The Magical, Mesmerizing Migration of Monarch Butterflies | Jaime Rojo | TED

Translator: Bích Ngọc Huỳnh Reviewer: Nguyen Hue

Few insects have captured our imagination like the monarch butterfly.

Rất ít côn trùng thu hút trí tưởng tượng của ta

như loài bướm chúa (Monarch)

Their migration is one of the most iconic wildlife spectacles in North America,

Cuộc di cư của chúng là một trong những cảnh tượng hoang dã độc đáo nhất Bắc Mỹ

but they are also one of the best environmental indicators we have

nhưng chúng cũng là một trong những chỉ dấu môi trường tốt nhất mà ta có

of the health of our ecosystems.

về sức khỏe hệ sinh thái của chúng ta.

And they have been in decline for the last 40 years.

Và chúng đã trên đà suy giảm từ 40 năm qua.

So they might be telling us a bigger story.

Nên chúng có thể kể cho ta một câu chuyện lớn hơn

A story about our relationship with the natural world.

Một câu chuyện về mối quan hệ của ta với thế giới tự nhiên

Every year, these amazing insects

Mỗi năm, những chú côn trùng tuyệt vời này

undertake one of the most extraordinary journeys on this planet.

thực hiện một trong những hành trình phi thường nhất trên hành tinh.

It takes from three to five generations of monarchs

Phải mất từ ba đến năm thế hệ bướm chúa

to complete the whole migration.

để hoàn thành trọn vẹn cuộc di cư.

And it starts in Mexico in the spring,

Và nó bắt đầu vào mùa xuân ở Mexico,

when the monarchs that spend the winter there

khi các con bướm chúa trải qua mùa đông ở đó

travel back north to lay their eggs.

quay trở lại phía bắc để đẻ trứng.

So the first and second generation of monarchs

Thế hệ bướm chúa thứ nhất và thứ hai

are born and remain in the USA,

sinh ra và sống vòng đời của nó tại Hoa Kỳ,

and they live up to six weeks, more or less.

và chúng sống trong trên hoặc dưới sáu tuần.

But most migratory monarchs belong to the third and fourth generation,

Nhưng hầu hết bướm chúa di cư thuộc thế hệ thứ ba và thứ tư,

and they emerge in the late summer, early fall

và chúng xuất hiện vào cuối mùa hè, đầu mùa thu

when the days start to get shorter

khi ngày bắt đầu ngắn hơn

and it's cooler and they feel it

và trời mát hơn và chúng cảm nhận được

and they undergo a hormonal change in their bodies called the diapause.

và chúng trải qua một sự thay đổi nội tiết tố trong cơ thể gọi là diapause

And this puts their mating instinct on hold.

Và điều này khiến bản năng giao phối của chúng bị đình trệ.

And they live longer then.

Và chúng sống lâu hơn.

This super generation will live up to nine months.

Siêu thế hệ này sẽ sống đến chín tháng.

And they will complete the trip to Mexico,

Và chúng sẽ hoàn thành chuyến đi đến Mexico,

3,000 miles to a place where they have never been before.

một nơi cách 3.000 dặm mà chúng chưa đến trước đây bao giờ.

Because remember, they are the great granddaughters

Bởi vì hãy nhớ rằng, chúng là thế hệ cháu chắt

of the butterflies that left in the spring.

của những con bướm đã rời đi vào mùa xuân.

How they do it, how they find the exact same location remains a mystery,

Làm thế nào chúng làm điều đó, làm thế nào mà

chúng tìm được cùng một vị trí vẫn còn là một bí ẩn,

especially if we consider that the sanctuaries,

đặc biệt nếu chúng ta lưu ý đến các khu bảo tồn,

the forests they are looking for

những khu rừng mà chúng tìm kiếm

are located only on 12 isolated mountaintops

chỉ nằm tại 12 đỉnh núi biệt lập

in central Mexico,

ở miền trung Mexico,

and these are the perfect conditions for the monarchs.

và đây là những điều kiện hoàn hảo cho loài bướm chúa.

It is cool and moist in high elevations.

Nó mát mẻ và ẩm ướt với độ chênh cao.

But for years scientists have been trying to answer the same question:

Nhưng trong nhiều năm, các nhà khoa học đã cố gắng trả lời cùng một câu hỏi:

how do they exactly find their way?

làm thế nào để chúng tìm đường chính xác?

There are many hypotheses.

Có nhiều giả thuyết.

Some say it has to do with geomagnetism.

