The Luminous Mystery of Fireflies | Wan Faridah Akmal Jusoh | TED

Translator: Nguyen Hue Reviewer: Thùy Dung Đỗ

I was born in Terengganu,

Tôi sinh ra ở Terengganu,

a beautiful coastal state in Peninsular Malaysia.

một quốc gia ven biển xinh đẹp ở Bán đảo Malaysia.

Growing up in a superstitious, conservative community,

Lớn lên trong một cộng đồng mê tín, bảo thủ, anh chị em của tôi và tôi

my siblings and I always had to follow the strangest rules

luôn phải tuân theo những quy tắc kỳ lạ nhất

that usually didn't make sense to me.

thường không có ý nghĩa đối với tôi.

Things like: don't whistle in the house,

Những điều như: không huýt sáo trong nhà,

no nail clipping at night.

không cắt móng tay vào ban đêm.

And whenever we went out to play,

Và bất cứ khi nào chúng tôi ra ngoài chơi,

we had to return home before sunset

chúng tôi phải trở về nhà trước khi mặt trời lặn hoặc trước khi trời tối.

or before it got dark.

This particular rule made the night seem mysterious to me.

Quy tắc đặc biệt này làm cho đêm có vẻ bí ẩn đối với tôi.

I spent my school year admiring the dark,

Tôi đã dành năm học của mình để chiêm ngưỡng bóng tối,

but never got around to really exploring it.

nhưng không bao giờ thực sự khám phá nó.

As I got older, I was really drawn to beautiful nature.

Khi tôi lớn lên, tôi thực sự bị thu hút bởi thiên nhiên tươi đẹp.

While in mangrove forests,

Khi ở trong rừng ngập mặn,

a forestry officer told me about kelip-kelip.

một sĩ quan lâm nghiệp đã nói với tôi về kelip-kelip.

A group of insects that can produce light

Một nhóm côn trùng có thể tạo ra ánh sáng dễ nhìn nhất vào ban đêm.

that are easiest to see at night.

Given my limited experience with darkness --

Với kinh nghiệm hạn chế của tôi với bóng tối --

(Laughter)

(Tiếng cười)

I decided to take a boat ride across the mangrove estuary one night

Một đêm tôi quyết định đi thuyền qua cửa sông rừng ngập mặn

just to see what they look like.

chỉ để xem chúng trông như thế nào.

Well, the first 15 minutes of the journey was frightening.

Chà, 15 phút đầu tiên của cuộc hành trình thật đáng sợ.

It was pitch-black out there, and the river was choppy.

Bên ngoài trời đen tối, và dòng sông bị xáo trộn.

All I could hear was a faint breeze.

Tất cả những gì tôi có thể nghe thấy là một làn gió nhẹ.

As the river began to narrow,

Khi dòng sông bắt đầu thu hẹp,

it was then that I noticed a mesmerizing sight.

đó là lúc tôi nhận thấy một cảnh tượng mê hoặc.

Countless tiny flashes of light started to flicker on the trees,

Vô số tia sáng nhỏ bắt đầu nhấp nháy trên cây,

all flashing in almost perfect unison.

tất cả đều nhấp nháy gần như đồng điệu hoàn hảo.

It was as if they were dancing to their own beat.

Như thể chúng đang nhảy theo nhịp điệu của chính chúng.

That is the moment I will never forget.

Đó là khoảnh khắc tôi sẽ không bao giờ quên.

The moment I officially fell in love with kelip-kelip,

Khoảnh khắc tôi chính thức yêu kelip-kelip,

known as fireflies in English.

được gọi là đom đóm trong tiếng Anh.

(Laughter)

(Tiếng cười)

The rest is history.

Phần còn lại là lịch sử.

Now, I have been researching fireflies for more than 17 years,

Bây giờ, tôi đã nghiên cứu về đom đóm trong hơn 17 năm,

and I plan to spend my life

và tôi dự định dành cả cuộc đời

uncovering and supporting the worlds of these creatures.

mình để khám phá và hỗ trợ thế giới của những sinh vật này.

(Applause)

(Vỗ tay)

There are more than 2,000 firefly species that we know of,

Có hơn 2.000 loài đom đóm mà chúng ta biết,

and they live all over the world.

và chúng sống trên khắp thế giới.

