The Timeless, Ancient Language of Art | Wangechi Mutu | TED

Translator: Ha Nguyen Reviewer: Duy Le

I believe art is an ancient language

Tôi tin rằng nghệ thuật là một ngôn ngữ cổ đại

that we use to communicate with each other

mà chúng ta dùng giao tiếp với nhau

into the future.

để tiến vào tương lai.

A year ago,

Một năm trước,

I took a magnificent journey with a friend.

tôi có một chuyến đi tuyệt đẹp cùng một người bạn.

We went to see some prehistoric art.

Chúng tôi đi xem một vài tác phẩm nghệ thuật thời tiền sử.

We went deep into the desert of Niger

Chúng tôi tiến sâu vào sa mạc của Niger

to look for art that had been created tens of thousands of years ago.

để tìm kiếm nghệ thuật được tạo ra từ vạn năm trước.

The journey was filled with long conversations,

Chuyến đi chứa đầy những cuộc trò chuyện dài,

Tuareg music

nhạc Tuareg

and our whimsical shadow dances,

và những điệu nhảy bóng kỳ dị của chúng tôi,

and lots of laughter.

cùng rất nhiều tiếng cười.

As we drove deep into the Sahara,

Khi chúng tôi đi sâu vào Sahara,

we found delicate drawings scratched into the gray rock faces,

chúng tôi tìm thấy những bức tranh tinh vi được cào thành những gương mặt đá xám,

art made at a time when the Sahel was filled with people and their cattle,

tác phẩm nghệ thuật tạo nên lúc Sahel đầy ắp người và gia súc,

full of lakes and forests and home to hippos and giraffes.

đầy ắp sông và rừng và nhà của hà mã và hươu cao cổ.

We saw engravings of characters made with intricate detailed patterns,

Chúng tôi thấy hình khắc của những nhân vật với họa tiết tỉ mỉ và phức tạp

a sign that whoever had carved them knew one day they would be seen and admired.

một dấu hiệu cho thấy bất kì ai khắc chúng biết rằng

một ngày nào đó chúng sẽ được nhìn thấy và được ngưỡng mộ.

These ancient voices from the past spoke of the wealth and the bounty that existed,

Những tiếng nói cổ đại trong quá khứ về cái giàu có và dồi dào từng tồn tại,

showing the importance of making, recording and representing ourselves.

cho thấy tầm quan trọng của việc chúng ta tự tạo ra, ghi lại và trình bày.

Art is that ancient language

Nghệ thuật là thứ ngôn ngữ cổ đại

that we've been using for longer than written text.

mà chúng ta đã dùng còn lâu hơn cả văn bản.

We've left messages for each other using art.

Chúng ta để lại lời nhắn cho nhau bằng nghệ thuật.

Messages that travel across the expanse of time and culture,

Lời nhắn đã băng qua sự phát triển của thời gian và văn hóa,

reminding us where we come from.

gợi nhắc chúng ta về cội nguồn của mình.

As long as I can remember, I've been making art

Theo như tôi có thể nhớ, tôi đang làm nghệ thuật

and I've always made art about women.

và tôi đã luôn làm nghệ thuật về những người phụ nữ.

I've created figures with female bodies

Tôi tạo nên những hình dáng với cơ thể phụ nữ

that sometimes look like pregnant creatures

mà đôi lúc trong như những sinh vật mang thai

or wounded and then repaired women.

hoặc những người phụ nữ bị tổn thương rồi lại được chữa lành.

I’ve made hybrid humans and even fierce feminine machines.

Tôi đã tạo nên những nhân thú và những cổ máy nữ tính cuồng bạo.

All to show how the female body is a powerful sight

Tất cả để cho thấy rằng cơ thể phụ nữ là một hình ảnh đầy sức mạnh

onto which culture expresses its feelings of worthiness,

trên đó văn hóa biểu lộ cảm giác được xứng đáng của nó,

of desire or distaste,

của ham muốn hoặc không hứng thú,

of divinity or decrepitude,

của sự thần thánh hoặc lụi tàn,

of belonging or loss.

của sự thuộc về hoặc lạc lối.

The images I make,

Những hình ảnh tôi tạo ra,

like the ones I saw carved on those ancient desert rocks,

như những bức tranh khắc trên

tảng đá sa mạc cổ đại tôi đã thấy,

are essentially the representation

là đại diện thiết yếu

of the presence of the female in all of us.

của sự tồn tại của người phụ nữ ở trong tất cả chúng ta.

Growing up in Nairobi in the 1970s,

Lớn lên ở Nairobi vào những năm 1970,

Kenya had every appearance of a happy, wholesome, modernized country.

Kenya có mọi vẻ ngoài của một quốc gia vui vẻ, lành mạnh, và hiện đại.

