Let Curiosity Lead | Yara Shahidi | TED

Translator: Thảo Anh Lê Nguyễn Reviewer: Thái Hưng Trần

Do you remember how big the world felt when we were younger?

Bạn còn nhớ cảm giác thế giới rộng lớn thế nào khi chúng ta còn nhỏ không?

Because my childhood was filled with time travel and adventures.

Vì tuổi thơ của tôi tràn ngập những chuyến du hành thời gian và phiêu lưu

I sat in awe of how flowers grew from a simple seed.

Tôi đã từng ngạc nhiên khi thấy hoa được mọc lên từ một hạt giống đơn giản

I remember looking up at the sky and wondering:

Tôi còn nhớ khi nhìn lên bầu trời và tự hỏi:

Was the Earth moving? Was the sun moving? Or was I moving?

Có phải trái đất đang chuyển động không? Hay là mặt trời? Hay là chính tôi?

And I filled the rest of the time by reading books about fantasy lands.

Và tôi lấp đầy thời gian còn lại bằng cách đọc sách về những vùng đất giả tưởng.

But slowly, the time travel and adventures of my youth

Nhưng những chuyến du hành thời gian và phiêu lưu tuổi thơ dần dần

became using my GPS

trở thành việc sử dụng GPS

to figure out how much traffic I'd inevitably be sitting in.

để tìm hiểu xem tôi phải ngồi chờ bao lâu trong lúc tắc đường

The flowers became the screen saver to my laptop I spent way too much time on.

Những bông hoa trở thành màn hình chờ trên máy tính

mà tôi đã dành quá nhiều thời gian cho nó.

I only saw the sunrise when pulling all-nighters to get work done.

Tôi chỉ có thể thấy mặt trời mọc sau khi thức trắng đêm để hoàn thành công việc

And those fantasy lands, well,

Và những vùng đất giả tưởng kia

those became essays and articles from underfunded newspapers.

trở thành những bài luận và bài báo từ những tờ báo thiếu vốn

And yes, some of this is just a part of growing up, necessary even.

Và đúng, một số điều này là một phần của quá trình trưởng thành, và cần thiết nữa.

But I realized the imaginative and creative forces that drove me

Nhưng tôi nhận ra sự tưởng tượng và sáng tạo mà đã từng thúc đẩy tôi

had less and less space to thrive in my young adult life.

dần dần càng có ít không gian để phát triển sau khi trưởng thành

And in being forced to look at the world as it is,

Và khi bị bắt buộc nhìn thế giới theo cách này,

I was missing out on the opportunity to look at the world as it could be.

tôi đã bỏ lỡ cơ hội ngắm nhìn thế giới vốn có

Now more than ever,

Bây giờ hơn bao giờ hết,

we live in a world that requires of us an imagination

chúng ta đang sống trong thế giới cần có trí tưởng tượng

so that we can envision what could be different.

để chúng ta có thể hình dung ra những khả năng mới

And while I didn't come prepared today to answer the world's largest problems,

Mặc dù tôi không chuẩn bị câu trả lời cho những vấn đề lớn nhất của thế giới,

I would like to make a case

tôi muốn chứng minh

for how one tool can help us continue to build new worlds

làm thế nào một công cụ có thể giúp ta tiếp tục phát triển thế giới mới

and find our place in it.

và tìm vị trí của mình trong đó.

Curiosity.

Sự tò mò

I don't have any fancy graphs to show you all today,

Tôi không có những biểu đồ hay ho hôm nay

but I would like to think that I'm sort of an expert in the field

nhưng tôi muốn nghĩ mình là một chuyên gia trong lĩnh vực này

as my entire life has been a case study in following my curiosities.

vì cả cuộc đời tôi đã là một nghiên cứu về việc theo đuổi sự tò mò

It started super simple.

