How Testosterone and Culture Shape Behavior | Carole K. Hooven | TED

Çeviri: Miray Gültekin Gözden geçirme: Ramazan Şen

As I look around the room,

Salona şöyle bir baktığımda,

I can see,

görüyorum ki,

I think it's about half of you have been exposed

galiba hemen hemen çoğunuz yüksek düzeyde

to high levels of a powerful chemical,

güçlü bir kimyasala maruz kalmışsınız

and it is circulating in your blood as we speak.

ve şu anda da biz konuşurken kanınızda dolaşıyor.

It's flowing freely through almost all of your cells,

Nöronlar da dahil olmak üzere neredeyse tüm hücrelerinizde

including neurons,

serbestçe dolaşarak yaşamalarını ya da ölmelerini,

where it affects whether they live or die

nasıl dizildiklerini

and how they grow and function.

ve işlev gördüklerini etkiler.

So this one chemical has profound and lasting effects --

Yani bu bir kimyasalın sadece vücudunuz üzerinde değil,

aynı zamanda beyniniz ve davranışlarınız üzerinde de

not just on your body,

but also on your brain and behavior.

derin ve kalıcı etkileri olduğu anlamına gelir.

This is testosterone.

Bu testosteron.

Both sexes have it,

Her iki cinsiyette de var,

but men have much more than women,

ancak erkekler kadınlardan çok daha fazlasına sahiptir,

about 15 to 20 times more.

yaklaşık 15 ila 20 kat daha fazlasına.

And that is what explains why half of you are bigger and hairier

Bu da, tüm cinsiyet farklılıklarında olduğu gibi,

than the other half, on average,

ortalama olarak neden bir kısmınızın diğer kısmınızdan

like all sex differences.

daha büyük ve kıllı olduğunu açıklıyor.

For the last 20 years,

Son 20 yıldır,

I've been teaching about behavioral endocrinology,

davranışsal endokrinoloji hakkında ders veriyorum

and this is a field that focuses on how hormones affect behavior

ve bu, hormonların davranışları nasıl etkilediğine

and vice versa.

ve bunun tersine nasıl etki ettiğine odaklanan bir alan.

And I'm particularly drawn to testosterone

Ve özellikle testosteron beni bu konuya çekiyor

because it explains so much about why the sexes are different.

çünkü cinsiyetlerin neden farklı olduğuna dair çok şey açıklıyor.

But this area of science has become deeply entangled in the culture wars.

Ancak bilimin bu alanı kültür çatışmalarına fazlasıyla bulaşmış durumda.

And now, simply saying things that are obvious to most biologists,

Artık, erkek ve dişi olmak üzere

iki üreme sınıfı olması gibi

like that there are two reproductive classes,

çoğu biyolog için aşikar olan şeyleri söylemek bile

male and female,

can land you in a heap of trouble.

başınızı belaya sokabiliyor.

And I know because I've had some personal experience with this.

Ve biliyorum çünkü bununla ilgili bazı kişisel deneyimlerim oldu.

And I also know that for some trans people,

Ayrıca bazı trans bireyler,

their allies and others,

hemcinsleri ve diğerleri için

that this language about the biology of sex can feel painful

cinsiyet biyolojisine ilişkin bu ifadelerin acı verici olabileceğini

and that others are trying to weaponize the science.

ve diğerlerinin bilimi silah olarak kullanmaya çalıştığını da biliyorum.

And here I do not have the answers,

Bu konuda verecek cevabım yok,

but I can tell you

ancak şunu söyleyebilirim ki,

that my students have really enjoyed learning about this science,

öğrencilerim bu bilimi öğrenmekten gerçekten keyif alıyorlar,

partly because it helps them understand more about their own bodies

çünkü kısmen kendi bedenleri ve duyguları hakkında

daha fazla şey anlamalarına yardımcı oluyor.

and feelings.

And they come away with a sense of more compassion for other people

Kendilerinden farklı olan diğer insanlara karşı

who are different from themselves.

daha fazla merhamet duygusu ile ayrılıyorlar.

So I'm going to be talking about sex differences in play

Bu yüzden sizi, bu bilimin ne denli büyüleyici olduğuna

to try to convince you that this science is fascinating,

ve hepimizin daha iyi olmasına yardımcı olabileceğine ikna etmek için

and it can help us all be better off.

cinsiyetler arasındaki oyun oynama farklılıklarından bahsedeceğim.

