Where Does Your Sense of Self Come From? A Scientific Look | Anil Ananthaswamy | TED

Translator: Nga Nguyen Reviewer: Gia Bảo Nguyễn

About a decade ago,

Khoảng 1 thập kỉ trước,

I met someone who had experienced a few episodes of schizophrenia.

tôi có gặp vài người đã từng mắc tâm thần phân liệt.

They had felt that their sense of self,

Họ cảm thấy nhận thức của mình về bản thân,

of what it feels like to be them,

về việc họ là ai,

changing somewhat.

có ít nhiều thay đổi.

The boundaries of their body began to feel a bit nebulous.

Ý niệm về cơ thể trở nên không rõ ràng.

Even their psychological self felt a bit porous at times.

Ngay cả tâm trí của họ đôi lúc cũng cảm thấy trống rỗng.

They were experiencing what could be called an altered sense of self.

Họ đã trải qua trạng thái được gọi là biến đổi tự nhận thức về bản thân.

Over the years, I met many such brave and insightful people

Trong nhiều năm, tôi đã gặp những người dũng cảm với trải nghiệm tương tự như vậy,

who shared what it's like to live with their altered selves.

chia sẻ rằng họ đã sống như thế nào với việc bản thân bị biến đổi.

And by "altered," I mean "different,"

“Biến đổi” mà tôi nói tới là “khác biệt”,

not "deficient,"

chứ không phải là “khiếm khuyết,”

while acknowledging that coping with altered selves

mặc dù thực chất việc đối mặt với sự biến đổi của bản thân

can be a struggle at times.

đôi lúc rất khó khăn.

So speaking with them,

Sau khi nói chuyện với họ,

and with theologians, philosophers, neuroscientists,

và với những nhà thần học, triết học, thần kinh học,

I came to understand that this self that each one of us takes oneself to be

tôi hiểu ra rằng bản thân mà chúng ta đang tự nhận thức

is not as real as it seems.

không thực sự chính xác như ta vẫn nghĩ.

The self is a slippery subject.

“Bản thân” là một khái niệm trừu tượng.

We all intuitively know what it means.

Tất cả chúng ta, theo bản năng, đều biết nó là gì.

It’s there when we wake up.

Nó có mặt khi ta thức dậy.

It disappears when we fall asleep.

Và biến mất khi ta chìm vào giấc ngủ.

It reappears in our dreams.

Nó lại xuất hiện một lần nữa trong các giấc mơ.

It's what makes us who we are.

Nó là thứ tạo nên chúng ta.

It seems solid, unchanging, permanent.

Nó trông rất đáng tin, không đổi, vĩnh cửu.

And yet, we can examine aspects of the self

Tuy vậy, chúng ta vẫn có thể nghiên cứu các khía cạnh của bản thân

that seem real to us,

trông thật nhất với chúng ta,

and ask, “Just how real are they?”

và đặt câu hỏi, “Chúng thật tới mức nào?”

Take, for instance, the question "Who am I?"

Ví dụ, khi đặt câu hỏi “Tôi là ai?”

The most likely answer you will get or give to such a question

Câu trả lời mà bạn thường gặp nhất

will be in the form of a story.

sẽ thường ở dạng là một câu chuyện.

We tell others -- and indeed, ourselves -- stories about who we are.

Ta kể cho người khác - và chính chúng ta, những câu chuyện về việc mình là ai.

Ta coi những câu chuyện này là không thể thay đổi.

We take our stories to be sacrosanct.

We are our stories.

Chúng ta chính là những câu chuyện mà chúng ta kể.

But a condition that most of us, sadly, will be familiar with --

Nhưng một căn bệnh mà phần lớn chúng ta đều quen thuộc,

Alzheimer's disease --

Alzheimer

tells us something quite different.

lại chỉ ra một điều khác.

Alzheimer's begins by affecting short-term memory.

Bệnh Alzheimer bắt đầu bằng việc tác động đến trí nhớ ngắn hạn.