Nó bắt đầu rất đơn giản

My grampy and I would reimagine and act out

Ông tôi và tôi tưởng tượng và diễn

the entire saga of The Odyssey with my Polly Pocket dolls,

toàn bộ câu chuyện Odyssey với những con búp bê Polly Pocket của tôi,

as one does at the age of four.

như một đứa trẻ 4 tuổi

And around the age of five,

Và khoảng 5 tuổi

I asked for every religious book, I mean every religious book.

tôi đã hỏi về mọi cuốn sách tôn giáo, ý tôi là mọi cuốn sách tôn giáo

Fast forwarding to 13, I read my first short story

Lên 13 tuổi, tôi đã đọc truyện ngắn đầu tiên của mình

from the formidable James Baldwin,

từ James Baldwin ghê gớm,

and my life was forever changed.

và cuộc sống tôi đã thay đổi từ đó.

Needless to say, I was grateful to be surrounded

Khỏi phải nói, tôi rất biết ơn

khi được ở trong một cộng đồng tôn trọng sở thích của tôi

by a community of people that honored my interests.

But as I got older, I began to get confronted

Nhưng khi tôi trưởng thành hơn, tôi bắt đầu đối diện

by a big question:

với một câu hỏi quan trọng:

Are you sure about that?

Bạn có chắc về điều này không?

Now this was a question I really could not escape.

Đây chính là câu hỏi tôi không thể trốn tránh được

In August of 2018, right as I was embarking on my next adventure.

Vào tháng 8/2018, khi tôi bắt đầu chuyến phiêu lưu tiếp theo

I was beginning my freshman year at Harvard

tôi bắt đầu năm nhất tại Harvard

right as my television show “Grown-ish” began filming season two.

khi chương trình “Grown-ish” bắt đầu quay phần hai.

And I was at a crossroads, because acting for me has been more than a career.

Và tôi đã phân vân, vì diễn xuất không chỉ là một nghề nghiệp đối với tôi

It's given me permission to explore my fantasies.

Nó cho phép tôi được khám phá trí tưởng tượng của mình

I feel like I gain another level of empathy

Tôi cảm giác mình đạt được một cấp độ đồng cảm mới

every time I step into a different character's shoes.

mỗi lần tôi vào vai nhân vật khác nhau

But my education has been equally as pivotal.

Nhưng việc học của tôi đồng thời cũng rất quan trọng

Because my education has fulfilled my endless desire to know:

Vì việc học đáp ứng được sự tò mò vô hạn của tôi:

to know places, to know the events that have shaped us,

về những địa điểm, sự kiện đã định hình chúng ta,

the communities that have built us,

những cộng đồng đã phát triển chúng ta,

the obstacles that have tried to stop us,

những trở ngại đã cố ngăn cản chúng ta

the mistakes that haunt us.

những sai lầm ám ảnh chúng ta.

But selfishly, to know about myself and my place in the world.

Nhưng ích kỷ hơn là để hiểu về bản thân và vị trí của mình trong thế giới này

So my two lifelong passions were colliding,

Thế là hai đam mê đời tôi đã va vào nhau,

and I was being told by academic advisers and entertainment folk alike --

Và tôi đã được khuyên từ các cố vấn học tập và từ ngành giải trí

although no one on my team --

mặc dù không ai ủng hộ tôi

that there was no symbiotic relationship between the two worlds.

họ đều cho rằng hai bên không thể có mối quan hệ tương đồng giữa hai thế giới

I was searching for an "and,"

Tôi đang tìm kiếm từ “và”

but I kept getting presented an "either-or."

nhưng tôi cứ tiếp tục nhận được “hoặc”

And I almost let those five words -- “Are you sure about that?” -- stop me.

Và tôi suýt để những từ “Bạn có chắc không” dừng tôi lại

But let me cut to the chase.

Nhưng hãy để tôi đi thẳng vào vấn đề

I'm speaking to you now as a Harvard alum

Tôi đang nói với tư cách cựu học sinh Harvard

with a television show going into its sixth season.

với một chương trình tivi đang tới mùa 6

(Applause)

(vỗ tay)

It's cool.

