What the World Can Learn From Ukraine’s Fight for Democracy | Olesya Khromeychuk | TED

Translator: Minh Nguyễn Reviewer: Nguyen Hue

In Ukrainian, the word for a vote is the same as that for a voice: holos.

Trong tiếng Ukraina, “bỏ phiếu” hay “lên tiếng” đều quy về một từ: holos.

So to cast your vote for someone is to literally give them your voice.

Cho nên, ta bỏ phiếu cho ai đó chính là ta đang bênh vực họ.

And it makes sense.

Thật hợp lý.

By choosing our political representatives, we lend them our voice.

Chúng ta chọn ra các ứng viên cán sự đồng nghĩa với việc lên tiếng giúp họ.

If they misuse it, it can render us voiceless.

Nếu họ lạm dụng điều đó, tiếng nói của ta thành ra vô nghĩa luôn.

But if they use it well, it can amplify our voice,

Nhưng nếu họ tận dụng nó hiệu quả, tiếng nói của ta có thể nhỉnh hẳn lên,

making sure that it is heard.

để chắc chắn rằng mọi người nghe thấy.

Amplifying the voices of the silenced is at the heart of democracy.

Giúp kẻ yếu thế có tiếng vang là trọng tâm của nền dân chủ.

Now you might wonder why on Earth this Ukrainian thinks

Bây giờ, quý vị có lẽ thắc mắc ả Ukraina đây đời nào lại nghĩ

that she can talk about democracy.

ả có thể bàn chuyện dân chủ được chứ?!

Là một nhà sử học, tôi ắt phải biết đất nước tôi đã và đang bị kìm hãm

As a historian, surely I should know that my country has been locked

in an empire of one sort or another until recently,

trong một đế chế này nọ kéo dài đến tận gần đây

and has been struggling with corruption and other challenges

và phải vật lộn với tham nhũng cũng như nhiều thách thức nữa

since it regained independence.

kể từ khi giành lại độc lập.

Quý vị thắc mắc thì cũng phải thôi.

And you'll be right to wonder that.

But I would like to suggest that those are the reasons

Nhưng tôi muốn nhắn nhủ rằng đó chính là lý do tôi có quyền nói về nền dân chủ.

that qualify me to talk about democracy.

In spite of numerous obstacles throughout their history,

Bất chấp nhiều trở ngại xuyên suốt lịch sử,

Ukrainians continued to walk the road to democracy.

người Ukraina vẫn duy trì nền dân chủ.

In spite of numerous attempts by our rulers,

Dù kẻ cai trị có cố bịt miệng chúng tôi đến đâu,

from the Russian tsars to communist dictators, to silence us,

từ Sa hoàng Nga đến gã độc tài cộng sản,

we found ways of making our voices heard.

chúng tôi vẫn có cách làm tiếng nói mình được chú ý.

And I'd like to focus on three lessons that we could learn from Ukrainians

Tôi cũng muốn nhấn mạnh vào ba bài học của người Ukraina

that can help us strengthen our voices wherever we are in the world:

có thể giúp củng cố tiếng nói của ta khắp nơi trên thế giới:

perseverance,

sự kiên trì, đoàn kết và tầm nhìn xa trông rộng.

unity and vision.

Hãy để tôi bàn về sự kiên trì trước.

Let me start with perseverance.

States that haven’t enjoyed a long history of self-rule

Các chế độ không trải qua lịch sử tự trị lâu dài có xu thế bị coi nhẹ

don't tend to be taken seriously

in discussions that are dominated by nations

trong các cuộc thảo luận do các quốc gia có truyền thống dân chủ lâu đời chi phối.

with a long democratic tradition.

What could a young state possibly contribute

Một nhà nước mới ra đời có thể đóng góp gì trong một cuộc trò chuyện về dân chủ chứ?

to a conversation about democracy?

It's only just learning how to be democratic.

Chính là việc học cách để thành dân chủ.

When I experienced the sort of dismissal of a Ukrainian voice

Khi tôi chứng kiến người Ukraina không có tiếng nói

in some international discussions,

trong vài cuộc thảo luận quốc tế, nó khiến tôi nhớ đến trường hợp

it reminded me of a situation

when a young woman's experience is dismissed by a group of older men.

khi mà ý kiến của một phụ nữ trẻ bị nhóm đàn ông trung niên lờ đi.

