The Poetry of Everyday Language | Julián Delgado Lopera | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

My passion for the poetics of everyday language

နေ့စဉ် ဘာသာစကားရဲ့ ကဗျာဆန်မှုတွေ အတွက် ကျွန်မရဲ့ စိတ်အားထက်သန်မှုက

began at 5 pm on Saturdays,

စနေနေ့ ညနေ ၅ နာရီမှာ၊

at my abuela's dining room,

ကျွန်မ အဖွားရဲ့ ထမင်းစားခန်းက

at a table full of loud, unstoppable women.

ကျယ်လောင်တဲ့၊မတားဆီးနိုင်တဲ့ အမျိုးသမီးတွေ နဲ့ ပြည့်နေတဲ့ စားပွဲမှာ စတင်ခဲ့တယ်။

My five aunts plus my mom’s five aunts,

ကျွန်မရဲ့ အဒေါ် ငါးယောက်၊ နောက်ပြီးတော့ အမေရဲ့ အဒေါ် ငါးယောက်၊

all smoking, some in their bras, some in their “rulos,”

အားလုံး ဆေးလိပ်သောက်တယ်၊ တချို့က ဘရာစီယာ ဝတ်ထားတယ်၊ တချို့က ဘီးလိပ်တွေ ပတ်ထားတယ်၊

all complaining about the ineptitude of their husbands

တချို့က ခင်ပွန်းတွေရဲ့ ခပ်ရှော်ရှော် ဖြစ်မှုတွေဒါမှမဟုတ် ကုန်စုံဆိုင်မှာ

or the rising prices at the grocery store.

ဈေးနှုန်း မြင့်တက်လာတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ညည်းညူနေကြတယ်။

Some used grand gestures, pointing with their mouths.

တချို့က ကိုယ်ဟန်အမူအရာတွေကို အသုံးပြုပြီး သူတို့ရဲ့ပါးစပ်တွေနဲ့ ညွှန်ပြကြတယ်။

Others made up words.

တခြားသူတွေကတော့ စကားလုံးတွေ ဖွဲ့ကြတယ်။

Some yelled, some cried.

တချို့က အော်ဟစ်တယ်။ တချို့က ငိုတယ်။

They were all narrating a similar experience,

သူတို့အားလုံးက အလားတူ အတွေ့အကြုံတစ်ခုကို ပြောပြနေကြပေမဲ့

but each one of them put her own twist to her story.

တစ်ယောက်စီက သူ့ကိုယ်ပိုင်ဇာတ်လမ်းကို အလှည့်အပတ်တွေ လုပ်ခဲ့ကြတယ်။

Each one used a different word choice, a different rhythm.

တစ်ခုစီမှာ မတူတဲ့ စကားလုံးရွေးချယ်မှု၊ မတူတဲ့ စည်းချက်ကို သုံးတယ်။

My mom complained in silence,

ကျွန်မရဲ့ အမေက တိတ်တဆိတ် ညည်းညူပြီး

shaking her head and sighing.

ခေါင်းခါ၊ သက်ပြင်းချနေတယ်။

My Tía T used energized curse words,

ကျွန်မရဲ့ အဒေါ် တီက အားရပါးရ ဆဲဆိုတဲ့ စကားလုံးတွေကို သုံးပြီး

"That hijo de su madre," she would say.

” hijo de su madre ” လို့ ပြောလေ့ရှိတယ်။

"That good-for-nothing son of a bitch."

“ဘာမှ အသုံးမကျတဲ့ ကောင်မ” ဆိုပါတော့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

My great aunt shut her eyes, drank coffee and pointed at God.

ကြီးဒေါ်က ကမျက်လုံးတွေကို မှိတ်ပြီး ကော်ဖီ သောက်ကာ ဘုရားသခင်ကို လက်ညှိုးထိုးပြတယ်။

"Diosito!

ဘုရားသခင်၊

What is wrong with this man?"

ဒီလူ ဘာဖြစ်နေတာလဲ”ပေါ့။

Each one putting a different tune, a different music to her story.

ဇာတ်လမ်းအတွက် တစ်ယောက်စီက မတူတဲ့ တေးသွား၊ မတူတဲ့ တေးဂီတကို တင်ဆက်ကြတယ်။

As a kid, I sat among them in awe,

ကလေးဘဝတုန်းက ကျွန်မဟာ သူတို့ကြားမှာ အံ့သြမိန်းမောပြီး

marveled at how elastic, how expansive,

ဘာသာစကားရဲြ ပြောင်းလဲ၊ ကျယ်ပြန့်၊

how infinite language felt at the dining table, how fun.

အကန့်အသတ်မဲ့၊ ပျော်စရာကောင်းပုံကို ထမင်းစားပွဲမှာ အံ့သြမိတယ်။

If my aunts didn't know a word, they would just make it up,

အဒေါ်တွေက စကားတစ်လုံးကို မသိရင်၊

laugh about it,

ဒါကို ထွင်ပြီး ရယ်မောကာ

and stick it to their husbands' nicknames.

ခင်ပွန်းတွေရဲ့ နာမည်ပြောင်တွေနဲ့ တွဲလိုက်တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

The word would then be tossed around

ဒီနောက် ဒီစကားလုံးက ပတ်ဝန်းကျင်မှာ ပျံ့နှံ့နေပြီး

and eventually become part of our intimate, familiar vocabulary.

