Jota Samper: The informal settlements reshaping the world | TED

Transcriber:

Translator: Quyen Phan Reviewer: Thái Hưng Trần

Vào năm sáu tuổi,

lúc còn lớn lên tại Medellín, Colombia,

tôi đã đưa ra một quyết định có tầm ảnh hưởng nhất với đời mình.

When I was six years old,

Tôi đã xin mẹ chuyển đến

growing up in Medellín, Colombia,

ngôi trường mà bà đang dạy.

I made one of the most impactful decisions of my life.

Ngạc nhiên thay, bà ấy đã đồng ý.

I asked my mother to change my school,

Như vậy tôi đã chuyển từ trường Công giáo tư thục sang chảnh sang trường công lập,

to the school where she was teaching.

To my surprise, she said yes.

nơi mà 99% học sinh đang phải sống trong một gia cảnh cực kỳ nghèo đói.

So I switched from a rich, private Catholic school to a public school

Bữa ăn duy nhất mà những người bạn đó ăn trong ngày

where 99 percent of the students live in a condition of extreme poverty.

chính là thức ăn mà trường phân phát.

Tôi và bạn bè tuy nhà gần nhau, nhưng lại cực kỳ xa cách.

The only meal some of my friends ate a day

Tôi sống tại nơi có bảo tàng, thư viện, công viên,

was the one that was given in school.

My friends and I lived close to each other, but worlds apart.

còn họ sống trong một khu vực

thiếu thốn cả những nhu yếu phẩm cơ bản,

I lived in a neighborhood with a museum, a library, parks,

như là nước uống và điện.

Quan trọng hơn cả, họ sống tại nơi bị bao quanh bởi nhiều nguy hiểm,

and they lived in a neighborhood

with the lack of the most basic necessities,

từ súng đạn đến lở đất.

such as potable water or electricity.

Sự đau khổ của họ không phải duy nhất.

More importantly, they lived in a place surrounded by danger,

Tại các khu định cư không chính thức ở Medellín,

from guns to landslides.

hàng ngàn gia đình đang phải hứng chịu những vấn đề như nhau

Their suffering was not unique.

[hệt như] các bạn của tôi và gia đình họ,

Up in the mountains, in Medellín informal settlements,

đang lo sợ rằng cảnh sát hoặc những cơn mưa

thousands of families were having the same problems

sẽ lấy mất nhà của họ.

[as] my friends and their families,

Tôi đã học được rất nhiều điều từ những người bạn,

fearing that the police or the rains would take their homes away.

nhưng thứ khiến tôi kinh ngạc nhất là sự kiên cường và lạc quan của họ

khi đối mặt với khó khăn.

I learned so much from my friends,

but what continued to surprise me the most is their resilience and optimism

Lớn lên cùng những người tôi quan tâm

là điều dẫn dắt tôi đến với câu chuyện về sự định cư không chính thức.

in the face of adversity.

Tôi đang giảng dạy tại Đại học Colorado Boulder

Growing up with people that I care [about]

is what had led me to the story of informal settlements.

trong chương trình thiết kế môi trường.

Tôi nghiên cứu về những sự định cư không chính thức

bởi vì ngay cả khi ta hầu như không biết sự có mặt của họ,

I teach now at the University of Colorado, Boulder,

in the program of environmental design.

họ đại diện cho một trong những thách thức lớn nhất của nhân loại.

I study informal settlements

Và họ cung cấp thông tin cực kỳ chi tiết về việc các thành phố

because even if they are invisible to most of us,

phát triển và đổi mới.

they represent one of humanity's biggest challenges.

Có ba điều quan trọng

And yet they provide great insight in how cities develop and innovate.

mà tôi đã được học từ khu định cư không chính thức,

và hôm nay, tôi muốn chia sẻ với các bạn.

There are three crucial things

Đầu tiên, các khu định cư không chính thức là một hình thức phổ biến

that I have learned about informal settlements

của việc xây dựng thành phố.

that I want to share with you today.

Thứ hai,

The first one is that informal settlements are a widespread form of city making.

bằng cách giúp cư dân trong khu định cư không chính thức

được nhiều người biết đến,

ta sẽ cứu rỗi cuộc sống của họ.

The second one

is that by making visible populations in informal settlements,

Thứ ba, nếu chú ý hơn

vào sự sáng tạo của người dân nơi đây,

we can save their lives.

chúng ta có thể nhận biết được những cải tiến sẽ giúp cứu lấy hành tinh.

