A stellar history of modern astronomy | Emily Levesque

Transcriber: Joseph Geni Reviewer: Camille Martínez

Translator: Xuân Nghi Vương Reviewer: Hoàng Trung Lê

Vào năm 1987, một kỹ sư người Chi-lê tên Oscar Duhalde

đã trở thành người duy nhất trên hành tinh

In 1987, a Chilean engineer named Oscar Duhalde

phát hiện ra một sự kiện thiên văn hiếm gặp

bằng mắt thường.

became the only living person on the planet

Oscar là người vận hành kính thiên văn tại Đài quan sát Las Campanas ở Chi-lê.

to discover a rare astronomical event

Ông làm việc cùng các nhà thiên văn - những người đã đến đài quan sát

with the naked eye.

để nghiên cứu, vận hành kính thiên văn và xử lí những dữ liệu mà họ có được.

Oscar was a telescope operator at Las Campanas Observatory in Chile.

He worked with the astronomers who came to the observatory for their research,

Vào đêm ngày 24 tháng 2,

Oscar bước ra ngoài để nghỉ xả hơi

running the telescopes and processing the data that they took.

sau đó ông nhìn lên bầu trời và phát hiện ra điều này.

Đây chính là Đám mây Magellanic Lớn.

On the night of February 24th,

Oscar stepped outside for a break

Đó là một thiên hà vệ tinh rất gần với dải Ngân Hà của chúng ta.

and looked up at the night sky and he saw this.

Nhưng vào buổi tối tháng 2 đó,

Oscar đã nhận ra điều gì đó khác thường về thiên hà này.

This is the Large Magellanic Cloud.

Nó trông không giống như thế này.

It's a satellite galaxy very near our own Milky Way.

Mà là...

như thế này.

But on that February night,

Các bạn có phát hiện ra không?

Oscar noticed that something was different about this galaxy.

Một điểm sáng nhỏ đã xuất hiện ở một góc của thiên hà này.

It didn't quite look like this.

It looked like this.

Để giải thích rằng Oscar tuyệt vời thế nào khi tìm ra điều này

Did you see it?

(Laughter)

A small point of light had appeared in one corner of this galaxy.

ta cần phải phóng to nó lên một chút

và nhìn xem bầu trời miền nam Chi-lê trông như thế nào.

Đám mây Magellanic Lớn nằm ở chính giữa của bức ảnh,

So to explain how amazing it is that Oscar noticed this,

we need to zoom out a bit

nhưng không như tên gọi của nó, nó thật sự rất nhỏ.

and look at what the southern sky in Chile looks like.

Hãy tưởng tượng đến việc cố gắng tìm ra một điểm sáng mới duy nhất

The Large Magellanic Cloud is right in the middle of that image,

xuất hiện trên thiên hà đó.

but despite its name, it's really small.

Oscar đã có thể làm được

bởi vì ông ấy cơ bản đã nhớ hết Đám mây Magellanic Lớn ấy.

Imagine trying to notice one single new point of light

appearing in that galaxy.

Ông đã làm việc với những dữ liệu về thiên hà này trong hàng năm,

Oscar was able to do this

nghiền ngẫm quan sát hết đêm này sang đêm khác

because he had the Large Magellanic Cloud essentially memorized.

và làm tất cả bằng cách thủ công.

Bởi vì Oscar bắt đầu làm công việc thiên văn học này

He had worked on data from this galaxy for years,

vào cái thời điểm mà chúng ta lưu trữ các dữ liệu quan sát được về vũ trụ

poring over night after night of observations

and doing it by hand,

trên những tấm kính rất mỏng.

because Oscar had begun his work in astronomy

Tôi biết chủ đề ngày hôm nay là “Tiến đến Mặt Trăng”

at a time when we stored all of the data that we observed from the universe

và với tư cách là một nhà thiên văn, tôi nghĩ mình phải mở đầu thật đàng hoàng,

on fragile sheets of glass.

nên, đây là một bức ảnh chụp Mặt Trăng.

I know that today's theme is "Moonshot,"

Đó là một hình ảnh quen thuộc đối với ta

and as an astronomer, I figured I could start us out nice and literally,

nhưng lại có một số điều bất thường trong bức ảnh này.

so here's a shot of the Moon.

Một trong số đó là tôi đã đổi màu sắc.

(Laughter)

Ban đầu nó trông như thế này.

