The Encyclopedia of Invisibility — A Home for Lost Stories | Tavares Strachan | TED

Translator: Võ Tấn Phát Reviewer: Thái Hưng Trần

I really love lost stories.

Tôi say mê các câu chuyện bị lãng quên.

So I'm from this very tiny, hot island

Tôi đến từ một hòn đảo nhỏ, và nóng

in the middle of the Caribbean called Nassau.

giữa vùng Ca-ri-bê được gọi là Nassau

Has anyone here ever heard of it?

Có ai từng nghe qua nó chưa ạ?

Yeah?

Có ai không?

I distinctly remember the place being so small that I could land there,

Tôi nhớ như in rằng hòn đảo bé tới mức mà khi tôi đáp xuống sân bay,

shout from the airport,

rồi hét to hết cỡ,

my brothers would somehow hear me

bằng một cách nào đó mà anh em tôi lại nghe thấy

and they would know to come and pick me up.

để biết khi nào phải đi đón tôi

(Laughter)

(Tiếng Cười)

The North Pole, however,

Còn Bắc Cực là

is an inhospitable frozen tundra that's incredibly difficult to get to.

một bình nguyên băng giá không thân thiện và khó đặt chân đến

Not to surprise any of you,

Không muốn làm các bạn ngạc nhiên,

but I am the first Bahamian presumably to set foot on the North Pole.

nhưng tôi là người Bahamas đầu tiên đặt chân đến Bắc Cực.

(Applause)

(Vỗ Tay)

It's true.

Thật đấy.

(Applause)

(Vỗ Tay)

Now, if you were to speak to my parents about what I was like growing up,

Nếu các bạn định hỏi ba mẹ tôi về tuổi thơ của tôi.

they would tell you that I was mischievous, precocious,

Họ sẽ kể rằng tôi là một đứa láu lỉnh, phát triển sớm,

the kid devouring all the information

đứa luôn muốn tiếp thu mọi thông tin

and never, ever taking a no for an answer.

và không bao giờ chịu bỏ cuộc.

But if you got them into a secret room,

Nhưng nếu bạn đưa họ vào phòng kín,

they would also tell you that I was a pain in the butt and a troublemaker.

họ lại kể rằng tôi là đứa hay gây rối.

Early in my practice,

Vào thời điểm đầu sự nghiệp,

it was important for me to create an artwork

Tôi xem việc tạo ra một tác phẩm

that would share the sense of vastness

chất chứa sự hùng vĩ mà tôi

that I'd experienced in the Arctic with my community.

được trải nghiệm tại Bắc Cực với nhóm của mình rất quan trọng

So on a second expedition,

Thế nên vào chuyến đi thứ hai

I decided to move this 4.5-ton piece of ice

Tôi quyết định mang về một khối băng 4,5 tấn

from this frozen Arctic river

từ một con sông băng

and bring that to my neighborhood.

và đem nó tới khu nhà tôi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I'd work with a team of scientists and engineers,

Tôi làm việc với một nhóm nhà khoa học và kĩ sư

and together we would install this block of ice

cùng nhau lắp khối băng này

in a solar-powered freezer unit outside of my childhood classroom

vào máy lạnh năng lượng mặt trời bên ngoài lớp học cũ của tôi

on this 100-degree day.

trong một ngày nóng 100 độ.

Now, the response was a mix of excitement and wonder.

Mọi người đều cảm thấy thú vị và kỳ diệu.

The folks in my neighborhood had never really seen ice quite like this.

Dân khu tôi chưa từng thấy khối băng nào như thế này.

It was my way of telling the story of our deep connections to each other.

Câu chuyện này là về sự gắn kết sâu sắc với mọi người.

Now, while all of this was going on,

Trong khi mọi thứ đang diễn ra,

I realized I was having a separate journey of discovery.

Tôi nhận ra mình đã có một hành trình khám phá tách biệt khác.

It was on this expedition where I began to hear whispers

Cũng trong chuyến đi này, tôi đã nghe thấy tiếng thì thầm

of an unknown polar explorer named Matthew Henson.

của nhà khám phá địa cực ít ai biết tới Matthew Henson.

Now, up until this point,

Cho tới thời điểm này,

the fact that the first person to set foot in the North Pole

sự thật rằng người đầu tiên đặt chân tới Bắc Cực

looked like me, had me aghast.

trông giống y tôi, khiến tôi kinh hãi

I mean, come on, look at this guy.

