How We Could Solve the Dark Matter Mystery | Chanda Prescod-Weinstein | TED

Translator: Nguyen Le Nhat Minh Reviewer: Ngoc Nguyen

When we look at the night sky,

Mỗi khi ngước nhìn bầu trời đêm,

we see a vast cosmos

ta thấy vũ trụ rộng lớn

filled with stars and galaxies and dust,

chứa đầy tinh tú, thiên hà và mây bụi,

a cosmos teeming with luminous phenomena.

một vũ trụ đâu đâu cũng thấy hiện tượng phát quang.

Mọi người hẳn đều đã nghe qua câu nói nổi tiếng của Carl Sagan:

So we've all heard some version of that famous Carl Sagan line,

“Ta được tạo thành từ vật chất tạo nên các vì sao.”

"We are made of star stuff."

And it's true, we are.

Và đúng là như vậy.

And that makes it easy to believe that what matters is what's visible --

Nó khiến ta dễ tin vật chất là những thứ hữu hình:

us, the trees, the stars --

con người, cây cối, vì sao,

because it helps us feel connected to everything that we can see.

vì chúng giúp ta cảm thấy kết nối với mọi thứ mình thấy.

Today, we know that everything visible in the universe

Ngày nay, ta biết mọi vật hữu hình trong vũ trụ

is composed from a basic set of building blocks

đều được tạo thành từ những thành phần cơ bản

known as elementary particles.

được biết dưới cái tên: “các hạt sơ cấp”.

We call this incredibly elegant picture

Ta gọi bức ảnh vô cùng trang nhã này

the standard model of particle physics,

là mô hình chuẩn của các hạt sơ cấp

and we understand it in great mathematical detail.

và ta hiểu rõ nó rất rõ về mặt toán học.

Comprehending the standard model is an enormous achievement.

Hiểu được mô hình chuẩn này là một thành tựu vĩ đại.

But we are now certain that it describes very little of what's out there.

Nhưng giờ, ta cũng chắc rằng chúng mô tả được rất ít thứ ngoài kia.

It turns out that most of the stuff which fills our universe

Hóa ra hầu hết những thứ trong vũ trụ

is completely invisible to us.

hoàn toàn vô hình đối với ta.

In other words, visible matter,

Nói cách khác, vật chất hữu hình,

the kind that we and the stars are made from,

thứ cấu thành nên ta và những vì sao,

the kind that radiates light,

thứ phát ra ánh sáng,

is not what's normal.

là những thứ khác hường.

And we, the luminous matter,

Và ta, vật chất phát sáng,

we are the cosmic weirdos.

là những thứ khác thường trong vũ trụ.

So how do we know?

Làm thế nào biết được điều đó?

Well, consider this invisible nonbinary person,

Hãy cùng xem xét người vô hình không rõ giới tính này.

who's hiding in plain sight inside of their suit.

Người này rõ ràng đang ẩn trong bộ quần áo.

We can't exactly see a person,

Ta không thể nhìn thấy người này

but we know that they're there, because the suit is filled out.

nhưng ta biết người đó ở đấy, vì bộ quần áo căng phồng.

So the presence of the invisible enby

Sự hiện diện của người này

is governing how the suit hangs in space-time.

ảnh hưởng lên hình dáng bộ đồ trong không-thời gian.

So we can see a similar effect with visible matter.

Ta có thể thấy hiệu ứng tương tự ở vật chất hữu hình.

We can see that stars and galaxies are affected

Có thể thấy vì sao và dải ngân hà đang bị tác động

by the presence of something more,

bởi sự tồn tại của một thứ gì đó

something completely invisible to us.

hoàn toàn vô hình đối với ta.

So we now know that the universe is more queer and fantastical

Hiện nay, ta biết, vũ trụ kỳ lạ và kỳ ảo hơn

than it looks to the naked eye.

so với những gì ta thấy bằng mắt thường.