Think about what that does to someone's story.

Hãy nghĩ xem điều đó ảnh hưởng như nào tới một câu chuyện.

In order for our stories to form, to grow,

Để hình thành và phát triển những câu chuyện

something that just happens to us has to first enter short-term memory,

các tình tiết xảy đến bước đầu sẽ được ghi vào trí nhớ ngắn hạn,

and then, get incorporated

và sau đó, được kết hợp lại

into what's called long-term episodic memory.

tạo thành thứ được gọi là trí nhớ dài hạn.

It has to become an episode in our narrative.

Nó trở thành một phần trong câu chuyện của chúng ta.

But what if the experience doesn't even enter short-term memory?

Thế nếu trải nghiệm thậm chí không được ghi nhận tại trí nhớ ngắn hạn thì sao?

That's exactly what Alzheimer's does.

Đây chính xác là tác động của bệnh Alzheimer.

In the beginning,

Đầu tiên,

Alzheimer's impairs the formation of short-term memory.

Alzheimer làm suy yếu khả năng hình thành trí nhớ ngắn hạn.

It impairs the growth of the narrative.

Nó ảnh hưởng tới sự phát triển của khả năng tường thuật.

It's as if our stories begin stalling upon the onset of the disease.

Như thể câu chuyện của chúng ta bị đình trệ ngay từ khi mắc bệnh.

Eventually, Alzheimer's eats away at all the long-term memories.

Sau cùng, Alzheimer xoá sạch tất cả những ký ức dài hạn.

So if you were to meet someone with mid-stage Alzheimer's,

Vậy nên nếu bạn gặp một người đang ở giai đoạn giữa của bệnh Alzheimer,

they will likely be able to tell you stories about who they are.

họ vẫn có thể kể cho bạn nghe họ là ai.

But if you know their real stories,

Nhưng nếu bạn thực sự biết về câu chuyện của họ,

you'll be able to tell that they sometimes scramble up their narrative,

bạn có thể nhận thấy đôi khi câu chuyện bị lộn xộn,

that they sometimes mix up the sequence of episodes from their lives.

họ thường lẫn lộn trình tự các sự việc xảy ra.

It's as if they are recalling their own stories

Họ đang nhớ lại câu chuyện của chính mình

in ways that are not quite accurate.

mà không thực sự chính xác.

It's important, at this stage,

Ở giai đoạn này, điều quan trọng là

to realize that there is still a person experiencing that scrambled narrative.

ta vẫn có thể nhận thấy bệnh nhân lẫn lộn khi kể chuyện.

Sadly, Alzheimer's goes on to destroy one's narrative,

Đáng buồn là, bệnh Alzheimer vẫn tiếp diễn và phá huỷ hoàn toàn

and so much more.

khả năng tường thuật, và hơn thế nữa.

And towards the end,

Đến giai đoạn cuối,

it's unclear whether there is still someone experiencing something,

không rõ rằng họ có còn cảm thấy gì không

because the person cannot communicate verbally anymore.

khi họ không thể giao tiếp bằng lời nói nữa.

And yet,

Từ đó,

Alzheimer's tells us that these stories that we take ourselves to be,

căn bệnh Alzheimer cho chúng ta biết rằng những câu chuyện ta kể

what philosophers call the “narrative self,”

thứ mà các triết gia gọi là “bản ngã“,

these are spun by the brain and body.

được dựng nên nhờ bộ não và cơ thể.

They are constructions.

Chúng là những công trình.

Sometimes, the constructions are disrupted, even destroyed.

Đôi lúc, những công trình bị ngưng trệ, thậm chí là phá huỷ.

And while that is horrific for the person experiencing it,

Và điều này thật kinh khủng với những người phải chịu đựng nó,

and for their caregivers,

và cả những người chăm sóc họ,

it is nonetheless a window

nó ít nhiều gì vẫn là 1 cánh cửa·

onto the constructed nature of our narrative self.

mở ra bản chất hình thành bản ngã của chúng ta.