Một số nói rằng nó liên quan đến địa từ.

There are evidences that they use visual cues from the landscape.

Có bằng chứng cho thấy chúng sử dụng các tín hiệu trực quan từ phong cảnh.

You know, the ridges of the mountains.

Bạn biết đấy, phần đỉnh của những ngọn núi

There's even theories about the odor of the pheromones of previous butterflies

Thậm chí còn có giả thuyết về mùi của pheromone của những con bướm

that were there the year before.

đã đến đó vào năm trước.

But the truth is that we don't know exactly.

Nhưng sự thật là chúng ta không biết chính xác.

And they are continually actively researching this topic.

Và họ tiếp tục tích cực nghiên cứu chủ đề này.

Physiologist Christine Merlin discovered that the monarchs use their antennae

Nhà sinh lý học Christine Merlin phát hiện rằng bướm chúa sử dụng râu của chúng

as part of a very sophisticated solar compass.

như một phần của la bàn mặt trời một cách tinh vi.

And researchers from the University of Iowa

Và các nhà nghiên cứu từ Đại học Iowa

are using this radio tracker

đang sử dụng một loại thiết bị theo dõi vô tuyến

to monitor the short-range movement of the monarchs when they feed.

để theo dõi chuyển động tầm ngắn của bướm chúa khi chúng kiếm ăn.

But this thing, as you can imagine, is very cumbersome.

Nhưng điều này, bạn hình dung xem, rất cồng kềnh.

You cannot track the long-distance migration of a monarch with this.

Bạn không thể theo dõi di cư đường dài

của một con bướm chúa bằng cách này

Until recently.

Cho đến gần đây.

A team from University of Michigan is developing

Một nhóm từ Đại học Michigan đang phát triển

what promises to be a breakthrough technology:

một công nghệ đột phá:

an ultra-light sensor

một cảm biến siêu nhẹ

that, combined with an algorithm,

kết hợp với thuật toán

will, for the first time, be able to track

lần đầu tiên có thể theo dõi

the single path of one monarch

con đường duy nhất của một bướm chúa

when they make it to Mexico, which is very exciting.

khi chúng bay đến Mexico, điều này rất thú vị.

But often for these complex problems,

Nhưng thường đối với những vấn đề phức tạp này,

the best and most efficient solutions are the simplest ones.

giải pháp tốt nhất và hiệu quả nhất là những giải pháp đơn giản nhất.

We have been tagging monarchs for 30 years.

Chúng tôi đã gắn thẻ các con bướm chúa trong 30 năm.

We use these stickers that are very light,

Chúng tôi sử dụng những nhãn dán rất nhẹ

and they contain coded information and information about their origin.

và chúng chứa thông tin được mã hóa và thông tin về nguồn gốc của chúng.

Và đây là cách chúng tôi phát hiện ra

And this is how we discovered

where the monarchs were spending the winter in the '70s.

nơi bướm chúa đã trải qua mùa đông vào những năm 70.

And today, it continues to be one

Và ngày nay, nó tiếp tục là một trong những hoạt động

of the most popular environmental education [activities] in North America,

giáo dục môi trường phổ biến nhất ở Bắc Mỹ,

with volunteers having tagged more than two million butterflies in 30 years.

với các tình nguyện viên đã gắn thẻ hơn hai triệu con bướm trong 30 năm.

Now all these challenges that we face to track the monarchs

Bây giờ tất cả những thách thức mà ta phải đối mặt để theo dõi bướm chúa

are nothing if we compare them

không là gì nếu chúng ta so sánh chúng

to what the monarchs themselves have to face

với những gì mà chính các chú bướm này phải đối mặt

throughout their long journey,

trong suốt hành trình dài của chúng,

especially starting in the prairies of North America,

đặc biệt là bắt đầu ở thảo nguyên Bắc Mỹ,

or at least what is left of them.

hoặc ít nhất là những gì còn lại của chúng

Because every year we are losing one million acres of prairie

Bởi vì mỗi năm ta đang mất đi một triệu mẫu thảo nguyên

being transformed into land development and agricultural fields.

đang dần được chuyển thành đất đai và ruộng nông nghiệp.

Và vào những năm 90, vấn đề này trở nên tồi tệ hơn

And in the '90s, this problem got worse

because the widespread use of herbicides combined with genetically modified crops

vì việc sử dụng rộng rãi thuốc diệt cỏ kết hợp với cây trồng biến đổi gen

created a new problem.

đã tạo ra một vấn đề mới.