(Cheers)

(Tiếng reo hò) (Tiếng cười)

(Laughter)

That's right.

Đúng vậy đấy. (Tiếng cười và vỗ tay)

(Laughter and applause)

So how did the universe get this way,

Vậy sao lại có vũ trụ như bây giờ,

and what exactly is inside?

và chính xác thì có gì bên trong nó?

So I'm a theoretical physicist

Tôi là một nhà vật lý lý thuyết

with expertise in particle cosmology.

chuyên nghiên cứu hạt sơ cấp trong vũ trụ.

And it's my job to use math

Công việc của tôi là dùng toán học

to study the origin and evolution of space-time

để tìm ra nguồn gốc, sự tiến hóa của không-thời gian,

and every single thing that's inside of it.

và mọi thứ bên trong nó.

I connect the very small -- elementary particles --

Tôi liên kết những hạt rất nhỏ -- những hạt sơ cấp

with the extremely large -- galaxies and galaxy clusters,

với những thứ rất lớn -- như là thiên hà và cụm thiên hà,

and I'm a griot of the universe.

và tôi là người kể chuyện về vũ trụ.

I develop creative mathematical narratives

Tôi tạo ra phương trình toán học

that may just be our cosmic origin story.

khả năng mô tả câu chuyện kể nguồn gốc của vũ trụ.

Now as a theoretical physicist, I really love doing math

Là một nhà vật lý lý thuyết, tôi rất thích tính toán

and coming up with different ideas

và nghĩ ra các ý tưởng khác nhau

that may describe our mostly invisible universe.

có thể mô tả vũ trụ gần như vô hình của ta.

But it's important to be accountable to data too,

Nhưng quan trọng phải sát với dữ liệu thực tế.

the real stuff.

So after mathematics,

Sau toán học,

my second favorite tool for addressing these large cosmological questions

công cụ yêu thích thứ hai của tôi để giải mã những bí ẩn lớn của vũ trụ

is the biggest laboratory we know,

là phòng thí nghiệm lớn nhất ta biết:

the universe itself.

bản thân vũ trụ.

Observatories with capabilities from visible light

Đài thiên văn cho phép quan sát ánh sáng khả kiến

to high-energy X-ray and gamma-ray photons

đến tia X có năng lượng cao và tia gamma chứa photon

are still some of the best ways to gain insight

là một trong những công cụ hiệu quả nhất giúp ta hiểu được

into what's going on in space-time, with the invisible stuff.

điều gì đang xảy ra không-thời gian, chứa vật chất vô hình.

So what you're looking at here is the Vera C. Rubin Observatory,

Ở đây, bạn đang thấy hình ảnh Đài thiên văn Vera C. Rubin

an exciting new facility

một cơ sở mới đầy thú vị

that's about to see its first light over the next two years.

sẽ đi vào hoạt động sau hai năm nữa.

It's a leading example of a new generation of telescopes

Đây là ví dụ tiêu biểu của kính thiên văn thế hệ mới

that are going to change the way we see this mostly invisible universe.

làm thay đổi cách ta quan sát vũ trụ gần như vô hình.

Now it's also the case that swarms of satellites

Cũng vậy, nhiều vệ tinh rải rác khắp nơi

threaten images from ground-based facilities like this one.

làm ảnh hưởng đến chất lượng hình ảnh thu được từ mặt đất, như ảnh này.

But the Vera C. Rubin Observatory can help us understand

Nhưng Đài thiên văn Vera C. Rubin có thể giúp ta biết được

where the invisible stuff is and what it's doing,

vị trí vật chất vô hình và có vai trò gì,

which will help us determine what exactly it is.

giúp ta xác định được chúng chính xác là gì.

So when it comes to the cosmic accounting,

Khi nói đến vũ trụ,

here is what we know so far.

tới giờ, đây là những gì ta biết.

