Sustainable Cooling That Doesn’t Warm the Planet | Rachel Kyte | TED Countdown

Translator: Dinh Lieu Vu Reviewer: Ai Van Tran

This summer, I was visiting family in England.

Mùa hè vừa rồi, tôi có về thăm nhà ở Anh.

There was a heat wave.

Lúc đấy có một đợt khí nóng

It was hot, and it was humid.

khiến trời nóng ẩm.

There was very little breeze.

Thời tiết khô hanh ít gió.

The temperature was hovering around 29 degrees centigrade

Nhiệt độ giao động khoảng 29 độ C

for days on end,

liên tục vài ngày,

and the nights were not much better.

buổi tối trời cũng không khá hơn.

In our little bungalow,

Dưới mái nhà bung-ga-lâu nhỏ,

there was nowhere to get cool.

không có chỗ nào mát mẻ.

We had one fan moving hot air around.

Ngoài một chiếc quạt để lưu thông không khí.

I was worried for my mom.

Tôi đã rất lo cho mẹ mình.

Heat can send your heart rate all the way up.

Trời nóng có thể khiến tim đập nhanh hơn.

The only place to get cool,

Cách duy nhất để hạ nhiệt,

the only relief,

sự cứu cánh duy nhất,

was at the supermarket in town,

đó là siêu thị trong thị trấn,

standing in front of the chiller cabinets.

tìm đến tủ đông mở cửa tủ đón hơi lạnh.

In 2021, extreme heat has captured the headlines on every continent.

2021 là năm mà nắng nóng khắc nghiệt

đã trở thành tin thời sự trên mọi lục địa.

And globally in July,

Vào tháng 7 trên toàn thế giới,

surface temperatures were the highest recorded since records began in 1880.

nhiệt độ bề mặt đã ghi nhận mức cao kỉ lục kể từ năm 1880.

The problem is that the way we cool things down

Vấn đề là cách chúng ta làm mát mọi thứ

is heating the planet even more.

lại đang khiến Trái Đất nóng hơn bao giờ hết.

Today’s air-conditioning is energy inefficient,

Điều hòa không khí ngày nay

sử dụng năng lượng không hiệu quả,

depends on polluting refrigerants such as hydrofluorocarbons

phụ thuộc vào chất làm lạnh gây ô nhiễm

như hợp chất hydrofluorocarbon

and many traditional cooling technologies waste heat.

và nhiều công nghệ làm mát lãng phí nhiệt.

I’m sure you’ve had that experience

Tôi cá là mọi người đều đã có lúc

of walking in an alley behind a convenience store

đi bộ trên một con hẻm sau cửa hàng tiện lợi,

and feeling that blast of hot air on your face

cảm nhận hơi nóng

từ chiếc tủ lạnh bên trong cửa hàng

coming from the chillers inside.

thổi vào mặt.

And the demand for cooling is going up.

Và nhu cầu làm mát không ngừng gia tăng.

The International Energy Agency estimates that by 2050,

Theo ước tính của Cơ Quan Năng Lượng Quốc Tế,

today’s two billion air conditioners will have multiplied

vào năm 2050 con số hai triệu máy điều hòa hiện tại

to more than 5.5 billion,

sẽ tăng lên thành 5.5 triệu máy,

and that by 2030,

và vào năm 2030,

electricity demand for cooling buildings could jump by 50 percent.

nhu cầu điện năng cho việc làm mát ở các tòa nhà

có thể tăng lên tới 50%.

And think about this:

Và còn điều này nữa:

most households in hot countries

hầu hết các hộ gia đình

have not bought their first air conditioner yet.

ở những quốc gia có khí hậu nóng bức

vẫn chưa có máy điều hòa.