They basically wiped out the native grasses from the fields,

Về cơ bản, họ đã quét sạch các loại cỏ bản địa trên cánh đồng,

including the milkweed.

bao gồm cả cây bông tai.

And the milkweed is the host plant of the monarchs.

Và cây bông tai là loài cây chính của bướm chúa

That means they need it to lay their eggs and to feed their hungry caterpillars.

Điều đó có nghĩa là chúng cần nó để đẻ trứng và nuôi sâu bướm

Without milkweed, the monarch population started to collapse.

Không có cây bông tai, quần thể bướm chúa bắt đầu sụp đổ.

Bây giờ những chú bướm chúa của ta sẽ tiếp tục hành trình về phía nam,

Now our monarchs will continue their journey south,

and they will have to face new threats,

và chúng sẽ phải đối mặt với mối đe dọa mới,

like roadkill that kills three percent of monarchs every year,

như tai nạn trên đường giết chết 3% tổng số bướm chúa mỗi năm

or even light pollution from big cities that confuses them,

hoặc ô nhiễm ánh sáng từ các thành phố lớn khiến chúng bối rối,

it alters their patterns of sleep.

làm thay đổi chế độ ngủ của chúng

But they will endure and eventually will reach Mexico.

Nhưng chúng sẽ chịu đựng và cuối cùng sẽ đến Mexico.

Aha, a last surprise, deforestation.

Aha, một bất ngờ cuối cùng, phá rừng.

Deforestation makes them more vulnerable to climate change.

Phá rừng khiến chúng dễ bị tổn thương hơn trước biến đổi khí hậu.

And as many of you know, climate change has many faces:

Và như nhiều bạn đã biết, biến đổi khí hậu có nhiều tác động:

droughts, heat waves

hạn hán, sóng nhiệt

or even snowstorms, like the one you are seeing in this picture,

hoặc thậm chí bão tuyết, như những gì bạn đang thấy trong bức ảnh này

have become the major challenge for the monarchs in the short term.

đã trở thành thách thức lớn đối với bướm chúa trong ngắn hạn.

So I have to ask you

Vì vậy, tôi phải nói với bạn rằng

don't let this beautiful illusion of plenty fool you,

đừng để ảo tưởng tuyệt đẹp về sự phong phú này đánh lừa bạn,

because the monarchs are in serious trouble.

bởi vì bướm chúa đang gặp rắc rối nghiêm trọng.

But there's also good news,

Nhưng cũng có một tin tốt,

there's many people trying to protect them.

có rất nhiều người đang cố gắng bảo vệ chúng.

Working with the local communities in Mexico

Làm việc với các cộng đồng địa phương ở Mexico

has been essential to control the deforestation rates.

là yếu tố cần thiết để kiểm soát tỷ lệ phá rừng.

Farmers are working with conservationists,

Nông dân đang làm việc với các nhà bảo tồn

and they are using drones

và họ đang sử dụng máy bay không người lái

to analyze vast tracts of fields in search of milkweed.

để phân tích những cánh đồng rộng lớn để tìm kiếm cây bông tai.

Bởi vì khoa học rất rõ ràng,

Because the science is very clear,

tất cả mọi thứ bướm chúa cần là môi trường sống của chúng trở lại.

all the monarchs need is their habitat back.

And we can do that by planting milkweed

Và ta có thể làm điều đó bằng cách trồng cây bông tai

and by planting native grasses with flowers.

và trồng các loại cỏ bản địa có hoa.

That's why thousands of citizens along the migratory route

Đó là lý do tại sao hàng ngàn công dân dọc theo con đường di cư

are turning their backyards into habitat for the monarchs.

đang biến sân sau của họ thành môi trường sống cho bướm chúa

(Applause)

(Vỗ tay)

Even small parks in big cities like Chicago can help,

Ngay cả những công viên nhỏ

ở các thành phố lớn như Chicago cũng có thể giúp đỡ,

because these are like gas stations,

bởi vì chúng giống như những trạm xăng,

pit stops for the monarchs when they travel.

điểm dừng chân cho loài bướm chúa khi chúng di cư

And as you can imagine, farmers play an essential part.

Và như bạn có thể tưởng tượng, nông dân đóng một vai trò thiết yếu.