The third one is that we pay more attention

to the creativity of people who live in these places,

Các khu định cư không chính thức có thể được mô tả đại khái

we could be aware of innovations that can save the planet.

như là các khu dân cư tự phát không theo những quy định của thành phố

trong điều kiện cực kỳ nghèo khổ.

Informal settlements can be broadly described

as self-built neighborhoods outside of city regulations

Ngày nay,

có hơn một tỉ người đang sống ở những nơi như vậy

in conditions of extreme poverty.

trên khắp thế giới.

Nowadays,

Đến năm 2050,

more than a billion people live in informal settlements

một phần ba dân số trên hành tinh

sẽ sống trong những khu này,

all around the world.

không có nước uống hay hệ thống vệ sinh

By the year 2050,

one in three people on the planet

trong một điều kiện cực kỳ nghèo đói.

will live in one of these places

Điều đó khiến cho các khu định cư không chính thức,

without potable water, adequate sanitation

hay còn gọi là khu ổ chuột,

and in condition of extreme poverty.

trở thành loại hình phổ biến nhất của việc đô thị hoá trên hành tinh.

This makes informal settlements, what some call the slums,

Nghịch lý của những nơi này là chúng rộng lớn và phổ biến.

the most common form of urbanization of the planet.

Tuy nhiên, người dân và chỗ họ ở

lại vô cùng bé nhỏ đến mức vô hình.

The paradox of informal settlements is that they are vast and common.

Có nhiều điều ta chưa biết về những nơi này

However, the people and the places in which they live

và sự phớt lờ đó đã tạo ra rào cản trong việc phát triển

are the most invisible.

các công cụ giúp người dân.

There is much that we don't know about these places

Bước đầu tiên để người dân ở đây được biết đến

and that ignorance creates barriers to develop tools to help them.

chính là việc ghi chép lại các điều kiện nơi họ sống.

Tuy nhiên, nhiều quốc gia có các khu định cư không chính thức

A first step to make visible these populations

lại không có kế sách lập bản đồ cho các quần thể này.

is to record the conditions in which they live.

However, many countries where the informal settlements are

Và các quốc gia có kế sách

đôi khi có những hạn chế pháp lý cản trở các tổ chức nhà nước

do not have the resources to map these populations.

trong việc hỗ trợ công việc liên quan đến các khu này.

And the countries who have the resources

sometimes have legal restrictions that impede the state organizations

Những ẩn số này tạo ra sự vô nghĩa trong việc thấu hiểu sự bình dân

to support the work on informal settlements.

và lan truyền những quan niệm sai lệch

về những cơ hội và thách thức thật sự đối với các khu vực này.

These unknowns create vacuums to understand informality

and support the dissemination of misconceptions

Khi bắt đầu tìm hiểu kĩ hơn về các khu định cư không chính thức,

about the real challenges and opportunities of informality.

tôi đã nhận ra sự ít ỏi của các dữ liệu hiện có.

Hầu như sự hiểu biết của ta về tính không chính thức

As I started to learn more about the informal settlements,

đến từ những nguồn khác nhau và không đáng tin.

I realized the scarcity of data available.

Không hề có một cơ sở dữ liệu duy nhất

Most of our understanding about informality

chứa toàn bộ thông tin về khu định cư không chính thức

comes from separate and unreliable sources.

trên toàn thế giới.

There is not a single database

Để cố gắng giải câu đố này,

tôi hợp tác cùng hàng trăm cộng tác viên tại tổ chức Atlas of Informality.

that contains all the informal settlements in the world.

Atlas là một sự cố gắng đầy sáng tạo để giúp người dân nơi đây được biết đến

To try to aid in such a puzzle,

I created alongside hundreds of collaborators the Atlas of Informality.

trong một nỗ lực để thấu hiểu quá trình độc đáo

The Atlas is a creative attempt to visualize these invisible populations

khi xây dựng khu thành thị.

Một câu đố quan trọng mà chúng tôi muốn giải ở đây

in an effort to understand the unique process

of informal city making.

là những nơi này phát triển như thế nào qua thời gian.