So first, I want to share the results from a joint project

Öncelikle, 15 yıl önce başlattığım

I started 15 years ago,

ve rahmimde testosteron salgılayan

in which I grew two small organs,

iki küçük organ büyüttüğüm

that secreted testosterone,

ortak bir projenin

in my uterus.

sonuçlarını paylaşmak istiyorum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Those organs were attached to the new human I was growing in there.

Bu organlar orada büyüttüğüm yeni insana bağlıydı.

And now ...

Ve şimdi...

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Alkışlar)

(Applause)

And now you can observe the behavior of that human

Ve şimdi o insanın davranışlarını

in this video of two boys wrestling each other.

birbiriyle güreşen iki çocuğun bu videosunda gözlemleyebilirsiniz.

It's from a few years ago,

Birkaç yıl öncesine ait,

and my son is the one with the short hair.

ve kısa saçlı olan da benim oğlum.

This kind of rough-and-tumble play is more common in boys than girls

Bu tür haşin ve taklalı oyunlar, dünyanın her yerinde

everywhere in the world.

erkeklerde kızlardan daha yaygındır.

And when my son was growing inside of me,

Ve oğlum içimde büyürken,

his tiny little testes were cranking out the testosterone.

onun küçük testisleri testosteron salgılıyordu.

And at that early stage,

Bu erken aşamada

it has some very big and important jobs to do.

yapması gereken çok büyük ve önemli işler vardır.

It has to masculinize the genitalia,

Cinsel organı erkeksi hale getirmeli,

and it has to ensure that everything is set up for sperm to be produced

ve daha sonra üretilecek ve verilecek spermler için

and delivered later on.

her şeyin hazır olmasını sağlamalıdır.

And it is also acting in the brain

Ayrıca beyinde,

to motivate later behaviors, like play fighting,

birçok erkek memeli için özellikle faydalı olan dövüş oyunu gibi

that are particularly beneficial to many male mammals.

daha sonraki davranışları motive etmek için de etkindir.

I never gave much thought to testosterone

Batı Uganda’da yaklaşık bir yıl

until I spent the better part of a year in western Uganda

vahşi şempanzeler üzerinde çalışana kadar

studying wild chimpanzees.

testosteron hakkında fazla kafa yormamıştım.

And as I watched them living their lives --

Ve onları hayatlarını yaşarken izlediğimde

eating, playing, sleeping, fighting, having sex --

- yemek yerken, oynarken, uyurken, kavga ederken, seks yaparken -

I was really struck by our shared patterns of behavior.

ortak davranış kalıplarımız beni gerçekten etkiledi.

And particularly relevant to this talk was the fact

Özellikle de bu konuşmayla ilgili olarak, küçük erkeklerin

that the little males did much more play fighting than the little females.

küçük dişilerle kıyaslandığında çok daha fazla dövüştüğü gerçeği ortaya çıktı.

And these connections to us are so striking

Bizimle olan bu bağlantıları çok çarpıcı

because we don't share any culture with chimpanzees.

çünkü şempanzelerle herhangi bir kültür paylaşmıyoruz.

But we do share almost all of our genes and our hormones,

Ancak erkeklerdeki daha yüksek testosteron seviyeleri de dahil olmak üzere

including higher levels of testosterone in the males.

neredeyse tüm genlerimizi ve hormonlarımızı paylaşıyoruz.

And another pattern of behavior we share is that relative to females,

Paylaştığımız başka davranış biçimi de, dişilere kıyasla erkek şempanzelerin

male chimps spend much more time and energy competing for social dominance.

sosyal baskınlık için rekabet ederek çok daha fazla zaman ve enerji harcamasıdır.

And in chimps, this involves lots of fighting

Ve şempanzelerde bu, çok sayıda dövüşü

and also lots of threats

ve aynı zamanda çok sayıda tehdidi

and having a sense about when to challenge other males

ve diğer erkeklere ne zaman meydan okuyacaklarını,

but also when to submit and when to flee.

aynı şekilde ne zaman boyun eğeceklerini ve ne zaman kaçacaklarını anlamayı kapsar.

And these males aren't fighting each other

Üstelik bu erkekler birbirleriyle kavga etmiyorlar

because they know that this is a great way

çünkü bunun doğurgan dişilerle daha çok seks yapmanın

to get more sex with fertile females.

en iyi yolu olduğunu biliyorlar.

But males who behave this way

Ancak böyle davranan erkekler

do tend to pass on more of their genes into future generations,

genlerinden daha fazlasını gelecek nesillere aktarma eğilimindedir

and then their sons inherit similar propensities.

ve oğulları da benzer eğilimleri miras alır.