Ý tôi là, nhìn anh ta xem.

(Laughter)

(Tiếng cười)

In 1909, Henson, and fellow explorer Robert Peary,

Năm 1909, Henson và cộng sự Robert Peary,

had done what no others had done up to that point.

đã làm đều mà chưa ai từng thực hiện.

They had made it to the North Pole.

Họ đã thành công tới Bắc Cực.

Now, this son of a sharecropper had managed over seven Arctic expeditions.

Đứa con trai của người lĩnh canh đã thực hiện 7 cuôc thám hiểm cực Bắc.

Yet his massive, massive contributions became lost to history.

Thế nhưng đóng góp to lớn của ông lại bị lãng quên theo dòng thời gian.

And I ain't really cool with that.

Và tôi không hài lòng với điều đó.

So since this lightning-bolt moment,

Như một khoảnh khắc nhanh như chớp,

my work became a quest to tell these lost stories.

sứ mệnh của tôi là kể về những câu chuyện thất lạc

And to tell all of you the truth, if you really pay attention,

Và kể cho các bạn nghe về sự thật, nếu các bạn thật sự chú tâm,

you start to see these lost stories all around you.

bạn sẽ bắt đầu thấy những câu chuyện thất lạc xung quanh bạn.

And when you find them,

Và khi bạn tìm thấy chúng,

you realize that they can speak with a very loud mouth.

bạn sẽ nhận ra rằng chúng không hề tầm thường một chúng nào.

Now growing up, my grandparents' house was the place

Từ nhỏ tới lớn, nhà ông bà tôi là nơi toàn bộ gia đình tôi tụ họp

where my entire Bahamian family would meet

every Sunday for Sunday dinner.

vào mỗi chủ nhật để ăn tối. Nhà tôi khá đông người,

Now I've got a big family, so,

13 aunts and uncles and 52 cousins would all squeeze

13 cô chú và 52 người em họ, cùng tập hợp tại căn nhà bé xinh của ông bà tôi.

into my grandparents' tiny home.

And for sure the house was small,

Dù căn nhà nhỏ thật,

but it was a sanctuary filled with life and love.

như nó lại là thánh địa tràn đầy sức sống và tình yêu thương.

Now, I believe I was around 12 years old when my grandfather came home

Tôi nhớ là khi tôi khoảng tầm 12 tuổi, ông bà tôi về nhà

with the first set of encyclopedias in our community.

với một bộ bách khoa toàn thư đầu tiên trong xóm.

This was a big deal.

Đỉnh thật nhỉ.

My uncles, who were some big dudes,

Mấy ông chú vạm vỡ của tôi

would never let us get close to these books without wearing gloves, guys.

còn không cho tôi chạm vào bộ sách mà không đeo găng.

Can you all believe that?

Mọi người có tin được không?

I couldn't wait for my turn to fan through these pages.

Tôi không thể nào chờ tới lượt mình được xem sách.

And as I would fan through these pages,

Và khi tôi có cơ hội được xem cuốn sách, các câu hỏi cứ dồn dập trong đầu,

the questions would arrest me, like,

who wrote all of this,

ví dụ như ai đã viết cuốn này, và họ viết được thế bằng cách nào?

and how did they write all of it?

And was everything in the entire universe arrested in these pages?

Và tất cả kiến thức của vũ trụ đều nằm trong này?

And as I would fan through this book further,

Và khi tôi lật những trang xa hơn, tôi vấp phải một câu hỏi.

a question really hit me.

No one from my community was in these pages,

Không có một trang nào là về người dân chúng tôi,

and if they were missing, then what else was lost?

và nếu không có chúng tôi, liệu còn gì bị thiếu nữa không?

So years later,

Nhiều năm sau, với thêm hàng vạn câu hỏi vì sao,

with infinite more questions,

I decided to make my own encyclopedia.

tôi quyết định tự làm một quyển bách khoa

It's called the Encyclopedia of Invisibility.

Cuốn bách khoa về những người bị lãng quên.

This is a 3,000-page,

Đây là quyển sách dài 3000 trang,

leather-bound book

bìa bằng da,

that has over 17,000 entries.

chứa hơn 17,000 mục.

And yes, it was difficult,

Vâng, khá là cực nhọc,

but I read every single last one of them.

nhưng tôi đã đọc toàn bộ chúng.

