John Lewis and Bryan Stevenson: The fight for civil rights and freedom | TED

Transcriber: Joseph Geni Reviewer: Camille Martínez

Çeviri: Burak Yildiz Gözden geçirme: Esra Çakmak

(Müzik)

(Seslendirme) John Lewis: Dostlarım,

ciddi bir toplumsal devrimin içinde olduğumuzu unutmayalım.

(Music)

Özgürlüğümüzü istiyoruz ve bunu şimdi istiyoruz.

(Voice-over) John Lewis: My friends, let us not forget

(Seslendirme) Doğru, adil ya da adaletli olmayan bir şey gördüğünüzde

that we are involved in a serious social revolution.

bir şeyler söylemeli, bir şeyler yapmalısınız.

We want our freedom, and we want it now.

(Seslendirme) JL: Siyahi ya da beyaz olmanız önemli değil,

(Voice-over) JL: When you see something that is not right or fair or just,

biz tek bir halk ve tek bir aileyiz.

(Tezahüratlar)

you have to say something, you have to do something.

(Seslendirme) JL: Bir hayali, bir vizyonu olan bir kişi

(Voice-over) JL: It doesn't matter whether you're Black or white,

bir şeyleri değiştirebilir.

we're one people and one family.

Bryan Stevenson: İnsanlar sizin hakkınızda konuşurken

(Cheers)

(Voice-over) JL: One person with a dream, with a vision,

ne demelerini istersiniz?

can change things.

[TED Legacy Projesi]

Bryan Stevenson: When people talk about you,

[Kongre Üyesi John Lewis, Bryan Stevenson ile söyleşi]

what do you want them to say?

BS: Bu odada sizinle birlikte olmak, bu konuşmayı yapmak

[TED Legacy Project]

[Congressman John Lewis In conversation with Bryan Stevenson]

benim için büyük bir şeref.

Bu fırsatın elimde olması benim için ne anlama geldiğini anlatamam.

BS: Well, this is such a great honor for me to be in this room with you,

Birçoğumuza göre çok kıymetli bir şeyi temsil ediyorsunuz.

to have this conversation.

I can't tell you what it means to me to have this opportunity.

Bunun için, benim gibi insanlara kucak açtığınız

You represent something so precious to so many of us,

ve zor koşulları, önemli durumları yapmanın

mümkün olduğunu düşünmemi sağladığınız için size teşekkür

and I just wanted to start by thanking you for that,

for your willingness to wrap your arms around people like me

ederek başlamak istiyorum.

Amerika’nın Siyah Kuşağı’nda, Alabama’nın kırsal kesiminde büyüme

and to make me think that it's possible to do difficult things,

deneyimlerinizden ve bunun hayatınız ile vizyonunu şekillendiren

important things.

And I just want to start by asking you to talk a little bit

bu ruhu nasıl geliştirdiğinden

biraz bahsetmenizi arzu ederek başlamak istiyorum.

about that experience of growing up in rural Alabama

Yani, ailenizin çiftliğinde pamuk toplamak zorundaydınız.

in the Black Belt of America

and how that cultivated this spirit that shaped your life and your vision.

JL: Küçük bir çocukken yaygara kopardığımda,

I mean, you used to have to pick cotton on your family's farm.

″Neden bu? Neden şu?″ diye yakınırdım.

Annem de ″Evlat, yapabileceğimiz tek şey bu″ derdi.

JL: When I used to fuss as a young child,

″Zor bir iş olduğunu biliyorum ama ne yapacağız?

I would complain, "Why this? Why that?"

Hayatımızı kazanmak zorundayız.″

And my mother would say, "Boy, it's the only thing we can do."

Ama insanların

She said, "I know it's hard work, but what are we going to do?

kızgın güneş altında bu kadar çok çalışmak zorunda

We have to make a living."

kalmayacağı o gün için umut ediyor ve adeta dua ediyordum.

But I was hoping

and almost praying for that day

O da her şeyin daha iyi, insanlar olarak

when people wouldn't have to work so hard in the hot sun.

bizim ve ailem için

çok daha iyi olacağını umuyordu.

