Poetry and Music That Reaches Across the Digital Void | Elle Cordova | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

Hey, everybody, I'm Elle.

အားလုံးပဲ မင်္ဂလာပါ၊ ကျွန်မက Elle ပါ ။

If I look familiar to you,

ကျွန်မက ရှင်တို့နဲ့ ရင်းနှီးပုံရရင်၊  

it's probably because at some point,

တစ်ချိန်ချိန်မှာ ဖောင့်တွေ၊ အေအိုင်

you scrolled across one of my many goofy videos about fonts

ဒါမှမဟုတ် ဂြိုလ်တွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ကျွန်မရဲ့ ခပ်နောက်နောက် ဗီဒီယိုတွေထဲက တစ်ခုခုကို

or AI or the planets or whatever.

လျှောက်ကြည့်မိလို့ ဖြစ်လောက်တယ်။

One of the nerdy sundries I've put out there.

အဲဒီမှာ တင်ထားတဲ့ ကြောင်တောင်တွေထဲက တစ်ခုပေါ့။

I am a literature person by trade and by training,

ကျွန်မက လုပ်ငန်းနဲ့ လေ့ကျင့်မှုအရ၊  စာပေသမား တစ်ယောက်ဖြစ်ပေမဲ့၊ 

but I love to nerd out about science,

သိပ္ပံပညာကို စွဲလန်း နှစ်သက်တော့၊

and one of the questions that keeps me up at night is:

ညဘက်မှာ ကျွန်မကို  အိပ်မရစေတဲ့ မေးခွန်းတွေက

What happened before the Big Bang?

 Big Bang မတိုင်မီ ဘာတွေ ဖြစ်ခဲ့သလဲဆိုတာပါ။

So I wrote a poem about it

ဒါကြောင့် ဒီအကြောင်းအရာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး

with an assist from science communicator Hank Green,

ပြောနေတဲ့ သိပ္ပံ ဆက်သွယ်ရေးပညာရှင် Hank Green ဆီက အကူအညီနဲ့

who was talking about that very topic.

ဒီအကြောင်း ကဗျာတစ်ပုဒ်ရေးခဲ့တယ်။

And he sort of said in passing this line,

သူက ဒီနယ်နိမတ်ကို ရောက်တယ်လို့ ပြောတယ်၊

which really struck me as simple but powerful.

ရိုးပေမဲ့ အားကောင်းတော့ ကျွန်မ အံ့အားသင်မိတယ်၊

So I expanded it into this poem.

ဒါကြောင့် ဒီကဗျာကို ချဲ့ရေးခဲ့တယ်။

Here it is.

ဒီမှာပါ။

Before the Big Bang

Big Bang မတိုင်ခင်က

there was no up

အပေါ်မရှိဘူး

there was no down

အောက်မရှိဘူး

there was no side to side

ဘေးချင်းကပ် မရှိဘူး

there was no light

အလင်းမရှိဘူး 

there was no dark

အမှောင်မရှိဘူး

nor shape of any kind

တစ်ခုခုရဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်လည်းမရှိဘူး

there were no stars or planet Mars

ကြယ်တွေ၊ အင်္ဂါဂြိုလ် ဒါမှမဟုတ်

or protons to collide

ပရိုတွန်တွေနဲ့ တိုက်မိဖို့မရှိဘူး

there was no up

အပေါ်မရှိဘူး

there was no down

အောက်မရှိဘူး

there was no side to side

နောက်ပြီးတော့ လုံးဝ ကင်းမဲ့နေတဲ့

and furthermore, to underscore this total lacking state

အခြေအနေကို အလေးပေးဖော်ပြဖို့ ဘေးချင်းကပ်မရှိဘူး

there was no here

နေရာလပ်မရှိတာကြောင့်

there was no there

ဟိုနေရာ

because there was no space

ဒီနေရာ မရှိဘူး

and in this endless void which can’t be thought of as a place

နေရာတစ်ခုလို့ တွေးလို့မရနိုင်တဲ့ ဒီအဆုံးမဲ့ ဟင်းလင်းပြင်ထဲမှာ

there was no time

အချိန်မရှိဘူး

and so no passing minutes, hours, days

ဒီတော့ ဘဝပေးအသိကို အပိုချဲ့ပြောနေတဲ့

of all the paradoxes

ဝိရောဓိအားလုံးနဲ့ပတ်သက်တဲ့

that belabor common sense

ကုန်ဆုံးနေတဲ့ မိနစ်တွေ၊ နာရီတွေမရှိဘူး

I think this one’s the greatest

အဖြစ်အပျက်တွေ မတိုင်ခင် ဒီအချိန်ဟာ

this time before events

အကြီးကျယ်ဆုံးတစ်ခုလို့ ကျွန်မ ထင်တယ်

because how did we get from nothing

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ ဘာမှမဟုတ်တာကနေ  

to infinitely dense

 အနန္တ  သိပ်သည်းမှု

from immeasurably small

အနန္တ သေးဖွဲမှုကနေ

to inconceivably immense?