And when the construction goes wrong,

Khi việc xây dựng gặp trục trặc,

we perceive our own stories in ways that are not quite real.

ta nhận thức những câu chuyện của mình theo một cách không hoàn toàn chính xác.

From the narrative self, let's talk about our body.

Từ bản ngã, giờ hãy nói về cơ thể.

Let's take a very basic aspect of our bodily self.

Lấy một ví dụ rất cơ bản về nhận thức cơ thể của chúng ta.

This feeling we all have,

Cảm giác mà tất cả chúng ta đều có,

that we are owners of our body and body parts,

rằng chúng ta làm chủ cơ thể và các bộ phận cơ thể

that our bodies and body parts belong to us.

và rằng cơ thể và các bộ phận cơ thể thuộc về chúng ta.

It seems such a strange thing to think that it could even be otherwise.

Thật kỳ lạ nếu nghĩ rằng điều này không đúng.

If I were to ask you, "Does your hand belong to you?"

Nếu tôi hỏi các bạn, “Tay của các bạn có thuộc về các bạn không?”

you're going to say, "Of course it does. What a foolish question."

các bạn sẽ nói, “Hiển nhiên rồi. Một câu hỏi ngớ ngẩn.”

But not everyone would agree.

Nhưng không phải ai cũng nghĩ như vậy.

Early on in my research,

Ngay từ khi tôi bắt đầu nghiên cứu,

a neuropsychologist alerted me to a condition called xenomelia,

một nhà thần kinh học đã cảnh báo tôi về một tình trạng gọi là xenomelia,

or foreign limb syndrome.

hay hội chứng rối loạn nhận dạng cơ thể.

You may have heard of something called phantom limb syndrome,

Bạn có thể đã từng nghe tới hội chứng “cánh tay ma”,

in which people who have had an amputation

khi những người đã phẫu thuật cắt bỏ chi

feel the presence of that limb, sometimes.

thi thoảng vẫn cảm nhận sự hiện diện của phần chi đó.

Xenomelia is somewhat of an opposite condition,

Hội chứng rối loạn nhận dạng cơ thể là 1 tình trạng trái ngược,

where people feel like some part of their body --

khi một số người cảm thấy bộ phận nào đó trên cơ thể

usually the extremities, their hands or legs --

thường là các chi - tay và chân

don't belong to them.

không thuộc về mình.

So this neuropsychologist talked of phantom limb syndrome

Nhà thần kinh học kia ví hội chứng “cánh tay ma” với việc

as animation without incarnation.

hoạt động mà không có sự hiện hữu.

So the limb is gone, it's not incarnate anymore,

Chi đã bị mất, nó không còn tồn tại nữa,

but it's animated in your mind.

nhưng nó vẫn hoạt động trong tâm trí của người bệnh.

And he talked of xenomelia as incarnation without animation.

Và ông ấy ví Xenomelia với việc tồn tại mà không hoạt động.

So the limb is present, healthy even, incarnate,

Các chi vẫn ở đó, khoẻ mạnh, và hoạt động bình thường,

and yet, in your own mind, it feels like it doesn't belong to you.

vậy mà, người bệnh cảm thấy những chi đó không thuộc về mình.

So in xenomelia,

Trong hội chứng rối loạn nhận dạng cơ thể,

the brain and bodily processes

não bộ và cơ thể vận hành

that give rise to our sense of ownership of our body parts,

giúp chúng ta nhận thức được mình làm chủ cơ thể và các bộ phận,

they're misfiring, so to speak,

nói cách khác, chúng đang hoạt động sai lệch,

and the consequences can be serious.

và hậu quả có thể rất nghiêm trọng.

People with xenomelia will sometimes take extreme measures

Người mắc hội chứng này đôi khi sẽ thực hiện các biện pháp cực đoan

to get rid of, to amputate their foreign-seeming body parts.

để loại bỏ các phần cơ thể mà họ thấy không thuộc về họ.