It's a familiar sight to all of us, but there's a couple of unusual things

Nhưng nếu ta thu nhỏ hình lại, ta có thể biết được cách mà người ta chụp nó.

about this particular image.

For one, I flipped the colors.

Đây là bức hình của Mặt Trăng được chụp năm 1894

It originally looked like this.

trên một tấm kính ảnh.

And if we zoom out, we can see how this picture was taken.

Đây là công nghệ mà các nhà thiên văn đã có sẵn trong hàng thập kỉ

This is a photograph of the Moon taken in 1894

để lưu trữ những gì ta quan sát được về bầu trời đêm.

on a glass photographic plate.

This was the technology that astronomers had available for decades

Tôi cũng có mang theo một ví dụ về kính ảnh để cho các bạn thấy.

to store the observations that we took of the night sky.

Có vẻ đây là cách để bảo quản dữ liệu thật an toàn.

I've actually brought an example of a glass plate to show you.

Những tấm kính ảnh này thật sự rất khó sử dụng.

Nó có một mặt được sơn lớp nhũ tương hóa học để làm sẫm màu

So this looks like a real secure way to store our data.

khi tiếp xúc với ánh sáng.

These photographic plates were incredibly difficult to work with.

Đó là cách tấm kính này bảo quản những hình ảnh được chụp,

One side of them was treated with a chemical emulsion that would darken

nhưng điều đó có nghĩa là các nhà thiên văn phải làm việc này trong bóng tối.

when it was exposed to light.

Những tấm kính này phải được cắt thành một kích thước cụ thể

This is how these plates were able to store the pictures that they took,

để vừa với ống kính của kính thiên văn.

but it meant that astronomers had to work with these plates in darkness.

Vì vậy, các nhà thiên văn sẽ dùng những dụng cụ cắt thật sắc bén

The plates had to be cut to a specific size

và cắt những tấm kính nhỏ xíu này

so that they could fit into the camera of a telescope.

hoàn toàn trong bóng tối.

So astronomers would take razor-sharp cutting tools

Các nhà thiên văn cũng có rất nhiều mẹo để khiến những tấm kính này

and slice these tiny pieces of glass,

phản ứng với ánh sáng nhanh hơn một chút.

Họ sẽ nướng lên, hoặc đông lạnh chúng, nhúng chúng vào amoniac,

all in the dark.

Astronomers also had all kinds of tricks that they would use

hoặc là họ sẽ phủ chúng bằng nước chanh

to make the plates respond to light a little faster.

trong bóng tối hoàn toàn.

Rồi họ sẽ đem những tấm kính ảnh được thiết kế cẩn thận này đến kính thiên văn

They would bake them or freeze them, they would soak them in ammonia,

và lắp nó vào trong ống kính.

or they'd coat them with lemon juice --

Họ cần lắp phần mặt được sơn nhũ tương hóa học ra phía ngoài

all in the dark.

Then astronomers would take these carefully designed plates

để cho ánh sáng chiếu vào nó.

to the telescope

Nhưng trong bóng tối, ta gần như không thể biết được mặt nào mới đúng.

and load them into the camera.

They had to be loaded with that chemically emulsified side pointed out

Nên các nhà thiên văn đã có thói quen chạm tấm kính ảnh vào môi họ,

so that the light would hit it.

But in the dark, it was almost impossible to tell which side was the right one.

hoặc có thể liếm nó để xem xem mặt nào dính hơn

và đó cũng chính là mặt được sơn lớp nhũ tương.

Astronomers got into the habit of tapping a plate to their lips,

Và khi họ đã đưa nó vào ống kính rồi

or, like, licking it, to see which side of the plate was sticky

thì chỉ còn lại một thử thách duy nhất thôi.

Các bạn có thể thấy từ bức ảnh ở phía sau

and therefore coated with the emulsion.

tấm kính ảnh mà các nhà thiên văn đang cầm đã đã bị cong một chút.

And then when they actually put it into the camera,

there was one last challenge.

Thỉnh thoảng, những tấm kính ấy cần được uốn cong để cho vừa với ống kính.

In this picture behind me,

you can see that the plate the astronomer is holding

Vậy nên bạn phải đưa những tấm kính nhỏ xíu đã được cắt tỉa cẩn thật, xử lí tỉ mỉ

is very slightly curved.