I’ve worked on sustainable energy for many years in different ways;

Tôi đã tìm hiểu về năng lượng bền vững

trong nhiều năm trên nhiều mức độ;

on energy access in the Sahel,

tiếp cận năng lượng

ở Sahel, Châu Phi

to cold chains in East Africa,

dây chuyền làm mát ở Đông Phi,

to financing large-scale energy infrastructure projects around the world

cho tới việc đầu tư vào các dự án

hạ tầng năng lượng quy mô lớn

trên khắp thế giới

and to getting access to cooling in low-income communities

và giúp cộng đồng thu nhập thấp ở Vương Quốc Anh và ở Mỹ

in the UK and the US.

tiếp cận với việc làm mát.

I've always focused on the twin problems of sustainability and fairness.

Tôi đã luôn tập trung vào hai vấn đề

sự bền vững và tính hợp lý.

I think cooling gets at the heart of these challenges.

Và nhu cầu làm mát là trọng tâm của thách thức này.

Why?

Vì sao ư?

Well, because most wealthy people can stay cool.

Chà, vì hầu hết người giàu đều có điều kiện sống mát mẻ.

They often live in wealthy, leafy suburbs

Họ thường sống trong sự giàu sang,

ở những khu ngoại ô rợp bóng cây xanh,

with an air conditioner and a generator out back,

cùng với máy điều hòa, với máy phát điện sau nhà,

and they have cool offices,

họ có văn phòng, trường học

cool schools and hospitals.

và bệnh viện mát mẻ.

But many people on low income live and work in urban concrete jungles

Nhưng còn nhiều người nghèo khó

sống và làm việc dưới những khối nhà bê tông

void of green space and shade,

cách xa cây xanh và bóng mát,

or live in rural areas well beyond the cold chains needed for produce

hay những vùng nông thôn cách xa

dây chuyền làm lạnh cần thiết cho nông sản

and vaccines.

và vắc-xin.

Almost a billion people live without energy access today;

Ngày nay có gần một tỉ người sống thiếu điện;

billions more live without access to reliable energy;

hàng tỉ người chưa được

tiếp cận với nguồn năng lượng đáng tin cậy;

and 2.3 billion can only afford

2.3 tỉ người chỉ đủ khả năng

a highly inefficient or polluting air conditioner.

dùng máy điều hòa gây ô nhiễm hoặc rất kém hiệu quả.

These people’s quest for sustainable energy,

Việc tìm kiếm nguồn năng lượng bền vững,

for cooling,

để làm mát,

for comfort,

sống tiện nghi,

for cold chain,

cho dây chuyển làm lạnh,

for a healthy diet or better health care,

vì chế độ ăn uống lành mạnh để có sức khỏe tốt hơn,

can drive a virtuous circle

tạo ra lối sống tích cực,

where we can provide cooling for everyone without warming the planet.

nơi mà chúng ta làm mát cho mọi người

và không làm Trái Đất nóng lên.

Entrepreneurs with new technologies are emerging everywhere.

Các doanh nghiệp với những công nghệ mới

xuất hiện khắp nơi.

Framework agreements guiding government action are in place,

Các thỏa thuận khung

về chỉ đạo hành động của chính phủ

được tổ chức,

and there are big and new commitments being made.

với những cam kết lớn lao được kí kết.

The solutions go well beyond just fixing air-conditioning.

Các giải pháp vươn xa

và không dừng lại ở điều hòa không khí.

The solutions range from city design to architecture,

Phạm vi trải dài từ thiết kế và kiến trúc đô thị,

from building materials to appliances,

vật liệu xây dựng tới các thiết bị,

from geoengineering to green roofs.

từ công nghệ geoengine tới những mái nhà xanh.

The solutions can be high-tech,

Các giải pháp có thể là công nghệ cao,

they can be low-tech,

hoặc công nghệ thủ công,

and there are four areas of promise,

và có bốn lĩnh vực hứa hẹn,

four areas where solutions could be transformative

bốn phạm vi với giải pháp có thể thay đổi

if we step up to the plate,

nếu chúng ta đối mặt giải quyết,

prioritize, regulate and invest.

dành ưu tiên, điều chỉnh và đầu tư.

We’ll go through them one by one.

Chúng ta sẽ đi vào từng phần.

First, we need to build and design differently for cooling.

Đầu tiên, chúng ta cần xây dựng và thiết kế việc làm mát khác đi.