We're in the midst of a great cosmic drama,

Ta đang ở trong một vũ trụ to lớn, hỗn độn,

where space-time is curved and it’s expanding.

không-thời gian bị uốn cong và đang giãn nở.

And the history and future of that curvature and expansion

Lịch sử và tương lai của nếp uốn và giãn nở

is determined by what's inside,

được quyết định bởi những thứ bên trong nó,

which is mostly not visible stuff like us --

phần lớn là vật chất không nhìn thấy được như ta --

that's only about five percent.

chỉ chiếm khoảng năm phần trăm.

The majority of the energy-matter content in the universe

Phần lớn năng lượng-vật chất trong vũ trụ

is something that we call dark energy.

được gọi là năng lượng tối.

So empty space seems to have an energy associated with it.

Như vậy, những khoảng không trống rỗng xem ra lại có năng lượng đi kèm.

And that's increasingly affecting how space-time expands.

Điều đó càng ảnh hưởng đến cách không-thời gian giãn nở.

After dark energy,

Sau năng lượng tối,

the second-largest ingredient is something that we call dark matter.

thành phần nhiều thứ hai là vật chất tối.

So here's the funky thing about dark matter.

Đây là điểm thú vị của vật chất tối.

Unlike dark energy,

Khác với năng lượng tối,

it gravitates exactly like visible matter.

nó cũng hút vật thể hệt như vật chất hữu hình,

But it's completely unlike us in every other way.

còn về những phương diện khác thì hoàn khác ta.

So you might be thinking,

Bạn có thể nghĩ:

"OK, dark matter.

“Được rồi, vật chất tối.

It clearly has a color associated with it."

Rõ ràng có màu y như tên của nó.”

It's dark, like my pants.

Nó tối, như quần của tôi.”

Right?

Đúng không?

But the first thing you should know about dark matter

Nhưng điều đầu tiên bạn cần biết về vật chất tối

is that it doesn't have a color,

là nó không có màu,

and at least at first approximation,

hay ít nhất, phỏng đoán đầu tiên là vậy.

light seems to go right through it, so we can't see it.

Ánh sáng dường như có thể đi qua, nên ta không thấy.

It's invisible, maybe transparent, maybe clear.

Nó vô hình, có lẽ trong suốt, không màu.

So if you put out your hands

Nếu đưa tay ra,

and think about the weight of having a clump of dark matter in your hands --

nghĩ về trọng lượng của một khối vật chất tối trong tay --

that's how it would feel,

cảm giác là thế đó,

but your hands would look exactly the same.

tay bạn trông chẳng khác gì.

Today, we believe

Hiện nay, chúng tôi tin

that 80 percent of the normally gravitating matter in the universe

80% vật chất hấp dẫn thường trong vũ trụ

is dark matter.

là vật chất tối.

Dark matter is dominant on the outskirts of galaxies,

Vật chất tối chiếm phần lớn rìa thiên hà,

and it affects stellar motions on the edges.

và nó ảnh hưởng đến chuyển động tại rìa các sao.

This effect is actually how Vera C. Rubin and Kent Ford

Nhờ nó mà Vera C. Rubin và Kent Ford

found the first substantive evidence for the existence of dark matter.

tìm ra bằng chứng đầu tiên chứng minh sự tồn tại của vật chất tối.

What you're looking at here

Bạn đang thấy ở đây

is an artist's rendering of our own galaxy, the Milky Way,

là tranh một hoạ sĩ vẽ thiên hà của ta: Dải Ngân hà,

and it's enveloped in a halo of dark matter,

được bao bọc trong vành vật chất tối,

represented here by a blue gas.

ở đây, đại diện bằng khí xanh.

We believe that every single galaxy,

Chúng tôi tin rằng mỗi một thiên hà,

or almost every single galaxy,

hay gần như mọi thiên hà,

lives inside of a dark matter halo.

nằm trong vành vật chất tối.

And we think that they're not alone.