နောက်ဆုံးမှာ ကျွန်မတို့ ရင်းနှီး၊ကျွမ်းဝင် တဲ့ ဝေါဟာရရဲ့ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာမှာပါ။

My family is originally from the coast of Colombia,

ကျွန်မရဲ့မိသားစုက နဂိုက ကိုလံဘီယာ ကမ်းရိုးတန်းကပါ၊

which is a region known for its magnificent storytellers,

ကြီးကျယ်တဲ့ ပုံပြောသူတွေအဖြစ် လူသိများတဲ့ နယ်မြေတစ်ခုပါ။

its grand words,

ဟိတ်ဟန်များတဲ့သော စကားလုံးတွေ၊

a region where made-up words are the norm,

ထွင်ထားတဲ့ စကားလုံးတွေက စံဖြစ်နေတဲ့ ဒေသတစ်ခုပါ။

where music and rhythm are essential to speaking.

တေးဂီတနဲ့ ကာရန်က စကားပြောဖို့ မရှိမဖြစ်လိုအပ်တဲ့ နေရာမှာပေါ့။

I inherited the creative tongue from my aunts.

ဖန်တီးတတ်တဲ့ လျှာကို ကျွန်မရဲ့ အဒေါ်တွေဆီကနေ အမွေရခဲ့တယ်။

ကိုလံဘီယာမှာ ကျွန်မဟာ အာကျယ်၊ တက်ကြွတဲ့ လူနတစ်ယောက်ပါ။

In Colombia, I was a loud, energized sucker.

I wouldn’t shut up, I made up words, too.

ကျွန်မ ပါးစပ်ပိတ်မနေဘူး၊ စကားလုံးတွေကိုလည်း ထွင်တယ်။

But the moment I moved to the States and landed in Miami,

ဒါပေမဲ့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကို ပြောင်းပြီး မီယာမီမှာ ခြေချချိန်မှာတော့

all that energy and love for language disappeared.

ဘာသာစကားကို ချစ်မြတ်နိုးမှုတွေ ပျောက်ကွယ်သွားတယ်။

It was here that I had my first encounter with language hierarchy.

ဒီမှာ ဘာသာစကား ဝါစဉ်စနစ်နဲ့ ပထမဆုံး တွေ့ဆုံခဲ့တာပါ။

I was 15 years old and we were reading "Romeo and Juliet" in English class.

ကျွန်မက အသက် ၁၅ နှစ်၊ အင်္ဂလိပ်စာအတန်းမှာ “ရိုမီရိုနဲ့ ဂျူးလီးယက်” ကို ဖတ်နေတာပါ။

I begged and prayed that I wouldn't be called to read Juliet's part

ဂျူးလီးယက်ရဲ့ အပိုင်းကို ဖတ်ဖို့ အခေါ်မခံရ ပါစေနဲ့လို့ တောင်းပန်၊ ဆုတောင်းခဲ့တယ်၊

because it was long and I didn't know what most of the words meant.

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒါက ရှည်လျားပြီး စကားလုံး အများစုက ဆိုလိုတာကို ကျွန်မ မသိလို့ပါ။

But of course I was called to read Juliet's part.

ဒါပေမဲ့ ဂျူလီယက်ရဲ့ အပိုင်းကို ဖတ်ဖို့ ကျွန်မ အခေါ်ခံခဲ့ရတယ်။

My heart sank.

ကျွန်မ စိတ်ပျက်သွားတယ်။

When I said I didn't want to, the teacher responded

ကျွန်မ မဖတ်ချင်ဘူးလို့ ပြောတဲ့အခါ၊ မဖတ်ရင်

I will lose participation point if I didn't.

ပါဝင်တဲ့အမှတ် ဆုံးၡုံးမယ်လို့ ဆရာက ပြန်ပြောခဲ့တယ်။

OK, I had to read it.

ကောင်းပြီ၊ ကျွန်မ ဖတ်ရတော့တာပေါ့။

I tried to push my tongue in impossible ways,

ကျွန်မရဲ့လျှာကို မဖြစ်နိုင်တဲ့ နည်းတွေနဲ့ တွန်းဖို့ကြိုးစားပြီး

tried to echo the sound that I have been listening around me.

ကျွန်မပတ်လည်မှာ နားထောင်နေဖူးတဲ့အသံကို သံယောင်လိုက်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့တယ်။

But I butchered all the words.

ဒါပေမဲ့ စကားလုံးအားလုံးကို ဖျက်ဆီးလိုက်တာပါ။

Everyone around me laughed

ကျွန်မ အနားမှာရှိတဲ့ လူတိုင်းက ရယ်ကြပြီး

and the teacher just stood there silently.

ဆရာက အဲဒီမှာ တိတ်တိတ်လေး ရပ်နေတယ်။

I remember clenching that desk, wanting to disappear,

စာရေးစားပွဲကို ဆုပ်ကိုင်ထားပြီး ပျောက်သွားချင်တာ၊ မမြင်ရအောင်

wishing to be made small, invisible.

သေးသေးလေးလုပ်ပစ်ချင်တာကို မှတ်မိသေးတယ်။

I went home that day and told my mom I wasn't going back to school.

အဲဒီနေ့က အိမ်ပြန်သွားပြီး ကျောင်းကို ပြန်မသွားဘူးလို့ အမေ့ကို ပြောခဲ့တယ်။

The laughter and ridicule in school created deep fear and anxiety inside me.

ကျောင်းက ရယ်သံက လှောင်သံတွေက ကိုယ်တွင်းမှာ ကြောက်ရွံ့ စိုးရိမ်မှုတွေ ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

I spoke differently and this clearly was wrong.