She was hoping also that things would be better,

Annem her zaman ileriyi düşünürdü.

much better for us as a people

Erken kalkıp gidebildiğimiz kadar çok pamuk toplayabilseydik

and for my family.

My mother, she was always thinking ahead.

daha fazla para kazanırdık.

If we'd get up early and go and pick as much cotton as we could,

Çünkü pamuğun üzerinde çiy olduğu için

daha ağır olacağını biliyordu.

Böylece tartıldığında

we would get more money,

paranın miktarı artıyordu.

because she knew the cotton would be heavier

BS: Anneniz gerçekten stratejik biri gibi.

'cause the dew would be on it.

JL: Sevgili annem bir gün

So when it was weighed,

Troy şehir merkezinde küçük bir gazeteye rastladı

money would be increased.

BS: Your mother sounds really strategic.

JL: My dear mother,

ve Nashville, Tennessee’de siyahi öğrencilerin gidebileceği

one day, she came across a little newspaper in downtown Troy

bir okul hakkında bir şeyler yazıyordu.

BS: Evden, çiftlikten ayrılacağın,

that said something about a school in Nashville, Tennessee,

fazladan iş gücüne katkıda bulunmayacağın anlamına gelse de

that Black students could attend.

sana bu okula başvurmak için cesaret verdi.

BS: She encouraged you to apply for that,

even though that meant you'd be leaving the house, you'd be leaving the farm,

JL: Yani, ev halkının eğitim almak amacıyla

you would not be contributing that extra labor.

″daha iyisini yapmak″ denileni yapmak için

JL: Well, I was prepared and willing to go

gitmeye hazırdım ve istekliydim.

Ama başlangıçta, Troy Üniversitesine gitmek istiyordum.

to try to do what my folks called "doing better,"

BS: Troy Üniversitesinin ırk ayrımını sonlandırmak istemiştiniz.

to get an education.

JL: Başvurumu ve lise transkriptimi gönderdim.

But in the beginning, I wanted to attend Troy State.

Okuldan tek bir kelime bile işitmedim.

Ben de Dr. King’e bir mektup yazdım.

BS: You wanted to desegregate Troy State.

JL: I submitted my application, my high school transcript.

Anneme, babama, kız ya da erkek kardeşlerime,

öğretmenlerime söylemedim.

I never heard a word from the school.

So I wrote a letter to Dr. King.

Ona yardımına ihtiyacım olduğunu söyledim.

Bana cevap yazdı,

I didn't tell my mother, my father,

gidiş-dönüş Greyhound otobüs bileti gönderdi

any of my sisters or brothers, any of my teachers.

ve Montgomery’ye gelip kendisiyle görüşmem için beni davet etti.

I told him I needed his help.

He wrote me back

Bunu asla ama asla unutamam.

BS: Dr. King’i boykot hareketinden evvel de tanıyordunuz.

and sent me a round trip Greyhound bus ticket

Havari olan ″Pavlus’un Amerikalı Hıristiyanlara

and invited me to come to Montgomery to meet with him.

Mektubu″ adlı vaazını dinlemiştiniz.

And I can never, ever forget it.

BS: You knew about Dr. King even before the boycott.

Rosa Parks’ın tutuklanmasından dört gün sonra

You had heard his sermon

Montgomery’de tüm halka yaptığı konuşma bu.

the Apostle "[Paul's Letter] to American Christians."

Konuşmanın sonunda,

bir gün Montgomery, Alabama’daki

It's the speech he gives to all the people in Montgomery

bir grup insan hakkında bir hikâye

four days after Rosa Parks has been arrested.

anlatacaklarını söylüyor.

At the end of the speech, he says,

Sonra haklarını savunan siyahilerin ve haklarını için

one day, they're going to tell a story

savunmaya kalktıklarında tüm dünyanın değiştiğini söylüyor.

about a group of people

Bu eylem çağrısına anında yanıt verdiniz.

in Montgomery, Alabama.

And then he says, of Black people who stood up for their rights,

JL: Bu mesaj bana gerçekten çekici geldi.

and when they stood up for their rights, the whole world changed.

BS: Evet.