Sometimes plates had to be bent to fit into a telescope's camera,

vào trong kính thiên văn, rồi bạn cứ thế mà làm.

so you would take this carefully cut, meticulously treated, very babied plate

Nên là, lúc được lúc không.

Nhưng ta thường có thể đặt tấm kính ảnh vào ống kính

up to a telescope, and then you'd just ...

ở phía sau của kính thiên văn.

Rồi bạn có thể hướng chiếc kính lên bất cứ khoảng trời nào mà bạn muốn nghiên cứu

So sometimes that would work. Sometimes they would snap.

But it would usually end with the [plate] loaded into a camera

mở tấm màn trập máy ảnh lên,

và bắt đầu thu thập dữ liệu.

on the back of a telescope.

Giờ thì, các nhà thiên văn không thể cứ vậy mà đi

You could then point that telescope

to whatever patch of sky you wanted to study,

sau khi lắp xong kính ảnh được.

Họ cần phải ở lại với cái ống kính đó miễn là họ còn quan sát.

open the camera shutter,

and begin capturing data.

Điều này nghĩa là các nhà thiên văn sẽ bước vào chiếc thang máy

Now, astronomers couldn't just walk away from the camera

once they'd done this.

được gắn liền với phần bên hông mái vòm của kính thiên văn.

They had to stay with that camera for as long as they were observing.

Họ sẽ đi lên trên cái mái vòm đó,

This meant that astronomers would get into elevators

trèo lên phía trên của chiếc kính,

attached to the side of the telescope domes.

và run rẩy trong cái lạnh ở đó suốt đêm,

They would ride the elevator high into the building

để chuyển những tấm kính ảnh ra và vào ống kính,

and then climb into the top of the telescope

mở rồi đóng tấm màn trập

và hướng chiếc kính bất cứ phần nào của bầu trời

and stay there all night shivering in the cold,

mà họ muốn nghiên cứu.

Các nhà thiên văn sẽ làm việc cùng với những người vận hành trên mặt đất,

transferring plates in and out of the camera,

opening and closing the shutter

họ sẽ làm những việc như xoay cái mái vòm và đảm bảo rằng

and pointing the telescope to whatever piece of sky

they wanted to study.

phần còn lại của kính thiên văn vẫn hoạt động.

These astronomers worked with operators who would stay on the ground.

Thường thì hệ thống này làm việc rất tốt,

nhưng đôi lúc cũng sẽ có vấn đề xảy ra.

And they would do things like turn the dome itself

Có một nhà thiên văn đã từng quan sát một tấm kính ảnh rất phức tạp

and make sure the rest of the telescope was running.

tại Đài quan sát này, Đài quan sát Lick tại California.

It was a system that usually worked pretty well,

but once in a while, things would go wrong.

Ông ấy ngồi phía trên phần công trình màu vàng kia -

There was an astronomer observing a very complicated plate

- cái phần bên trong mái vòm ở phía dưới bên phải ấy,

at this observatory, the Lick Observatory here in California.

và ông giơ tấm kính ảnh lên trời trong hàng giờ,

He was sitting at the top of that yellow structure

rồi lại cúi xuống

that you see in the dome on the lower right,

và giữ cho kính thiên văn hướng lên một cách hoàn hảo

and he'd been exposing one glass plate to the sky for hours,

để có thể chụp được những bức ảnh quý giá về vũ trụ.

Có một lần người vận hành của ông vào trong mái vòm

crouched down and cold

chỉ để xem ông ấy ra sao và công việc thì tới đâu rồi.

and keeping the telescope perfectly pointed

so he could take this precious picture of the universe.

Và khi mà người vận hành bước qua cánh cửa của mái vòm,

His operator wandered into the dome at one point

anh ta cọ vào bức tường và bật công tắc đèn trong mái vòm lên

just to check on him and see how things were going.

And as the operator stepped through the door of the dome,

Vì vậy, ánh đèn sáng rực lên, chiếu vào chiếc kính thiên văn

he brushed against the wall and flipped the light switch in the dome.

và làm hỏng tấm kính ảnh,

và sau đó là tiếng hét lên từ trên đỉnh của chiếc kính thiên văn.

Nhà thiên văn ấy bắt đầu la hét, chửi rủa và nói rằng:

So the lights came blazing on and flooding into the telescope

“Cậu đã làm cái gì thế này? Hỏng hết việc của tôi rồi.

and ruining the plate,

and there was then this howl from the top of the telescope.

Tôi sẽ xuống và giết cậu!”