ကျွန်မက ကွဲပြားစွာ ပြောဆိုခဲ့ပြီး ဒါက မှားနေတာ ရှင်းပါတယ်။

It saddened me that I couldn’t access that part of myself

ဖိရွတ်တဲ့ စကားလုံးတွေ၊ ထွင်ထားတဲ့ စကားလုံးတွေ၊

that was so excited about language

ကြားတဲ့အတိုင်း အသံထွက်တဲ့

because my way of speaking, with an accent

ကျွန်မရဲ့ စကားပြောပုံက မှားတယ်လို့ ယူဆခံရတာကြောင့်

or inventing words or pronouncing words as I heard them,

ဘာသာစကားနဲ့ပတ်သက်ပြီး စိတ်လှုပ်ရှားနေတဲ့ ကျွန်မရဲ့ အပိုင်းကို

was deemed wrong.

မရောက်တာက ဝမ်းနည်းစေခဲ့တယ်။

I said "sans giving" instead of Thanksgiving.

ကျွန်မက Thanksgiving အစား ” sans giving “လို့ ပြောမိတယ်။

I mix both languages:

ဘာသာစကား နှစ်ခုစလုံးကို ရောလိုက်တာပါ၊

"I have to 'plancha' it."

“I have to ‘plancha’ it”

"Give me the 'trapo.'"

“Give me the ’trapo.”

"Mom wants her 'chanclas.'"

“Mom wants her ‘chanclas.’”

"'Oye ye estas' ready?"

“‘Oye ye estas’ ready?”

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I remember staying up late to practice pronouncing words

ကျောင်းက ကလေးတွေက ကျွန်မကို လှောင်ပြောင်တာ မခံရအောင်

so the kids at school wouldn't make fun of me.

အသံထွက် လေ့ကျင့်ဖို့ ညဉ့်နက်နေခံတာကို မှတ်မိသေးတယ်။

I hated myself for not fitting in,

အံကျမဖြစ်တာအတွက်၊ ဒီမှာ ဝါစဉ်က

not realizing that there was a hierarchy much bigger than me at play here.

ကျွန်မကို ကစားတာကို မသိတဲ့အတွက် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် မုန်းခဲ့တယ်။

I felt I was the one who was wrong.

ကျွန်မက မှားယွင်းနေတဲ့သူလို့ ခံစားရတယ်။

And it wasn't only me who was being corrected and laughed at.

မှန်အောင်ပြင်ပေးပြီး လှောင်ပြောင်ခံရတာက ကျွန်မပဲ မဟုတ်ဘူး။

I saw teachers correct some of my peers,

ဆရာတွေက ကျွန်မ ရွယ်တူတွေ၊ အများအားဖြင့်

usually anyone who wasn't white,

လူဖြူမဟုတ်သူတိုင်းကို ပြင်ပေးတာကို တွေ့ခဲ့တယ်၊

shaming immigrant kids for saying "quota" instead of "quarter,"

“quarter” အစား “quota”၊ “peanut butter” အစား “la pena bota”၊

“la pena bota” instead of “peanut butter,”

“cornflakes” အစား “con flae” လို့ ပြောတာအတွက်

“con flae” instead of “cornflakes.”

ရွှေ့ပြောင်း နေထိုင် သူ ကလေးတွေကို အရှက်ခွဲရစေတာပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

It seemed all of us were crossing an invisible language boundary.

ကျွန်မတို့အားလုံးဟာ မမြင်နိုင်တဲ့ ဘာသာစကား နယ်နိမိတ်ကို ဖြတ်ကျော်နေကြပုံရတယ်။

A boundary policed by the teacher and maintained by the students' laughter.

ဆရာက ကြပ်မတ်ထားတာနဲ့ ကျောင်းသားတွေရဲ့ ရယ်မောမှုက ထိန်းထားတဲ့ နယ်နိမိတ်တစ်ခုပါ

Now let's take a step back and see what's really happening here.

ကဲ တစ်လှမ်း နောက်ဆုတ်ပြီး ဒီမှာ တကယ် ဖြစ်နေတာကို ကြည့်ရအောင်။

We tend to think of language, in this case English, as a closed circle,

အင်္ဂလိပ်စကား ကိစ္စမှာ၊ အင်္ဂလိပ် စကားပြောသူအားလုံးရှိတဲ့

where all of us English speakers exist.

စက်ဝိုင်းပိတ်တစ်ခုအဖြစ်တွေးတတ်ကြတယ်။

A closed circle where correct English is elevated at the center.

စက်ဝိုင်းပိတ်တစ်ခုက မှန်ကန်တဲ့ အင်္ဂလိပ် စကားကို အလယ်ဗဟိုမှာ မြှင့်တင်ထားတဲ့နေရာပါ။

When someone says something in another language,

တစ်ယောက်ယောက်က တခြားဘာသာစကားနဲ့ တစ်ခုခုကို ပြောတဲ့အခါ၊

we know it is outside of that circle.

ဒါက ဒီစက်ဝိုင်းရဲ့ အပြင်မှာ ဆိုတာကို ကျွန်မတို့ သိတယ်။

When someone speaks English with an accent or without proper grammar,

အင်္ဂလိပ်စကားကို ဖိရွတ်သံနဲ့ ဒါမှမဟုတ် သဒ္ဒါမမှန်ဘဲ စကားပြောတဲ့အခါ၊

we know it is inside the circle,

စက်ဝိုင်းအတွင်းမှာရှိပေမဲ့၊ မမှန်တာ၊

but not correct, not at the center.