For the last 70 years or more,

Hơn 70 năm qua,

air-conditioning has driven building design.

điều hòa khí đã định hướng thiết kế xây dựng.

We need to change that,

Chúng ta cần thay đổi việc này,

and we need to move away from hermetically sealed concrete

tránh xa những tòa nhà bê-tông

and glass boxes where you can switch on an air conditioner

và lồng kính kín mít nơi mọi người bật máy điều hòa

but you cannot open the window.

nhưng không thể mở cửa sổ.

You know it doesn’t have to be a window rattler as a solution.

Bạn biết đấy, không mua điều hòa giá rẻ

cũng là một giải pháp.

District cooling can provide cooling solutions for building complexes

Kĩ thuật làm mát khu vực có thể đem tới giải pháp

cho những quần thể kiến trúc

by running water through insulated pipes.

nhờ vận hành nước qua các ống cách nhiệt.

And in Denmark,

Và ở Đan Mạch,

better known for its wind and its rain,

nổi tiếng với gió và mưa,

district cooling provides,

kĩ thuật làm mát khu vực,

with a combination of heat pumps, wastewater and groundwater,

với một tổ hợp máy bơm nhiệt, nước thải và nước ngầm,

cooling solutions for offices and homes.

giúp làm mát cho các văn phòng và hộ gia đình.

And we can make roofs cool, too.

Và chúng ta có thể hạ nhiệt nóc nhà nữa.

The race is on for the brightest, whitest paint

Cuộc đua cũng bật đèn xanh với sơn trắng, sơn sáng màu

that reflects 98 percent of sunlight that hits its surface,

giúp phản xạ 98% tia nắng mặt trời trên bề mặt,

much better than the 80 to 90 percent we achieve today.

cải thiện tới hơn 80-90% so với trước đây.

And if not white then green.

Và nếu không thích trắng thì đổi sang xanh.

Green because they’re planted with gardens and vegetables,

Xanh vì ta trồng cây và rau xanh trên mái ngói,

also contributing to the food that has to come from urban farming.

góp phần đem lại thực phẩm đến từ nông nghiệp đô thị.

Roofing materials matter, too.

Còn vật liệu lợp nữa cũng quan trọng.

In India, modular roofing panels made from paper and waste wood

Ở Ấn Độ,

những tấm lợp theo mô-đun được làm từ giấy và gỗ thừa

can reduce the temperatures by up to 10 degrees centigrade

có thể giảm nhiệt độ trong nhà

in the homes below.

lên tới 10 độ C.

And we can change windows, too.

Và chúng ta có thể thay đổi cửa sổ nữa.

In the European Union,

Ở Liên Minh Châu Âu,

solar control glass is available that provides high daylight transmission,

kính kiểm soát bức xạ đã có ngoài thị trường

có khả năng truyền ánh sáng tốt,

thermal insulation,

cách nhiệt,

transparency

trong suốt

and low reflection.

và tán xạ thấp.

Second, we need to make cooling hyperefficient.

Thứ hai, ta cần cải tiến việc làm mát trở nên siêu hiệu quả.

In the developed world,

Ở các nước tiên tiến,

if you buy a high-end air conditioner today,

nếu mua máy điều hòa cao cấp,

it’s probably 25 to 50 percent more efficient

có thể hiệu quả từ 25 tới 50%

than anything you could have bought 10 years ago.

so với máy điều hòa có từ 10 năm trước.

Now we need every air conditioner for sale everywhere

Máy điều hòa không khí được bán ra

to be at least 50 percent more efficient than the most efficient air conditioner

phải đạt ít nhất trên 50% hiệu suất

so với hầu hết những máy điều hòa

on the market today.

có trên thị trường hiện giờ.

It helps if we think of energy efficiency as our first fuel.

Sẽ giúp ích nếu coi việc sử dụng năng lượng hiệu quả

là nguồn nhiên liệu chính.

That’s not the priority we give it in policy.

Đừng xem đây là ưu tiên mà phải đưa vào chính sách.