So simply surviving without passing on one's genes

Yani genleri aktarmadan sadece hayatta kalmak

is an evolutionary dead end.

evrimsel bir çıkmazdır.

So in addition to survival skills,

Dolayısıyla, şempanzeler gibi genç hayvanların

young animals like chimps also need to learn reproductive skills,

hayatta kalma yetilerine ek olarak üreme becerilerini de öğrenmeleri gerekir

and they do that through play.

ve bunu da oyun yoluyla yaparlar.

And our ancestors also practiced these skills through play.

Atalarımız da bu becerileri oyun yoluyla geliştirmişlerdir.

And that legacy is reflected in our own kids.

Bu miras da kendi çocuklarımıza yansıyor.

Now not all boys have any desire to tackle their friends,

Artık erkek çocuklarının arkadaşlarıyla boğuşma gibi bir arzusu yok,

and they would rather play house or dress up,

daha ziyade evcilik oynamak ya da giyinip kuşanmak istiyorlar

and they should go for it.

ki bence böyle yapmalılar da.

There are no hard rules in nature about how the sexes should play.

Doğada hangi cinsiyetin nasıl oynaması gerektiğine dair sabit kurallar yoktur.

When I was little,

Ben küçükken,

I used to wrestle with my three older brothers,

üç ağabeyimle güreşirdim

and I played Little League baseball.

ve Küçükler Ligi’nde beyzbol oynardım.

But when I played with my girlfriends, like my best friend Annie,

Ama kız arkadaşlarımla oynadığımda, mesela en iyi arkadaşım Annie,

she's the dominant one there in the stripes,

kendisi çizgili elbisesiyle baskın duran kişi oluyor

and she's sitting right here.

ve tam şurada oturuyor.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Our play just didn't involve that kind of roughhousing

Bizim oyunumuz oğlum ve arkadaşlarının

that my son and his friends were into.

oynadığı türden bir itiş kakış değildi.

Annie and I would do stuff like have tea

Annie ve ben peluş hayvanlarımıza

and run class for our stuffed animals --

çay içirmek ve ders çalıştırmak gibi şeyler yapardık;

sorry, I'm just getting a little emotional because she's here --

-affedersiniz, o burada olduğu için biraz duygusallaşıyorum-

the smallest of whom lived in a doll house.

en küçüğü bir bebek evinde yaşardı.

And for some reason,

Ve nedense,

we loved playing office.

ofisçilik oynamayı seviyorduk.

And -- I know, crazy.

Biliyorum, çılgınca.

And we developed a filing system and --

Bir dosyalama sistemi geliştirmiştik...

(Laughter)

(Kahkahalar)

And we spent a lot of time filling out forms.

Form doldurmak için çok zaman harcıyorduk.

OK, I'm not kidding.

Bakın, şaka yapmıyorum.

Filling out forms,

Formları dolduruyordum,

and I'm saying something publicly I've never said before,

ve daha önce hiç söylemediğim bir şeyi açık açık söyleyeceğim

and I'm sorry, Annie.

kusura bakma Annie.

You know what I'm going to say.

Ne söyleyeceğimi biliyorsun.

Filling out forms from junk mail,

Mahalledeki posta kutularından çaldığımız

which we might have stolen from neighborhood mailboxes.

ıvır zıvır mektuplardan form dolduruyorduk.

(Laughter)

(Kahkahalar)

OK, so wait, wait,

Tamam, durun, durun,

size gerçekten beş çayını nasıl hazırlayacağımızı

am I really trying to tell you that knowing how to set up tea for five

ya da “National Geographic” dergisine nasıl abone olacağımızı bilmenin

or subscribe to "National Geographic"

was supposed to make us better moms or whatever?

bizi daha iyi anneler yapacağını mı söylemeye çalışıyorum?

OK, not exactly.

Hayır, aslında öyle değil.

The specifics of play are always influenced by culture,

Oyunların yapısı her zaman kültürden etkilenir,

but social play in general helps to develop skills that both sexes need,

ancak genel olarak sosyal oyunlar her iki cinsiyetin de ihtiyaç duyduğu becerilerin

like how to resolve conflict, how to take turns,

geliştirilmesine yardımcı olur; örneğin anlaşmazlıkların nasıl çözüleceği,

and even to figure out just what you can get away with.

sırayla nasıl hareket edileceği ve hatta nelerden uzak durulabileceği gibi.

So ...

Yani...