Và chúng tôi cho rằng không chỉ ta mới vậy.

The Milky Way itself has around 60 gravitationally bound satellite galaxies

Bản thân Dải Ngân hà

có khoảng 60 thiên hà có lực hấp dẫn xoay quanh.

that are in its orbit.

Some of these, you may have seen when observing the night sky,

Bạn có thể thấy vài thiên hà khi quan sát bầu trời đêm,

or you may have heard of,

hay đã từng nghe qua,

like the Large Magellanic Cloud and the Small Magellanic Cloud.

như là Đám mây Magellan Lớn và Đám mây Magellan Nhỏ.

Each of these satellites

Mỗi thiên hà như vậy

lives inside of its own dark matter subhalo.

nằm trong vành phụ vật chất.

Cũng giống như người bạn vô hình trong bộ quần áo ban nãy

So, like the invisible enby in their suit,

the presence of dark matter

sự tồn tại của vật chất tối

is affecting how galaxies are distributed throughout space-time.

ảnh hưởng đến cách thiên hà phân bố trong không-thời gian.

So we can also reverse-engineer where dark matter is --

Ta cũng có thể dùng kỹ thuật đảo ngược, chỗ có vật chất tối

it's represented here by the bluish purple.

tại đây, được vẽ bằng những mảng xanh tím.

We can look at how images of galaxy clusters

Ta có thể nhìn vào cách những cụm thiên hà bị biến dạng

are distorted, which tells us something

cho ta biết

about how dark matter is distorting space-time.

vật chất tối làm biến dạng không-thời gian như thế nào.

So we know something about how much dark matter there is,

Ta biết lượng vật chất tối ngoài kia,

and even how the dark matter is distributed,

và thậm chí, cách chúng phân bố,

but what kind of particle is it?

nhưng chúng làm từ hạt gì?

So all that we know

Tất cả những gì ta biết

is that it's beyond standard-model physics.

là nó nằm ngoài quy chuẩn vật lý hiện đại.

It's not like any of the particles that we have ever seen

Nó không giống bất cứ một hạt nào ta từng thấy

or had any kind of contact with.

hoặc từng tiếp cận.

Alright, so this seems like a potentially terrifying,

Được rồi, có vẻ đây là một vấn đề đáng sợ,

intractable problem,

không có lời giải,

because we're talking about something that we can't see,

vì ta đang đề cập đến thứ ta không thể nhìn thấy

something that we can't touch.

hoặc chạm vào.

You might be thinking,

Bạn có thể đang nghĩ:

"OK, they haven't had many ideas about that over the years,

“Được rồi, họ không có phát kiến gì sau từng ấy năm

because that just seems really hard."

vì nó trông có vẻ rất khó.”

Right?

Đúng không?

So here's the Venn diagram to end all Venn diagrams.

Và đây là biểu đồ Venn tốt nhất trong mọi biểu đồ Venn.

(Laughter)

(Tiếng cười)

[Theories of Dark Matter]

[Thuyết Vật chất tối]

So I'll bet y'all a hundred dollars that you can't find a better one.

Tôi cá 100 đô với mọi người, không thể tìm thấy biểu đồ nào tốt hơn.

At least according to me.

Ít nhất theo tôi là vậy.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So Tim Tait created this diagram

Tim Tait tạo ra biểu đồ này

to help us visualize just some of the hypotheses

giúp ta hình đung những giả thuyết

that physicists have had over the years to explain the dark matter problem

các nhà vật lý xây dựng sau nhiều năm nhằm quyết các câu hỏi về vật chất tối

and how these ideas overlap with each other.

và các giả thuyết này chồng chập lên nhau ra sao.

So as you all can see, there's a lot happening here, right?

Như các bạn đều thấy, có rất nhiều thứ ở đây, đúng không?