Rồi ông ấy bắt đầu di chuyển chiếc kính thiên văn

The astronomer started yelling and cursing and saying,

"What have you done? You've destroyed so much hard work.

- nhanh thế này này -

lại gần cái thang máy

I'm going to get down from this telescope and kill you!"

để mà trèo xuống và tiếp tục đe dọa anh ta.

So he then starts moving the telescope

Giờ thì, khi mà ông lại gần thang máy rồi,

about this fast --

thì nó bất ngờ quay đi khỏi ông ấy,

(Laughter)

toward the elevator

bởi vì, hãy nhớ rằng, nhà thiên văn có thể điều khiển kính viễn vọng,

so that he can climb down and make good on his threats.

còn người vận hành thì có thể điều khiển mái vòm.

Now, as he's approaching the elevator,

the elevator then suddenly starts spinning away from him,

Người vận hành thì nhìn lên và nghĩ:

“Ổng thực sự nổi điên rồi. Mình không muốn cho ổng xuống

because remember, the astronomer can control the telescope,

cho đến khi ổng bớt sát khí hơn.”

but the operator can control the dome.

Cuối cùng là trò chơi đuổi bắt chuyển động chậm này cứ tiếp diễn,

(Laughter)

And the operator is looking up, going,

đèn thì sáng trưng và cái mái vòm thì cứ quay vòng vòng.

"He seems really mad. I might not want to let him down until he's less murdery."

Chắc là trông nó có vẻ ngớ ngẩn lắm.

So the end is this absurd slow-motion game of chase

Khi tôi nói với người ta về việc dùng mấy tấm kính ảnh để nghiên cứu vũ trụ,

with the lights on and the dome just spinning around and around.

thì nghe nó ngớ ngẩn thật.

Nghe nó hơi vô lý khi mà

It must have looked completely ridiculous.

dùng một thứ trông giống mấy công cụ từ thời xa xưa để nghiên cứu vũ trụ

When I tell people about using photographic plates to study the universe,

và nói rằng “tụi tôi sẽ nhúng nó vào nước chanh, liếm nó, dán nó vào ống kính,

it does sound ridiculous.

It's a little absurd

đứng run lẩy bẩy bên cạnh nó trong vài giờ

to take what seems like a primitive tool for studying the universe

và giải mã những bí ẩn của vũ trụ.”

and say, well, we're going to dunk this in lemon juice, lick it,

Trên thực tế thì đó chính xác là những gì mà chúng tôi làm.

stick it in the telescope, shiver next to it for a few hours

Trước đó tôi đã chiếu bức ảnh về một nhà thiên văn

and solve the mysteries of the cosmos.

đang đứng trên đỉnh của chiếc kính viễn vọng.

Nhưng tôi chưa nói các bạn nghe nhà thiên văn ấy là ai.

In reality, though, that's exactly what we did.

Ông ấy là Edwin Hubble,

I showed you this picture before

of an astronomer perched at the top of a telescope.

và Hubble đã sử dụng mấy tấm kính ảnh này

What I didn't tell you is who this astronomer is.

để thay đổi hoàn toàn sự hiểu biết của chúng ta

về sự to lớn của vũ trụ và cách mà vũ trụ vận hành.

This is Edwin Hubble,

and Hubble used photographic plates

Đây là tấm kính ảnh Hubble đã chụp lại vào năm 1923

to completely change our entire understanding

về một vật thể được biết đến là Tinh Vân Tiên Nữ tại thời điểm đó.

of how big the universe is and how it works.

Bạn có thể thấy ở phía trên bên phải của bức ảnh,

This is a plate that Hubble took back in 1923

Hubble đã đặt tên cho một ngôi sao bằng cái từ màu đỏ này, “Var!”

of an object known at the time as the Andromeda Nebula.

Ông ấy thậm chí còn đặt một dấu chấm than bên cạnh nó.

You can see in the upper right of that image

“Var” viết tắt cho từ “khả biến.”

that Hubble has labeled a star with this bright red word, "Var!"

Hubble đã tìm ra một ngôi sao biến quang ở Tinh Vân Tiên Nữ.

He's even put an exclamation point next to it.

Độ sáng của nó thay đổi,

trở nên sáng hơn hoặc mờ đi sau một chu kì thời gian.

"Var" here stands for "variable."