Nó rất tuyệt

And while my college predicament may have been unusual,

Và mặc dù hoàn cảnh đại học khó khăn của tôi có thể bất thường

I do think this experience is quite universal.

tôi nghĩ trải nghiệm này khá là phổ biến

Because, one, I’m far from the first person

Vì đầu tiên là tôi không phải là

to go to school while working.

người đầu tiên vừa đi học vừa đi làm

But also I'd go so far as to say all of us juggle multiple interests,

Nhưng tôi cũng chắc chắn rằng ai cũng xoay sở với nhiều sở thích,

passions and jobs.

đam mê và công việc

Yet there comes a moment on our paths

Và có những khoảnh khắc trên con đường của mình,

where we're expected to get serious,

mà chúng ta cần phải nghiêm túc,

to find our one thing, stick to it.

cần phải tìm ra một thứ và bám chặt lấy nó

We're told that our multiple areas of interest

Chúng ta được bảo rằng những sở thích đa dạng

that we are equally drawn to are incompatible.

mà chúng ta đều bị thu hút không thể tương thích với nhau

And hit with that all-too-familiar “Are you sure about that?”

và rồi gặp câu hỏi quá quen thuộc “Bạn có chắc về điều đó không?”

Suddenly we go from being expected to know math and a language,

Bỗng nhiên từ việc mong đợi chúng ta biết toán và ngôn ngữ

science and history,

khoa học và lịch sử

to operating in this narrow silo

chuyển sang vận hành một cái silo nhỏ

for the sake of becoming an expert or really good at one thing.

với mục đích để trở thành một chuyên gia

hoặc trở nên thực sự giỏi trong một việc gì đó

I mean, think about how many times we ask each other the question,

Hãy nghĩ lại những lần chúng ta hỏi người khác

"What do you do?"

“Bây giờ bạn đang làm gì?”

Which is really a proxy in my mind for a much more pressing question,

mà với tôi, nó đại diện cho một câu hỏi quan trọng hơn nhiều

"Who are you right now?"

“Bây giờ bạn là ai?”

Because what we do is only a fraction of who we are.

Vì việc chúng ta làm chỉ là một phần của chúng ta

And this culture of heralding expertise

Và văn hoá ca ngợi sự chuyên môn này

means that our curiosities are often mislabeled as distractions.

cho rằng sự tò mò của chúng ta thường bị coi là sự xao nhãng

I would love to think through what we could be missing out on

Tôi muốn suy nghĩ những gì chúng ta có thể bỏ lỡ

by not actively prioritizing our curiosity.

khi không chủ động ưu tiên sự tò mò của chúng ta

Here, let me put it this way.

Hãy để tôi giải thích theo cách này

Curiosity has been a lifeline for me.

Sự tò mò đã từng là dây cứu sinh của tôi

It's really easy to be 23 and a pessimist.

Thực sự rất dễ trở thành người bi quan vào tuổi 23

It doesn't take many observational skills

Nó không cần quá nhiều kĩ năng quan sát

to see the deep flaws and fissures of our world,

để thấy những khuyết điểm và khe nứt sâu của thế giới chúng ta

to see how close we remain to these systems of oppression

để thấy chúng ta gần với những hệ thống áp bức này thế nào

we swear are behind us.

mà chúng ta không ngờ tới

And when I say I feel affected by these flaws,

Và khi tôi bảo tôi cảm thấy bị ảnh hưởng bởi những điều này

I'm not just talking about

Tôi không chỉ nói tới

some existential "I have a degree in a social science" kind of way,

những việc như kiểu “tôi có bằng khoa học xã hội”

but in the very real way that it affects me and my family

nhưng về thực tế nó đã ảnh hưởng đến tôi và gia đình

and my community every day.

và cộng đồng của tôi mỗi ngày

It's also easy to be 23 and struggle to find your place.

Việc tìm thấy vị trí của mình rất khó khăn ở tuổi 23

I remember so vividly being 16

Tôi nhớ rõ ở tuổi 16

and thinking that I could change the world.

nghĩ rằng mình có thể thay đổi thế giới

I was certain of it. I was one voting initiative away.