From the perspective of the self, though,

Dù vậy, từ góc nhìn về tự nhận thức bản thân,

xenomelia is telling us something very profound.

Xenomelia cho chúng ta biết một điều.

It's telling us that something as basic

Rằng những thứ cơ bản như

as the sense of ownership of our own body parts

cảm giác làm chủ các bộ phận cơ thể

is a construction.

thực chất là một công trình.

And sometimes, the construction goes wrong,

Và đôi khi, việc xây dựng gặp trục trặc,

and we perceive our own bodies in ways that are not quite real.

ta nhận thức về cơ thể theo một cách không hoàn toàn chính xác.

Let's take another aspect of our bodily self.

Hãy nói về một khía cạnh nữa của nhận thức làm chủ cơ thể.

It's called the sense of agency.

Được gọi là nhận thức về hành động.

So when I do something like pick up a cup,

Khi tôi làm việc gì đó, ví dụ như cầm một cái cốc

I have this implicit feeling that I am the agent of that action,

tôi cảm nhận được ngay mình đang kiểm soát hành động đó,

that I have willed that action into existence.

và tôi đang thực hiện hành động đó.

That feeling is the sense of agency.

Đó là nhận thức về hành động.

But someone with schizophrenia may not have that feeling, always.

Nhưng những người mắc tâm thần phân liệt không phải lúc nào cũng thấy như vậy.

Someone with schizophrenia

Những bệnh nhân này

might do something and not feel like they are the agent of that action.

làm điều gì đó và không cảm thấy họ là chủ thể của hành động ấy.

So schizophrenia tells us

Bệnh tâm thần phân liệt cho ta biết rằng

that it is possible to be someone who does something

con người có thể làm một việc nào đó

but doesn't have an accompanying sense of agency.

mà không tự nhận thức được mình đang thực hiện hành động ấy.

So just like the narrative self and the sense of ownership of body parts,

Cũng như tự truyện về bản thân, và cảm giác làm chủ cơ thể,

the sense of agency is also a construction,

nhận thức về hành động là một công trình,

and it, too, can fail.

và nó cũng có thể sai lệch.

So you can see where this is going.

Các bạn có thể đã nắm được cái mà tôi đang nói

Let me take one more example to drive home this point.

Tôi sẽ lấy thêm một ví dụ nữa trước khi ta đi đến kết luận.

Let's talk of what it feels to be a body here and now.

Hãy nói về việc ta cảm nhận được cơ thể mình đang ở đây ngay lúc này.

Not the feeling of being a story,

Không phải nghĩ về câu chuyện của ta,

but the feeling of being a body in the present moment.

mà là cảm giác đang ở trong cơ thể tại thời điểm hiện tại.

Psychologists estimate

Các nhà tâm lý học ước tính

that about five percent of the general population

khoảng năm phần trăm dân số thế giới

will, at some point in their lives, have an out-of-body experience.

ở một thời điểm nào đó, sẽ có trải nghiệm “thoát xác”.

Let's assume that all of us right now are having an in-body experience.

Hãy giả sử rằng bây giờ tất cả chúng ta đều chưa thoát xác.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But what that means is having this feeling of being in a body,

Điều đó có nghĩa là ta đang có cảm giác ở trong một cơ thể,

being anchored to a body,

được neo vào cơ thể,

occupying a certain volume of space

chiếm một khoảng không gian nhất định

and looking at the world from behind our eyes.

và nhìn thế giới từ đôi mắt của chúng ta.

But if you are having an out-of-body experience,

Nhưng nếu bạn đang có trải nghiệm thoát xác,

you could possibly be feeling that you're up near the ceiling,

bạn có thể cảm thấy như bạn đang lơ lửng gần trần nhà,

looking down at your own body sitting in the chair below.

nhìn xuống cơ thể vật lý của chính mình đang ngồi ghế ở dưới kia.