We had fought, reclaimed and celebrated our independence

Chúng tôi đã đấu tranh, giành lại và ăn mừng độc lập

from a tyrannical British rule.

từ một sự cai trị hung tàn của Anh.

But there were and there still are old skeletons and colonial traumas

Nhưng đã và vẫn có những vết nhơ cùng sự tổn thương từ thực dân hóa.

rattling in our closets.

trong quá khứ đang bị giấu đi.

When I was ten years old, whilst our second president was in office,

Khi tôi mười tuổi, trong nhiệm kì của vị tổng thống thứ hai của chúng tôi,

there was an attempted and failed coup.

một cuộc đảo chính đã nổi lên và thất bại.

The president behaved increasingly paranoid and authoritarian,

Người tổng thống ngày càng hành xử hoang tưởng và hách dịch,

and he placed restrictions on all types of freedoms of expression.

và ông ta đặt ra những giới hạn cho mọi loại hình tự do ngôn luận.

People began to disappear.

Người dân bắt đầu biến mất.

Journalists. Preachers. Artists. Teachers.

Phóng viên. Người thuyết giáo. Họa sĩ. Giáo viên

Even my relatives who are vocal about the government began to vanish.

Kể cả họ hàng của tôi, những người lên tiếng về chính phủ bắt đầu bốc hơi.

Kenyan people were rendered invisible, small and silent.

Người Kenya bị làm cho vô hình, nhỏ nhoi và im lặng.

And I wanted to get out.

Và tôi muốn thoát ra.

And I did, through my mind,

Và tôi đã làm thế, qua suy nghĩ,

by creating art and imagining places I could go

bằng việc tạo ra nghệ thuật và tưởng tượng nơi tôi có thể đi

where I could communicate freely and fearlessly.

nơi tôi có thể giao tiếp tự do và không phải sợ hãi.

Within a few years' time, I found myself in New York

Trong thời gian một vài năm, tôi thấy bản thân mình ở New York

and though I immediately felt far and removed from my country,

và mặc dù tôi lập tức cảm thấy xa cách và như bị tách khỏi đất nước của mình,

my mind remained clear and determined

tâm trí tôi vẫn luôn rõ ràng và chắc chắn

because I'd carried inside of me the language of my ancestral home.

bởi vì tôi mang trong mình ngôn ngữ của tổ tiên.

The cacophony of this big new city was disorienting at first.

Tạp âm của thành phố mới, to lớn này lúc đầu khiến tôi mất định hướng.

It was unlike dusty green Nairobi.

Nó không giống như Nairobi xanh tươi, bụi bặm.

But with time, I found my creative rhythm,

Nhưng cùng với thời gian, tôi tìm thấy nhịp điệu sáng tạo của mình,

gathering all manner of pictures and knickknacks,

gom tất cả những lối của tranh ảnh và đồ lặt vặt,

some sentimental, others unfamiliar,

một vài thứ ủy mị, những thứ xa khác thì xa lạ,

collecting discarded objects, old pictures, even letters.

thu thập những đồ bỏ đi, ảnh cũ, kể cả thư từ.

I cut and assembled them,

Tôi cắt và gộp chúng lại,

and as I glued them together, I put myself together.

và khi tôi dán chúng lại với nhau, tôi hàn gắn chính bản thân mình.

Slicing out pictures from magazines and books

Cắt ảnh ra từ tạp chí và sách

found on the streets of the city,

tìm được trên đường thành phố,

I transformed them into large paintings

tôi biến chúng thành những bức tranh lớn

with figures that were disjointed but whole,

với những hình dạng đứt đoạn nhưng toàn diện,

distorted, but strangely beautiful.

méo mó, nhưng đẹp lạ kì.

I stuck these fragments into imaginary environments

Tôi đặt những mảnh vỡ ấy thành những khung cảnh tưởng tượng

that seemed frightening and violent,

trông rất đáng sợ và bạo lực

but always alluring and otherworldly.

nhưng luôn mê hoặc và vượt ra khỏi thế giới này

It was my way of creating order and grace,

Đó là cách tôi tạo ra sự trật tự và vẻ yêu kiều,

a way to remember who and where I'd come from.

một cách để nhớ ra tôi là ai và đến từ đâu.

Mending and healing in order to triumph.

Chắp vá và chữa lành để chiến thắng.

After harvesting so much paper

Sau khi đã thu lượm rất nhiều giấy

and producing so, so many collages,

và sản xuất rất, rất nhiều ảnh cắt dán,

I felt it was time to step back and let go.

tôi cảm thấy đã đến lúc để lùi lại và từ bỏ.

Time to purge and shred this excess paper

Đến lúc loại bỏ và cắt nhỏ tờ giấy dư thừa này

and these materials that I'd collected for years.

và những vật liệu mà tôi đã thu thập nhiều năm.

