Why don’t companies want you to repair your stuff? - Aaron Perzanowski

Çeviri: Ozay Ozaydin Gözden geçirme: Eren Gokce

For centuries, to build any device,

Yüzyıllar boyunca zanaatkârlar herhangi bir cihaz inşa etmek için her vidayı,

artisans had to painstakingly cut every screw, bolt, or nut by hand.

cıvatayı veya somunu elle özenle kesmek zorundaydı.

But all this changed in the 1790s,

Ancak tüm bunlar 1790′larda

when British metalworker Henry Maudslay developed this highly precise lathe.

İngiliz metal işçisi Henry Maudslay’in

bu son derece hassas torna tezgâhını geliştirmesiyle değişti.

Suddenly, these previously handmade components

Birdenbire, daha önce el yapımı olan bu bileşenler

could be reproduced mechanically, and at scale.

mekanik olarak ve büyük ölçekte yeniden üretilebildi.

This may seem like a simple innovation, but it had a profound effect on the world.

Bu basit bir yenilik gibi görünebilir,

ancak dünya üzerinde derin bir etkisi oldu.

The standardization of these parts helped usher in the Industrial Revolution.

Bu parçaların standartlaştırılması

Sanayi Devrimi’nin başlamasına yardımcı oldu.

From cars to home appliances,

Arabalardan ev aletlerine kadar,

the 20th century was defined by mass production

20. yüzyıl seri üretim ve kolayca bulunabilen

and readily available interchangeable parts.

değiştirilebilir parçalarla tanımlandı.

This made repairing items relatively easy.

Bu da ürünlerin tamirini nispeten kolaylaştırdı.

If your shower head gasket failed

Duş başlığınızın contası bozulursa

or the hose for your washing machine sprang a leak,

ya da çamaşır makinenizin hortumu sızdırırsa,

a hardware store likely carried replacements.

muhtemelen bir hırdavatçıda yedek parça bulunurdu.

Today, interchangeable parts are as important as ever for mass production.

Bugün, değiştirilebilir parçalar seri üretim için her zamanki kadar önemlidir.

However, some companies are working hard to prevent consumers

Ancak bazı şirketler, tüketicilerin parçaları kendi başlarına

from swapping out components on their own.

değiştirmelerini engellemek için çok çalışıyor.

In many cases, repair can only be done by the original manufacturer, if at all.

Çoğu durumda, onarım yalnızca orijinal üretici tarafından yapılabiliyor.

With limited repair options available,

Onarım seçeneklerinin kısıtlı olması,

we end up buying new and throwing more items out.

yeni ürün almamıza ve daha fazla ürünü çöpe atmamıza neden oluyor.

This is especially true for electronics.

Bu durum özellikle elektronik cihazlar için geçerli.

In 2022, we discarded about 62 million tons of e-waste,

2022 yılında yaklaşık 62 milyon ton e-atığı,

along with billions of dollars’ worth of precious metals inside of them.

içlerindeki milyarlarca dolar değerindeki değerli metallerle birlikte çöpe attık.

So how exactly do companies prevent repair?

Peki şirketler tam olarak nasıl onarımı engelliyor?

Some make it physically more difficult to fix items.

Bazıları ürünlerin tamir edilmesini fiziksel olarak daha zor hâle getiriyor.

They can glue parts in place rather than using screws.

Vida kullanmak yerine parçaları yerlerine yapıştırabiliyorlar.

Others limit the information they share with consumers,

Diğerleri ise tüketicilerle paylaştıkları bilgileri sınırlandırıyor,

like blocking public access to product information and schematics.

örneğin ürün bilgilerine ve şemalarına halkın erişimini engelliyor.

During the pandemic, for instance,

Örneğin pandemi sırasında,

when hospitals struggled to maintain breaking medical equipment,

hastaneler bozulan tıbbi ekipmanların bakımını yapmakta zorlanırken,

the repair company iFixit compiled a comprehensive database

onarım şirketi iFixit hastanelerin kullanması için

of repair manuals for hospitals to use.

kapsamlı bir onarım kılavuzları veritabanı derledi.

Yet manufacturers like Steris fought for them to be taken down.

Ancak Steris gibi üreticiler bunların kaldırılması için mücadele etti.

Yet perhaps the most important, yet least obvious, way companies limit repair

Yine de şirketlerin onarımı sınırlandırmasının belki de en önemli

ama en az belirgin yolu,

is by preventing the interchangeability of parts.

parçaların birbiriyle değiştirilebilirliğini engellemektir.

In a process known as parts pairings,

Parça eşleştirmeleri olarak bilinen bir süreçte,

companies assign individual parts like screens, batteries, or sensors

şirketler ekranlar, piller veya sensörler gibi ayrı parçalara

a unique serial number.

benzersiz bir seri numarası atar.

The device's internal software can then detect if those components are replaced

Cihazın dahili yazılımı daha sonra bu bileşenlerin

değiştirilip değiştirilmediğini tespit edebilir

and limit their functionality as a result.

ve sonuç olarak işlevselliklerini sınırlayabilir.