အနန္တ ကြီးမားမှုအထိ ဘယ်လို ရလာတာလဲဆိုတာကြောင့်ပါ။

but before we get unmoored from the question at the start

ဒါပေမဲ့ အစမှာ ကျွန်မတို့ မေးခွန်းတွေကနေ မလွတ်ခင်

let's take a breath and marvel

အသက်ရှုပြီး သင်္ချာက အနုပညာတစ်ခု

at when math becomes an art

ဖြစ်လာတဲ့အချိန်ကို အံ့ဩချီးမွမ်းရအောင်

because we don't have to comprehend it

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒါကို သိဖို့

to know there was a time

ကျွန်မတို့ နားလည်ဖို့ မလိုတာကြောင့်ပါ

when there was no up

အထက်မရှိဘူး

there was no down

အောက်မရှိဘူး

there was no side to side

ဘေးချင်းကပ်မရှိဘူး

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Well, I just have one other thing I want to share with you before I go.

ကောင်းပါပြီ၊ ကျွန်မ မသွားခင် ရှင်တို့ကို ဝေမျှချင်တာတစ်ခု ရှိပါတယ်။

And I'm going to invite guitarist Toni Lindgren up here

ဒီအတွက် ဂစ်တာသမား Toni Lindgren ကို ဒီကိုလာပြီး

to join me for this.

ပါဝင်ဖို့ ဖိတ်ခေါ်လိုက်မယ်။

(Applause)

 (လက်ခုပ်သံများ)

This is a song I wrote about social media, where I spend so much of my time,

ဒီသီချင်းက ကျွန်မ အချိန်အများကြီး ကုန်ဆုံးတဲ့ ဆိုရှယ်မီဒီယာအကြောင်းဖြစ်ပြီး

and I think where so many of us spend maybe too much of our time.

ကျွန်မတို့ အတော်များများက အဲဒီမှာ အချိန် အများကြီ ကုန်ဆုံးကြတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

And I wrote this about kind of the endless scroll,

အဆုံးမရှိ အထက်အောက်ရွှေ့တာ အကြောင်း ရေးထားပြီး၊

and I think the conscious and unconscious desire that we all might have

အားလုံးဟာ အခြားလူသားတွေဆီ ဆက်သွယ်ကာ ဒစ်ဂျစ်တယ် ဟင်းလင်းပြင်မှာ

to reach out to other human beings and make connections in the digital void,

ချိတ်ဆက်မှု လုပ်ဖို့ လိုအပ်လောက်တဲ့ သိစိတ်နဲ့ မသိစိတ်ဆန္ဒကို တွေးမိတယ်၊

even as we're sitting alone on our devices, in our homes.

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိရိယာတွေမှာ၊ အိမ်တွေမှာ တစ်ယောက်တည်း ထိုင်နေတာတောင်ပါ။

And I named the song "Carl Sagan" after the great astronomer and philosopher

ပြီးတော့ အဆက်အသွယ်လုပ်ဖို့ ကျွန်မတို့ကိုယ်တိုင်နဲ့  ဟင်းလင်းပြင်ကနေ

who saw the connections between ourselves

အလင်းကို အဆက်မပြတ် ထုတ်လွှတ်နေတဲ့

and the billions and billions of stars in the night sky

ကောင်းကင်ထဲက ဘီလီယံနဲ့ချီတဲ့ ကြယ်တွေကြားက ဆက်သွယ်မှုတွေကို မြင်ခဲ့တဲ့

that are constantly sending out their light

နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်နဲ့ ဒဿနပညာရှင်ကို အစွဲပြုပြီး

through the void to make contact.

ဒီသီချင်းကို “Carl Sagan” လို့ အမည်ပေးခဲ့တယ်။

So this is "Carl Sagan."

ဒီတော့ ဒါက Carl Sagan ပါ။

(Guitar music)

(ဂစ်တာသံ)

Hey, how are you?

ဟေး၊ နေကောင်းရဲ့လား။

Are you scrolling alone inside your room?

အခန်းထဲမှာ မင်း တစ်ယောက်တည်း ဟိုရွှေ့ဒီရွှေ့လုပ်နေတာလား။

Is your heart good?