And I did.

Và tôi đã làm thế.

Turning it all into a dark, thick paper clay,

Biến tất cả thành một miếng đất sét giấy dày và tối.

which I used to create my first large sculpture,

mà tôi từng dùng để tạo nên bức tượng lớn đầu tiên của mình,

a reclining woman with open arms and her eyes facing forward,

một người phụ nữ ngả mình với vòng tay mở rộng

và đôi mắt của cô ấy nhìn về phía trước,

a figure who could see a new beginning on its way,

một dáng hình có thể thấy khởi đầu mới đang đến,

titled "She's Got the Whole World in Her."

với tiêu đề: “Cô Ấy Có Cả Thế Giới Bên Trong Mình.”

As I visited and returned from my childhood home,

Khi tôi về thăm quê hương từ thời thơ ấu,

I came back with all types of rocks and branches,

tôi trở về với mọi loại đá và cành,

pots and beads,

chậu và hạt,

and each shell, each bone, each feather I found,

và từng vỏ sò, từng miếng xương, từng cái lông tôi tìm thấy,

I used in the work,

tôi đưa vào tác phẩm,

weaving back that deep connection to my home soil.

dệt lại những kết nối sâu đậm với mảnh đất quê hương.

I sculpted these giant earth queens

Tôi khắc nên những nữ hoàng đất khổng lồ này

and placed the small mementos inside of them,

và đặt những món quà lưu niệm bên trong họ,

archiving my memories and experiences with family and friends.

lưu trữ kỷ niệm và trải nghiệm của tôi với gia đình và bạn bè.

Our bodies once carried all of our art.

Cơ thể chúng tôi đã từng mang mọi nghệ thuật của chúng tôi.

Our bodies are our oldest museums.

Cơ thể chúng tôi là bảo tàng lâu đời nhất của chúng tôi.

I made these sculptures to represent our fractured and remade histories

Tôi khắc những bức tượng này để dại diện cho sự tan vỡ và dựng lại lịch sử.

and our connection to each other and our red mud.

và sự kết nối của chúng tôi với nhau và với bùn đỏ của chúng tôi.

Each of them a portrait of the resilience and the diversity of African women

Từng thứ một diễn tả sự phục hồi và đa dạng của những phụ nữ Châu Phi

formed from these particles of mother continent,

tạo nên từ những mảnh nhỏ của vùng đất mẹ,

shaped like old trees,

thành hình như cây già,

shaped like my sisters and my grandmothers,

thành hình như những người chị, người bà của tôi,

like anthills and women friends,

như ổ kiến và bạn của những phụ nữ,

like the coral reef and the Great Rift Valley.

như rặng san hô và Thung lũng tách giỡn Lớn.

Shaped like me.

Thành hình như tôi.

I gave them large elaborate feet

Tôi cho họ những đôi chân công phu to lớn

so they could stand steady, strong.

để họ có thể đứng vững, mạnh mẽ.

As I spent more time reconnecting with this home I'd come back to,

Khi tôi dành nhiều thời gian cho việc kết nối với ngôi nhà mà tôi đã trở về,

I conjured up more supernatural characters,

tôi càng dựng lên nhiều nhân vật siêu nhiên hơn,

this time in bronze.

lần này là bằng đồng.

Like my smooth, shiny water woman,

Như người phụ nữ nước mịn màng, lấp lánh của tôi,

a version of the mythical nguva of East African lore,

một phiên bản của thời đại thần thoại của truyền thuyết Đông Phi,

a creature with the power to delight us, to instruct or destroy us,

một sinh vật với năng lực làm cho ta hạnh phúc, dạy ta hoặc tiêu diệt ta,

who speaks directly to sea creatures and the water itself.

người nói chuyện với sinh vật biển và cả bản thân nước.

I created another sea goddess

Tôi đã tạo ra một vị thần biển cả khác

and named her "MamaRay,"

và đặt tên cho cô ấy là “MamaRay,”

with mystical shell eyes

với đôi mắt vỏ sò thần bí

that see into the past and know the future,

nhìn được quá khứ và biết cả tương lai,

with wings so wide they could carry us across the ocean.

với đôi cánh rộng đến nỗi có thể đưa chúng ta băng qua đại dương.

And then next I created a great woman crocodile

Và sau đó tôi tạo ra một người phụ nữ cá sấu tuyệt vời

with striped armor,

với áo giáp sọc,

like long words cut into her body

như những từ ngữ dài ngoằng đâm vào cơ thể cô ấy

to remind us of our land, our land that remembers us.

để nhắc ta về mảnh đất của mình, về mảnh đất đã nhớ đến ta.