If you swap the screen on two brand new iPhones, for example,

Örneğin iki yeni iPhone’un ekranını değiştirirseniz,

the automatic brightness adjustment will no longer work.

otomatik parlaklık ayarı artık çalışmayacaktır.

In other cases, unauthorized replacements can cause the device

Diğer durumlarda, izinsiz değiştirmeler

cihazın çalışmasının tamamen durmasına neden olabilir.

to stop functioning altogether.

If a farmer uses an independent shop to repair certain parts

Bir çiftçi John Deere traktörünün belirli parçalarını onarmak için

in a John Deere tractor,

bağımsız bir atölye kullanırsa,

it won’t operate until a company technician authenticates the new part

şirket teknisyeni yetkili yazılımı kullanarak yeni parçayı doğrulayana kadar

using authorized software.

traktör çalışmayacaktır.

With only a limited number of company technicians available,

Sadece sınırlı sayıda şirket teknisyeni mevcutken,

bu durum kolayca bir darboğaz yaratabilir,

this can easily create a bottleneck,

çiftçilere değerli zaman ve paraya mal olabilir

costing farmers precious time and money, and even jeopardizing crops.

ve hatta mahsulleri tehlikeye atabilir.

Manufacturers can also use software to give devices

Üreticiler ayrıca, cihazlara önceden belirlenmiş

kullanım ömrü sonu tarihleri vermek için

predetermined end-of-life dates,

yazılım kullanabilir; bu tarihten sonra cihazlar

after which, they no longer receive important updates,

artık önemli güncellemeleri almaz

and slowly become unusable.

ve yavaş yavaş kullanılamaz hâle gelir.

All this gives manufacturers unprecedented control over the products we buy

Tüm bunlar üreticilere satın aldığımız ürünler üzerinde

benzeri görülmemiş bir kontrol sağlıyor

and limits the way we repair them.

ve onları tamir etme şeklimizi sınırlıyor.

Critics liken these tactics to a form of planned obsolescence,

Eleştirmenler bu taktikleri, hem talebi hem de kârı yüksek tutmak için

a manufacturing strategy where a product is deliberately designed to fail,

bir ürünün kasıtlı olarak başarısız olacak şekilde tasarlandığı

to keep both demand and profits high.

bir üretim stratejisi olan planlı eskitme biçimine benzetiyor.

But companies pose two main arguments in defense of these practices.

Ancak şirketler bu uygulamaları savunmak için iki ana argüman ortaya koyuyor.

First, they claim that giving consumers and third-party repair shops

İlk olarak, tüketicilere ve üçüncü taraf tamir atölyelerine yazılımlarına

access to their software could create cybersecurity risks.

erişim izni vermenin siber güvenlik riskleri

yaratabileceğini iddia ediyorlar.

They also argue that they could be liable if a product malfunctions

Ayrıca, bir ürünün üçüncü taraf veya tüketici onarımı sonrasında

after a third party or consumer repair.

arızalanması hâlinde sorumlu olabileceklerini savunuyorlar.

A shoddy repair to a medical device, for instance,

Örneğin tıbbi bir cihazın kalitesiz bir şekilde onarılması

could have deadly consequences, and the manufacturer could be blamed.

ölümcül sonuçlar doğurabilir ve üretici sorumlu tutulabilir.

However, major reports, like those from the US Federal Trade Commission

Ancak, ABD Federal Ticaret Komisyonu ve Gıda ve İlaç İdaresi’nin

and the Food and Drug Administration find little support for these company claims.

raporları gibi önemli raporlar, şirketlerin

bu iddialarına çok az destek bulmaktadır.

Parts pairing and repair limiting practices

Tüketiciler onarım hakkı için mücadele ederken,

are now being closely scrutinized in courts all over the world,

parça eşleştirme ve onarım sınırlama uygulamaları artık

as consumers fight for the right to repair.

dünyanın dört bir yanındaki mahkemelerde yakından inceleniyor.

And states, including Colorado and Oregon, have passed laws banning parts pairing.

Aralarında Colorado ve Oregon’un da bulunduğu eyaletler

parça eşleştirmeyi yasaklayan yasalar çıkardı.

Community-led movements have also taken root.

Toplum öncülüğündeki hareketler de kök salmış durumda.

Over 2,500 cities across the globe, from Amsterdam to Boise to Bangalore,

Amsterdam’dan Boise’e ve Bangalore’a kadar dünya genelinde

2.500′den fazla şehirde tamir kafeleri kuruldu.

have established repair cafes.

Here, people trade and share their knowledge,

Burada insanlar bilgi birikimlerini takas ediyor ve paylaşıyor;

reinvigorating a culture of repair

eşyalarımızı tamir etmektense atmanın

at a time when it often feels easier to toss our things than fix them.

daha kolay geldiği bir zamanda tamir kültürünü yeniden canlandırıyorlar.