What Happens As We Die? | Kathryn Mannix | TED

Çeviri: Fatih Keskin Gözden geçirme: Nurgül Burcu CEM

Human beings are the only animals capable of contemplating

İnsanlar, kendi ölümleri üzerinde düşünebilen tek hayvanlardır

their own mortality,

and they've been doing that for thousands of years.

ve bunu binlerce yıldır yapmaktadırlar.

And yet somehow, in the very recent past,

Yine de bir şekilde, çok yakın geçmişte,

we have lost the practical wisdom of what happens as people die.

İnsanlar ölürken neler olduğuna dair gerçekçi bilgeliğimizi kaybettik.

I think that that's a problem.

Bence bu bir sorun.

Ve eğer bunun bir sorun olduğu konusunda benimle hemfikirseniz,

And if you agree with me that it is a problem,

then we have to work out what we're going to do about it.

o zaman bu konu hakkında ne yapacağımızı bulmalıyız.

When she was in her mid-20s, in the 1920s,

20'li yaşlarının ortasındayken, 1920'lerde

my grandmother was already deeply familiar with the sequence of events

anneannem, bir insanın ömrünün sonuna yaklaştığında yaşadığı olaylar dizisyle

that happened to a human person

derinden ve çoktan aşinaydı.

as they were coming to the end of their life.

Ve bunun nedeni, kendisi bir kadın olduğundan

And that’s because, as a woman --

and it was usually women’s work --

ve bu genellikle kadınların göreviydi,

she was doing what women had done for centuries,

kadınların yüzyıllardır yaptığı şeyi yapıyordu

looking after people at the very end of their lives,

yani ömürlerinin sonundaki insanlara halktan biri olarak destek çıkıyor,

in their own beds, in their own homes,

onlara kendi yataklarında ve evlerindeyken bakıyordu.

supported by their own people,

because hospital had nothing to offer,

Bunun sebebi hastanelerin, ölümleri yakın olan ağır hastalar için

once a person was so sick that their death was imminent.

yapacak bir şeyleri olmayışı idi.

And yet, when I reached my mid-twenties,

Ancak, 20'li yaşlarımın ortasına geldiğimde, 1980'lerde,

in the 1980s,

I had none of her wisdom and understanding and knowledge of dying,

her ne kadar 5 yıllık tıp fakültesinden mezun olsam da

and that was even though I'd just finished five years of medical school.

onun sahip olduğu ölüm bilgeliği, anlayışı ve bilgisine sahip değildim.

As a newly qualified doctor,

Yeni nitelikli bir doktor olarak,

I'd spent five years being trained to stop people from dying.

insanların ölmesini engellemek için beş yıl boyunca eğitilmiştim.

And actually, if a death happened,

Ve gerçekten bir ölüm olduğunda,

it was a thing that was seen as a medical disaster.

bu tıbbi felaket olarak görülen bir şeydi.

It was a thing that was embarrassing,

Utanç verici bir şeydi,

it was a thing of which we do not speak.

üzerinde konuşmadığımız bir şeydi.

Why the difference,

Bu fark niye,

and why within just a couple of generations?

ve niye sadece bir kaç nesil içinde ortaya çıktı?

Think about what happened to medicine over the course of the 20th century.

20. yüzyıl boyunca tıbbın başından geçenleri düşünün.

It was not worth going to hospital when you were dying

1920'lerde ölürken hastaneye gitmeye değmezdi.

in the 1920s.

But by the 1960s, '70s, '80s and onwards,

Ancak 1960, 70 ve 80'lerden itibaren

think of the fantastic progress that had been made

yaşanan muhteşem gelişmeleri düşünün.

so that people who were so sick that they might die,

İnsanlar ölebilecek kadar hasta düştüklerinde

of course we took them to hospital, because there were antibiotics,

onları tabii ki de hastaneye götürdük çünkü artık antibiyotiğimiz vardı

there were really clever anesthetics

ve bunlar da çok akıllı bir anestezi yoluydu.

that allowed surgeons to spend a long time unpicking things

Böylece cerrahlar da ameliyatları sırasında uzunca detaya inebildi.

during operations.