In 2018, the Metropolitan Museum of Art invited me to their first commission ever

Năm 2018, Viện bảo tàng Mỹ thuật Metropolitan

đặt đơn hàng đầu tiên của họ từ tôi

to create new sculptures that would sit in the building's facade,

để tạo nên bức tượng đặt ở mặt tiền của tòa nhà,

these niches that had remained empty for over a hundred years.

những hốc tường này vẫn luôn trống trải trong hơn trăm năm rồi.

I created four seated deities.

Tôi tạo ra bốn vị thần đang ngồi.

All wearing golden crowns of light,

Họ đều đội vương miệng ánh sáng bằng vàng

robed in rippling bronze garments made to reflect the sun.

choàng những bộ quần áo đồng gợn sóng để phản chiếu mặt trời.

The first with a bright disk over her mouth,

Vị đầu tiên với một cái đĩa sáng chói trên miệng cô ấy,

the second with a golden mirror on her eyes,

vị thứ hai với một cái gương vàng trên mắt cô ấy,

the third with a radiant crown,

vị thứ ba với một chiếc vương miện sáng rực,

and the fourth with a circular light beam on her forehead.

và vị thứ tư với một tia sáng hình vòng cung trên trán cô ấy.

These works stood for tranquility,

Những tác phẩm này đại diện cho sự yên lặng,

dignity, Africanity and the feminine divine.

nhân phẩm, tính Châu Phi và tính nữ thần thánh.

A few months after they were placed in the niches,

Một vài tháng sau khi họ được đặt trong những hốc tường,

the entire world descended into a pandemic.

cả thế giới chìm trong cơn đại dịch.

And it's during this time, in this crisis,

Và trong khoảng thời gian này, trong cơn khủng hoảng này,

that the serene guardians continued shining expressions of hope and calm

những vị bảo hộ trầm lặng này tiếp tục tỏa sáng niềm hi vọng và sự bình tĩnh

and healing for us all.

và chữa lành cho tất cả chúng ta.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

This journey I began by drawing and sculpting

Hành trình mà tôi bắt đầu bằng việc vẽ và điêu khắc

many different versions of women like myself

nhiều phiên bản khác nhau của những người phụ nữ như tôi

is what allowed me to move forward.

là điều cho phép tôi tiến về phía trước.

It's what gave me permission to re-examine my home and my family

Đó là thứ cho phép tôi tìm hiểu lại quê hương và gia đình của mình

and my country from a distance.

và đất nước của mình từ xa.

It's making art that continues to remind me

Việc tạo ra nghệ thuật tiếp tục nhắc nhở tôi

what freedom I was so desperately seeking.

về tự do mà tôi đã liều lĩnh kiếm tìm.

For me, for us,

Cho tôi, cho chúng ta,

for anyone who works for our rightful place in the future.

cho bất kì ai làm việc vì vị trí đúng đắn của chúng ta trong tương lai.

And even if we begin our journeys at first to escape,

Và kể cả nếu chúng ta bắt đầu cuộc hành trình để chạy trốn,

the return path is always inside of us.

con đường trở về luôn ở bên trong chúng ta.

If we want to exist in the homes we thought we never belonged,

Nếu chúng ta muốn tồn tại trong ngôi nhà ta chưa từng nghĩ mình thuộc về,

we have to create new powerful images for them.

chúng ta phải tạo ra một hình ảnh mạnh mẽ mới cho chúng.

When I'm working, I know I'm using this ancient language

Khi đang làm việc, tôi biết mình đang sử dụng ngôn ngữ cổ đại này

and I know that I'm where this language was born.

và tôi biết rằng tôi là nơi mà ngôn ngữ này được sinh ra.

I know we have all been related for millions of years

Tôi biết tất cả chúng ta đã liên kết trong hàng triệu năm

and that we need to take care of this one vessel

và chúng ta cần chăm sóc cho vật rỗng này

that connects us to our roots,

thứ đã nối ta với cội nguồn của mình,

our roots in the Rift Valley,

cội nguồn của ta ở Thung lũng tách giãn,

or the Sahara, or the shores of the Nile,

hoặc Sahara, hoặc bờ sông Nile,

somewhere on African soil where we left traces of our first journeys.

đâu đó trên đất Châu Phi mà ta đã để lại dấu vết của chuyến đi đầu tiên.

Art is that ancient language that we've always used

Nghệ thuật là ngôn ngữ cổ đại mà chúng ta đã luôn sử dụng

to remind us where we're from and where we're heading.

để nhắc ta về việc ta đến từ đâu và nơi ta đang tiến đến.

I hope to always make art that empowers women,

Tôi hi vọng tôi luôn tạo ra nghệ thuật trao sức mạnh cho những người phụ nữ,

that points us to the future,

hướng chúng ta đến tương lai,

to Africa, where art originated.

đến Châu Phi, nơi nghệ thuật khởi nguồn.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)