And hopefully, it's becoming increasingly clear

Hy vọng, ta càng lúc càng thấy rõ

that this isn't just an astrophysics problem

đó không chỉ là vấn đề trong vật lý thiên văn

of galaxies and galaxy clusters,

của các thiên hà và cụm thiên hà

but this is also a particle physics problem.

mà còn là vấn đề trong vật lý hạt.

In order to understand what's happening on the largest scales,

Để hiểu rõ những gì diễn ra ở cấp độ lớn nhất,

we need to understand something very small,

cần phải hiểu những thứ rất nhỏ

like a new particle,

như một hạt mới

or maybe primordial black holes.

hay Thuyết Lỗ đen nguyên thủy.

So you've been looking at this for a moment,

Bạn nhìn chúng nãy giờ,

and you know what you're all really thinking is,

điều bạn thật sự đang nghĩ:

"What's Chanda's favorite dark matter candidate?"

“Chanda thấy hạt nào mới đúng là vật chất tối?”

Right? This is what you're dying to know?

Phải không? Bạn muốn biết đến chết được?

So, I'll end the suspense by telling you ...

Tôi sẽ không khiến bạn chờ thêm nữa, và nói rằng:

that my favorite candidate is something called the axion.

Hạt tôi nghĩ là vật chất tối là axion.

This is the hypothetical particle.

Đây là một hạt giả định.

Điều đầu tiên tôi muốn nói về axion

And the first thing that I want to tell you about the axion

is that it was almost called the higglet ...

là suýt nữa nó đã được gọi là hạt Higgs.

(Laughter)

(TIếng cười)

And whoever chose "the axion" just completely blew it, OK?

Mấy bạn chọn “axion” đã bật mí hết bí mật rồi nhỉ?

I'm pretty bummed about that.

Tôi khá thất vọng đó.

But the axion is a compelling particle, because it's a twofer:

Axion là một hạt rất thú vị, vì nó giải thích được hai vấn đề:

it addresses a problem that we already had,

giải quyết được vấn đề được đặt ra trước đó:

a conflict between theory and experiment

mâu thuẫn giữa lý thuyết và thực tế

in the realm of quark physics.

trên phương diện hạt quark.

"OK," you say, "but, like, how can I visualize it?"

Bạn nói: Được rồi, nhưng làm sao tôi có thể hình dung ra?”

At this point in the talk, you should know better, right?

Dĩ nhiên nói đến đây, bạn đã hiểu hơn rồi, đúng không?

Because to first approximation, dark matter is invisible.

Bởi vì, phỏng đoán đầu tiên là vật chất tối vô hình.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But I know you really want a visual,

Nhưng tôi biết bạn rất muốn có hình ảnh trực quan

so I'm going to give you one.

nên tôi sẽ cho bạn một hình ảnh.

Mỗi ngày làm việc, với tôi, nó trông như thế này.

Here's what it looks like to me, in my everyday work.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

Which is to say, it's OK if this is unintuitive.

Có thể nói dù không trực quan lắm, cũng không sao.

(Laughter)

(Tiếng cười)

The universe is a wonderfully strange and fantastical place,

Vũ trụ là một nơi kỳ lạ và diệu kỳ.

and that's why humans as a species have always wanted to study it.

Đó cũng chính là lý do vì sao loài người luôn muốn nghiên cứu nó.

And this is why we have so much fun, trying to understand it.

Cũng là lý do ta có thật nhiều niềm vui

trong khi gắng công hiểu nó.

So how are we going to go looking for the axion

Làm thế nào để tìm ra axion

or any other dark matter particle?

hay bất kỳ hạt vật chất tối nào khác?

Bạn có thể nghĩ ta phải dùng

You might think that we have to use traditional particle physics approaches,

phương pháp tiếp cận thông thường trong vật lý hạt

like colliders, where we smash particles together

như sử dụng máy gia tốc bắn các hạt vào nhau

and see what comes out.

rồi xem chuyện gì xảy ra.

But astrophysical signals have something to say.