There were new and very sophisticated treatments for cancers,

Artık, kanser ile kalp ve böbrek yetmezliğinde kullanılan

for heart failure, for kidney failure.

yeni ve sofistike tedavilerimiz var.

There were intensive care units,

Bazılarının bu şehre öncülük ettiği

there was transplantation of organs,

organ nakli ve

some of that pioneered in this very city.

yoğun bakım üniteleri var.

Medical progress was astonishing,

Tıbbi ilerleme şaşırtıcıydı.

taking dying people to hospital very often saved their lives,

Ölmekte olan insanları hastaneye götürmek, çoğu zaman hayatlarını kurtardı

and that is fantastic.

ve bu harika.

And yet ...

Ancak...

By taking dying people out of home and putting them in hospital,

Ancak, ölmekte olan insanları evlerinden alıp onları hastanelere götürdüğümüzde

we changed our understanding of the process.

süreç hakkındaki anlayışımızı değiştirdik.

We lost our ownership of the process and we gave it to healthcare ...

Sürecin sahipliğini kaybettik ve onu sağlık hizmetlerine verdik.

And we forgot what dying looked like.

Ve ölmenin neye benzediğini unuttuk.

So, having been qualified for just over four years,

Dört yıldan biraz fazla okuyup kalifiye biri olduktan sonra

I find myself in a new job.

kendimi yeni bir işte buldum.

Having originally intended a career in cancer medicine,

Başlangıçta kanser tıbbında kariyer yapmayı düşündüğümden

I’d spent the last four years choosing to train

son dört yılımı, hasta insanların en çok bulunduğu yerde eğitim alarak geçirdim.

in the places where the most sick people were.

And then I realized that actually, what was really interesting to me

Ve sonradan anladım ki aslında ilgimi çeken şey,

was the detective journey of symptom management

semptom yönetimini ve

and the emotional integration of feeling well enough

ömrün sonunda biraz daha yaşamdan zevk almayı sağlayan

to live a little bit during the very end of life,

iyilik hissiyatının duygusal bütünlüğünü araştırdığım bir yolculukmuş,

and I went to work in a hospice.

bundan dolayı, bir düşkünlerevinde çalışmaya başladım.

But I'd been working in a big teaching hospital,

Büyük bir üniversite hastanesinde çalıştığımdan

I'd learned a lot of medicine,

tıp hakkında bir sürü şey öğrenmiş bir sürü ölüm görmüştüm.

I'd seen a lot of dying.

We had a patient in the hospice.

Düşkünlerevinde bir hastamız vardı.

She was a memorable woman for many reasons.

Kendisi bir sürü sebepten ötürü unutulmaz bir kadındı.

She had been a member of the French Resistance

İkinci Dünya Savaşı'nda Fransız Direnişi'nin bir üyesiydi.

during the Second World War.

She'd married a British airman,

İngiliz bir pilotla evlenmişti ve

she'd come to live in England.

İngiltere'de yaşamaya gelmişti.

She'd never lost her French accent.

Fransız aksanını asla kaybetmemişti.

She had a cloud of glorious white hair,

Parlak parlak beyaz saçları vardı tıpkı bir nur aylası gibiydi.

like a halo.

She had piercing brown eyes,

Delici kahverengi gözleri vardı,

the kind of gaze that you feel a person can see your soul.

size baktığında sanki ruhunuzun içine bakıyormuş gibi hissederdiniz.

She was self-contained, she was a little bit aloof.

Suskun biriydi, biraz soğuktu.

In fact, she was a little bit scary.

Hatta ve hatta biraz korkutucuydu.

(Laughter)

(Kahkahalar)

One day, she told the nurse who was looking after her

Bir gün, ona bakan hemşireye

that she was terrified of dying in agony,

ızdırap çekerek ölmekten korktuğunu

because if she were to die in agony, she might despair in God.

çünkü ızdırap çekerek ölürse Tanrı'dan umudunu kesebileceğini söyledi.