Cô ấy không thể không có giá trị

She can't possibly have anything of value to contribute

to a serious conversation, can she?

khi tham gia thảo luận thực sự, đúng không, quý vị?

Naturally, I like to challenge that view.

Tất nhiên, tôi muốn bác bỏ quan điểm đó.

Ukraine's history of statelessness

Lịch sử vô chủ của Ukraina cho thấy rằng việc sống dưới chế độ áp bức

demonstrates that living under oppressive regimes,

Ukrainians learned the value of freedom.

đã giúp họ hiểu được giá trị của sự tự do.

Với chúng tôi thì tự do không tự nó đến.

For us, it's not something to be taken for granted.

It’s something to be fought for and, once gained, protected.

Đó là một thứ gì đó phải đấu tranh và một khi đã đoạt được thì phải bảo vệ.

Another legacy of statelessness

Một di chứng khác của tình trạng vô chủ

is the fact that we don't have a tradition of revering rulers.

là ta không có truyền thống tôn kính những kẻ lãnh đạo.

In fact, we're pretty suspicious of political leaders.

Thực ra thì chúng ta khá ngờ vực về các vị lãnh đạo đất nước.

Those who have tried to hold on to power and flirted with authoritarianism

Những người cố nắm giữ quyền lực và có hứng thú với chủ nghĩa độc đoán

vẫn đang để tâm đến nền dân chủ đó thôi.

got a taste of democracy in action.

"Democratia," after all, means "people power."

“Democratia”, chung quy, có nghĩa là “quyền lực của nhân dân.”

Ukrainians take to the streets at least once a decade

Người Ukraina biểu tình ít nhất 10 năm 1 lần để bảo vệ chính sự tự do của họ.

to protect their freedom.

Many of you might remember the last major protests

Nhiều người trong số các vị có lẽ còn nhớ nhiều cuộc biểu tình lớn gần đây,

that took place in Ukraine in 2013-2014.

diễn ra ở Ukraina vào năm 2013 - 2014,

They came to be known as the Revolution of Dignity.

cùng được gọi là Cuộc cách mạng Nhân phẩm.

Peaceful protesters came out to the squares all over Ukraine

Những người đấu tranh vì hòa bình đã đến các quảng trường khắp Ukraina

to demonstrate against corruption and abuse of power

để biểu tình chống tham nhũng và lạm dụng chức vụ của tổng thống thời đó.

by the president of the time.

One of the iconic figures for those protesters was Taras Shevchenko,

Một trong những nhân vật biểu tượng của bọn họ chính là Taras Shevchenko,

an 19th-century Ukrainian poet

một nhà thơ Ukraina thế kỷ 19, được biết đến là nhà lập quốc.

who is known as the founder of the Ukrainian nation.

The poems that he wrote

Những bài thơ mà ông viết vào thế kỷ 19 khi Ukraina đang bị xâm chiếm và vô chủ

in the subjugated, stateless Ukraine of the 19th century

fueled protesters in 21st-century Ukraine

đã nhen nhóm ngọn lửa biểu tình trong khi họ vẫn đấu tranh để củng cố nền dân chủ.

as they fought to consolidate democracy.

One of the first protesters killed by the riot police was Serhiy Nigoyan.

Một trong số người đầu tiên bị cảnh sát chống bạo lực sát hại là Serhiy Nigoyan.

Đoạn phim cuối cùng của ảnh khi biểu tình ghi lại cảnh ảnh đọc thơ của Shevchenko,

The last footage of Serhiy from the protests

is of him reciting Shevchenko's poem,

and the most famous line is: “Boritesia - poborete.”

với dòng thơ bất hủ: “Boritesia - poborete.”

“Keep fighting, and you will prevail.”

“Hãy tiếp tục chiến đấu, và bạn sẽ chiến thắng.”

In other words, persevere.

Nói cách khác, hãy nhẫn lại.

Toàn dân chiến thắng cũng là lúc Cách mạng Nhân phẩm kết thúc.

The Revolution of Dignity ended in the victory of the people.

Vị tổng thống thối nát kia đã tẩu thoát,

The corrupt president fled the country,

còn chính quyền thì đã có thể chọn ra một nhà lãnh đạo mới

and the nation was able to choose a new leadership

in a free and fair election.

qua một cuộc bầu cử tự do và công bằng.