Now, the first entry that I wrote was on,

Mục đầu tiên mà tôi viết là về...

you guys may have guessed it, the explorer Matthew Henson,

Chắc các bạn đã có đáp án rồi, Matthew Henson.

the one that I learned about my first Arctic expedition.

Người mà tôi đã tìm hiểu trong chuyến đi Bắc cực đầu tiên.

From there, I thought, who and what else should be included in these pages?

Tôi đã suy nghĩ rằng liệu nên thêm ai hoặc cái gì vào sách sẽ hợp lí?

I would make list after list of things that were excluded from history

Thế nên tôi đã làm một danh sách những thứ bị lãng quên bởi lịch sử

and research them.

và nghiên cứu chúng.

At first, it was just me alone.

Lúc đầu chỉ có mỗi mình tôi thôi.

Then I needed an assistant, and then I needed an entire team.

Nhưng sau tôi cần trợ lí và sau nữa là một đội.

And together we would comb the globe looking for people,

Cùng nhau chúng tôi lùng sục khám Trái Đất để tìm những người,

places and things that were mostly untold.

địa dạnh, và những thứ chưa ai biết tới.

Now this is arranged alphabetically,

Các mục được sắp xếp theo bảng chữ cái,

and the organizing principle was to try to include the kinds of things

và nguyên lý tổ chức là cố gắng bao hàm những thứ

that you may not ever learn at school.

bạn sẽ không bao giờ được dạy ở trường.

So let's look at this entry on the Mino.

Giờ hãy nhìn vào mục về Mino.

It's a powerful, all-female military regiment

Một đội quân mạnh mẽ toàn phụ nữ.

from the Kingdom of Dahomey, which is current day Benin.

Từ Vương Quốc Dahomey, Berlin ngày nay.

Then there's an entry on Robert Smalls.

Có một mục về Robert Smalls.

Now the great Robert Smalls freed himself from slavery,

Ông ấy tự giải phóng bản thân khỏi ách nô lệ,

overtook a bunch of Confederate ships,

chiếm mớ thuyền của Liên minh,

freed a whole bunch of slaves from those ships,

giải phóng nhiều nô lệ khác,

and then majestically marched on

và oai nghiêm phấn đấu

to become one of the first Black congressmen in the United States.

trở thành Nghị sĩ da màu đầu tiên tại Mỹ.

Then there's an entry on rhinoceros.

Có mục về tê giác nữa.

Did any of you know there was a woolly rhinoceros?

Có ai biết về loài tê giác lông mịn không?

No?

Không ai ư?

Then there's an entry on Sister Rosetta Tharpe.

Mục về Sister Rosetta Tharpe.

Sister Rosetta Tharpe is the mother of all rock and roll.

Bà ấy là mẹ đẻ của nhạc rock n roll.

Then there's an entry on B-movies.

Mục về phim hạng B.

Now who can't handle a high-quality B-movie?

Ai không xem được phim hạng B chất lượng tốt không nào?

Then there's an entry on the great John Edmonstone,

Lại còn có mục về John Edmonstone vĩ đại,

the man that taught a very young Charles Darwin

người thầy dạy Charles Darwin lúc niên thiếu

the art of taxidermy and a whole lot more.

về kỹ thuật nhồi bông thú và hơn thế nữa.

To come to think of it, the only entry missing from this book

Quyển bách khoa này còn thiếu mỗi mục

is an entry that explains how you can put

giải thích vụ mỗi lần bỏ đôi vớ vào máy sấy

a full pair of socks into a dryer

và bằng một cách thần kỳ nào đó,

and somehow only one foot comes out.

chỉ còn có một chiếc.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now, after 12 years,

Sau 12 năm,

a limited edition of this encyclopedia was published as an artwork

một bản giới hạn của quyển bách khoa này được xuất bản như một tác phẩm

occupying these territories between sculpture, book and installation.

bao hàm các lĩnh vực như điêu khắc, sách, và sự sắp đặt.

And this experience truly convinced me

Trải nghiệm này thật sự thuyết phục tôi

that there are an infinite amount of lost stories to be told,

rằng có vô vàng chuyện bị lãng quên và cần được kể,

and there's no real limits to how they can be told.

không có giới hạn thật nào cho cách mà ta kể nó.

So in 2014,

Vào năm 2014,

I decided to create an artwork

Tôi quyết định tạo 1 tác phẩm

in honor of astronaut Robert Henry Lawrence.

nhằm vinh danh phi hành gia Robert Henry Lawrence.