These strips that you see in the picture are called prairie strips

Những dải đất mà bạn nhìn thấy trong hình được gọi là dải đồng cỏ

and are strategically located into areas of the field to attract pollinators.

và được đặt có chủ ý vào nhiều khu vực của cánh đồng để thu hút các loài thụ phấn

But they also protect the soil and conserve the water,

Nhưng chúng cũng giúp bảo vệ đất và bảo tồn nước,

so they benefit the farming.

nên chúng có lợi cho nông nghiệp.

And all I can say is they work

Và tất cả những gì tôi có thể nói là chúng có ích

because the only pair of mating monarchs

vì cặp bướm chúa giao phối duy nhất

that I was able to photograph during this story

mà tôi có thể chụp lại trong câu chuyện này

was during a visit to one of these prairie strips in Iowa.

là trong chuyến thăm một trong những dải đồng cỏ ở Iowa.

It will be the offspring of these butterflies

Sẽ là do con của những con bướm này

that in subsequent generations will complete the cycle

mà trong các thế hệ tiếp theo sẽ hoàn thành chu kỳ

and make it back to Mexico.

và quay trở lại Mexico.

And here they will be receiving high honors.

Và ở đây chúng sẽ được vinh danh.

(Laughter)

(Tiếng cười)

For the Mazahua people in Mexico,

Đối với người Mazahua ở Mexico,

the monarchs are the souls of their ancestors,

bướm chúa là linh hồn của tổ tiên họ,

and the day of the Dead on November 1, honors this tradition.

và ngày của người chết vào ngày 1 tháng 11, tôn vinh truyền thống này.

And as you can see,

Và như bạn có thể thấy,

monarchs have become the undisputed pop icon

bướm chúa, không thể nghi ngờ, đã trở thành biểu tượng nhạc pop

of this celebration.

của lễ kỷ niệm này.

Now our monarchs now continue their life cycle in an alien world.

Giờ những con bướm chúa

sẽ tiếp tục vòng đời của chúng trong một thế giới xa lạ

Everything is different for them.

Mọi thứ đều khác biệt đối với chúng

They have never been here, they are tired,

Chúng chưa bao giờ đến đây, chúng mệt mỏi,

they huddle together.

chúng tụ tập với nhau.

So the first days of the season they are really vulnerable.

Nên những ngày đầu tiên của mùa chúng thực sự dễ bị tổn thương.

(Video) I have spent the last 10 days doing the same thing in the mornings.

Tôi đã dành 10 ngày qua để làm điều tương tự vào buổi sáng.

They are getting so close to the branches I want.

Chúng đang tiến rất gần với những cành cây tôi muốn.

I think I have it, for the first time in many days.

Tôi nghĩ rằng tôi đã quay được, lần đầu tiên sau nhiều ngày.

By many days, I mean 20 days.

Nhiều ngày, ý tôi là 20 ngày.

But I did get the shots that I needed.

Nhưng tôi đã quay được những thước phim tôi cần.

Thank you.

Cảm ơn bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)

Now as new waves of monarch make it to Mexico,

Bây giờ khi những làn sóng bướm chúa mới đến Mexico,

the branches soon fill up with clusters,

các cành cây sớm bị lấp đầy bởi hàng đàn bướm,

and it is now when Dr. Green and his team will travel to Mexico,

và bây giờ là lúc Tiến sĩ Green và nhóm của ông sẽ đi đến Mexico,

and they will try to locate a signal from that sensor they installed earlier.

và họ sẽ cố gắng xác định tín hiệu từ cảm biến mà họ đã lắp trước đó.

They need just one, one signal

Họ chỉ cần một, một tín hiệu

that can answer some of the questions

có thể trả lời một số câu hỏi

that we have about the migration.

mà chúng ta có về việc di cư.

I, as a photographer, I needed one monarch, just one,

Tôi, với tư cách là một nhiếp ảnh gia, tôi cần một chú bướm chúa, chỉ một,

but from a very different perspective.

nhưng từ một góc độ rất khác.

(Video) You see this tree that is behind me,

Bạn thấy cái cây này ở phía sau tôi,

and it's packed with monarchs.

và nó chứa đầy bướm chúa

So if you get to see what I'm doing, there is this nice pattern.

Nếu bạn thấy những gì tôi đang làm, có một mẫu hình thú vị như này

There's always one late monarch that tries to find the spot

Luôn có một con bướm đến trễ cố gắng tìm vị trí

half an hour later than everyone else.

muộn hơn nửa giờ so với những con bướm khác.

And that's what I'm waiting for.

Và đó là những gì tôi đang chờ đợi.

The flashy orange butterfly in a texture of roosting monarchs.