The country was en route to consolidating its democratic institutions.

Đất nước đang trên đường củng cố các tổ chức dân chủ của mình.

But threatened by people power on its doorstep,

Nhưng trước nguy cơ bị dân quyền xâm hại,

the Kremlin started a war against Ukraine in 2014.

năm 2014, điện Kremlin đã khơi mào cuộc chiến chống lại Ukraina.

A flourishing democracy next door is a scary thing for an autocrat.

Có một nền dân chủ phồn thịnh bên cạnh khiến nhà độc tài này sợ phát khiếp.

So Ukrainians continue to persevere to protect their freedom,

Vì thế, dân Ukraina mình vẫn tiếp tục kiên trì bảo vệ tự do,

but now we also have to do so on the battlefield.

có điều nay ta lại phải bảo vệ trên chiến trường.

Để tôi chuyển sang góc nhìn tiếp theo về tình đoàn kết.

Let me now turn to unity.

The protester, Serhiy Nigoyan, was Armenian by ethnicity.

Chính ông Serhiy Nigoyan, mang quốc tịch Armenia, đã đứng lên biểu tình.

His participation in the Ukrainian nationhood

Ông chọn nhập tịch Ukraina vốn là vì lý do chính trị.

was a political choice.

A multiethnic, multicultural, multilingual nation,

Vì bên ta là một quốc gia đa sắc tộc, đa văn hóa, đa ngôn ngữ,

Ukraine has been deliberately presented by the Kremlin

phía Kremlin chủ đích phô bày Ukraina ta trước truyền thông

and misunderstood by much of the world as divided.

vốn là để khiến họ tưởng rằng ta đang bị chia rẽ.

Thực ra, sự phong phú ấy chỉ giúp nhà nước mình đoàn kết hơn

In reality, diversity makes this political nation only more united

trong thời kỳ khủng hoảng thôi.

in times of crisis.

For instance, Crimean Tatars know very well

Người Tatar ở Crimea hiểu thấu

what it means to suffer from colonization and repression.

bị xâm lược và áp bức khổ cực như thế nào.

They were deported from Crimea, their homeland, in 1944 by Stalin,

Năm 1944, họ đã bị Stalin trục xuất khỏi quê hương Crimea,

and have been persecuted

và bị chính quyền thuộc địa của Nga từ năm 2014 bóc lột.

by the Russian occupying authorities since 2014.

Đó là lý do bạn sẽ thấy họ tham gia Lực lượng Vũ trang Ukraina để chiến đấu

That is why you will find them fighting in the Ukrainian Armed Forces

for the liberation of all parts of Ukraine,

và giải phóng mọi miền Tổ quốc,

alongside Ukrainians of Polish, Jewish,

cùng những người Ba Lan, Do Thái, Rumani hay bất kỳ quốc tịch nào khác gốc Ukraina.

Romanian or any other backgrounds.

Bảo vệ lợi ích của một nhóm người sẽ làm bàn đạp bảo vệ cho tất cả về sau.

Protecting the rights of one group supports the protection of all.

Ukrainians have an official Day of Unity.

Người Ukraina có ngày thống nhất chính thức

It is celebrated on January 22.

được tổ chức vào ngày 22 tháng 1 hàng năm.

The date is chosen because on January 22, 1919,

Họ chọn vì chính ngày này năm 1919 đó, các vùng đất Ukraina

Ukrainian lands that had previously been ruled

do người Habsburg và Romanov cai trị trước đây

by the Habsburgs and the Romanovs

đã hợp nhất thành một chính thể thông qua Hiệp ước Thống nhất.

united into one state through the Treaty of Unity.

Tuy nhà nước đó tồn tại không lâu,

That state didn't last long,

but the experience of unity and sovereignty left a powerful legacy.

nhưng đã để lại di sản kinh nghiệm về thống nhất và chủ quyền to lớn.