Điều này thật hệ trọng

A crucial question that we wanted to resolve here

vì không chỉ để hiểu rõ quá khứ,

was how these places evolve over time.

quan trọng hơn hết, là tương lai của các khu định cư chính thức

This was important

và tương lai của các thành phố trên thế giới.

not only to understand the past,

but more importantly, the future of informal settlements

Chúng tôi, tại Chương trình Thiết kế Môi trường,

and the future of all world cities.

đã tạo ra một giao thức với phần mềm truy cập mở,

các công cụ viễn thám và bản đồ trực tiếp

We at Environmental Design Program

để xác định và đưa sự thay đổi của các khu định cư không chính thức

created a protocol with open-access software,

vào bản đồ

trong 15 năm qua trên toàn thế giới.

remote sensing tools and direct mapping

to identify and map the change of informal settlements

Mấu chốt là việc phát triển công cụ đơn giản, dễ sử dụng

over the last 15 years all over the world.

và cho phép chúng tôi khám phá khắp hành tinh.

The key was to develop a tool that was simple to use

Một công cụ cho phép so sánh những nơi này ở cùng cấp độ.

Hiện tại, khi đã đưa hơn 400 khu định cư không chính thức vào bản đồ

and that allows us to reach most of the planet.

trên toàn thế giới,

A tool that allows to compare these places at the same level.

chúng tôi nhận ra cách những khu này thay đổi và mở rộng

We have now mapped more than 400 informal settlements all over the world,

là kết quả của việc gia nhập dân số.

Chúng tôi đã khám phá ra những điều hằng mong đợi.

and we have realized how each one of them is changing and expanding

Các khu vực đang mở rộng với tỉ lệ khác nhau.

as a result of the arriving populations.

Các khu định cư không chính thức ở Nam Mỹ và châu Phi

We discovered things expected.

đang mở rộng nhanh hơn châu Á.

Regions are expanding at different rates.

Quan trọng hơn,

Informal settlements in Latin America and Africa are expanding more rapidly

chúng tôi phát hiện ra rằng toàn bộ khu vực mẫu

tiếp tục mở rộng với tỉ lệ 9,85 phần trăm.

than those in Asia.

More importantly,

we discovered that the entire sample

Nhưng con số khó hiểu này có ý nghĩa gì?

continues expanding at a rate of 9.85 percent.

Có nghĩa là mỗi năm,

2300 ki-lô-mét vuông thuộc khu định cư không chính thức

But what [does] this obscure number mean?

ngày càng mở rộng diện tích từ những nơi đang tồn tại.

It means that every year

Sự mở rộng này có nghĩa là mỗi năm,

2,300 square kilometers of informal settlements

are created out of the expansion of existing ones.

tại các khu định cư không chính thức, khu ổ chuột,

các thành phố lớn trong số các thành phố lớn nhất trên hành tinh,

This expansion means that every year,

at the informal settlement, a slum,

như là Moscow,

Houston hay Tokyo,

a city larger that some of the largest cities on the planet,

được tạo ra từ việc mở rộng trên các khu định cư đang tồn tại.

such as Moscow,

Khi những nơi này tiếp tục phát triển trong âm thầm,

Houston or Tokyo,

chúng ta sẽ không hề biết điều gì xảy ra với sự nổi lên của các thành phố mỗi ngày.

is created out of the expansion of existing settlements.

As these places continue to grow in darkness,

Đó là lý do tôi cống hiến cả cuộc đời

we are blinded to what happens in the cities emerging every day.

để cùng hợp tác với cộng đồng những người đang sống

trong các khu định cư không chính thức.

This is why I have dedicated my life

Không chỉ là cố gắng cải thiện điều kiện sống của họ,

to the co-production with communities that live in informal settlements.

mà còn học hỏi từ họ

về quy trình độc đáo khi xây dựng thành phố không chính thức.

Not only to try to improve their conditions of living,

Làm việc cùng những gia đình và các thành viên trong cộng đồng qua 10 năm,

but to learn from them

about the unique process of informal city making.

tôi học được rằng

để giải quyết vấn đề khó khăn nhất của các khu này

Working with families and community members over the last 10 years,

thì chúng tôi cần những chiến lược tiên tiến.

I have learned that to solve

Và nguồn gốc của sự đổi mới đó

the informal settlements most challenging problems

có trong những kiến thức của các thành viên thuộc cộng đồng này.

new cutting-edge strategies are needed.

Tôi học được rằng, mỗi vấn đề

And that the source of that innovation

đều cần giải pháp dựa vào cộng đồng và được khởi xướng

resides already within the knowledge of these communities.

bởi những người sống ở đây.

