How Sci-Fi Informs Our Climate Future — and What to Do Next | Zainab Usman | TED

Translator: Yen Thy Phung Reviewer: Thái Hưng Trần

We don't have to look far

Chúng ta không cần phải nhìn xa

to see how humanity's fight against climate change might play out.

để xem cuộc chiến của nhân loại chống biến đổi khí hậu có thể diễn ra như thế nào.

Science fiction authors from around the world,

Các tác giả khoa học viễn tưởng từ khắp nơi trên thế giới,

writing from different traditions,

viết từ các truyền thống khác nhau

coalesce on one point.

hợp nhất về một điểm.

A divided world, unable to fight the common threat.

Một thế giới bị chia rẽ, không thể chống lại mối đe dọa chung.

In Cixin Liu's "The Three-Body Problem" trilogy,

Trong bộ ba “The Three-Body Pro blem” của Cixin Liu,

the threat of aliens from a dying planet invading to conquer Earth

mối đe dọa của người ngoài hành tinh từ

một hành tinh sắp chết xâm lược để chiếm đóng Trái đất

does not bring humanity together.

không mang nhân loại lại với nhau.

Instead, a potent combination of fear,

Thay vào đó, sự kết hợp mạnh mẽ giữa nỗi sợ hãi,

jingoism and competition for scarce resources among countries

chủ nghĩa chiến và cạnh tranh giành nguồn tài nguyên khan hiếm giữa các quốc gia

fractures the world into competing geoeconomic blocs

đã chia cắt thế giới thành các khối địa kinh tế cạnh tranh

centered around three powers:

tập trung xung quanh ba cường quốc: Hoa Kỳ, Trung Quốc và Châu Âu.

the United States, China and Europe.

And none of these blocs succeed in staving off the alien invasion

Và không có khối nào trong số này thành công trong việc

ngăn chặn cuộc xâm lược của người ngoài hành tinh

with, as you can imagine, disastrous consequences

như bạn có thể tưởng tượng, những hậu quả thảm khốc

for the survival of humanity.

cho sự tồn tại của nhân loại.

Sorry for the spoilers about the books.

Xin lỗi vì những tiết lộ về những cuốn sách.

(Laughter)

(Tiếng cười)

In George Orwell's "1984,"

Trong cuốn “1984”của George Orwell, ba siêu quốc gia trên thế giới --

the world’s three superstates --

Châu Đại Dương, Âu-Á và Đông Á --

Oceania, Eurasia and East Asia --

fight each other in perpetuity in a disputed area

chiến đấu với nhau mãi mãi trong một khu vực tranh chấp

located mostly around parts of Africa and the Middle East,

nằm chủ yếu xung quanh khu vực châu Phi và Trung Đông,

where “the rest” reside.

nơi “phần còn lại” cư trú.

The realm of fiction is years ahead in anticipating important global currents.

Cõi hư cấu đi trước nhiều năm trong việc dự đoán các trào lưu toàn cầu quan trọng.

The International Monetary Fund’s “World Economic Outlook”

“Triển vọng kinh tế thế giới” của Quỹ Tiền tệ Quốc tế

describes an ongoing fragmentation of our global economy around four blocs:

mô tả sự phân mảnh liên tục của nền kinh tế toàn cầu chia thành bốn khối:

The United States, China,

Hoa Kỳ, Trung Quốc, Liên minh châu Âu và phần còn lại.

the European Union and the rest.

This geoeconomic fragmentation

Sự phân mảnh địa kinh tế này

may seriously hinder our ability to fight climate change

có thể cản trở nghiêm trọng khả năng chống lại biến đổi khí hậu của chúng ta

by affecting the collective will to fight it.

bằng cách ảnh hưởng đến ý chí chung để chống lại nó.

Because no individual, no group

Bởi vì không có cá nhân, không nhóm nào và chắc chắn không có quốc gia nào

and certainly no nation state

is self-sufficient in all of the resources,

tự cung tự cấp tất cả các nguồn lực, tài chính và nhân lực cần thiết

the finances and the manpower needed to reduce the rapid warming of our planet.

để giảm sự nóng lên nhanh chóng của hành tinh chúng ta.