That is why on January 22, 2022,

Đó là lý do vào ngày 22 tháng 1 năm 2022,

just a month before the start of the full-scale invasion,

chỉ một tháng trước khi cuộc xâm chiếm quy mô lớn diễn ra,

when the Russian troops were all around the Ukrainian borders, ready to attack,

lúc quân Nga đang tụ tập khắp biên giới Ukraina, chờ lệnh tấn công,

citizens of Ukraine in different parts of the country

dân Ukraina ở các vùng miền khác nhau của Tổ quốc đã cùng diễu hành

formed a human chain

in celebration of the past and in defense of the future.

để tưởng niệm đến quá khứ và đề phòng cho tương lai.

And this brings me to vision.

Điều này đưa tôi đến quan điểm sau cùng về tầm nhìn của họ.

The vision of Ukraine as a democratic, united country,

Định hướng xem Ukraina là một quốc gia dân chủ và thống nhất

free of imperial oppression

không bị đế quốc đàn áp

has its roots in a time when independence and democracy could only be a dream.

khởi phát từ lúc độc lập và dân chủ có thể chỉ là hão huyền.

But it is people that make dreams come true.

Song, chính nhân dân mới là người biến ước mơ thành hiện thực.

Tôi biết điều đó.

I know it.

I watched one such dream become a reality.

Tôi đã chứng kiến một giấc mơ như vậy trở thành hiện thực.

Đó là vào ngày 1 tháng 12 năm 1991.

It was on December 1, 1991.

Lúc đó, tôi 7 tuổi.

I was seven at the time.

It was the first taste of democracy for me, but also for my country.

Ý niệm dân chủ với tôi còn mới lạ, mà cả đất nước tôi cũng vậy thôi.

I was born when Ukraine was still part of the USSR.

Tôi sinh ra khi Ukraina vẫn còn là một phần của Xô Viết.

I caught the tail end of the crumbling Soviet empire.

Tôi hiểu nhà nước hãy còn mục nát này rồi cũng suy tàn mà thôi.

They held regular but utterly pointless elections.

Họ thường xuyên tổ chức các cuộc bầu cử song chỉ toàn phi nghĩa.

Cuộc tranh cử mà lại chỉ có một ứng viên chiến thắng.

Elections with only one winning candidate.

I witnessed the implementation of a social contract that said,

Tôi từng chứng kiến việc áp dụng thỏa thuận mang tính xã hội rằng,

"we'll pretend to give you a vote and you'll pretend to elect us."

“chúng tôi sẽ làm như cho bạn một phiếu và bạn cũng sẽ vờ như bầu cho chúng tôi.”

On December 1, 1991 everything was different.

Vào ngày 1 tháng 12 năm 1991, mọi thứ đã khác.

No more pretending.

Không còn giả vờ nữa.

This was for real.

Lần này là thật luôn.

The nation was being asked to determine its future in a referendum.

Qua cuộc trưng cầu dân ý, tương lai của một quốc gia sẽ được xác định.

There was only one question to answer:

Chỉ có một câu hỏi để trả lời:

"Do you support the act of Declaration of Independence of Ukraine?"

“Anh/chị có ủng hộ hành động Tuyên ngôn Độc lập của Ukraina không?”

The turnout was 84 percent.

Gần 30 triệu người cử tri đi bầu cử, chiếm trọn 84%.

Almost 30 million people.

Over 90 percent of those who voted said yes.

Hơn 90% những người bỏ phiếu đó đã nói có.

The USSR was dissolved a week later.

Ngay một tuần sau đó, Liên Xô bị giải thể.

Now, if that is not people power, I don't know what is.

Nếu đó không phải là dân quyền, thì tôi cũng chả biết diễn tả sao.

The experience of witnessing this referendum

Chứng kiến cuộc trưng cầu dân ý này đã tác động sâu sắc đến góc nhìn tôi.

had a profound effect on me.

I remember my entire family

Tôi vẫn nhớ cả gia đình tôi

dressing in our finest traditional embroidered shirts,

mặc những chiếc áo thêu truyền thống tươm tất nhất,

vyshyvanki,

vyshyvanki, đến để bỏ phiếu.

to go to the polling station.

Cảm giác như một ngày lễ. Có lẽ là như vậy.

It felt like a holiday. And perhaps it was.

Gaining freedom is definitely something worth celebrating.

Giành lại tự do chắc chắn là điều đáng để ăn mừng.

Các thế hệ người Ukraina trước năm 1991

Generations of Ukrainians before 1991

had a vision of the future for their country,

đã có tầm nhìn về tương lai cho đất nước của họ,

but their voices were silenced.

nhưng tiếng nói của họ đã bị lấn át.