Ví dụ,

I have learned that for each problem

chúng tôi học được nhiều điều thú vị từ các cộng đồng như Carpinelo

there is a community-based solution spearheaded by the people living there.

hay Manantiales de Paz tại Colombia,

những người đã tự tổ chức để xây dựng việc cải thiện cơ sở hạ tầng.

For example,

we learn fascinating things from communities like Carpinelo

Họ gọi những điều này là “combites”.

or Manantiales de Paz in Colombia,

Những cải tiến về cơ sở hạ tầng này sẽ đi từ việc tạo ra các hệ thống nước

who organized themselves to build infrastructure improvements.

đến ruộng bậc thang, đến những con đường.

They call these “combites”.

These infrastructure improvements go from the creation of water systems

Ở cấp độ gia đình, chúng tôi tìm thấy các thể chế tài chính tuyệt vời.

Như việc họ thuê phòng để chi trả cho việc mở rộng nhà

to stairways, to roads.

hoặc thành lập các doanh nghiệp siêu nhỏ phù hợp với người dân xung quanh.

At the family level, we find incredible financing mechanisms.

Like they're renting of rooms to pay for home expansions

Một trong những mục tiêu hiện tại của tôi

or the creation of micro businesses tailored to the surrounding populations.

là sự cạnh tranh của các chiến lược đó ở quy mô lớn hơn.

Các giải pháp sáng tạo không theo quy định theo một quy trình gián đoạn

One of my goals now

is the emulation of those strategies at larger scales.

sẽ phá vỡ những suy nghĩ cổ hũ của ta về các thành phố.

Creative informal solutions follow a disruptive process

Các nhà quy hoạch, quan chức thành phố và kiến ​​trúc sư thường hoạt động

that breaks away with traditional ways in which we think about cities.

ở các thành phố

theo những cách tương tự như việc thành lập vào đầu thế kỉ 20.

Planners, city officials and architects tend to operate in cities

Điều cưỡng ép họ và chúng tôi

in similar ways as those set up at the beginning of the 20th century.

là việc xem các khu định cư không chính thức như một căn bệnh,

một thảm hoạ,

What forced them and us

một điều gì đó cần được nhổ tận gốc.

to think about the informal settlements as a pathology,

Cách thức lỗi thời khi nhìn vào các khu ổ chuột này

as a disease,

as something that needs to be eradicated.

là việc buộc sử dụng các chiến lược lạc hậu.

Do đó, việc xoá bỏ các khu ổ chuột đã khiến hàng triệu người mất nhà cửa

This old-fashioned way of looking at slums

forces the use of obsolete strategies.

và những nơi khác xem khu này như là một vấn đề.

As a result, slum eradication programs have left millions homeless

Ngược lại,

kế sách cho người dân định cư không chính thức

and have only displayed the problem to other places.

là việc tìm kiếm những cách thức sáng tạo để giải quyết các vấn đề tương tự.

In unbelievable contrast,

the resources of informal dwellers for these populations

Các giải pháp của họ sẽ ít gây hại đến môi trường

và ít dựa vào những sự cải tiến cơ sở hạ tầng.

to find unconventional ways to solve the same problems.

Các giải pháp này có thể liên quan đến cơ thể

Their solutions are less environmentally impactful

như việc tạo ra sự thoả thuận về các khu vực thân thiện cho người đi bộ

and rely less on the need of big infrastructure improvements.

hoặc việc thành lập

These solutions could be as physical

các hệ thống ngân hàng dựa trên cộng đồng mang tính chiến lược.

as the creation of pedestrian-friendly compact neighborhoods,

Những giải pháp này hiệu quả

or as strategic

cho cả các khu định cư không chính thức với ít kế sách

as the setup of community-based banking systems.

và các thành phố đang tìm kiếm những sự phát triển bền vững hơn.

These solutions could work both

for informal settlements with less resources

Làm cho những nơi này được biết đến

không chỉ cần thiết để giúp đỡ các cộng đồng nghèo khó,

and to cities in the search of more sustainable development.

mà còn quan trọng cho những người còn lại.

Making these places visible

Người dân sống trong sự thiếu thốn buộc phải đổi mới

is not only essential to help impoverished communities,

it's also vital for the rest of us.

và tạo ra các sản phẩm đô thị đầy sáng tạo.