People do report such experiences,

Những trải nghiệm như vậy đã được kể lại,

and mild versions of this have been replicated in labs.

và các phiên bản mô phỏng đã được thực hiện tại các phòng thí nghiệm.

But if you think, like I do,

Nhưng nếu các bạn nghĩ giống tôi,

that out-of-body experiences are the outcome of brain processes

rằng trải nghiệm thoát xác thực chất là kết quả của việc

that are misfiring,

não bộ hoạt động sai lệch,

then it stands to reason that the experience of being in-body,

thì cũng hợp lí khi nói rằng trải nghiệm về sự tồn tại trong cơ thể,

of being embodied,

về việc được hiện thân,

is itself a construction,

bản thân nó là một công trình,

and that, too, can come apart.

và nó cũng có thể bị sai lệch.

So what are these experiences of altered selves telling us?

Vậy những trải nghiệm biến đổi nhận thức về bản thân này cho ta biết điều gì?

They're telling us

Ta biết được rằng

that just about everything we take to be real

những thứ chúng ta tin là thật

about ourselves --

về bản thân chúng ta --

"real" in the sense that we think we are always experiencing

“thật” khi ta tin rằng ta luôn trải nghiệm

undeniable truths about our bodies, our stories --

những sự thật không thể phủ nhận về cơ thể, câu chuyện của chúng ta --

well, that's just not the case.

không như chúng ta vẫn nghĩ.

So when theologians and philosophers tell us that the self is an illusion,

Đó là một phần các nhà thần học và triết học muốn nói đến

this is partly what they mean.

khi nói rằng bản ngã thực chất là một ảo ảnh.

You may have realized by now that there still remains the question

Bây giờ bạn có thể đã nhận ra rằng vẫn còn câu hỏi

of who or what is doing the experiencing,

ai hay cái gì đang nhận được trải nghiệm,

even in the case of altered selves.

ngay cả trong trường hợp bản thân bị biến đổi.

This experiencing “I” in the question “Who am I?”

Chủ thể “tôi” trong câu hỏi “Tôi là ai?”

is at the heart of the debate about the self.

chính là trung tâm của cuộc tranh luận về bản thể của chính “tôi”.

This experiencing “I” doesn’t go away

Chủ thể “tôi” không đi đâu cả

if one or a few aspects of the self are disrupted.

nếu một hoặc một vài cấu thành của bản thân bị gây gián đoạn.

But what if all of the aspects of the self that comprise us

Thế nhưng nếu tất cả các cấu thành hình thành nên bản thân chúng ta

were to be disrupted?

đều gặp gián đoạn?

Would the experiencing “I” disappear?

Liệu chủ thể “tôi” có biến mất?

We don't have a satisfactory answer to that question, yet.

Chúng ta vẫn chưa có câu trả lời thoả đáng cho câu hỏi đó.

It’s possible that the experiencing “I” is also an illusion,

Có thể là chủ thể “tôi” cũng là một ảo ảnh,

in the sense of being a construction,

như một công trình,

a construction without a constructor.

một công trình mà không có người xây dựng.

That debate, however, is somewhat unresolved.

Đó là cuộc tranh luận vẫn chưa có hồi kết.

Despite such doubts, I, personally -- whatever I am --

Bất chấp những nghi ngờ như vậy, cá nhân tôi -- dù tôi là bất kể thứ gì --

think that the self has no reality outside of the brain and body.

nghĩ rằng cái tôi không tồn tại bên ngoài bộ não và cơ thể.

I think that the experiencing “I” will not persist after the body is gone.

Tôi nghĩ rằng chủ thể “tôi” sẽ không còn tồn tại sau khi cơ thể không còn nữa.

So what does one make of such knowledge?

Vậy chúng ta có thể tận dụng được gì khi biết được những kiến thức này?

Well, firstly, these ideas will feel liberating to some

Một số người sẽ cảm thấy như được giải phóng

and might sit heavily upon others.

một vài người khác có thể sẽ thấy nặng nề.

Regardless, I think we can all attend to the stories that we think we are.