But the sex-specialization part,

Ancak, kızlarda daha fazla eğitici oyun,

with more nurturing play in girls

erkeklerde ise daha çok dövüş oyunu içeren

and more fighting play in boys,

cinsiyet ayrımı kısmı,

did likely evolve

muhtemelen her iki cinsiyetin de üremeyi öğrenmek için

because these are skills that each sex needs to learn how to reproduce.

ihtiyaç duyduğu beceriler olduğu için evrimleşmiştir.

OK, that's a little evolutionary background.

Evet, bu biraz evrimsel bir arka plan. Şimdi ise, bilim insanlarının neden

And now we can ask why scientists think that testosterone drives any of this.

testosteronun tüm bunları yönlendirdiğini düşündüklerini sorabiliriz.

So our strongest evidence comes from experiments in other animals.

En güçlü kanıtımız diğer hayvanlar üzerindeki deneylerden geliyor.

And here's a couple of headlines.

İşte birkaç manşet.

So in females, in rats and monkeys anyway,

Yani dişilerde, özellikle sıçanlarda ve maymunlarda,

jacking up testosterone during that early developmental period

erken gelişim döneminde testosteronu yükseltmek

causes rough play to increase dramatically.

hırçın oyunun çarpıcı bir şekilde artmasına neden oluyor.

And in males, the reverse is true.

Erkeklerde ise bunun tam tersi geçerlidir.

Blocking testosterone during that same early period

Aynı erken dönemde testosteronun azaltılması

causes rough play to plummet.

hırçınlığın da azalmasına neden oluyor.

And in humans, of course, we can't go messing around

Ve tabii ki insanlarda,

fetüslerin maruz kaldığı türden hormonlarla uğraşamayız,

with the kind of hormones that fetuses are exposed to,

so we have to rely on less direct evidence.

bu yüzden dolaysız kanıtlara daha az güvenmek zorundayız.

And we do have a wealth of studies

Anne karnında,

alışılmadık derecede yüksek testosteron seviyelerine maruz kalan

on the play styles of girls

who were exposed to unusually high testosterone levels in the womb.

kız çocuklarının oyun tarzları üzerine çok sayıda çalışmamız var.

And there, study after study shows

Yapılan araştırmalar, bu kızların hırçın oyunları

that these girls do have an increased preference for rough play.

daha fazla tercih ettiklerini gösteriyor.

So we still have so much to learn about how genes,

Yani genlerin, hormonların ve kültürün davranışlarda cinsiyet farklılığı yaratmak

hormones and culture all interact to produce sex differences in behavior.

üzere nasıl etkileşime girdiği konusunda öğrenmemiz gereken daha çok şey var.

But all of the evidence we do have points in the same direction.

Ancak elimizdeki tüm kanıtlar aynı yöne işaret ediyor.

And that is that differences in testosterone

Bu da testosterondaki farklılıklar ve evrimsel baskıların,

and evolutionary pressures explain why boys more than girls,

erkeklerin neden kızlardan daha fazla arkadaşlarıyla uğraşmanın

think it's a great idea to tackle their friends.

harika bir fikir olduğunu düşündüklerini açıkladığıdır.

OK, so let's just assume

Pekâlâ, tüm bunların

that there is something natural about all this.

doğal bir yanı olduğunu varsayalım.

It's also natural to hook up with your ex.

Eski sevgilinizle takılmak da doğaldır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

OK?

Değil mi?

But that does not mean it's a good thing to do.

Ancak bu, bunun iyi bir şey olduğu anlamına gelmez.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And according to one mom,

Ve bir anneye göre,

rough play in boys is also something we should probably reconsider.

erkek çocuklarda kaba oyunlar muhtemelen gözden geçirmemiz gereken bir şey.

And she expressed this view in a parenting magazine, quote,

Bu görüşünü bir ebeveynlik dergisinde şöyle dile getirdi:

"Letting my boys wrestle with each other only reinforces toxic masculinity,

“Oğullarımın birbirleriyle güreşmesine göz yummak sadece zehirli erkekliği pekiştirir

ve ben bunun bir parçası olmak istemiyorum.”

and I want no part of it."

OK, so perhaps we could create more peaceful men

Pekala, belki de küçükken

saldırganlık yapmalarını engelleyerek

by nipping it in the bud

and just preventing them from practicing aggression when they were little.

daha barışçıl erkekler yaratabiliriz.

OK, that's one idea.

Evet, bu da bir fikir.

Except the available evidence just doesn’t support it.

Ancak eldeki kanıtlar bunu desteklemiyor.