We need much more of our economic activity

Cần nhiều hơn nữa các hoạt động kinh tế

to be covered by energy efficiency standards

được áp dụng tiêu chuẩn năng lượng hiệu quả

that are much tougher than today’s.

mà cứng rắn hơn so với hiện giờ.

Radical efficiency is important for heating too.

Tính hiệu quả triệt để

cũng rất quan trọng đối với việc làm nóng.

Heating accounts for most emissions from building,

Tạo nhiệt là nguyên nhân hầu hết

của sự phát thải đến từ những tòa nhà,

but emissions from cooling are the fastest rising.

và đối với việc làm mát cũng đang ra tăng nhanh chóng.

So we need much more synergy between heating and cooling.

Vậy nên chúng ta cần điều phối giữa làm nóng và làm mát.

Remember the alley behind the convenience store?

Mọi người còn nhớ con hẻm đằng sau cửa hàng tiện lợi?

High-efficiency energy pumps will be solutions for both.

Máy bơm năng lượng hiệu suất cao sẽ là giải pháp cho cả hai.

Third,

Thứ ba,

we need our air-conditioning to be hydrofluorocarbon or HFC-free.

chúng ta cần loại bỏ hợp chất hydrofluorocarbon

hay HFC ở máy điều hòa.

In 2016, governments agreed to phase down the production

Năm 2106, các quốc gia đã đồng ý giảm dần việc sản xuất

and the consumption of polluting HFCs,

và tiêu thụ hợp chất gây ô nhiễm HFC,

a refrigerant that accelerates global warming.

một chất làm lạnh khiến nhiệt độ của hành tinh gia tăng.

That agreement, the Kigali Amendment,

Chính là cam kết, Bản Sửa Đổi Kigali,

is now ratified by 125 countries and the European Union,

đã được thông qua bởi 125 quốc gia và Liên Minh Châu Âu

including China,

bao gồm cả Trung Quốc,

the largest producer of air-conditioning.

công xưởng máy điều hòa lớn nhất thế giới.

India,

Ấn Độ,

a growing producer and a big consumer,

một nhà tiêu dùng và là nhà sản xuất lớn,

has agreed to follow suit.

cũng đã đồng ý thông qua.

And while not a party to the agreement --

Hoa Kì vẫn chưa tham gia,

yet --

nhưng --

the United States announced in September 2021

đã thông báo vào tháng 9 năm 2021

a new regulation that would insist

một quy định mới mà nhấn mạnh

that US manufacturers reduce HFCs by 85 percent

rằng các nhà sản xuất trong nước sẽ giảm 85% lượng HFC

in the next 15 years.

trong 15 năm tiếp theo.

Now what’s interesting is that there are existing,

Điều thú vị giờ đây đó là có những công nghệ

emissions-free,

không phát thải,

non-polluting technologies

không gây ô nhiễm

on the market today,

trên thị trường,

ready to go to scale,

sẵn sàng nhân rộng quy mô,

including membrane technologies that can both cool and dehumidify air

bao gồm cả công nghệ màng bọc có thể làm mát và hút ẩm không khí

without using compressors or refrigerants.

mà không cần tới máy nén khí hay chất làm lạnh.

So the Kigali Amendment,

Và Bản Sửa Đổi Kigali,

together with a ban on the exports and imports of illegal HFCs,

đi kèm một lệnh cấm

về xuất và nhập khẩu trái phép hợp chất HFC,

could make a real difference

có thể tạo ra khác biệt thực sự

and grow that market fast.

và gia tăng thị trường.

And fourth, we need cold chains for food, medicines --

Và điều thứ tư,

ta cần chuỗi cung ứng bảo quản thực phẩm, thuốc men --

especially vaccines --

đặc biệt là vắc-xin--

for everyone.

cho mọi người.

Distributing vaccines along a secure cold chain

Phân phối vaccine đi kèm dây chuyền làm lạnh an toàn

to reach the most vulnerable

để tiếp cận người bệnh

is essential.

là điều cần thiết.