Tôi đã rất tự tin và ủng hộ ý tưởng đó.

Tôi đã đi được một chặng đường

I was one march away,

I was one panel away from real change,

tôi chỉ còn một khoảng cách để tạo nên sự thay đổi đó

the kind that lasts.

một sự tác động lâu dài

And I remember when that assuredness was replaced by quicksand.

Và tôi nhớ khi sự chắc chắn đó được thay bằng cát lún

It felt as though the more I moved and the more I struggled,

Cảm giác như tôi càng cố vùng vẫy tôi càng thấy khó khăn hơn

the more I sank into the overwhelm.

tôi càng bị choáng ngợp

And I responded to feeling lost by finding comfort in my expertise,

Và khi tôi phản ứng cảm giác lạc lõng đó

bằng cách tìm kiếm sự an toàn trong chuyên môn của mình

hiding behind this false sense of certainty,

và trốn phía sau cảm giác chắc chắn giả dối này

I really acted like I knew everything there was to know.

tôi đã ra vẻ mình thực sự biết mọi thứ

I was suppressing my curiosity,

Tôi đã kìm nén sự tò mò của mình

but I realized that made it so much easier

nhưng tôi cũng nhận ra rằng

việc xem xét các lựa chọn tiềm năng dễ dàng hơn so với hành động

to pick apart every potential decision rather than take action.

Now while I can't speak for everyone's experiences,

Mặc dù tôi không thể nói thay cho kinh nghiệm của mọi người

from conversations I've had with my peers and my mentors,

từ những cuộc trò chuyện với đồng nghiệp và người cố vấn

I know this feeling isn't relegated to being 23.

tôi biết cảm giác này không chỉ dừng lại ở tuổi 23

Choosing to take on both college and entertainment at the same time,

Việc chọn đi học đại học và làm ở ngành giải trí cùng một lúc,

blending my two worlds,

hoà quyện hai thế giới của tôi,

was a necessary recommitment to my curiosity.

là sự cam kết cần thiết với sự tò mò của tôi

I found such a joy in discovering just how much I didn't know.

Tôi đã tìm thấy niềm vui khi khám phá những điều mình chưa biết

Lessons came from everywhere:

Những bài học từ khắp nơi:

classes like hip-hop sampling,

những lớp học như làm nhạc hip-hop,

on how neo soul and blues became the basis to a new sound

làm thế nào để dùng nhạc neo và blues thành một âm thanh mới,

taught me how media can be used as a way of preserving legacy,

đã dạy tôi cách sử dụng truyền thông để bảo tồn di sản

as a way of bringing past cultures into the present.

cũng như mang lại văn hoá cũ trở lại.

Playing Tinker Bell gave me permission to reignite my imagination.

Việc chơi bài Tinker Bell đã cho phép tôi khơi lại trí tưởng tượng của mình

My class on W.E.B. Du Bois

Lớp học về W.E.B Du Bois

is where I discovered the name for our television production company,

là nơi tôi tìm được tên cho công ty sản xuất truyền hình của tôi

7th Sun.

7th Sun

And building a television set and writers’ room

Và việc xây dựng máy thu hình và phòng biên kịch

gave me the ability to practice equitable hiring

đã cho tôi khả năng tuyển dụng công bằng

within an archaic system in real time.

trong một hệ thống lỗi thời trong thực tế

And in an independent study created by Dr. Cornel West,

Và trong một nghiên cứu độc lập bởi tiến sĩ Cornel West

I learned my biggest lesson of all.