So, for instance,

Örneğin, erkek sıçanları

depriving male rats of the kind of rough play they want

istediği türden haşin oyunlardan mahrum bırakmak,

leads to adult male rats

saldırgan dürtülerini nasıl yöneteceklerini

who never learned how to manage their aggressive impulses.

asla öğrenemeyen yetişkin erkek sıçanlara yol açıyor.

They actually end up more rather than less aggressive.

Aslında daha az agresif olmak yerine daha fazla agresif oluyorlar.

They fail to cooperate,

İşbirliği yapamazlar,

they fail to respond appropriately to social cues,

sosyal işaretlere uygun şekilde tepki veremezler

and ultimately they fail to find mates.

ve nihayetinde eş de bulamazlar.

And having males like these around doesn't help anybody.

Etrafta böyle erkeklerin olması kimseye fayda sağlamaz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So we are not rats, and we are not chimpanzees.

Yani biz sıçan değiliz, şempanze de değiliz.

For one thing, if you men were chimpanzees,

Bir kere, eğer siz erkekler şempanze olsaydınız,

you would be ripping each other to shreds.

birbirinizi paramparça ederdiniz.

If you were meeting for the first time, that is.

İlk kez karşılaşıyor olsaydınız yani.

It would be mayhem.

Kargaşa olurdu.

And we humans have something no other animal has.

Biz insanlar başka hiçbir hayvanda olmayan bir şeye sahibiz.

And that is the ability to reflect on,

Bu da bazı tehlikeli dürtülerimizi

talk about and, together, to determine

nasıl kontrol edebileceğimizi düşünme,

how we can control some of our more harmful impulses.

bu konuda konuşma ve birlikte karar verme yeteneğidir.

And culture here makes all the difference.

Buradaki fark yaratan şey de kültürdür.

For example, men here in Canada are much less violent

Örneğin, Kanada’daki erkekler, güney sınırındaki

than our male neighbors over the southern border.

erkek komşularımızdan çok daha az şiddet yanlısıdır.

Apart from hockey, apparently.

Tabii hokey dışında.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And that is not because Canadian men have lost their testicles or ...

Bunun nedeni Kanadalı erkeklerin testislerini yitirmesi ya da ...

(Laughter)

(Kahkahalar)

Or because Canadian boys don't wrestle each other.

Ya da Kanadalı erkeklerin birbirleriyle güreşmedikleri için değil.

Instead, it's because of differences in the Canadian culture,

Aksine, Kanada kültüründeki,

perhaps in the gun laws or in the health care system

belki silah yasalarındaki, sağlık sistemindeki ya da sosyoekonomik

or in levels of socioeconomic inequality.

eşitsizlik seviyelerindeki farklılıklardan kaynaklanmaktadır.

So as a society, we lose a lot

Dolayısıyla toplum olarak,

cinsiyet bilimini konu dışı bırakır

if we leave the science of sex out of the conversation

ya da gerçekleri çarpıtırsak çok şey kaybederiz.

or distort the facts.

And that science strongly suggests

Ayrıca bu bilim, erkeklerin tipik oyunlarının zehirli erkekliğin

that male typical play is not budding toxic masculinity.

tomurcuklanması olmadığını güçlü bir şekilde ortaya koymaktadır.

Instead, it is a healthy behavior that we should not discourage.

Bunun yerine, cesaretini kırmamamız gereken sağlıklı bir davranıştır.

(Applause)

(Alkışlar)

So exaggerating only slightly,

Yani biraz abartarak söylüyorum,

testosterone from those tiny --

15 yıl önce büyüttüğüm o minik

Sorry, tiny testes I grew 15 years ago,

-pardon, minik testislerden gelen testosteron,-

made my son who he is today.

oğlumu bugünkü haline getirdi.

And he is still a great kid,

Testosteronu rekor seviyelere ulaşmış olsa bile

even with his testosterone reaching record levels.

hâlâ harika bir çocuk.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And I want him and all of you to be captivated by the science of sex

Onun ve hepinizin cinsiyet bilimine ilgi duymanızı

ve bu konuda konuşurken kendinizi rahat hissetmenizi umuyorum.

and to feel comfortable talking about it.

And last, I hope that all our kids

Ve son olarak, umarım tüm çocuklarımız

can just play more in real rather than virtual life,

sanal hayattan ziyade gerçek hayatta

and preferably outside.

ve tercihen dışarıda daha fazla oyun oynarlar.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause and cheers)

(Alkış ve tezahürat)