အလယ်ဗဟိုမှာမဟုတ်တာကို ကျွန်မတို့ သိတယ်။

So we push both the language and the people who speak it

ဒီတော့ ကျွန်မတို့ဟာ ဘာသာစကားနဲ့ ဒါကို ပြောသူတဲ့တွေကိုပါ

to the margins.

ဘေးကို တွန်းပို့တာပါ။

We really don't consider

ပိတ်ထားတဲ့ ဗဟိုတစ်ခုရှိတဲ့

how looking at language as a closed circle with a solid center

စက်ဝိုင်းပိတ်တစ်ခုအဖြစ် ဘာသာစကားကို ကြည့်တာက

excludes so many people,

လူအများစွာ၊ စကားပြောဖို့နဲ့ နည်းလမ်းများစွာနဲ့

so many ways of speaking and making sense of the world.

ကမ္ဘာကို နားလည်စေတာကို ဖယ်ထုတ်တာလို့ ကျွန်မတို့ တကယ် မတွေးမိကြဘူး။

How this in turn creates a hierarchy of language.

ဒါက တစ်ပြန်တစ်လှည့်အနေနဲ့ ဘာသာစကား ဝါစဉ်ကို ဖန်တီးပုံပါ။

I learned about how this hierarchy isolates people the hard way,

ဝါစဉ်က လူ တွေကို ခက်ခဲတဲ့နည်းနဲ့ သီးခြားဖြစ်စေတာကို ကျွန်မ သိခဲ့ရတာက

by watching the condescension of cashiers at the grocery store

ကျွန်မ အမေက အသံထွက် မှန်မှန် မပြောတိုင်း၊ ကုန်စုံဆိုင်မှာ

every time my mom wouldn't pronounce things right.

ငွေကိုင်တွေရဲ့ မတူသလို ဆက်ဆံတာကို ကြည့်ရင်းပါ။

By watching my mother shrink at every joke at her mispronunciation

ကျွန်မရဲ့ အမေက အင်္ဂလိပ်စကား ပြောဖို့ ကြိုးစားတာကို လုံးလုံး ရပ်ပြီး

until she stopped trying to speak English altogether

ရှက်ရှက်နဲ့ ထိုင်နေတော့တဲ့အထိ သူ့ အသံထွက်လွဲမှားနေတာကို

and would just sit quietly in shame.

လှောင်ပြောင်တာတိုင်းမှာ နောက်တွန့်နေတာကို ကြည့်ရင်းပါ။

My mother, who back in Colombia will call the manager,

ကိုလံဘီယာမှာ ပြန်ရောက်လာတဲ့ အမေက ပိုင်ရှင်က လိုအပ်လို့

the owner if needed,

မန်နေဂျာကို ဖုန်းဆက်ရင်

when her coupons wouldn't scan because

သူ့ဖြတ်ပိုင်းတွေက စကန်မဖတ်မှာမဟုတ်ဘူး။

“This rice is two for one, señorita, it says it right here.

“ဒီဆန်က တစ်ခုအတွက် နှစ်ခုပါ၊ señorita ဒီမှာ ပြောတာာက

Llámame el manager.”

Llámame မန်နေဂျာ” ဆိုလို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I can still see her, hand on hips, negating with her head,

အမေ ခါးထောက်ပြီး ခေါင်းခါ ငြင်းနေတာ၊ စျေးဆစ်တာမှာ ဒီဂရီရထားတဲ့

articulating like homegirl got a degree in bargaining studies.

ကလေးမလေးတစ်ယောက်လို ရှင်းပြနေတာကို ကျွန်မ မြင်နေရဆဲပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

My mom, the discounts queen,

ကျွန်မ အမေ၊ ဈေးဆစ် ဘုရင်မဟာ

would not leave until she felt justice was served

ဖြတ်ပိုင်းနဲ့ ဆန်ကြားမှာ မျှတမှုရှိတယ်လို့ မခံစားရမချင်း

between coupons and rice.

ထွက်သွားမှာမဟုတ်ဘူး။

Proudly bragged to her sisters about it later over coffee.

နောက်ပိုင်း ကော်ဖီသောက်ရင်း သူ့ညီအစ်မ တွေကို ဂုဏ်ယူစွာ ကြွားလုံးထုတ်ခဲ့တယ်။

I walked alongside her with a warm grounding feeling.

နွေးထွေး၊ ဆက်နွယ်တဲ့ ခံစားချက်နဲ့ အမေ့ဘေးမှာ ရပ်တည်ခဲ့တယ်။

My mom could take anyone.

အမေက လူတိုင်းကို ခေါ်သွားနိုင်တယ်။

When we moved to the States,

ကျွန်မတို့ အမေရိကကို ပြောင်းတဲ့အခါ၊

her sense of being a valued human being deserving of respect was destroyed

အမေ့ရဲ့ လေးစားထိုက်တဲ့၊တန်ဖိုးရှိတဲ့ လူသား ဆိုတဲ့ ခံစားချက်က လှောင်ပြောင်မှုနဲ့

by ridicule and condescension.

နှိမ့်ချမှုတွေကြောင့် ပျက်စီးသွားတယ်။

As I slowly became aware of this hierarchy,

ဒီဝါစဉ်ကို ကျွန်မ တဖြည်းဖြည်း သိလာတော့၊

I realized that my mom, my sister, my friends and me,

ကျွန်မရဲ့ အမေ၊ အစ်မ၊ မိတ်ဆွေတွေနဲ့ ကျွန်မတို့အားလုံးဟာ

we were all close to the bottom.