Hubble biết rằng nếu ông ấy nghiên cứu về cách ngôi sao thay đổi theo thời gian,

Hubble had found a variable star in the Andromeda Nebula.

thì ông có thể tính được khoảng cách đến Tinh Vân Tiên Nữ,

Its brightness changed,

getting brighter and dimmer as a function of time.

và khi mà ông làm thế thì kết quả rất đáng ngạc nhiên.

Hubble knew that if he studied how that star changed with time,

Ông ấy phát hiện ra rằng, nó thật ra không phải là một tinh vân.

he could measure the distance to the Andromeda Nebula,

Nó là Thiên Hà Tiên Nữ,

and when he did, the results were astonishing.

một thiên hà hoàn toàn độc lập,

cách dải Ngân Hà của chúng ta hai triệu năm trăm năm ánh sáng.

He discovered that this was not, in fact, a nebula.

Nó là bằng chứng đầu tiên về sự tồn tại của những thiên hà khác,

This was the Andromeda Galaxy,

an entire separate galaxy two and a half million light years

ngoài thiên hà của chúng ta,

và nó đã thay đổi hoàn toàn tầm hiểu biết của ta về sự to lớn của vũ trụ

beyond our own Milky Way.

This was the first evidence of other galaxies

và những gì mà vũ trụ chứa đựng.

existing in the universe beyond our own,

Giờ ta có thể nhìn xem kính thiên văn ngày nay có thể làm gì.

and it totally changed our understanding of how big the universe was

Đây là một bức ảnh thời hiện đại của Thiên Hà Tiên Nữ,

and what it contained.

và trông nó giống các bức ảnh thiên văn

mà chúng ta đều thích ngắm nhìn:

So now we can look at what telescopes can do today.

đầy màu sắc, chi tiết và đẹp đẽ.

This is a modern-day picture of the Andromeda Galaxy,

Bây giờ ta lưu trữ những dữ liệu này bằng kỹ thuật số,

and it looks just like the telescope photos

và ta sử dụng những chiếc kính viễn vọng như thế này để chụp.

that we all love to enjoy and look at:

it's colorful and detailed and beautiful.

Trong bức hình là tôi, đứng bên dưới chiếc kính với một tấm gương rộng 26 feet (8m).

We now store data like this digitally,

and we take it using telescopes like these.

Kính thiên văn có gương càng to thì ảnh chụp càng được rõ và sắc nét hơn.

So this is me standing underneath a telescope with a mirror

Nó cũng giúp ta dễ dàng thu ánh sáng hơn

that's 26 feet across.

từ những vật thể ở xa và mờ.

Bigger telescope mirrors let us take sharper and clearer images,

Nên loại kính viễn vọng có gương lớn thực sự giúp ta tìm hiểu sâu hơn

and they also make it easier for us to gather light

về vũ trụ,

nhìn được những thứ mà trước đây chúng ta không thể.

from faint and faraway objects.

So a bigger telescope literally gives us a farther reach

Chúng tôi cũng không cần phải ở sát bên chiếc kính

khi cần quan sát nữa.

into the universe,

Đây là tôi trong lần quan sát đầu tiên

looking at things that we couldn't have seen before.

với chiếc kính viễn vọng ở Arizona.

We're also no longer strapped to the telescope

Tôi đang mở mái vòm của chiếc kính viễn vọng

mà không cần phải lên trên chiếc kính để làm điều này.

when we do our observations.

This is me during my very first observing trip

Tôi đang ngồi trong một căn phòng bên ngoài mái vòm,

at a telescope in Arizona.

thoải mái và ấm áp ở trên mặt đất

I'm opening the dome of the telescope,

và vận hành chiếc kính từ xa.

but I'm not on top of the telescope to do it.

“Từ xa” nghe có vẻ hơi quá.

I'm sitting in a room off to the side of the dome,

Đôi lúc chúng tôi thậm chí còn chẳng cần đến chỗ kính viễn vọng nữa.

nice and warm and on the ground

Đây là chiếc kính viễn vọng ở New Mexico mà tôi lúc nào cũng dùng để nghiên cứu,

and running the telescope from afar.

"Afar" can get pretty extreme.

nhưng tôi có thể vận hành nó bằng laptop.

Sometimes we don't even need to go to telescopes anymore.

Tôi có thể ngồi trên chiếc ghế bành ở Seattle

và gửi lệnh từ laptop

This is a telescope in New Mexico that I use for my research all the time,

để điều khiển chiếc kính hướng đến điểm nào,

but I can run it with my laptop.