These populations living in scarcity are forced to innovate

Cộng đồng dân cư không chính thức luôn phát triển mạnh mẽ,

tìm kiếm những cơ hội mới do nhu cầu,

and create these disruptive urban products.

từ xe taxi bình dân, các phương tiện cá nhân phục vụ mọi người,

Informal communities have always thrived,

finding new opportunities out of necessity,

câu trả lời cho nhu cầu về giá cả hợp lý cho hệ thống phương tiện công cộng,

from unofficial moto-taxis, private vehicles that serve the public,

hoặc như là việc thuê phòng để chi trả tiền mở rộng nhà,

a response for the need for affordable transportation systems,

khiến cho các ngôi nhà trong khu định cư không chính thức

trở thành mô hình đô thị tự bền vững.

or like the renting of rooms to pay for home expansions,

Hãy nghĩ xem quyết định này triệt để như thế nào.

what makes homes in informal settlements a self-sustainable urban model.

Điều đó nghĩa là thay vì nhận khoản vay để trả tiền cho ngôi nhà của bạn,

ngôi nhà ấy trở thành cơ sở kinh doanh trả tiền cho nơi bạn sống.

Think about how radical this idea is.

That instead of getting a loan to pay for your home,

Dĩ nhiên, tôi không muốn lãng mạn hoá những ý tưởng này,

your home is the business that pays for the place that you live in.

vì chúng là kết quả của sự đổi mới, thoát khỏi đói nghèo cùng cực.

Of course, I don't want to romanticize these solutions,

Nhưng điều mà tôi muốn nói là có rất nhiều thứ ta có thể học hỏi.

as they are the result of innovation out of dramatic suffering.

Thực tế, tôi nghĩ là mình đã học được rồi.

But what I want to say is that there is much that we could learn from them.

Tôi muốn nói rằng

ngày nay, một vài sản phẩm đô thị sáng tạo nhất,

In fact, I think there are some that are already learning.

như là ứng dụng xe ôm,

hệt như taxi dưới dạng xe máy,

I argue

that today, some of the most disruptive urban products,

hoặc nền kinh tế chia sẻ nơi ở,

tựa như việc tự tài trợ tài chính cho mô hình đô thị

such as the ride apps,

trong các khu định cư không chính thức

similar to the moto-taxis,

bắt đầu từ nhiều thập kỷ trước

or the home-sharing economy,

trong giới hạn của các khu này.

similar to the self-financing urban model in informal settlements,

Nếu chú ý hơn đến việc giúp cư dân ở đây được biết đến,

started decades ago

in the confines of informal settlements.

ta sẽ không chỉ có cơ hội hỗ trợ cho nỗ lực của hàng tỉ người,

If we pay more attention to visibilizing these invisible populations,

mà còn có thể học hỏi từ họ trong việc thay đổi hành tinh.

we will not only have the opportunity to support the effort of billions,

but we could learn from them how we can change the planet.

Bây giờ, quay lại mấy đứa bạn học của tôi,

các cộng đồng mà tôi hợp tác,

và hàng tỉ người đang sống trong các khu định cư không chính thức,

Now, thinking back about my schoolmates,

có ba điều họ cần ta làm.

the communities which I collaborate with

Điều thứ nhất, chúng ta cần giúp họ được nhiều người biết đến hơn.

and the billions living in informal settlements,

Họ là một phần của thành phố của ta,

there are three things that we all need to do.

họ xứng đáng được biết đến và tôn trọng.

The first one is that we need to make these communities more visible.

Thứ hai, chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến sự sáng tạo

They are part of our cities,

và đổi mới sẽ xảy ra ở những khu này.

they deserve to be respected and accounted.

Các công ty có lợi nhuận hàng tỉ đô la tiếp theo,

Second is that we need to pay more attention to the creativity

giải pháp đô thị bền vững tiếp theo đã được tạo ra

and innovation that happen in these places.

tại một trong những khu định cư không chính thức

The next billion-dollar business,

trên toàn thế giới.

the next urban sustainable solution has already been invented

Và cuối cùng, chúng ta cần áp dụng những gì đã được học vào đây.

in one of the thousands informal settlements around the world.

Vì tương lai của một phần ba dân số trên hành tinh

And finally, we need to apply what we learned there.

và giúp các thành phố được an toàn.

Cảm ơn.

For the future one third of the planet

and for our cities that need to be safe.

Thank you.