Tôi đã nhận được bài học lớn nhất trong tất cả

See, there are certain elements of our society

Có những điều tất yếu trong xã hội chúng ta

that we deem as universal, immovable truths,

mà chúng ta coi đó là sự thật hiển nhiên và không thể thay đổi

when they're, in fact, subjective.

mà trong khi chúng thực ra là chủ quan

Not only are they subjective,

Chúng không chỉ chủ quan

they're oftentimes responsible for these systems of oppression,

mà chúng còn thường là nguyên nhân dẫn tới hệ thống áp bức

for these dangerous misconceptions about people,

cho những nhận định sai và nguy hiểm về con người

for this feeling of stuckness, this feeling like nothing can change.

cho cảm giác bế tắc này,

cảm giác như không có gì có thể thay đổi

And to me, these universal truths can range from everything

Đối với tôi, những sự thật phổ quát này có thể bao gồm mọi thứ

as big as socioeconomic exploitation

lớn lao như bóc lột kinh tế xã hội

to that "Are you sure about that?"

đến câu hỏi “Bạn có chắc về điều đó không?”

that stops you from going off on your own and exploring.

khiến bạn không thể tiếp tục khám phá

Conversely, this means academics and entertainment are most potent

Ngược lại, điều này có nghĩa là học thuật và giải trí trở nên mạnh nhất

in their abilities to demonstrate alternate realities.

trong việc thể hiện những thực tiễn khác nhau

This lesson reinvigorated my love for these two spaces

Bài học này đã giúp tôi khơi lại tình yêu với hai lĩnh vực này

because I realized they'd always been primed for imagination and exploration

Vì tôi nhận ra cả hai đã luôn dành cho trí tưởng tượng và khám phá

and gave us the ability to explore what can blossom from curiosity.

và cho chúng ta khả năng khám phá những gì có thể sinh ra từ sự tò mò.

This perspective shift taught me that I was thinking too small

Việc thay đổi góc nhìn này đã dạy tôi rằng tôi đã suy nghĩ quá hẹp hỏi

because I thought the task at hand was to merely alter these systems at play

vì tôi tưởng việc của tôi chỉ là nhảy giữa hai hệ thống

rather than to imagine entirely new ways of being.

hơn là tưởng tượng những cách hoàn toàn mới

Because the results of curiosity are immeasurable.

Vì kết quả của sự tò mò không thể đo lường được

From Galileo's reordering of the universe

Từ việc Galileo sắp xếp lại cả vũ trụ

to how the musician Prince undefined masculinity for generations.

cho đến cách nhạc sĩ Prince không xác nhận được nam tính qua nhiều thế hệ

And oftentimes these discoveries can jeopardize past ways of thinking.

Và nhiều lần những khám phá này có thể ảnh hưởng đến lối suy nghĩ cũ

I like to call the change that emerges from blossomed curiosities rupture.

Tôi thích gọi sự thay đổi nảy sinh từ sự tò mò là sự tan vỡ

If tradition is this result of repetition,

Nếu truyền thống là kết quả từ sự lặp lại,

then rupture is the introduction of something fresh.

thì sự tan vỡ là khởi đầu của cái gì đó hoàn toàn mới

It's bridging together two spaces often kept separate

Việc kết nối hai thế giới tưởng như hoàn toàn tách biệt

for the sake of achieving new ends,

để đạt được nhiều mục tiêu mới

and it's of insisting that there are possibilities

và cũng như mở ra những khả năng

outside of the ones we've been presented with.

ngoài những cái mà chúng ta đã thấy

But too often dreaming is relegated to the academy

Nhưng việc mơ mộng quá nhiều thường bị đánh giá thấp trong trường học

and to Silicon Valley, and to all of these exclusive institutions.

và trong Silicon Valley, và với tất cả những nơi khác.

When it is in fact the daily curiosities

Trong khi sự tò mò hằng ngày

of every one of us

trong mỗi chúng ta

that holds the most potential for rupture.

giữ tiềm năng lớn nhất để tạo nên sự tan vỡ.