We need collective action to invent and deploy at scale

Chúng ta cần hành động tập thể để phát minh và triển khai trên quy mô lớn

the technology solutions needed to reduce greenhouse gases

các giải pháp công nghệ cần thiết để giảm khí nhà kính

in wealthy, high-emitting countries

ở các nước giàu có, phát thải cao

and to build systems in poorer, low-emitting countries

và xây dựng các hệ thống ở các nước nghèo hơn, phát thải thấp

to help them adapt to changing weather patterns.

để giúp họ thích nghi với các kiểu thời tiết thay đổi.

This is a three-part problem.

Đây là một vấn đề ba phần.

Let us starts with the technoeconomic spheres of innovation.

Chúng ta hãy bắt đầu với các lĩnh vực kinh tế công nghệ của đổi mới.

Được rồi, phải thú nhận là, điều đó cũng là thử thách đối với tôi.

OK, I have to confess, even that is a mouthful for me.

So let's rephrase this a bit.

Vì vậy, hãy diễn đạt lại điều này một chút.

Where in the world is innovation around low-carbon technologies happening?

Ở đâu trên thế giới đang diễn ra sáng tạo xung quanh các công nghệ thấp carbon?

To slow down the speed of global warming,

Để làm chậm tốc độ nóng lên toàn cầu,

we need to deploy clean technology solutions

chúng ta cần triển khai các giải pháp công nghệ sạch

around battery storage, renewable energy generation, etc.,

xung quanh việc lưu trữ pin, sản xuất năng lượng tái tạo, v.v.,

at scale in all reaches of the world.

trên quy mô lớn ở mọi nơi trên thế giới.

But the innovation around these crucial low-carbon technologies

Nhưng sự đổi mới xung quanh các công nghệ

is happening in only a handful of countries.

carbon thấp quan trọng này chỉ xảy ra ở một số ít quốc gia.

The world's largest science and technology clusters,

Các cụm khoa học và công nghệ lớn nhất thế giới,

with the highest density of inventors and scientific authors,

với mật độ nhà phát minh và tác giả khoa học cao nhất,

are concentrated in just three regions:

chỉ tập trung ở ba khu vực:

North America, Europe and Asia.

Bắc Mỹ, Châu Âu và Châu Á.

There is a danger here that the innovation and diffusion

Ở đây có nguy cơ rằng sự sáng tạo và lan truyền

of these crucial low-carbon technologies

của các công nghệ thấp carbon quan trọng này

will only happen among an exclusive group of allies,

sẽ chỉ xảy ra giữa một nhóm đồng minh độc quyền,

trong khi loại trừ những người không phải là đồng minh,

while excluding non-allies, especially the poorer countries.

đặc biệt là các nước nghèo hơn.

We are already seeing a trend

Chúng ta đã thấy một xu hướng rằng

of global public energy research and development budgets

ngân sách nghiên cứu và phát triển năng lượng công cộng toàn cầu

concentrated within these technoeconomic spheres of innovation:

tập trung trong các lĩnh vực đổi mới kinh tế công nghệ này:

China, Europe and the United States.

Trung Quốc, Châu Âu và Hoa Kỳ.

A second part of the problem

Phần thứ hai của vấn đề

is that we need to prioritize consumer gains and welfare.

là chúng ta cần ưu tiên lợi ích và phúc lợi của người tiêu dùng.

The commercialization of climate mitigation

Việc thương mại hóa các công nghệ giảm thiểu

and adaptation technologies

và thích ứng với khí hậu

is essential for their global equitable deployment at scale.

là điều cần thiết cho việc triển khai công bằng toàn cầu trên quy mô lớn của chúng.

The mass production of clean energy hardware,

Việc sản xuất hàng loạt phần cứng năng lượng sạch, xe

electric vehicles,

điện, vật liệu xây dựng

sustainable building materials and so on

bền vững, v.v.

will encourage their widespread use.

sẽ khuyến khích việc sử dụng rộng rãi chúng.

Access to large export markets will result in higher quality products

Tiếp cận các thị trường xuất khẩu lớn sẽ dẫn đến các sản phẩm chất lượng cao hơn

and the creation of green jobs at home.

và tạo ra việc làm xanh trong nước.