And if she were to despair in God,

Ve eğer bir Fransız Roma Katoliği olarak Tanrı'dan umudunu kesseydi

as a French Roman Catholic,

her belief was that that would be a mortal sin,

bunun bir ölümcül günah olacağını

so she would not be able to go to heaven,

bu yüzden de cennete gidemeyeceğini düşünüyordu

and heaven was the place she knew her husband was waiting for her.

ama biliyordu ki kocası onu, cennette bekliyordu.

This was a profound existential distress.

Bu derin bir varoluşsal sıkıntıydı.

And my boss said, "We need to go and talk to her, and you should come,

Patronum bana “Gidip onunla konuşmalıyız, sen de gelmelisin,

you'll find this interesting."

bunu ilginç bulacaksın" dedi.

I was 26.

26 yaşındaydım. 26 yaşınızı hatırlar mısınız?

Do you remember 26?

It's the last age when you know that you know everything.

Her şeyi bildiğinizi bildiğiniz son yaşınızdır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So I went along, wondering what I might learn,

Ben de kabul ettim, ne öğrenebileceğimi merak ettim

because I thought I was quite good at pain control.

çünkü acı dindirmede oldukça iyi olduğumu düşünürdüm.

That conversation ...

Yapacağımız konuşma,

changed my life.

hayatımı değiştirdi.

It changed my career.

Kariyerimi değiştirdi.

And it's brought me here.

Ve beni buraya getirdi.

Sitting on her bed, with me on a little footstool

O yatağında, ben de küçük bir taburede oturuyoruz

so I can see him and her, and the nurse sitting on the chair,

yani patronumu, o kadını ve sandalyede oturan hemşireyi görebiliyorum.

he said to her,

Patronum da yataktaki kadına şöyle dedi:

"I'm concerned that you've got worries about what might happen as you're dying."

“Ölürken neler olduğuna dair endişeleriniz olabileceğinden endişeleniyorum.”

And she said yes. She knew him well, she trusted him.

O da evet dedi. O patronumu iyi tanıyor, ona güveniyordu.

And he said, "I'm sorry to hear that,

Patronum da, “Bunu duyduğuma üzüldüm,

and I wondered whether it might help you

belki de size

if I described to you what usually happens as a person is dying."

genelde bir insan ölürken yaşanan şeyleri anlatarak yardımcı olabilirim" dedi.

Ben de orada bu dediklerinden sonra taburede oturuyor, düşünüyordum:

And I'm sitting on the stool of all knowledge, thinking,

“Bunu ona söyleyemezsin ki”

"You can't tell her that."

(Laughter)

(Kahkahalar)

Because I’ve seen lots of dying, and I know they’re all different.

Çünkü ölen birçok insan gördüğümden hepsinin farklı olduğunu biliyordum.

And she said, "Yes, please."

Ve “Evet, lütfen” dedi.

And he said, "I'll describe what we usually see,

Patronum da: “Genelde gördüğümüz şeyi anlatacağım

and if it gets too much, you tell me.

ve eğer size bunlar çok gelirse, bana söyleyin

Promise, I'll stop.

söz veriyorum ki duracağım.

The thing that's really interesting, Sabine,

Sabine, gerçekten ilginç olan şey

is that as people are dying,

insanlar ölürken,

it doesn't really matter what the illness is they're dying from.

hangi hastalıktan öldükleri önemli değildir.

The pattern of events is very similar.

Neticede yaşanan olaylar birbirine çok benzer.

We see people becoming more and more tired.

İnsanların gittikçe daha da yorulduğunu görürüz.

It's harder and harder for them to find the energy to do things.

Bir şeyler yapmak için enerji bulmaları onlar için gittikçe daha da zorlaşır.

In fact, they recharge their energy not so much by eating and drinking,

Hatta, enerjilerini yemek ve içeceklerle değil de

but by sleeping.

uyuyarak şarj ederler.

And as time goes by,

Ve zaman geçtikçe,

what we see is that people sleep more and they're awake less.

insanların daha fazla uyuduğunu ve daha az uyanık olduklarını görürüz.

And if they want to do something important,

Ve eğer önemli bir şey yapmak istiyorlarsa

they should take a snooze before it."

bunu yapmadan önce uyusalar iyi olur."

She nodded, and she got hold of his hand.

Sabine de başını salladı ve onun elini tuttu.