စိတ်ချမ်းသာပါရဲ့လား။

Or did something go and break it?

ဒါမှမဟုတ် တစ်ခုခု ပျက်ယွင်းသွားတာလား။

In the words of Carl Sagan,

Carl Sagan ရဲ့စကားတွေအရတော့၊

we're all just stars and bacon.

ငါတို့အားလုံးဟာ ကြယ်တွေနဲ့ ဝက်ပေါင်ခြောက်သက်သက်ပါ။

That's not quite what he said,

ဒါက သူပြောခဲ့တာ မဟုတ်ပေမဲ့၊

but it's true.

ဒါက အမှန်ပဲလေ။

Hey, you still here?

ဟေး၊ မင်း ဒီမှာ ရှိနေသေးလား။

Are you like me on this app

ဒီအက်ပ်မှာ မင်းရော ငါ့လိုပဲလား၊

so you can be lost and numb

ဒါဆို မင်းဟာ အဆက်အသွယ်လုပ်သလို

in a warm bath made of content,

ခံစားရတာကြောင့်၊ ပြောင်မြောက်တဲ့ အဓိပ္ပါယ်မရှိတဲ့ အစအနတွေကို ကြည့်ရင်း

watching brilliant bits of nonsense

အကြောင်းအရာတွေနဲ့ ဖန်တီးထားတဲ့ ရေချိုးကန် နွေးနွေးထဲမှာ

because it feels like making contact.

ပျောက်ဆုံး ထုံကျဉ်နေနိုင်တယ်၊

Maybe that's just me.

ဒါက ငါပဲ ဖြစ်လောက်တယ်။

How are you?

နေကောင်းရဲ့လား။

And we are billions

ပြီးတော့ ငါတို့တွေဟာ

and billions

ဂြိုဟ်တုတစ်လုံးကနေ

of lights

ဆက်သွယ်နေတဲ့

reaching out through a satellite

ဘီလီယံချီတဲ့ အလင်းတန်းတွေ ဖြစ်ပြီး

just to know

ငါတို့ဟာ အေးစက်ပြီး

that feeling

တစ်ကိုယ်တည်းဖြစ်နေချိန်မှာတောင်

that even

ငါတို့ချည်း မဟုတ်ဘူးဆိုတဲ့

when we’re cold and on our own,

ခံစားချက်ကို

we're not alone.

သိဖို့ပါ။

Not alone.

တစ်ယောက်တည်းမဟုတ်ဘူး။

We are billions

ငါတို့တွေဟာ

and billions

ဂြိုဟ်တုတစ်လုံးကနေ

of lights

ဆက်သွယ်နေတဲ့

reaching out

ဘီလီယံချီတဲ့

through a satellite

အလင်းတန်းတွေ ဖြစ်ပြီး

just to know

ငါတို့ဟာ

that feeling

အေးစက်ပြီး

that even

တစ်ကိုယ်တည်းဖြစ်နေချိန်မှာတောင်

when we're cold and on our own,

ငါတို့ချည်း မဟုတ်ဘူးဆိုတဲ့

we're not alone.

ခံစားချက်ကို သိဖို့ပါ။

Not alone.

တစ်ယောက်တည်းမဟုတ်ဘူး။

And hey, are you all right?

ဟေး၊ မင်း အဆင်ပြေရဲ့လား။  

Are you scrolling alone again tonight?

ဒီည တစ်ယောက်တည်း ဟိုရွှေ့ဒီရွှေ့လုပ်နေပြန်ပြီလား။

You'll be fine.

မင်း အဆင်ပြေမှာပါ။

Even if your heart is breaking.

မင်းရဲ့ နှလုံးသားက ကြေကွဲနေရင်တောင်ပါ။

You got me and Carl Sagan

မင်းဟာ ငါနဲ့ Carl Sagan နဲ့ သူ့ရဲ့ ကျော်ကြားတဲ့

and his famous postulation.

ဖြစ်တည်မှုအယူအဆကို ရခဲ့တယ်။

That if we’re all alone in space,

ငါတို့အားလုံးက အာကာသထဲမှာ ထီးတည်း ဖြစ်နေရင်၊

it’d be an awful waste.

ဒါဟာ ဆိုးရွားတဲ့ အမှိုက်တစ်ခု ဖြစ်လိမ့်မယ်။

So I’m just signing in to say, how are you?

ဒါဆို ဒါကို ပြောဖို့ ငါ သီချင်းဆိုနေတယ်။ မင်း နေကောင်းလား။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)