Competition among producer firms will help push down prices for consumers

Cạnh tranh giữa các công ty sản xuất sẽ giúp giảm giá cho người tiêu dùng

and help raise living standards across the board,

và giúp nâng cao mức sống trên toàn thế giới,

including in poorer countries.

kể cả ở các nước nghèo hơn.

But if strict barriers to entry are placed on firms from rival geoeconomic blocs,

Nhưng nếu các rào cản nghiêm ngặt được đặt

đối với các công ty từ các khối kinh tế đối thủ,

there will be a cost to this lack of competition

có cái giá cho sự thiếu cạnh tranh

that is borne by ordinary people.

mà người dân bình thường phải gánh chịu.

Inefficiencies in the mass production of green technologies

Sự thiếu hiệu quả trong việc sản xuất hàng loạt các công nghệ

by firms with monopoly power in small but captive markets

xanh của các công ty có quyền lực độc quyền ở các thị trường nhỏ nhưng nắm giữ

will neither reduce greenhouse gases, nor improve people's quality of life.

sẽ không làm giảm khí nhà kính, cũng không cải thiện chất lượng cuộc sống người dân.

Imagine having to choose between maybe two or even one brand

Hãy tưởng tượng bạn phải lựa chọn giữa hai hoặc thậm chí một thương hiệu

of highly overpriced electric vehicles or solar panels,

xe điện hoặc tấm pin mặt trời có giá quá cao,

when restrictions are placed

khi các hạn chế được đặt

on the imports of dozens of more affordable options

ra đối với việc nhập khẩu hàng chục lựa chọn giá cả phải chăng hơn

from companies from around the world.

từ các công ty từ khắp nơi trên thế giới.

This is the case currently with cell phones in some countries,

Đây là trường hợp hiện tại với điện thoại di động ở một số quốc gia,

where consumers are restricted to just two highly overpriced brands,

nơi người tiêu dùng chỉ bị giới hạn ở hai thương hiệu có giá quá cao,

or maybe even one.

hoặc thậm chí có thể là một.

A third issue is that we need global standards

Vấn đề thứ ba là chúng ta cần các tiêu chuẩn toàn cầu

to govern the sourcing of strategic materials.

để điều chỉnh việc tìm nguồn cung nguyên liệu chiến lược.

Strategic minerals, such as cobalt, copper,

Các khoáng sản chiến lược, chẳng hạn như coban, đồng,

nickel and lithium

niken và lithium

are essential components for the manufacturing of solar panels

là những thành phần thiết yếu để sản xuất các tấm pin mặt trời

that we all love,

mà tất cả chúng ta đều yêu thích,

xe điện,

electric vehicles,

wind turbines

tuabin gió

and other such clean energy, clean mobility hardware.

và các loại năng lượng sạch khác, phần cứng di động sạch.

These resources are nonrenewable.

Những nguồn tài nguyên này không thể tái tạo.

They are in finite supply and they are in high demand.

Chúng có nguồn cung hữu hạn và chúng có nhu cầu cao.

By 2040, for instance, the demand for lithium is projected to grow 40-fold.

Ví dụ, đến năm 2040, nhu cầu về lithium dự kiến sẽ tăng gấp 40 lần.

For graphite, 25-fold.

Đối với than chì, 25 lần.

And for copper 21-fold.

Và đối với đồng 21 lần.

These minerals are often found in poorer countries,

Những khoáng sản này thường được tìm thấy ở các nước nghèo hơn,

such as the Democratic Republic of Congo in Africa,

chẳng hạn như Cộng hòa Dân chủ Congo ở Châu Phi,

Indonesia, Myanmar and the Philippines in Asia,

Indonesia, Myanmar và Philippines ở châu Á,

and in fragile ecosystems such as our ocean floors.

và trong các hệ sinh thái mong manh như đáy đại dương của chúng ta.

In a world of fiercely competing geoeconomic blocs,

Trong thế giới của các khối địa kinh tế cạnh tranh gay gắt, cuộc đua để tiếp cận

how will the race to access these scarce strategic minerals play out?

các khoáng sản chiến lược khan hiếm này sẽ diễn ra như thế nào?

Hãy suy nghĩ về điều này trong một giây.

Think about this for a second.