"As time goes by," he said, "we see people are asleep for longer,

“Zaman geçtikçe,” dedi patronum, “insanların daha uzun süre uyuduğunu,

they're awake for shorter,

daha kısa süre uyanık kaldıklarını görürüz

and something interesting we notice that they don’t is,

ve bizim görüp onların görmediği ilginç bir şey ise,

maybe it's medicine time, or there's a visitor,

ya ilaç zamanıdır ya bir ziyaretçi gelmiştir,

we need to waken them ...

onları uyandırmamız gerektiğidir.

For a period, we can't waken them.

Bir süre onları uyandıramayız.

They're not just asleep,

Onlar sadece uykuda değil,

they're actually unconscious.

aslında bilinçsizlerdir.

Ve uyandıklarında bize güzel bir uyku geçirdiklerini söylerler.

And when they waken, they tell us they've had a lovely sleep.

It turns out that human beings don't recognize

Görünüşe göre biz, insanlar, ne zaman bilinçsiz olduğumuzun farkında değiliz.

when we become unconscious.

And so at the very end of somebody's life, they're not just asleep,

Aslında yaşamının sonundaki birisi sadece uyumuyordur,

they're actually deeply unconscious.

aslında derinden bilinçsizdir de.

And when the brain is unconscious,

Ve beyin bilinçsiz olduğunda,

the only part of it that's still working

halen çalışan tek kısım

is the part that's working their breathing."

nefes almalarını kontrol eden kısımdır."

By now, she is sitting right up in bed.

Şimdiye kadar Sabine, yatağında oturmuştu.

She's got hold of one of his hands, and she's stroking it.

Patronumum ellerinden birisini tutmuş ve onu okşuyordu.

She's nodding at everything he says.

Her dediğine de başını sallıyordu.

And in the meanwhile, I’m sitting on my stool,

Ve bu sırada ben, taburemde oturuyorum

horrified that he seems to be describing dying to a dying person.

ölen birine ölümü anlattığından dehşete düşmüştüm.

And that feels, to me, to be really not very OK.

Ve bu bana gerçekten kabul edilebilir gelmiyordu.

But she is mesmerized.

Ama Sabine büyülenmişti.

"By the time the brain is deeply unconscious,"

"Beyin derinden bilinçsiz olduğu zaman" dedi patronum ve devam etti:

he's saying to her now,

"the only bit that's still working is the bit that drives the breathing.

“halen çalışan tek kısım, nefes almayı yürüten kısımdır.

And so breathing cycles we don't normally see start to happen.

Ve bundan dolayı normalde görmediğimiz solunum döngülerini görmeye başlarız.

Reflex automatic breathing

Refleks otomatik solunumu.

cycles from very deep breaths becoming shallower and shallower,

Derin soluk döngülerinin git gide daha sığ hale gelip

and then going back to the beginning again,

sonrasında tekrar eder.

cycles of fast breathing that gradually become slower,

Git gide daha yavaş hale gelen hızlı solunum döngülerinin,

maybe with pauses,

duraksamalarla belki de,

and then back to the beginning again.

sonrasında tekrar eder.

The person can't feel their throat.

Kişi boğazını hissedemez.

They don't notice if they breathe out through their voice box,

Gırtlağından nefes alıp almadıklarını bilemezler,

making a noise families might think that they're sighing

aileleri de belki iç çektiklerini, ah ettiklerini veya

or groaning, or uncomfortable.

rahatsız olduklarını düşünürler.

We'll always check,

Biz her zaman kontrol etsek de

but it's part of this reflex breathing.

bu refleks solunumunun bir parçası.

Saliva or mouth-cleaning fluid won't irritate their throat,

Tükürük veya ağız temizleme sıvıları boğazlarını tahriş etmeyecek,

it won't make them cough or swallow.

onları öksürtmeyecek veya yutkunmalarını sağlamayacaktır.

They just lie there with a little pool of fluids,

Orada, bazen boğazlarının arkasında, küçük sıvı havuzları olacaktır.

sometimes in the back of their throat.

It's not in the way.

Engel teşkil etmeyecektir.

