chuyến thám hiểm của chúng tôi được lấp đầy với những kì quan trong

vườn bách thú rừng mưa.

We are hoping these discoveries will kick off this new era

Chúng tôi mong rằng những khám phá này sẽ bắt đầu một thời đại mới

where science, arts, technology will bloom again

nơi mà khoa học, nghệ thuật, công nghệ sẽ phát triển mãnh liệt

in favor of nature.

vì thiên nhiên.

The age of exploration on planet Earth is far from over.

Thời đại của việc khám phá Trái đất còn lâu lắm mới kết thúc.

And in the nights of the rainforest, it is just beginning.

Và trong buổi tối của những cánh rừng, mọi thứ chỉ mới bắt đầu.

(Both) Thank you.

(Cả 2) Cảm ơn.

(Applause and cheers)

(Tiếng vỗ tay và cổ vũ)