Now if you aren't convinced just yet that you are

Nếu hiện tại bạn chưa tin rằng

a universe-shifting change maker,

mình có thể thay đổi thế giới

then it is my duty as a history nerd to remind you

thì là người mê lịch sử, tôi có nhiệm vụ phải nhắc lại bạn

that most of these leaders of these social change movements

rằng hầu hết những người đứng đầu trong phong trào thay đổi xã hội

that we credit with giving us the world that we live in today,

mà chúng ta tin rằng họ đã khiến thế giới trở nên như bây giờ,

change was not their day job.

thay đổi vốn không phải là công việc chính của họ

Dr. Martin Luther King Jr was a preacher

Tiến sĩ Martin Luther King Jr là một nhà truyền giáo

paying attention to the works of Gandhi across the ocean while reading Tolstoy.

tập trung vào các tác phẩm của Gandhi bên kia đại dương trong khi đọc Tolstoy

But I also think of my own papa, who used his position within education

Nhưng tôi cũng nghĩ đến bố tôi, người dùng vị trí của mình trong giáo dục

to enfranchise Black children in Madison, Wisconsin.

để trao tự do cho trẻ em da đen ở Madison, Wisconsin

I think of my cousin, Anousheh Ansari,

Tôi nghĩ đến chị em họ của tôi, Anousheh Ansari

who went from looking up at the stars in Iran

người từng chỉ ngắm sao ở Iran

to flying to the space station.

giờ đã có thể bay tới trạm vũ trụ

I think about the protesters in Iran led by women and children,

Tôi nghĩ đến những người biểu tình ở Iran dẫn đầu bởi phụ nữa và trẻ em,

putting their lives on the line

đang đặt cược tính mạng của mình

because they're curious about what a society looks like

vì họ muốn biết xã hội sẽ thế nào

that values women, life and freedom.

nếu như phụ nữ, đời sống và sự tự do được coi trọng

(Applause)

(vỗ tay)

Now if it isn't clear,

Nếu hiện tại bạn vẫn chưa rõ,

do you know what the byproduct of curiosity is?

bạn có biết sản phẩm phụ của tò mò là gì không?

Possibility, surprise!

Chính là cơ hội, ngạc nhiên chưa

(Laughter)

(cười)

Now I’ve graduated from Harvard, and my television show is ending.

Giờ tôi đã tốt nghiệp từ Harvard và chương trình của tôi sắp kết thúc

And a couple of years ago, this really would have terrified me

Và vài năm trước, tôi sẽ rất hoảng sợ

nếu như phải tách rời hai thế giới mà tôi biết quá rõ

to leave two spaces that I know so well.

But because I've built a life centered on honoring my interests,

Nhưng vì tôi đã xây dựng cuộc sống bằng cách tập trung vào đam mê của mình

everything from the glockenspiel to Octavia Butler,

mọi thứ từ glockenspiel đến Octavia Butler,

I walk excitedly towards what's next

Tôi rất hào hứng với tương lai sắp tới

because I know somewhere between the two lies my next adventure.

vì tôi biết hành trình của mình sẽ ở giữa hai thế giới này

Chasing curiosity means that my purpose is constantly unfolding in front of me.

Theo đuổi tò mò cũng tức là liên tục mở ra mục tiêu trước mắt tôi.

All I have to do is pay attention.

Tôi cần phải tập trung.

And similarly, each and every one of us have a special set of interests

Và tương tự như vậy, mọi người ở đây đều có những đam mê đặc biệt

that are totally unique to us, like a thumbprint.

hoàn toàn của riêng mình, giống như dấu vân tay vậy.

So please join me in recommitting to curiosity.

Vậy nên hãy cùng tôi khơi lại sự tò mò.

Because honoring your so-called distractions is an act of creating.

Bởi vì tôn vinh sự xao lãng của bạn chính là sự sáng tạo

It's to sit in the grandeur of all of our options.

để đạt được điều gì đó lớn lao trong mọi lựa chọn của chúng ta

It's to acknowledge our infinite possibilities

để thừa nhận khả năng vô hạn của chúng ta

when the world tries to convince us it is indeed finite.

khi cả thế giới cố gắng thuyết phục chúng ta rằng nó hữu hạn

So refuse to let your world get smaller, and let’s build new futures together.

Vậy nên đừng để thế giới chúng ta nhỏ lại và hãy cùng nhau xây dựng tương lai mới

Thank you.

Cảm ơn

(Applause)

(vỗ tay)