Nhưng tín hiệu thiên văn vật lý lại không đồng tình.

Telescopes from across the electromagnetic spectrum --

Kính thiên văn với nhiều phổ điện từ

for example, the proposed NASA facility,

ví dụ như thiết bị NASA đề xuất:

the STROBE-X X-ray space telescope --

STROBE-X: kính viễn vọng không gian tia X,

can help us potentially determine what exactly dark matter is.

có khả năng giúp xác định chính xác vật chất tối là gì.

But telescopes look at the very large.

Nhưng kính thiên văn nghiên cứu thứ vô cùng lớn,

How can we use the extremely large to understand something so small?

làm sao có thể dùng thứ vô cùng lớn để hiểu thứ vô cùng nhỏ?

Well, in the case of the axion,

Trong trường hợp axion,

it helps to pay attention to its quantum classification.

sẽ có ích khi chú ý đến phân loại lượng tử của nó.

So all particles come in one of two quantum categories,

Tất cả các loại hạt được xếp vào một trong hai phân loại lượng tử:

fermions and bosons.

ferrmion và boson.

So fermions, even when things get cold,

Với fermion, khi nhiệt độ giảm xuống,

like to keep their distance from each other.

chúng tách rời nhau.

They're antisocial.

Chống đối xã hội,

That's how it is.

là bản chất của chúng.

Bosons, on the other hand,

Mặt khác, boson,

when they get below a critical temperature,

khi ở dưới nhiệt độ tới hạn,

they're like five-year-olds on a soccer field,

chúng như những đứa trẻ năm tuổi trên sân bóng,

so they don't have a concept of formation,

không có tổ chức gì cả,

they just bunch up together.

mà tụ lại với nhau.

So in technical terms,

Thuật ngữ chuyên ngành

we call this the formation of a Bose-Einstein condensate,

gọi đây là ngưng tụ Bose-Einstein,

where all the particles come together and act like one superparticle.

khi các hạt này co cụm lại và hành xử như một siêu hạt.

So importantly, axions are bosons,

Quan trọng là axion là boson

and so now you have a sense of why I like working with them.

và giờ bạn đã hiểu tại sao tôi lại thích làm việc với chúng.

I'm completely enamored with the idea of axion Bose-Einstein condensates.

Tôi hoàn toàn say mê ý tưởng axion ngưng tụ Bose-Einstein.

So usually, we talk about creating these quantum states in the lab,

Ta rất thường nói về việc

dùng nguyên tử tạo ra trạng thái lượng tử trong phòng thí nghiệm.

using atoms,

but now,

Nhưng giờ,

we're talking about the possibility of new, maybe galaxy-scale

ta đang nói về một khả năng mới, có thể ở quy mô thiên hà

Bose-Einstein condensates made out of dark matter.

ngưng tụ Bose-Einstein từ vật chất tối.

So what you're looking at here

Thứ bạn thấy ở đây

is a simulation developed by a team that I lead.

là mô hình tôi và nhóm mình dẫn dắt tạo nên.

It's an axion condensate orbiting a central mass.

Đó là một ngưng tụ axion quay quanh khối tâm,

So it's like a subhalo orbiting its host galaxy.

tương tự như vành phụ vật chất xoay quanh thiên hà chủ

Maybe the Large Magellanic Cloud orbiting the Milky Way.

như Đám mây Magellan Lớn quay quanh Dải Ngân hà.

As you can see, over the age of the universe,

Bạn có thể thấy, cùng với sự phát triển của vũ trụ

the subhalo starts to get to get torn apart,

vành phụ vật chất dần bị kéo ra xa

and what my team's work shows

và kết quả nghiên cứu của nhóm tôi cho thấy

is that the way that this happens with axions

thứ xảy ra với axion

is different than with other dark matter candidates,

khác với những hạt vật chất tối khác,

because it goes into this special condensate state.

vì nó tạo thành ngưng tụ đặc biệt này.