အောက်ခြေနဲ့ နီးနေတာကို နေလိုက်ရတယ်။

We were on the margins of this circle and therefore of society.

ကျွန်မတို့ဟာ ဒီအသိုင်းအဝိုင်းနဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အစွန်အဖျားမှာပါ။

We couldn't reach the center

လူမျိုးစုနဲ့ ယဉ်ကျေးမှု

because of our ethnic and cultural background.

နောက်ခံကြောင့် အလယ်ဗဟိုကို မရောက်နိုင်ခဲ့ဘူး။

We sat in shame because our way of speaking wasn't as "refined."

ကျွန်မတို့ စကားပြောပုံက ” ယဉ်ကျေးဖွယ်ရာ” မဟုတ်တဲ့အတွက် ရှက်ရှက်နဲ့ ထိုင်နေခဲ့ကြတယ်။

I realize also that this hierarchy permeates all spaces

ဒီဝါစဉ်က နေရာအားလုံးမှာ စိမ့်ဝင်နေပြီး၊ ရင်းမြစ်တွေနဲ့ အခွင့်အလမ်းတွေဆီ

and it's a gatekeeper when it comes to accessing resources and opportunities.

ဝင်ခွင့်နဲ့ ပတ်သက်တဲ့အခါ တံခါးစောင့် တစ် ယောက်ဆိုတာကိုလည်း သဘောပေါက်ခဲ့တယ်။

I wasn't hired on several jobs

" မှန်ကန်တဲ့ အင်္ဂလိပ်စကား” ကို

because I couldn’t speak “correct English,”

ကျွန်မ မပြောနိုင်တေ့ အလုပ်အများအပြားမှာ မခန့်ဘူး၊

the managers letting me know,

မန်နေဂျာတွေက အသိပေးတာက

"We're just a little worried the customers won't understand you."

” ဖောက်သည်တွေက မင်းကို နားမလည်မှာကို ငါတို့ နည်းနည်း စိုးရိမ်တာ“တဲ့။

My writing also hasn't been published in many places

ဘာသာစကားနှစ်မျိုးစလုံးကို ရောထားပြီး သိပ်မရှင်းဘူးလို့

because it mixes both languages and this is seen as less than, not pure.

မြင်တာကြောင့် ကျွန်မရဲ့ အ‌ရေးအသားကို နေရာအတော်များများမှာလည်း မထုတ်ဝေခဲ့ပါဘူး။

My writing has been ridiculed in many academic workshops

လူဖြူစာရေးဆရာတွေက ကျွန်မရဲ့ စပန်းဂလိပ် အသုံးကို ကျယ်လောင်စွာ

where several times white writers have made fun

လှောင်ပြောင်တဲ့ ပညာရေးဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးပွဲတွေမှာ

of my use of Spanglish out loud,

ကျွန်မရဲ့ အရေးအသားကို လှောင်ပြောင်ခဲ့ကြတယ်။

rereading the text for all to hear,

လူတိုင်းကြားအောင် စာသားကို ပြန်ပြန်ဖတ်ပြီး

questioning its legitimacy as real literature.

စာပေ အစစ်အမှန်အဖြစ် တရားဝင်မှုကို မေးခွန်းထုတ်ရင်းပါ။

ကျောင်းသူ၊ အလုပ်သမား တစ်ယောက်အနေနဲ ကျွန်မရဲ့ အရည်အချင်း

My abilities as a student, a worker,

my value as a human being, has been questioned over and over again.

လူသားတစ်ယောက်အနေနဲ့ ကျွန်မရဲ့တန်ဖိုးကို ထပ်ခါထပ်ခါ မေးခွန်းထုတ်ခံရတယ်။

And yet.

နောက်ရှိပါသေးတယ်။

There's beauty and connection in these marginal spaces.

ဒီဘေးစွန်း နေရာတွေမှာ အလှတရားနဲ့ ဆက်သွယ်မှု ရှိပါတယ်။

For people in the margins, language creates cohesion between us.

ဘေးစွန်းကလူတွေတွေအတွက် ဘာသာစကားက လူတွေကြားမှာ ပေါင်းစည်းမှုကို ဖန်တီးတာပါ။

That "different" way of speaking is a secret door

ဒီ“မတူတဲ့” စကားပြောပုံက ကျွန်မတို့ထဲက အချို့ သာ

only some of us have access to.

ဝင်ခွင့်ရှိတဲ့ လျှို့ဝှက် တံခါးတစ်ချပ်ပါ။

A door to an underworld of language freedom.

ဘာသာစကားလွတ်လပ်မှုရဲ့ မြေအောက်ကမ္ဘာရဲ့ တံခါးတစ်ချပ်ပါ။

This world begins for me not in Miami,

ဒီကမ္ဘာက မီယာမီမှာ မဟုတ်ဘဲ၊ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမှာရှိတဲ့

but in the former "Esta Noche" gay Latino bar here, in San Francisco.

အရင် “Esta Noche” လက်တင် လိင်တူ ဘားမှာ စတင်ပါတယ်။

(Cheers and applause)

(လက်ခုပ်၊ ဩဘာသံများ)

Ten years ago, I moved to San Francisco in search of my freak tribe

လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ်က ခပ်ဆန်းဆန်းလူမျိုးကို ရှာဖို့ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုကို ပြောင်းခဲ့ပြီး

and found the “queenas” tucked in a dingy bar on 16th Street,

၁၆ လမ်းက ညစ်ပတ်မဲမှောင်နေတဲ့ ဘားတစ်ခုမှာ တိုးဝှေ့နေတဲ့ ” queenas” တွေကို တွေ့ရပြီး

ironing their wigs and filling up their bras.