Solar, nontoxic vaccine refrigerators,

Tủ lạnh bảo quản vaccine

chạy bằng năng lượng-- mặt trời an toàn

cold boxes and carriers operating on off-grid energy

hộp giữ nhiệt

và các hãng vận tải hoạt động nhờ năng lượng độc lập

are increasingly on order.

dần trở thành nhu cầu cần thiết.

And mobile cold storage units that run on solar convert energy into ice.

Và những kho lạnh làm đá di động chạy bằng năng lượng mặt trời.

And so when the sun goes down,

Khi mặt trời lặn,

that ice can be used to keep temperatures steady and cool.

đá được dùng để giữ nhiệt độ và làm mát.

And using Bluetooth technology,

Hay việc sử dụng công nghệ Bluetooth,

even in areas where there is no energy access,

kể cả những khu vực không có điện,

we can monitor all the way along the cold chain to guarantee safety.

chúng ta có thể giám sát

chuỗi cung ứng lạnh để đảm bảo an toàn.

And using drones,

Sử dụng máy bay tự động,

we can shorten the cold chain.

sẽ giúp rút ngắn khoảng cách làm mát.

Today, change is often portrayed as expensive or scary,

Ngày nay, sự thay đổi thường thấy ở giá cả hay cảm giác sợ hãi,

but you can see that there’s nothing scary

nhưng bạn thấy đấy chẳng có gì đáng sợ

about living in a community designed for cool,

khi sống trong một cộng đồng được thiết kế để làm mát,

where affordable,

khi mà giá cả phải chăng,

efficient,

tính năng hiệu quả,

nontoxic air-conditioning and refrigerators run on clean energy,

là những gì được mô tả về máy điều hòa và tủ lạnh nhờ nguồn điện sạch,

đến từ nguồn điện lưới hay nguồn độc lập,

on and off the grid,

and in a community where farmers get more income

một cộng đồng nơi người nông dân có thể kiếm thêm thu nhập

because more of their produce gets to market

từ nông sản bán ra trên thị trường

and everyone rests easier

và mọi người yên tâm hơn

knowing that their vaccines are safely stored in the clinic --

khi biết rằng vắc-xin được cất giữ an toàn trong phòng khám --

a clinic which, with a different roof

một phòng khám nơi mà, có mái ngói

and different glass in the windows,

và cửa sổ kính rất khác biệt,

is safer for the nurse to work in.

an toàn để y - bác sĩ làm việc bên trong.

What is scary is that we are not having enough conversations

Điều đáng sợ đó là chúng ta thiếu đi sự bàn bạc

in enough places

về các địa điểm

and driving enough investments

và dàn xếp đủ sự đầu tư

into affordable, nonpolluting, efficient solutions for cooling

vào những giải pháp làm mát hợp lý, không gây ô nhiễm và hiệu quả

for everyone on this warming planet.

cho mọi người trên hành tinh đang nóng lên này.

Scientists are seeing that animals,

Các nhà khoa học thấy rằng các loài động vật,

especially birds,

đặc biệt là các loài chim,

are beginning to shape-shift to adapt to climate change.

biến hóa để thích nghi với thay đổi khí hậu.

As their environments get hotter --

Khi ở môi trường nóng hơn --

so their ears are growing

tai và mỏ của chúng to dần

and their beaks are growing to help them cool down.

để giúp chúng hạ nhiệt.

Now our species is not shapeshifting yet,

Giờ đây con người vẫn chưa biến hóa,

nor do I think bigger ears will help.

tôi không nghĩ rằng tai lớn hơn sẽ có ích.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But we can shape-shift our cities and our towns,

Nhưng chúng ta có thể thay đổi các thành phố, thị trấn,

and we can change the way that we cool ourselves down

thay đổi cách chúng ta làm mát,

and we can change the way that we keep our medicines and food safe.

cách chúng ta giữ thuốc men và thực phẩm an toàn.

Thank you.

Cám ơn mọi người.

(Applause and cheers)

(Vỗ tay và cổ vũ)

(Applause)

(Vỗ tay)