đóng và mở màn trập lúc nào,

I can sit on my couch in Seattle

chụp những tấm ảnh vũ trụ như thế nào --

and send commands from my laptop

làm mọi thứ từ nhiều tiểu bang xa.

telling the telescope where to point,

Vậy nên, cách chúng ta vận hành kính viễn vọng đã thật sự thay đổi,

when to open and close the shutter,

what pictures I want it to take of the universe --

nhưng những câu hỏi về vũ trụ mà ta đang cố gắng trả lời

all from many states away.

thì vẫn như cũ.

So the way that we operate telescopes has really changed,

Một trong số đó chủ yếu vẫn là mọi thứ trên bầu trời đêm thay đổi thế nào

but the questions we're trying to answer about the universe

và sự thay đổi đó chính là thứ Oscar Duhalde đã thấy

have remained the same.

One of the big questions still focuses on how things change in the night sky,

khi ông nhìn lên hoàn toàn bằng mắt thường vào năm 1987.

Điểm sáng xuất hiện trên Đám Mây Magellanic Lớn mà ông đã thấy

and the changing sky was exactly what Oscar Duhalde saw

when he looked up with the naked eye in 1987.

hóa ra là một siêu tân tinh.

Đây là siêu tân tinh đầu tiên được nhìn thấy bằng mắt thường

This point of light that he saw appearing in the Large Magellanic Cloud

từ Trái Đất trong hơn 400 năm.

turned out to be a supernova.

Điều này khá là tuyệt vời,

nhưng một số các bạn sẽ nhìn lên tấm ảnh này như kiểu,

This was the first naked-eye supernova

“Thật á? Tôi đã từng nghe về siêu tân tinh rồi. Chúng phải rất đẹp,

seen from Earth in more than 400 years.

còn cái này thì như một chấm nhỏ xuất hiện trên bầu trời vậy.”

This is pretty cool,

but a couple of you might be looking at this image and going,

Đúng là những mô tả về siêu tân tinh mà bạn nghe được

"Really? I've heard of supernovae.

thì khá là hoành tráng đó.

They're supposed to be spectacular,

Chúng là những vụ nổ cực lớn và rực rỡ, đánh dấu sự kết thúc của những ngôi sao,

and this is just like a dot that appeared in the sky."

It's true that when you hear the description of what a supernova is

chúng bắn năng lượng vào vũ trụ,

it sounds really epic.

phun các vật chất ra ngoài không gian,

They're these brilliant, explosive deaths of enormous, massive stars,

và chúng nghe rất đáng chú ý.

Chúng nghe có vẻ thật rõ ràng.

and they shoot energy out into the universe,

Việc một siêu tân tinh trông như thế nào

and they spew material out into space,

liên quan mật thiết đến vị trí của nó.

and they sound, like, noticeable.

Nếu một ngôi sao chết đi như là một siêu tân tinh

They sound really obvious.

ngay trong dải Ngân Hà thân thuộc của ta, cách đây vài trăm năm ánh sáng --

The whole trick about what a supernova looks like

“sân sau” trong thuật ngữ thiên văn học --

has to do with where it is.

thì nó sẽ cực kì sáng.

If a star were to die as a supernova

Ta có thể chiêm ngưỡng siêu tân tinh đó vào ban đêm,

right in our backyard in the Milky Way, a few hundred light years away --

nó sẽ sáng như là Mặt Trăng vậy.

"backyard" in astronomy terms --

Chúng ta có thể đọc bằng ánh sáng của nó.

it would be incredibly bright.

Ai nấy cũng sẽ lấy điện thoại ra rồi chụp những bức ảnh về siêu tân tinh.

We would be able to see that supernova at night

Nó sẽ trở thành tiêu điểm trên toàn thế giới.

as bright as the Moon.

We would be able to read by its light.

Nó chắc chắn sẽ có hashtag.

Ta sẽ không thể nào bỏ lỡ một siêu tân tinh xảy ra thật gần như thế đươc.

Everybody would wind up taking photos of this supernova on their phone.

It would be on headlines all over the world.

Nhưng siêu tân tinh mà Oscar đã quan sát

It would for sure get a hashtag.

không hề diễn ra trong vòng vài trăm năm ánh sáng.

It would be impossible to miss that a supernova had happened so nearby.