They are found in every continent except for Antarctica.

Chúng được tìm thấy ở mọi lục địa ngoại trừ Nam Cực.

Most of them have wings, and most species can emit light.

Hầu hết chúng đều có cánh, và hầu hết các loài có thể phát ra ánh sáng.

The light is produced by special organs under their abdomens,

Ánh sáng được tạo ra bởi các cơ quan đặc biệt dưới bụng của chúng,

and each species has its own unique light pattern.

và mỗi loài có kiểu ánh sáng độc đáo riêng.

Some glow continuously,

Một số phát sáng liên tục,

while others emit discreet flashing patterns,

trong khi những người khác phát ra các mẫu nhấp nháy kín đáo,

almost like a secret code.

gần giống như một mã bí mật.

Fireflies are so much more than just pretty lights.

Đom đóm không chỉ là ánh sáng đẹp.

They are an essential part of a healthy ecosystem.

Chúng là một phần thiết yếu của một hệ sinh thái lành mạnh.

The life cycle of fireflies

Vòng đời của đom đóm

keeps the ecosystem balanced.

giữ cho hệ sinh thái cân bằng.

Each firefly species in its [respective] life stage

Mỗi loài đom đóm trong giai đoạn sống tương ứng của nó

has specific needs for a habitat to thrive.

có những nhu cầu cụ thể về môi trường sống để phát triển mạnh.

They act as bioindicator

Chúng hoạt động như một chỉ số sinh học

to ascertain whether a particular habitat is healthy or not.

để xác định xem một môi trường sống cụ thể có khỏe mạnh hay không.

For example, in a mangrove forest,

Ví dụ, trong rừng ngập mặn,

when you see a population of fireflies decreasing,

khi bạn thấy quần thể đom đóm giảm,

that could be due to water quality degradation,

điều đó có thể là do chất lượng nước suy giảm,

which can be a sign of a collapsing food chain.

đây có thể là dấu hiệu của chuỗi thức ăn sụp đổ.

Why? Because firefly larvae eat snails,

Tại sao? Bởi vì ấu trùng đom đóm ăn ốc sên,

and snails need good water quality to thrive.

và ốc sên cần chất lượng nước tốt để phát triển mạnh.

In terrestrial habitats,

Trong môi trường sống trên cạn,

firefly population declines can be attributed to light pollution.

sự suy giảm dân số đóm có thể là do ô nhiễm ánh sáng.

They are extremely sensitive to artificial light

Chúng cực kỳ nhạy cảm với ánh sáng nhân tạo

because this type of light

vì loại ánh sáng này

can disorient, repel

có thể làm mất phương hướng, đẩy lùi

or blind them.

hoặc làm mù chúng.

So most of the time when you see a decline in firefly population,

Vì vậy, hầu hết thời gian khi bạn thấy sự suy giảm dân số đom đóm,

you can bet other species that live in the same habitat

bạn có thể đặt cược rằng các loài khác sống trong cùng một môi trường sống

in which fireflies are found are also declining.

mà đom đóm được tìm thấy cũng đang suy giảm.

This is indicative of an unhealthy ecosystem.

Đây là dấu hiệu của một hệ sinh thái không lành mạnh.

This is bad for us, humans, too.

Điều này cùng không tốt cho con người chúng ta.

It is a sign of overdevelopment

Đó là một dấu hiệu của sự phát triển quá mức có thể

that can induce climate effects such as flood and drought.

gây ra các tác động khí hậu như lũ lụt và hạn hán.

As I delve deeper into the world of fireflies,

Khi tôi đi sâu hơn vào thế giới của những con đom đóm,

I can't help but wonder

tôi không thể không tự hỏi những bí ẩn hấp dẫn

the fascinating mysteries that unfolded before me.

đã mở ra trước mắt tôi.

It amazed me to learn that some firefly species

Tôi ngạc nhiên khi biết rằng một số loài đom đóm

prefer to fly solo in forests,

thích bay một mình trong rừng,

searching for light signals from their nonwinged mates,

tìm kiếm tín hiệu ánh sáng từ bạn tình không có cánh của chúng,

while others choose to gather amongst trees

trong khi những loài khác chọn tụ tập giữa những cây cối

where the ocean meets the land.

nơi đại dương gặp mặt đất.