The race to access strategic minerals from our ocean floors,

Cuộc đua tiếp cận khoáng sản chiến lược từ đáy đại dương của chúng ta,

destroying precious animal and plant species.

phá hủy các loài động vật và thực vật quý giá.

Or a new space race to strip the moon of strategic minerals.

Hoặc một cuộc đua vũ trụ mới để lấy các khoáng sản chiến lược từ mặt trăng.

I wish all of this was far-fetched, but it really is not.

Tôi ước tất cả những điều này là xa vời, nhưng thực sự không phải vậy.

In fact, the history of the Democratic Republic of Congo

Trên thực tế, lịch sử của Cộng hòa Dân chủ Congo

is a cautionary tale of what a zero-sum race without guardrails

là một câu chuyện cảnh báo về một cuộc đua không có rào cản

to access precious human and natural resources could do.

để tiếp cận nguồn nhân lực và tài nguyên thiên nhiên quý giá có thể làm được.

It was a competition among European empires

Đó là một cuộc cạnh tranh giữa các đế chế châu Âu

that drove the transatlantic slave trade between the 16th and the 19th centuries

đã thúc đẩy việc buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 19

that depopulated vast swaths of the Congo.

đã làm trống vùng rộng lớn của Congo.

The Shinkolobwe mine in the Congo was a source of two thirds of the uranium

Mỏ Shinkolobwe ở Congo là nguồn cung cấp 2/3 lượng uranium

used in the atomic bomb

được sử dụng trong bom nguyên tử

that the United States dropped on Hiroshima in 1945,

mà Hoa Kỳ thả xuống Hiroshima vào năm 1945,

during World War II.

trong Thế chiến II.

Today, the Congo is a source of cobalt

Ngày nay, Congo là nguồn cung cấp coban đến các nhà máy lọc dầu ở Trung Quốc

that makes its way to refineries in China

for the manufacturing of batteries.

để sản xuất pin.

We need global standards to prevent the destruction of our fragile ecosystem,

Chúng ta cần tiêu chuẩn toàn cầu để ngăn sự phá hủy hệ sinh thái mong manh của ta,

such as our ocean floors, the moon and the Democratic Republic of Congo.

chẳng hạn như đáy đại dương, mặt trăng và Cộng hòa Dân chủ Congo.

Now an alternative scenario is actually possible.

Bây giờ một kịch bản thay thế thực sự có thể.

We can reject the dystopian future painted by Liu and Orwell

Chúng ta có thể từ chối tương lai đen tối do Liu và Orwell vẽ ra

if we consciously prioritize collective action

nếu chúng ta ưu tiên một cách có ý thức hành động tập thể

on the key issues that matter.

về các vấn đề quan trọng.

To do that, we need action on three fronts.

Để làm được điều đó, chúng ta cần hành động trên ba mặt trận.

Policymakers are the ones implementing radical protectionist policies

Các nhà hoạch định chính sách là những người thực thi các chính sách bảo hộ cực

to meet short-term political imperatives.

để đáp ứng các yêu cầu chính trị ngắn hạn.

They need to think carefully about the long-term consequences

Họ cần suy nghĩ cẩn thận về những hậu quả lâu dài

for their people, their economies

đối với người dân, nền kinh tế

and their societies that will persist long after their political tenures.

và xã hội của họ sẽ tồn tại lâu sau nhiệm kỳ chính trị của họ.

Business leaders must consider

Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp phải xem xét

whether atomized and insular markets are their preferred future.

liệu thị trường nguyên tử hóa và độc lập có phải là

tương lai ưa thích của họ hay không.

And finally, for us scholars, intellectuals and activists,

Và cuối cùng, đối với các học giả, trí thức và nhà hoạt động,

we must identify and defend the values that matter most to us.

ta phải xác định và bảo vệ các giá trị quan trọng nhất đối với ta.

We must advance continued improvements in human well-being,

Ta phải thúc đẩy những cải thiện liên tục về hạnh phúc con người,

sự thịnh vượng chung cho tất cả mọi người trên thế giới, cân bằng

shared prosperity for everyone around the world,

ecological balance and mutual coexistence.

sinh thái và cùng tồn tại lẫn nhau.

Thank you.

Cảm ơn bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)