Now, Robert Lawrence was the first Black astronaut.

Ông ấy là phi hành gia da màu đầu tiên.

He never realized his dream of space

Nhưng chưa thể thực hiện giấc mơ được

as he was killed in a flight accident in 1967 at the age of 32.

vì ông đã qua đời trong một vụ tai nạn máy bay năm 67 ở tuổi 32.

Now, my goal was to honor Robert

Tôi muốn tưởng nhớ Robert

and to bring his profound legacy to space.

và mang di sản quý giá của ông vào vũ trụ.

Now, those of you who know anything about space,

Và nếu các bạn biết một ít về vũ trụ,

you would know that that's easier said than done,

bạn sẽ biết rằng việc đó nói dễ hơn làm.

because after all, there ain’t a bunch of island folks

Vì suy cho cũng, chả có người dân vùng hải đảo nào

walking around with rockets in their back pockets.

có sẵn mấy cái tên lửa trong túi quần cả.

So step one was to find someone with a rocket.

Thế thì bước đầu tiên là tìm người có tên lửa.

And who has rockets?

Và ai có tên lửa nào?

The head of SpaceX, Gwynne Shotwell.

Chủ tịch SpaceX, Gwynne Shotwell.

And then I had to figure out who was going to be

Và ai là người tôi phát hiện ra rằng cũng yêu thích

as interested in these lost stories as I was.

các câu chuyện bị lãng quên nào?

The head of SpaceX, Gwynne Shotwell.

Chủ tịch SpaceX, Gwynne Shotwell.

We were introduced by the LA County Museum

Chúng tôi gặp nhau tại Bảo tàng Quận LA.

and after four years of rigorous testing, planning and sculpting,

và sau bốn năm miệt mài thử nghiệm, chế tạo và sửa đổi,

a satellite was produced in honor of Robert.

một vệ tinh đã ra đời nhằm tưởng nhớ Robert.

Now, this satellite was made of gold,

Cái vệ tinh này làm bằng vàng,

and it was important for me

và khá quan trọng với tôi

to have this satellite follow an ancient Egyptian tradition of storytelling

để vệ tinh này tuân theo một truyền thống kể chuyện cổ xưa của người Ai Cập

by imbuing the essence of a person into a container.

bằng cách thấm nhuần tinh túy của một người vào một hộp chứa.

Now, this satellite was called Enoch,

Enoch là tên của vệ tinh này,

after the story of a mythological character

dựa trên thần thoại về một người

whose walk with the gods was so close

sánh bước cùng các vị thần gần tới mức

that he never, ever died.

ông ấy không bao giờ có thể chết.

On November 30, 2018,

Vào ngày 30 tháng 11, 2018,

Enoch blasted into space

Enoch được phóng vào vũ trụ

in the belly of a SpaceX Falcon 9 rocket into orbit.

trên phần thân của tên lửa SpaceX Falcon 9 hướng vào quỹ đạo.

Almost 50 years after his passing,

Gần 50 năm ngày mất

the legacy of Robert Henry Lawrence is celebrated amongst the stars.

di sản của Robert Henry Lawrence vẫn sẽ sống mãi cùng những vì sao.

(Applause)

(Vỗ tay)

Now, I've spent my entire life being obsessed with these lost stories.

Tôi đã dành cả đời mình say mê với những câu chuyện bị lãng quên.

Can these lost stories hold the key that unlocks our sense of belonging?

Liệu chúng có phải là chìa khóa giúp ta mở cảm giác thuộc về của chính bản thân?

Lost stories definitely need to be told.

Chúng thật sự cần được kể. Không phải theo một cách tầm thường.

Not in small ways.

But in ways that match the ambitions of the people that we speak for.

Mà theo cách xứng đáng với những tham vọng của những người mà ta đang kể về.

Now, I know all of you have access to lost stories,

Tôi biết ai cũng có những câu chuyện bị lãng quên của riêng mình.

so please,

Làm ơn.

let's not let them be lost forever.

Đừng để chúng bị lãng quên mãi mãi.

Even if that means you're called the pain in the butt

Dù việc kể chúng khiến bạn mang danh kẻ cứng đầu.

or a troublemaker.

hay kẻ gây rắc rối.

And thank you.

Cảm ơn các bạn nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)