သူတို့ရဲ့ ဆံတုတွေကို မီးပူတိုက်ကာ ဘရာစီယာတွေကို ဖြည့်နေတာ တွေ့လိုက်ရတယ်။

Queena -- it’s a blend between “queen”

Queena က “queen” နဲ့ “reina တို့ ကြား ပေါင်းစပ်ထားတာပါ။

and “reina,” Spanish for queen.

စပိန်ဘာသာအတွက် ဘုရင်မပါ။

Queena.

Queena.

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

It was at "Esta Noche" that I learned

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် အဖြစ်တွေ၊

about the long history of LGBT people creating new words

ကိုယ်ပိုင် အဖြစ်မှန်တွေကို ရောင်ပြန်ဟပ် ဖို့ စကားလုံးသစ်တွေ ဖန်တီးနေတဲ့

to reflect our own histories, our own realities.

LGBT တွေရဲ့ သမိုင်းကို ကျွန်မ သိခဲ့ရတာက “Esta Noche” မှာပါ။

It was here that my passion for language bloomed again.

ဒီမှာ ကျွန်မရဲ့ ဘာသာစကားကိုထက်သန်မှုက ပြန်ပွင့်လန်းလာတယ်။

The story begins with the words.

ဇာတ်လမ်းက စကားလုံးတွေနဲ့ အစပြုပါတယ်။

"Fierce,"

" Fierce”

"perra,"

" perra ”

"sissy marica,"

“sissy marica”

"come here, butch papi."

” butch papi ဒီကို လာခဲ့”။

Here, Spanglish blends with queer slang

ဒီမှာ မိန်းမရှာ ဘုရင်မတွေက လူအုပ် အော်သံတွေကြား

as drag queens take the center stage to the roar of the crowd.

အဓိက နေရာယူထားတုန်း စပန်ဂလိပ်ကို ထူးဆန်းတဲ့ ဗန်းစကားနဲ့ ရောထားတာပါ။

Here, there's unapologetic invention and creativity.

ဒီမှာ တောင်းပန်စရာမရှိတဲ့ တီထွင်မှုနဲ့ ဖန်တီးနိုင်စွမ်း ရှိတယ်။

It is not only a mix of two languages,

ဒါက ဘာသာစကားနှစ်ခုကို ရောနှောရုံသာမက

but a constructing, a shaping of new words

တည်ဆောက်တာပါ၊ ကျွန်မတို့ကိုယ်တိုင်ရဲ့ ကိုယ်ခန္ဓာ၊

to reflect our own bodies, our own gender,

လိင်၊ အတူစုဝေးပုံတွေကို ရောင်ပြန်ဟပ်ဖို့

the ways that we come together.

စကားလုံးသစ်တွေကို ပုံသွင်းပေးတာပါ။

Here, you don't have to be a man or a woman.

ဒီမှာ ယောက်ျား ဒါမှမဟုတ် မိန်းမ ဖြစ်စရာမလိုပါဘူး။

You don't have to be gay or straight.

လိင်တူချစ်သူ ဒါမှမဟုတ် အစစ်ဖြစ်စရာ မလိုဘူး။

Here, the categories for gender are infinite,

ဒီမှာ ခန္ဓာအစိတ်အပိုင်းတွေ၊ လိင်ပိုင်း ခံယူမှု၊ ခံစားချက်တွေကို ဖော်ပြဖို့

as are the words to describe body parts,

စကားလုံးတွေအရ ကျား/မဖြစ်မှုအတွက်

sexual orientation, feelings.

အမျိုးအစားတွေက အကန့်အသတ်မရှိဘူး။

Here, language lets her hair down,

ဒီမှာ ဘာသာစကားက သူ့ကို လွတ်လပ်ခွင့်ပေးထားတယ်၊

"se suelta las trenzas."

“Suelta las trenzas”

Gloria Trevi plays in the background as the next drag queen gets introduced

Gloria Trevi က နောက်ကွယ်မှာ ပါဝင်တာက နောက်ထပ် မိန်းမရှာဘုရင်မကို တော်လှန်ရေးရဲ့

as a non-binary femme daddy mermaid of the revolution.

ဒွိစုံမဟုတ်တဲ့ မိန်းမ ဖခင် ရေသူမ အဖြစ် မိတ်ဆက်ခံရလို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

We all snap our fingers,

ကျွန်မတို့အားလုံး လက်ဖျောက်တီးတယ်၊

"Get it! Mami!"

“နားလည်တယ်နော် မာမီ။”

I stand next to someone with hot pink hair and a T-shirt that reads

ပန်းရောင်ဆံပင် မိုက်မိုက်နဲ့တစ်ယောက် ဘေးမှာ ရပ်ပြီး တီရှပ်မှာ ရေးထားတာက

"Gender queer cyborg."

” Gender queer cyborg”တဲ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Boys in crop tops yell, "Yes, perras."

crop tops တွေ ဝတ်ထားတဲ့ ကောင်လေးတွေက ”Yes, perras” “လို့ အော်တယ်။

They sashay up and down, twirling on the dance floor.

ကပွဲကြမ်းပြင်မှာ ထက်၊အောက် လှုပ်လှီလှုပ်လဲ့ ပတ်ချာလှည့်နေတယ်။

"Serve," someone says,

တစ်ယောက်က “ပြင်ပေး” လို့ ပြောတယ်။

“Bring it,” someone responds,

တစ်ယောက်က ” ယူလာ ” လို့ပြောတယ်။

“¡Esa!” we all roar.