Equally intriguing is the fact that some firefly species have larvae

Điều hấp dẫn không kém là thực tế là một số loài đom đóm có ấu trùng sống

that dwell in slow-moving rivers and ponds,

trong các con sông và ao di chuyển chậm,

while others have larvae that stay on land.

trong khi những loài khác có ấu trùng ở trên cạn.

I find it inspiring.

Tôi thấy nó truyền cảm hứng.

I find it inspiring to know

Tôi thấy thật truyền cảm hứng khi biết

that there are so many undiscovered species hiding within them.

rằng có rất nhiều loài chưa được phát hiện ẩn náu bên trong chúng.

Imagine how many more remarkable firefly species

Hãy tưởng tượng có bao nhiêu loài đom đóm đáng chú ý

are waiting to be found.

đang chờ được tìm thấy.

And I have always wanted to find them.

Và tôi luôn muốn tìm thấy chúng.

(Laughter)

(Cười)

But it can be hard.

Nhưng nó có thể khó khăn.

There are other dangerous animals, too, at night.

Cũng có những động vật nguy hiểm khác, vào ban đêm.

(Laughter)

(Cười)

On one occasion, when I was in a place called Linggi,

Một lần, khi tôi ở một nơi tên là Linggi,

I stopped at a tree with firefly colonies to collect a few specimens.

tôi dừng lại ở một cái cây có đàn đom đóm để thu thập một vài mẫu vật.

When we turned on our headlamps,

Khi chúng tôi bật đèn pha,

we saw a row of red eyes.

chúng tôi thấy một hàng mắt đỏ.

And soon we realized

Và chẳng mấy chốc chúng tôi nhận ra

that we were surrounded by crocodiles.

rằng chúng tôi bị bao quanh bởi những con cá sấu.

Audience: Oh!

Khán giả: Ồ!

Sometimes the discovery of new species

Đôi khi việc phát hiện ra các loài mới

can be prompted by examining collections

có thể được thúc đẩy bằng cách kiểm tra các bộ sưu tập

in the Natural History Museum.

trong Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên.

In 2016, I went to Singapore

Năm 2016, tôi đến Singapore

and studied a firefly collection from Southeast Asia

và nghiên cứu bộ sưu tập đom đóm từ Đông Nam Á

at Lee Kong Chian Natural History Museum.

tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Lee Kong Chian.

I saw a firefly specimen lying in the collection

Tôi thấy một mẫu đom đóm nằm trong bộ sưu tập

that did not match any of the descriptions that I knew of.

không khớp với bất kỳ mô tả nào mà tôi biết.

There’s no name attached to it, and nobody knew what it was.

Không có tên nào gắn liền với nó, và không ai biết nó là gì.

In fact, the first specimen of this unknown species

Trên thực tế, mẫu vật đầu tiên của loài chưa biết này

was collected in 1989.

đã được thu thập vào năm 1989.

That is akin to a human adult living up to 30 years

Điều đó tương tự như một người trưởng thành sống đến 30 năm

without a name

mà không có tên

and without a proper description of this person.

và không có mô tả thích hợp về người này.

(Laughter)

(Cười)

So my colleagues and I in 2018 went on a mission.

Vì vậy, các đồng nghiệp của tôi và tôi vào năm 2018 đã thực hiện một nhiệm vụ.

We coordinated the first night survey to the habitat of this unknown firefly,

Chúng tôi đã phối hợp làm cuộc khảo sát ban đêm đầu tiên

đến môi trường sống của con đom đóm chưa biết này,

which happens to be the last remaining freshwater swamp in Singapore.

đây là đầm lầy nước ngọt cuối cùng còn lại ở Singapore.

We spent three hours exploring

Chúng tôi đã dành ba giờ khám phá

only to be greeted by the empty darkness.

chỉ để được chào đón bởi bóng tối trống rỗng.

We went home disappointed and tired.

Chúng tôi về nhà thất vọng và mệt mỏi.

Not to mention dirty and smelly from the mud.