Air is moving in and out of their lungs,

Hava akciğerlerine girip çıkacak

and it bubbles through that little film of fluid,

ve o su birikintisinden geçip baloncuk yaratacaktır

but families can mistake that for drowning or choking.

ancak aileler bunu boğulmayla veya nefes alamamayla karıştırabilir.

So one of the things that we'll do, Sabine,

Yani, Sabine, yapacağımız şeylerden biri,

if your nieces and nephews are here,

eğer yeğenlerin buradaysa,

is we will make sure we explain to them what is happening to you."

onlara, sana ne olduğunu açıklamak olacaktır."

She's stroking his hands, she's nodding.

Patronumun ellerini okşuyor, başını sallıyordu.

She is absolutely taking in everything that he says.

Söylediği her şeyi kelimesi kelimesine anlıyordu.

And then he says -- and I think,

Ve sonra şöyle dedi, ben de

"Oh my goodness, he's going to the last breath."

"Aman tanrım, son nefes konusuna gelecek" diye düşündüm.

"And then, during, usually, one of those phases of slow breathing,

"Ve sonrasında, genellikle, bahsettiğim o yavaş solunum aşamalarının birinde

there'll be a breath out ...

bir nefes verişi olacak...

that just isn't followed by another breath in.

ama bir daha nefes alışı olmayacak.

There is nothing special about the last breath.

Son nefes özel bir şey değil.

It's so not like on the television or in cinema.

TV'de veye sinemalarda gösterildiği gibi bir şey değil.

There's no rush of pain at the end. There's no sudden panic.

Sonunda acı bir telaş olmayacak. Ani bir panik olmayacak.

There's no feeling of fading away.

Canlılığını yitirme hissi olmayacak.

Sometimes, we who work in palliative care,"

Bazen hafifletici bakımda çalışan bizler,"

and I've subsequently discovered this to be true,

Ve sonradan bunun doğru olduğunu keşfettim

"sometimes, we will walk into a room where a family has been around a person

"bazen ölmekte olan ve etrafında ailesinin bulunduğu bir kişinin odasına gireriz

who is in the act of dying,

and we'll realize the person has stopped breathing,

ve o kişinin nefes almayı bıraktığını fark ederiz

and the family hasn't noticed yet,

ancak aile henüz fark etmemiştir

because the Hollywood finale that they're waiting for hasn't happened."

çünkü Hollywood'da gördükleri final henüz yaşanmamıştır."

She got hold of both of his hands.

Sabine onun her iki elini de tuttu.

She shook them in hers,

Onları kendi ellerinin içine aldı ve salladı.

and then she pulled his hands to her face and she kissed them.

Sonra onun ellerini yüzüne yaklaştırdı ve onları öptü.

And then, she closed her eyes,

Sonrasında ise gözlerini kapattı,

she lay back on her pillows.

yastıklarına uzandı.

I just watched her relax,

Sabine'nin rahatlamasını izledim,

and in her own inimitable and aloof way,

ve kendi eşsiz, soğuk tavrıyla

she told us that we were no longer required.

bize artık gerek duymadığını söyledi.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And my boss said to me, “Are you OK?” And I said, “Yes.” (Voice breaking)

Patronum bana "İyi misin?" dedi, ben de "Evet" dedim. (sesi çatlar)

And I went to the kitchen to blow my nose and dry my eyes,

Ve mutfağa burnumla gözlerimi silmek

and think about what just happened.

ve az önce neler yaşandığını düşünmek için gittim.

Two huge ideas exploding in my brain at the same time.

Bu sırada beynimde iki tane büyük fikir patlaması yaşıyordum.

One is "How have I never noticed that?"

Biri “Bunu nasıl hiç fark etmedim?” idi.

That pattern that he has just explained,

Az önce açıkladığı kalıbı

I have seen hundreds of times.

yüzlerce kez görmüştüm.

But I was the most junior doctor.

Ama daha genç bir doktordum

It was my job to stop the person dying, remember?

ve hatırlarsınız, işim insanların ölmesini engellemekti.