Siêu tân tinh ấy đã xảy ra cách đây 170,000 năm ánh sáng,

But the supernova that Oscar observed

điều đó giải thích tại sao thay vì một vụ nổ cực kì hoành tráng,

didn't happen a few hundred light years away.

nó lại hiện lên chỉ như một chấm nhỏ.

This supernova happened 170,000 light years away,

Điều này vẫn rất thú vị một cách khó tin.

Nó vẫn có thể nhìn thấy được bằng mắt thường,

which is why instead of an epic explosion,

và vẫn là một siêu tân đẹp mắt nhất

it appears as a little dot.

mà ta từng thấy kể từ khi kính viễn vọng được phát minh.

This was still unbelievably exciting.

Nó giúp bạn biết nhiều hơn về việc những siêu tân tinh trông như thế nào.

It was still visible with the naked eye,

and the most spectacular supernova

Hiện nay chúng tôi vẫn tìm tòi và nghiên cứu về siêu tân tinh suốt,

that we've seen since the invention of the telescope.

nhưng ta dùng kính viễn vọng công suất lớn để quan sát các Thiên Hà xa xôi.

But it gives you a better sense of what most supernovae look like.

Chúng tôi chụp những bức ảnh về Thiên Hà vô số lần

We still discover and study supernovae all the time today,

và tìm kiếm một điểm khác biệt nào đó.

but we do it in distant galaxies using powerful telescopes.

Chúng tôi tìm kiếm một điểm sáng nào đó xuất hiện

để nói ta biết rằng một ngôi sao đã chết.

We photograph the galaxy multiple times,

Ta có thể học hỏi được rất nhiều điều về vũ trụ và các ngôi sao

and we look for something that's changed.

We look for that little pinprick of light appearing

từ những siêu tân tinh,

nhưng chúng tôi không muốn nghiên cứu chúng một cách ngẫu nhiên.

that tells us that a star has died.

Chúng tôi không muốn phụ thuộc vào việc nhìn lên trời vào đúng thời điểm

We can learn a great deal about the universe and about stars

hay hướng chiếc kính đến đúng Thiên Hà.

from supernovae,

but we don't want to leave studying them up to chance.

Thứ mà chúng tôi muốn là một chiếc kính viễn vọng

We don't want to count on happening to look up at the right time

mà có thể hoạt động giống như cách mà Oscar đã làm với trí nhớ của mình

or pointing our telescope at the right galaxy.

một cách có hệ thống và tính toán.

What we ideally want is a telescope

Oscar đã có thể tìm ra siêu tân tinh này

that can systematically and computationally

vì ông ấy đã thuộc nằm lòng Thiên Hà đó.

do what Oscar did with his mind.

Với những dữ liệu kỹ thuật số này,

chúng ta có thể ghi nhớ những vùng trời mà ta nhìn vào một cách hiệu quả,

Oscar was able to discover this supernova

because he had that galaxy memorized.

so sánh những quan sát cũ và mới

và tìm ra bất cứ thứ gì đó có sự thay đổi.

With digital data,

we can effectively memorize every piece of the sky that we look at,

Đây là Đài quan sát Vera Rubin

compare old and new observations

ở Chi-lê.

Giờ, khi tôi đến tham quan nó vào tháng 3, nó vẫn còn đang được xây dựng.

and look for anything that's changed.

Nhưng chiếc kính viễn vọng này sẽ được bắt đầu quan sát vào năm sau,

This is the Vera Rubin Observatory

in Chile.

và khi nó được tiến hành,

nó sẽ thực hiện một chương trình quan sát đơn giản nhưng cực kì đẹp mắt.

Now, when I visited it back in March, it was still under construction.

But this telescope will begin observations next year,

Chiếc kính viễn vọng này sẽ chụp lại toàn bộ bầu trời phía Nam

and when it does,

it will carry out a simple but spectacular observing program.

gần như mỗi ngày

lặp đi lặp lại,

theo một mô hình có sẵn

This telescope will photograph the entire southern sky

trong suốt 10 năm.

Những chiếc máy tính và các thuật toán được liên kết với Đài thiên văn này

every few days

over and over,

sẽ so sánh các bức ảnh chụp những vùng trời giống nhau,

following a preset pattern

for 10 years.

Computers and algorithms affiliated with the observatory

và tìm ra bất cứ thứ gì mà sáng hơn hoặc mờ đi,

chẳng hạn một ngôi sao biến quang,

will then compare every pair of images taken of the same patch of sky,

hoặc là tìm ra thứ gì đó bỗng xuất hiện,

chẳng hạn như một siêu tân tinh.