Chú bướm màu cam hào nhoáng đậu lại trên bề mặt của những con bướm chúa khác

So we'll see.

Nên chúng ta sẽ xem.

So I would be that late monarch.

Tôi sẽ là chú bướm chúa đến muộn đó.

20 years chasing monarchs,

20 năm theo đuổi bướm chúa

and I cannot get enough of this kind of images.

và tôi vẫn chưa thể thấy đủ với hình ảnh này.

They are really effective, in my opinion.

Chúng thực sự ấn tượng, theo ý kiến của tôi.

(Applause)

(Vỗ tay)

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

Thank you very much.

Cảm ơn các bạn rất nhiều.

There is an increase in the temperature

Nhiệt độ tăng lên khi mùa trôi qua dần

as the season advances, and the monarchs start to get more active.

và các bướm chúa bắt đầu hoạt động mạnh hơn.

Chúng bắt đầu dạo chơi ở khu vực địa phương

They start to hang out in the local pub,

which is the stream that runs down the hill.

nơi là con suối chảy xuống đồi.

And with that increase of activity, there's also an increase in the tourism.

Và với sự gia tăng hoạt động đó, cũng có một sự gia tăng trong du lịch.

And the tourism is the economic engine for this region during the winter months.

Và du lịch là động cơ kinh tế cho khu vực này trong những tháng mùa đông.

Và tất cả đều muốn nhìn thấy khung cảnh tuyệt đẹp này,

And they all want to see this beautiful scene,

the monarchs flying over the blue skies,

bướm chúa bay trên bầu trời xanh,

an amazing sight.

một cảnh tượng tuyệt vời.

Sometimes it never happens, and sometimes it’s OK.

Đôi khi nó không bao giờ xảy ra, và đôi khi nó tàm tạm.

But one day, one day, I got to witness something really extraordinary.

Nhưng một ngày nọ, tôi chứng kiến một điều gì đó thực sự phi thường.

(Video) I have been to this reserve so many times,

Tôi đã đến khu bảo tồn này rất nhiều lần,

and I have never seen something like what we have encountered today.

và tôi chưa bao giờ thấy điều gì

giống như những gì chúng tôi đã gặp ngày hôm nay.

It's just amazing.

Thật đáng kinh ngạc

You can see the sky is covered in butterflies.

Bạn có thể thấy bầu trời được bao phủ bởi bướm

(Camera shutter clicking)

(Speaking in Spanish)

All I want to do is to photograph.

Tất cả những gì tôi muốn làm là chụp ảnh.

Và tôi thấy khuôn mặt của bạn, tôi biết bạn đang nghĩ gì,

And I see your faces, I know what you're thinking,

that this was the easiest picture of my assignment.

rằng đây là bức ảnh đơn giản nhất trong nhiệm vụ của tôi.

It took me 20,000 frames to get this thing right.

Tôi phải mất 20.000 khung hình để có được bức ảnh này

So it was not easy at all.

Vì vậy, nó không dễ dàng chút nào.

So after all this time,

Nên sau tất cả thời gian này,

I know for sure that if there is one iconic species in North America,

tôi biết chắc chắn rằng nếu có một loài mang tính biểu tượng ở Bắc Mỹ,

this is the monarch.

thì đó là bướm chúa

We are living in very polarized times,

Chúng ta đang sống trong thời đại cực kì phân cực,

and the story of the monarchs can inspire hope again,

và câu chuyện về bướm chúa có thể khơi dậy hy vọng một lần nữa,

can bring unity across our borders -- we need that.

có thể mang lại sự đoàn kết vượt qua biên giới của ta - chúng ta cần điều đó.

And most importantly,

Và quan trọng nhất,

it can reconnect us again with the natural world.

nó có thể kết nối chúng ta lại với thế giới tự nhiên.

North America will be a much sadder place,

Bắc Mỹ sẽ là một nơi u ám hơn nhiều,

this planet will be a much sadder place,

hành tinh này sẽ là một nơi u ám hơn nhiều,

if we lose the monarch.

nếu chúng ta mất đi bướm chúa.

There is a growing movement to protect them,

Có một phong trào ngày càng gia tăng để bảo vệ chúng,

nhưng ta cần phải hành động ngay bây giờ.

but we need to act now.

So, muchisimas gracias, thank you very much.

Vì vậy, muchisimas gracias, cảm ơn bạn rất nhiều.

(Applause and cheers)

Thank you, thank you very much.

Cảm ơn bạn, cảm ơn bạn rất nhiều.

(Applause and cheers)