Chưa kể bẩn và có mùi từ bùn.

We went in again three months later.

Chúng tôi trở lại vào ba tháng sau đó.

Still nothing.

Vẫn không có gì.

At this point we thought, this is it.

Tại thời điểm này, chúng tôi nghĩ, đây là nó.

The species is gone for good.

Loài này đã biến mất mãi mãi.

However,

Tuy nhiên,

the third time's the charm.

lần thứ ba là sự quyến rũ.

During the third time visit to this swamp,

Trong lần thứ ba ghé thăm đầm lầy này,

we saw a few tiny flashes

chúng tôi thấy một vài tia sáng nhỏ

start to show up and perch on ferns.

bắt đầu xuất hiện và đậu trên dương xỉ.

It was such an amazing feeling

Đó là một cảm giác tuyệt vời mặc dù

despite having to wade through the muddy, swampy waters

phải lội qua vùng nước bùn, đầm lầy

and being feasted on by mosquitoes.

và bị muỗi ăn thịt.

The itchiness was still worth it.

Sự ngứa ngáy vẫn đáng giá.

(Laughter)

(Cười)

After two years of additional data collection and analysis,

Sau hai năm thu thập và phân tích dữ liệu bổ sung,

we confirmed that this unknown firefly species was new to science.

chúng tôi xác nhận rằng loài đom đóm chưa được biết đến này là mới đối với khoa học.

(Applause)

(Vỗ tay)

It was also the first time since over a century

Đây cũng là lần đầu tiên kể từ hơn một thế kỷ, một loài đom đóm mới,

that a new species of firefly,

a luminous firefly from Singapore, was found.

một con đom đóm phát sáng từ Singapore, được tìm thấy.

And so we named it Luciola singapura.

Và vì vậy chúng tôi đặt tên nó là Luciola singapura.

There is a Malay saying.

Có một câu nói tiếng Mã Lai.

(Speaks Malay)

(Nói tiếng Mã Lai)

"If you are going to reach into the pickle jar,

“Nếu bạn định với tay vào lọ dưa chua, tốt hơn hết

might as well put your whole arm in."

bạn nên đặt toàn bộ cánh tay của bạn vào.”

(Laughter)

(Cười)

The further I have gone into this work as researcher and educator

Tôi càng đi sâu vào công việc này với tư cách là nhà nghiên cứu và giáo dục

in the field of biodiversity and conservation

trong lĩnh vực bảo tồn đa dạng sinh học

at Monash University Malaysia,

tại Đại học Monash Malaysia,

the more passionate I have become.

tôi càng trở nên đam mê hơn.

I have transformed from a girl, a curious girl,

Tôi đã biến đổi từ một cô gái, một cô gái tò mò,

wanting to know what kelip-kelip is,

muốn biết kelip-kelip là gì, thành một nhà khoa học có động lực

to a driven scientist

committed to safeguarding the fireflies of the world.

cam kết bảo vệ đom đóm của thế giới.

The problem is that firefly habitats are disappearing fast.

Vấn đề là môi trường sống của đom đóm đang biến mất nhanh chóng.

We are now in a race against time to name species before they disappear.

Chúng ta hiện đang trong cuộc đua với thời gian để đặt tên cho các loài

trước khi chúng biến mất.

I am a cochair of the IUCN Firefly Specialist Group,

Tôi là đồng chủ tịch của Nhóm Chuyên gia Đom đóm của IUCN,

but it is also my personal mission

nhưng nhiệm vụ cá nhân của tôi cũng là hợp tác,

to collaborate, to work together with firefly lovers and stakeholders

làm việc cùng với những người yêu đom đóm và các bên liên quan để xác định

to identify and conserve threatened firefly species everywhere.

và bảo tồn các loài đom đóm bị đe dọa ở khắp mọi nơi.

Here's a flash of hope.

Đây là một tia hy vọng.

Join me on this journey if you are keen.

Hãy tham gia với tôi trong hành trình này nếu bạn quan tâm.

Fireflies need your help

Đom đóm cần sự giúp đỡ của bạn

before they flash that one last time.

trước khi chúng nhấp nháy lần cuối.

Thank you.

Cảm ơn bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)