Now imagine the possibility

Giờ, hãy nghĩ về khả năng

that there's more than one type of dark matter candidate.

có nhiều hơn một loại hạt vật chất tối.

Maybe there's more than one type of dark matter particle?

Có thể có nhiều hơn một loại hạt vật chất tối, phải không?

How much richer this picture can be.

Chúng có thể nhiều đến dường nào?

There's no cosmic rule that says there can only be one.

Không có quy tắc nào trong vũ trụ nói rằng chỉ có một loại hạt.

So in the end,

Cuối cùng,

I expect the universe to force us to reevaluate what we thought we knew.

tôi hi vọng vũ trụ sẽ khiến ta phải xem xét lại những gì mình biết.

[Making the invisible visible.]

Khi ta vinh danh đất trời,

When we honor the land and the sky ...

as our galactic relations ...

những liên hệ với thiên hà

and their Indigenous stewards,

và cách chúng vận hành,

it becomes possible for us to imagine

ta mới có thể nghĩ ra cách mới

new ways of being in good relations with each other.

sống hòa hợp với vũ trụ.

That's why I, as a Black queer person,

Đó là lý do tôi, với tư cách là một người da màu đồng tính,

am so proud to follow in the footsteps of my ancestors,

rất tự hào khi tiếp bước tổ tiên,

who studied and dreamed with the night sky,

những vị đã nghiên cứu và mơ về bầu trời đêm,

sometimes of freedom.

hay đôi khi là tự do.

Astronomers like Harriet Tubman,

Các nhà thiên văn học như Harriet Tubman,

for whom the recently launched James Webb Space Telescope

kính viễn vọng không gian James Webb được phóng gần đây

should be renamed.

nên được đặt lại theo tên của bà.

(Applause)

(Vỗ tay)

I honor the gay NASA employees who were persecuted

Tôi vinh danh những nhân viên NASA đồng tính bị bức hại

under the leadership of JWST's namesake,

dưới thời kỳ James Webb lãnh đạo,

even as I share in the tremendous community-wide excitement

dù chia sẻ niềm phấn khích to lớn với toàn cộng đồng

for what that facility is going to teach us about dark matter.

vì thiết bị này sẽ giúp ta hiểu vật chất tối hơn.

And I honor the memory of Vera C. Rubin,

Và tôi cũng tưởng nhớ Vera C. Rubin,

the astronomer who first asked me,

nhà thiên văn học đầu tiên đã hỏi tôi -

as a young, terrified graduate student,

một sinh viên trẻ, mới tốt nghiệp, có nhiều bối rối:

"How do you think we should solve the dark matter problem?"

“Cháu nghĩ ta phải làm thế nào để giải bài toán vật chất tối?”

We live in an amazing time to be doing dark matter research.

Ta đang sống trong một thời kỳ tuyệt vời để nghiên cứu vật chất tối.

Over the next decade,

Trong thập kỷ tới,

we're going to see the universe with incredible accuracy and clarity

ta thấy vũ trụ vô cùng chính xác và rõ ràng

thanks to these new telescopes on the ground and in the sky.

nhờ những kính thiên văn mới trên mặt đất và trên bầu trời.

We'll probably get some answers,

Ta có thể sẽ có vài câu trả lời,

but we're going to get a host of new questions.

nhưng cũng sẽ có thêm nhiều câu hỏi mới.

And my team? We're going to be ready.

Còn nhóm nghiên cứu của tôi? Chúng tôi sẽ luôn sẵn sàng.

So the search for dark matter is on.

Vật chất tối vẫn không ngừng được tìm kiếm.

Bạn thấy hạt nào mới đúng là vật chất tối?

What's your favorite candidate?

(Laughter)

(Tiếng cười)

If it's not an axion, you better fix that.

Nếu không phải axion, bạn nên sửa lại đi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

(Cheers and applause)

(Vỗ tay và hoan hô)