So I was so busy worrying about this person's oxygen levels

O kişinin oksijen seviyeleri, bu kişinin nabzı

and that person's pulse, and this person's kidney function

ve şu kişinin böbrek fonksiyonlarıyla uğraşmakla o kadar meşguldüm ki

that I didn't stand back and see that there's a pattern going on here.

biraz kenara çekilip gerçekleşen kalıpları görmemiştim.

We can describe the process of ordinary human dying,

Sıradan bir insanın ölüm sürecini tanımlayabiliriz

and it's as much a process as the process of giving birth is.

ve doğum yapmak ne kadar bir süreçse ölüm de bir süreçtir.

It has stages.

Aşamaları vardır.

We can recognize them, we can pace ourselves.

Onları tanıyabiliriz, onlara göre adımlarımızı atabiliriz.

We can work out where we are in it.

Hangi aşamada olduğumuzu bulabiliriz.

But even more fascinating

Ama daha da büyüleyici olan şey,

was that realization from watching Sabine's reaction,

Sabine'nin tepkisini izleyerek vardığım anlayış,

that we can describe ordinary dying to a dying person ...

ölen bir insana, sıradan bir ölümün nasıl olduğunu anlatabiliriz

and it shines the light of understanding and information

ve bu da, ölmekte olanların korkularının ve hayallerinin bulunduğu o karanlık yeri

into that dark place

where all their fears and imagination were at play.

anlayış ve bilginin ışığını kullanarak aydınlatır.

I've gone on in my career in palliative care

Sonrasında hafifletici bakım kariyerimde

to have that conversation thousands of times, countless times.

bu konuşmayı binlerce, sayısız kere yaptım.

I always offer to stop.

Her zaman durmayı teklif ettim.

I've never been stopped.

Hiç durdurulmadım.

But what happens at the end is that relaxation,

Ama sonunda gerçekleşen şey bir rahatlamadır,

that moment of, "Well, that isn't what I was expecting,"

“Beklediğim şey bu değildi” derler

followed almost immediately by "Can you tell my family that?"

ve neredeyse hemen ardından: “Bunu aileme söyleyebilir misin?”

“Can you tell my wife, my husband, my kids, my parents?

“Karıma, kocama, çocuklarıma, annemle babama söyleyebilir misin?"

That’s not what we’re expecting.”

"Beklediğimiz şey bu değil.”

And I think we can do that.

Ve bence bunu onlar için yapabiliriz.

So losing the wisdom really matters.

Yani bilgeliğimizi kaybetmemek gerçekten önemlidir.

And we can't leave it to palliative care people,

Bu kaybolmuş bilgeliği geri kazanmayı, hafifletici veya normal tıpta çalışanlara,

or even medical people,

to reclaim that lost wisdom, one family at a time.

her seferinde bir aileye bakacaklarından, onlara bırakamayız.

This is a massive social public health issue.

Bu büyük bir sosyal halk sağlığı sorunudur.

And I invite everybody who's listening to step up.

Ve beni dinleyen herkesi, elinden geleni yapmaya davet ediyorum.

The reason my grandmother understood about dying

Anneannemin ölümü anlamasının sebebi

was that she'd seen it alongside people who knew it,

ölümü, ölümü anlayan insanların yanında görmesinden

who described to her, as the process was happening,

ve bu insanların da süreç yaşanırken anneanneme,

what she was seeing,

ölümü anlayıp korkmaması için o an nelere tanıklık ettiğini anlatmasından geliyordu.

so that she would understand and not be afraid.

And it requires all of us who are mortals,

Ölümlü olan hepimizin,

all of us who love other mortals,

diğer ölümlüleri seven hepimizin

to step up, to say, “Enough,

buna dur deyip şöyle demesi gerek: "Yeter,

death is not a medical event, it's a social event.

ölüm tıbbi bir olay değildir, sosyal bir olaydır.

It's a deeply personal event.

Son derece kişisel bir olaydır.

And we can understand it,

Ve bunu anlayabiliriz,

we can describe it,

tanımlayabiliriz

we can console each other.

ve birbirimizi teselli edebiliriz.

We can accompany each other.

Birbirimize eşlik edebiliriz.

We can reclaim dying."

Ölüm anlayışımızı geri kazanabiliriz."

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)