ကျွန်မတို့က “¡Esa!” လို့ အော်တယ်။

We wear glitter on our bodies and glitter on our language.

ကိုယ်ပေါ်မှာ ပြိုးပြိုးပြက်ပြက် ဆင်ပြီး ဘာသာစကားကို တောက်ပစေတယ်။

We feel seen.

လူတွေမြင်တယ်လို့ ခံစားရတယ်။

Our realities take up space

အဖြစ်မှန်တွေက နေရာယူထားတော့

and therefore we experience a sense of belonging.

ဆက်နွယ်မှု သဘောကို ခံစားရတယ်။

We feel less alone, connected.

အထီးကျန်တာ နည်းပြီး ဆက်သွယ်မှုရှိတယ်။

We add a sense of magic and possibility to the world.

ကျွန်မတို့ဟာ ကမ္ဘာကြီးအတွကိ အံ့ဖွယ်နဲ့ ဖြစ်နိုင်ခြေသဘောကို ဖြည့်စွက်တာပါ။

We make it less boring and more inviting.

ဒါကို ငြီးငွေ့စရာ နည်းစေပြီး ပိုနှစ်လို့ဖွယ်ဖြစ်အောင်လုပ်တယ်။

Now think of the ways that you speak,

အခု ရှင်တို့ ပြောဆိုပုံတွေ၊ ရှင်တို့ သုံးတဲ့

the words that you use.

စကားလုံးတွေကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။

Think of how you have borrowed words from your parents, your friends.

မိဘတွေ၊ သူငယ်ချင်းတွေဆီက စကားလုံးတွေ ငှားယူခဲ့ပုံကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။

This is how you know you belong to those circles, right?

ဒါက ဒီအသိုင်းအဝိုင်းတွေနဲ့ သင် သက်ဆိုင်တာကို သိနေပုံပါ။

By echoing back that language.

ဒီဘာသာစကားကို ပြန်လည် ပဲ့တင်ထပ်ရင်းပေါ့။

The place where you grow up shows up in your accent, how you punctuate,

ကြီးပြင်းလာတဲ့ နေရာက ဖိရွတ်သံ၊ အဖြတ်အရပ်ထည့်ပုံ၊ သရသံတွေကို

how you use your vowels.

အသုံးပြုပုံမှာ ပေါ်လာတယ်။

This is your very own language wardrobe.

ဒါက သင့်ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် ဘာသာစကား အဝတ်ဘီရိုပါ။

Each one of us has a different wardrobe depending on our background,

ကျွန်မတို့ တစ် ဦးစီမှာ ကိုယ်ပိုင်နောက်ခံ၊ ကိုယ်ပိုင်လူမျိုးစု၊ ပညာသင်ယူခွင့်၊

our ethnicity, our access to education, our immigration status,

လူဝင်မှု အခြေအနေ၊ ကျွန်မတို့ လာတဲ့ နေရာတွေပေါ် မူတည်ပြီး

the places that we come from.

ကွဲပြားတဲ့ အဝတ်ဘီရိုတစ်လုံး ရှိတယ်။

Now consider how some of the most glittery,

ကဲ၊ အတောက်ပဆုံး၊ ဖန်တီးနိုင်စွမ်းအရှိဆုံး ဘာသာစကားကို

the most creative language wardrobes are erased,

အဝတ်ဘီရိုတွေကနေ ဖယ်ရှား၊ ကဲရဲ့အပြစ်ဆို၊ဒါမှမဟုတ်

stigmatized or only seen as spectacles.

သနားစရာအဖြစ်ပဲ မြင်ပုံကို တွေးကြည့်ပါ။

But what if,

ဒါပေမဲ့ နေ့တိုင်းမြင်ရ၊

alongside the language wardrobes we see and hear every day,

ကြားရတဲ့ ဘာသာစကား အဝတ်ဘီရိုတွေနဲ့အတူ၊ ကျွန်မတို့ နားမလည်တဲ့

we also allowed for the freaky, the weird,

ခပ်ကြောင်ကြောင်၊ ခပ်ဆန်းဆန်းတွေအတွက်လည်း

the ones that we don't understand.

ခွင့်ပြုပေးရင်ကော။

Wouldn't our world be that much more interesting?

ကမ္ဘာကြီးက ဒီထက်ပိုပြီး စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းမယ် မဟုတ်လား။

Wouldn't our notion of what it means to be human expand?

လူသား ကျယ်ပြန့်လာမှုဆိုတာ ဘာကို ဆိုလိုတယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆက မဟုတ်ဘူးလား။

What would happen if these different ways of using language,

အင်္ဂလိပ်စကားကို တခြားစကားတွေနဲ့ ရောတဲ့၊ တခြားစကားတွေနဲ့

of mixing English with other languages,

အင်္ဂလိပ်စကားကို ရောတဲ့၊ စကာားလုံးတွေ

of making up words, were not considered less than,

ဖန်တီးတဲ့၊ ပိုနည်းတယ်လို့ မယူမှတ်ဘဲ၊ ထက်မြက်မှုရဲ့ သရုပ်သကန်တွေရဲ့

but instead, manifestations of creative brilliance?

ဘာသာစကားကို အသုံးပြုတဲ့ ဒီနည်းအမျိုးမျိုးလို့ ဆိုရင်ကော။

People are, after all, inventing, creating, mixing.