Dù vâỵ, tôi tin rằng ta đều có thể tham gia vào những câu chuyện ta kể.

Our feelings and emotions are modulated by our stories,

Cảm giác và cảm xúc của ta được điều chỉnh bởi chính câu chuyện,

and in turn, our feelings and emotions become part of our stories.

và ngược lại, cảm giác và cảm xúc của ta cũng trở thành một phần của câu chuyện.

And our stories, our narratives, are not just cognitive --

Và những câu chuyện của ta không chỉ là nhận thức --

they live in our bodies,

chúng sống trong cơ thể chúng ta

and our bodies structure and shape our stories.

và cơ thể chúng ta cấu trúc và hình thành những câu chuyện.

So knowing all this,

Biết được những điều này,

recognizing the constructive nature of it all,

nhận ra bản chất cấu trúc,

maybe we can hold on less tightly to our stories.

có lẽ chúng ta sẽ không còn gán chặt bản thân mình với các câu chuyện.

Maybe we can learn to let go.

Có lẽ chúng ta sẽ học cách buông bỏ.

But that's easier said than done,

Nhưng nói thì dễ hơn làm,

because the thing that is doing the letting go

bởi vì thứ giúp chúng ta buông bỏ

is also the thing that has to be let go of.

cũng chính là thứ chúng ta cần phải buông bỏ.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Maybe we can just marvel at the efforts of people over millennia,

Ta có thể ngưỡng mộ trước nỗ lực của con người trong hàng thiên niên kỷ,

from the Buddha sitting under the Bodhi tree

từ Đức Phật ngồi dưới gốc cây bồ đề

to the modern philosopher and neuroscientist

đến nhà triết học và nhà thần kinh học thời hiện đại,

who has asked themselves the question "Who am I?"

người đã tự đặt câu hỏi “Tôi là ai?”

But most of all,

Nhưng trên hết,

I think we owe a debt to those amongst us

tôi nghĩ rằng chúng ta mang ơn những người

who bravely bear witness to our altered selves --

đã dũng cảm trải nghiệm những hình thức “bản thân bị biến đổi” --

whether we do so voluntarily,

cho dù chúng ta làm như vậy một cách tự nguyện,

like monks and nuns do when they meditate,

giống như các tăng và ni khi họ hành thiền,

or whether it's brought upon us by biology and circumstance.

hay là do sinh học và hoàn cảnh bắt buộc.

There is something remarkably robust

Có điều gì đó rất mạnh mẽ

about the processes that give rise to the totality of our sense of self.

về quá trình làm phát sinh toàn bộ nhận thức về bản thân của chúng ta.

But there's something frighteningly fragile about them too.

Nhưng nó cũng rất mong manh.

They can crack.

Quá trình ấy có thể bị gãy nứt.

And any one of us, at any time in our lives,

Và bất cứ ai trong chúng ta, ở bất cứ thời điểm nào,

may have to confront such cracks.

cũng có thể phải đối mặt với những vết nứt đó.

And that knowledge, I believe, should make us empathetic

Biết được điều này, tôi tin rằng, chúng ta sẽ cảm thông

towards those of us dealing with altered selves.

với những người đang phải đối mặt với “bản thân bị biến đổi”.

But I also believe that altered selves

Nhưng tôi cũng tin rằng “bản thân bị biến đổi”

should not be seen as the outcome of deficits,

không nên được nhìn nhận như một khiếm khuyết,

or as the outcome of a lack of attributes considered normal.

hoặc là kết quả của sự thiếu hụt các đặc điểm được coi là bình thường.

They are different ways of being,

Đó chỉ là những cách tồn tại khác nhau,

and it's the willingness of some of us to confront the self's constructed nature

và cách một vài người trong số chúng ta sẵn sàng đối mặt với bản chất thật sự

that is helping make sense of the self for all of us.

điều đó giúp tất cả chúng ta đều nhận thức rõ hơn về bản thân mình.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

Thank you.

Xin cảm ơn.