Hiện giờ, chúng ta tìm ra khoảng 1000 siêu tân tinh mỗi năm.

looking for anything that's gotten brighter or dimmer,

like a variable star,

or looking for anything that's appeared,

Còn Đài thiên văn Rubin sẽ có thể phát hiện ra 1000 siêu tân tinh

like a supernova.

Right now, we discover about a thousand supernovae every year.

mỗi buổi tối.

Nó sẽ thay đổi đáng kể bộ mặt của ngành thiên văn học

The Rubin Observatory will be capable of discovering a thousand supernovae

và cách mà ta nghiên cứu những vật thể thay đổi trên bầu trời,

và nó sẽ làm mọi điều này

every night.

It's going to dramatically change the face of astronomy

mà hầu như không cần đến sự can thiệp của con người.

Nó sẽ làm theo một mô hình có sẵn

and of how we study things that change in the sky,

và sẽ tính toán tìm ra bất cứ thứ gì thay đổi hay xuất hiện.

and it will do all of this

largely without much human intervention at all.

Ban đầu, điều này nghe có vẻ hơi buồn,

It will follow that preset pattern

về ý tưởng loại bỏ con người khỏi thiên văn học.

and computationally find anything that's changed or appeared.

Nhưng trên thực tế,

vai trò của những nhà thiên văn không hề bị biến mất.

This might sound a little sad at first,

Nó chỉ dịch chuyển.

this idea that we're removing people from stargazing.

Chúng tôi đã chứng kiến cách mà công việc của mình thay đổi,

But in reality,

đã trải qua việc đứng trên nóc của chiếc kính,

our role as astronomers isn't disappearing,

cho đến việc ngồi bên cạnh nó

it's just moving.

cho đến khi ta thậm chí không cần đi đến đó hay gửi đến đó bất cứ câu lệnh nào.

We've already seen how we do our jobs change.

Nơi mà những nhà thiên văn tỏa sáng

We've gone from perching atop telescopes

là trong việc đặt câu hỏi và làm việc với những dữ liệu.

to sitting next to them

to not even needing to go to them or send them commands at all.

Thu thập dữ liệu chỉ là bước đầu tiên.

Phân tích nó mới chính là điều mà ta cần áp dụng những gì mình biết về vũ trụ vào.

Where astronomers still shine

is in asking questions and working with the data.

Sự tò mò của con người là điều đã khiến ta đặt những câu hỏi như:

Gathering data is only the first step.

Vũ trụ lớn nhường nào? Nó bắt đầu ra sao?

Analyzing it is where we can really apply what we know about the universe.

Nó sẽ kết thúc như thế nào? Và chúng ta có đơn độc không?

Nên đây chính là sức mạnh mà con người vẫn có thể mang lại cho thiên văn học.

Human curiosity is what makes us ask questions like:

How big is the universe? How did it begin?

So sánh khả năng của một chiếc kính viễn vọng như thế này,

How's it going to end? And are we alone?

với những quan sát mà ta đã chụp được như thế này.

So this is the power that humans are still able to bring to astronomy.

Chúng tôi đã khám phá ra những điều kì thú bằng những tấm kính ảnh,

So compare the capabilities of a telescope like this

nhưng mà việc khám phá ngày nay có vẻ khác.

with the observations that we were able to take like this.

cách mà chúng tôi làm thiên văn ngày nay có vẻ khác.

We discovered amazing things with glass plates,

Nhưng điều mà không hề thay đổi chính là hạt giống tò mò của nhân loại.

but discovery looks different today.

Nếu như ta có thể khai thác sức mạnh của công nghệ tương lai

The way we do astronomy looks different today.

và kết hợp nó với động lực giúp tất cả chúng ta đều hướng lên bầu trời

What hasn't changed is that seed of human curiosity.

và đặt ra các câu hỏi về những điều mà ta thấy trên đó,

If we can harness the power of tomorrow's technology

thì ta sẽ sẵn sàng để biết thêm những điều mới mẻ, thú vị

and combine it with this drive that we all have to look up

về vũ trụ.

Xin cảm ơn.

and to ask questions about what we see there,

(Tiếng vỗ tay)

we'll be ready to learn some incredible new things

about the universe.

Thank you.

(Applause)