နောက်ဆုံးတော့ လူတွေဟာ တီထွင်၊ဖန်တီးမှု၊ ရောစပ်မှုတွေပါ။

What would happen if, for instance,

ဥပမာ၊ အင်္ဂလိပ်နဲ့ စပိန်စကားကို

we didn’t see English and Spanish as mutually exclusive,

တစ်ပြိုင်နက် နှစ်ခု မမှန်နိုင်တဲ့ သီးခြားဘာသာစကား

as two separate languages,

နှစ်မျိုးအဖြစ် မမြင်ဘဲ

but as open circles touching each other?

ဖွင့်ထားတဲ့ စက်ဝိုင်းတွေ ထိနေတယ်ဆိုရင်ကော။

Imagine legislation written in Spanglish

စပန်ဂလိပ် ဒါမှမဟုတ် ယာဉ်ကြော ဆိုင်းဘုတ်တွေမှာ

or traffic signs written in queer slang.

ခပ်ဆန်းဆန်း ဗန်းစကားနဲ့ ရေးသားထားတဲ့ ဥပဒေကို မြင်ယောင်ကြည့်ပါ။

"Men at Werk."

“Men at Werk” တဲ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Imagine textbooks where children also learn words

ကလေးတွေ ” gender queer ” နဲ့ “queena” လို စကားလုံးတွေကိုသင်ယူတာနဲ့

such as “gender queer” and “queena,”

“Ahí te guacho mami” ရေးတတ်ဖို့ သင်ယူရာ

where they learn how to write, “Ahí te guacho mami.”

ကျောင်းသုံးဖတ်စာအုပ်တွေကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

That playfulness will seep into our own lives,

ဒီဆော့ကစားမှုက ကျွန်မတို့ရဲ့ ဘဝတွေထဲကို စိမ့်ဝင်လာမယ်၊

lighten our worlds.

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကမ္ဘာတွေကို ပေါ့ပါးလာစေမယ်။

Maybe we would treat each other better.

အချင်းချင်း ပိုကောင်းကောင်း ဆက်ဆံလာစေနိုင်လောက်တယ်။

Our daily interactions will be kinder,

ကွဲပြားခြားနားစွာ ပြောဆိုနေသူတွေဝန်းကျင်မှာ

less uncomfortable and fearful around those who speak differently.

နေ့စဉ် ဆက်သွယ်မှုတွေက ပိုကြင်နာကာ၊ ကသိကအောက်ဖြစ်မှု၊ ကြောက်ရွံ့မှု နည်းလာမယ်။

Less isolating and damaging for those of us on the margins.

ဘေးအစွန်တွေက ကျွန်မတို့အတွက် သီးခြား ဖြစ်တာနဲ့ ထိခိုက်တာ ပိုနည်းသွားတယ်။

I want to invite us to suspend the idea of a "correct" way of speaking,

“မှန်ကန်တဲ့” စကားပြောပုံ၊ “မှန်ကန်တဲ့” ဘာသာစကား အသုံးပြုပုံ အယူအဆကို

a "correct" way of using language.

ရပ်ဆိုင်းဖို့ ကျွန်မ အားလုံးကို ဖိတ်ခေါ်ချင်ပါတယ်။

And let's allow for those rhythms,

ဒီစည်းချက်တွေကို၊ ဘေးစွန်းတွေမှာရှိတဲ့

those incorrect words at the margins to rise up.

မမှန်တဲ့ စကားလုံးတွေ တိုးလာဖို့ ခွင့်ပြုပေးကြပါစို့။

Let's listen.

နားထောင်ကြရအောင်။

Recognize the glitter in each other's way of speaking.

တစ်ယောက်နဲ့တစ်ယောက် စကားပြောပုံမှာ တောက်ပမှုကို အသိအမှတ်ပြုပေးပါ။

Activate that kid at the dining table

ဘာသာစကားနဲ့ ဒါရဲ့ကမ္ဘာနဲ့ပတ်သက်ပြီး

who is in awe and curious about language and its world.

အံ့သြ၊ စူးစမ်းလိုတဲ့ ထမင်းစားပွဲမှာရှိတဲ့ ကလေးကို လှုံ့ဆော်ပေးပါ။

That child listening to her tías drop their

အဒေါ်တွေက Ajá, baby, come pa acá ” လို့ ပြောနေစဉ်မှာ၊

"Ay, my goodness,"

Ajá, baby, come pa acá” လို့ ပြောနေစဉ်မှာ

as they drop their “Ajá, baby, come pa acá.”

ဒီကလေးဟာ သူ့အဒေါ်တွေကို နားထောင်နေတာပါ။

Their endless possibility to bring surprise and magic through language.

ဒါတွေရဲ့အဆုံးမဲ့ ဖြစ်နိုင်ခြေက ဘာသာစကားကနေ အံ့သြမှုနဲ့မှော်ဆန်မှုကို ယူဆောင်လာဖို့ပါ။

Let's dance "pegadito" with language.

“pegadito” ကို ဘာသာစကားနဲ့အတူ ကလိုက်ကြရအောင်။

Let's tune into the ways that each one of us speaks.

ကျွန်မတို့ တစ်ယောက်စီ စကားပြောပုံတွေကို ကြည့်ကြရအောင်။

The many different ways

ကျွန်မတို့ တစ်ဦးစီက

that each one of us make sense of the world.

ကမ္ဘာကြီးကို နားလည်စေတဲ့ နည်းအမျိုးမျိုးရှိပါတယ်။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause and cheers)

(လက်ခုပ်၊ ဩဘာသံများ)