My parents' generation managed to get their voices heard

Thế hệ cha mẹ tôi đã loay hoay lên tiếng cho quan điểm của họ

and willed that vision into being.

và muốn tiên đoán đó thành hiện thực.

It is up to my generation and those who come after

Định hướng về một Ukraina dân chủ có duy trì hay không còn tùy thuộc

to protect that vision of a democratic Ukraine.

vào thế hệ của tôi và những thế hệ sau đó.

So the three lessons from Ukraine are simple,

Thế nên, ba bài học rút ra rất đơn giản

and we can turn to them wherever we are facing the fight for democracy.

mà ta có thể dựa vào bất cứ khi nào phải đấu tranh vì dân chủ.

Have a vision of the future that is worth fighting for.

Để có một tương lai hứa hẹn thì đấu tranh cũng đáng thôi.

Be united in that fight.

Nên hãy đoàn kết đấu tranh.

And all you’ll need to succeed will be perseverance.

Vì sự kiên trì chính là mấu chốt dẫn đến thành công.

And if there's one thing Ukrainians do know about democracy

Nếu có một điều mà người Ukraina nhớ về dân chủ thì

is that it's really hard work,

công việc của họ cực nhọc thật song sẽ đem lại thành quả thôi.

but it pays off.

Taras Shevchenko, nhà thơ thế kỷ 19 tôi đã trích dẫn khi mới đầu bài nói chuyện này,

Taras Shevchenko, the 19th-century poet I cited at the start of my talk,

was born into serfdom.

được sinh ra dưới chế độ nô dịch.

Vì chả có tiếng nói với chế độ, ông không hề có quyền lực.

He had no power, no political voice.

Eventually he was bought out of serfdom, but his freedom continued to be limited.

Song, rốt cục ông ta đã được chuộc về dù quyền tự do của ổng vẫn bị hạn chế.

As soon as his fiery poetry criticizing Russian imperial oppression

Ngay khi bài thơ chỉ trích gay gắt sự áp bức từ đế quốc Nga bị phát hiện,

was discovered,

he was imprisoned, sent to serve in the imperial army

ông đã bị giam cầm, cử đi nghĩa vụ quân sự cho bọn đế quốc suốt 10 năm

for ten years as a private

với vai trò là binh nhì song bị cấm viết lách.

and banned from writing.

Nên, lần thứ hai, ông đã bị tước đi quyền lên tiếng.

So he was robbed of his voice for a second time.

And yet his poetic voice was so powerful

Tuy vậy, giọng điệu thơ ca của ông mãnh liệt đến nỗi

that the verses he wrote

những câu thơ ông viết

not only survived the repression of his times

không những đối chọi được sự áp bức của thời đại

but also fueled and sustained the future generations

mà còn thúc đẩy và duy trì các thế hệ tương lai

who fought for and achieved independence.

đấu tranh và giành độc lập.

In September 2022, when the soldiers of the Ukrainian Armed Forces

Vào tháng 9 năm 2022, khi binh lính của Lực lượng Vũ trang Ukraina

were liberating the city of Balakliya in the Kharkiv region,

đang giải phóng thành phố Balakliya ở khu vực Kharkiv,

they tore down a billboard poster depicting the Russian flag

đã xé toạc một tấm áp phích quảng cáo mô tả lá cờ Nga

and a slogan which said, "We are one nation with Russia."

và khẩu hiệu có nội dung: “Chúng tôi là một liên minh của Nga.”

It had been put there by the occupying Russian authorities.

Nó đã được chính quyền thuộc địa Nga đặt tại đó.

Underneath that poster was another, predating the occupation.

Bên dưới nó là một tấm áp phích khác, có trước giai đoạn đô hộ này.

It was a portrait of Taras Shevchenko and the famous lines from his poem:

Một bức chân dung về Taras Shevchenko cùng hai dòng thơ nổi tiếng của ông:

“Boritesia - poborete.”

“Boritesia - poborete.”

Keep fighting, and you will prevail.

Hãy tiếp tục chiến đấu, và bạn sẽ chiến thắng.

Thank you.

Cảm ơn quý vị.

(Vỗ tay)

(Applause)