JL: Bir toplumca bir sağ duyu mesajıydı.

And you had an immediate response to that call to action.

BS: Evet.

JL: İşleri daha iyi hâle getirmek için elimden geleni yapmak istedim

JL: That message really appealed to me.

BS: Yeah.

JL: It was sort of a social gospel message.

çünkü doğru, adil ya da hakkaniyetli olmayan bir şey gördüğünüzde

BS: Yeah.

bir şeyler söylemeniz gerekir.

JL: I wanted to do what I could to make things better,

Bir şeyler yapmanız gerekir.

Kemiklerinizde yanan bir ateş gibi

'cause when you see something that is not right or fair or just,

ve susturulamazsınız.

you have to say something.

You have to do something.

BS: Bu doğru.

It's like a fire burning up in your bones,

JL: Annem bana şöyle derdi, ″Oğlum, başını belaya sokma.

and you cannot be silenced.

Sakın başını belaya sokma.

Yaralanabilirsin, ölebilirsin.″

BS: That's right.

JL: My mother would have said to me, "Boy, don't get in trouble.

Dr. King, Rosa Parks, E.D. Nixon

Don't get in trouble.

You can get hurt, you can get killed."

ile o zamanlar hakkında okuduğum

ve daha sonra tanıştığım diğerleri,

Dr. King and Rosa Parks and E.D. Nixon

benim ″tatlı bela″ dediğim, gerekli çabalara bulaşmam için

bana ilham verdiler.

and others that I read about at that time

O zamandan beri başım beladan kurtulmuyor --

and later met,

- oturma eylemleri, Özgürlük Yürüyüşü.

inspired me to get in what I call "good trouble,"

BS: Nashville’e gittiniz

necessary trouble.

ve şiddetsizlik öğrenme çalışmalarına başladınız.

And I've been getting in trouble ever since --

Şiddetsizlik ne zaman dünya görüşünüzün, teolojinizin ve oluşturmak

the sit-ins, the Freedom Ride ...

BS: You went to Nashville

istediğiniz aktivizmin önemli bir parçası hâline geldi?

and began the work of learning nonviolence.

JL: Büyürken papaz olmak istiyordum.

When did nonviolence become an essential part of your worldview

Dr. King’in konuşmalarında söylediklerinin

and the theology and the activism that you wanted to create?

İsa’nın öğretilerine uygun olduğunu hissediyordum.

JL: Growing up, I wanted to be a minister.

I felt that what Dr. King was saying in his speeches

Bu yüzden kabul ettim bu --

BS: Evet. Evet.

was in keeping with the teaching of Jesus.

JS: ... şiddetsizlik fikrini, felsefeyi ve şiddetsizlik disiplini.

So I readily accepted this idea --

Bize her insanın haysiyeti ile değerine

BS: Yeah. Yeah.

JL: ... of nonviolence, the philosophy and the discipline of nonviolence.

saygı duymamız

ve hiç kimseden asla vazgeçmememiz;

We were taught to respect the dignity and the worth

onlara nezaketle, umutla, inançla

ve sevgiyle ulaşmaya çalışmamız öğretildi.

of every human being

and never give up on anyone;

Yani beni dövebilirsiniz, tutuklayıp hapse atabilirsiniz

to try to reach them with kindness,

with hope and faith and love.

ama ben şiddete başvurmayacağım.

Size bir insan olarak saygı duyacağım.

So you may beat me, you may arrest me and throw me in jail,

BS: Merak ediyorum da, size o zulmün bir parçasına

but I'm not going to engage in violence.

katlanma cesaretini veren şey bu muydu?

I'm going to respect you as a human being.

Çünkü pek çok insan şiddetsizlik konusunda konuşuyor.

BS: And I'm wondering whether that is what gave you the courage

Sevgi teolojisi konusunda konuşuyorlar.

Ama Anniston, Alabama’da

to endure some of that brutality.

bir otobüsteyken

Because a lot of people talk about nonviolence.

ya da sizin bulunduğunuz gibi Montgomery, Alabama’da,

They talk about the theology of love.

etrafınız o kalabalıkla ve nefretle çevriliyken, etrafınız şiddet

But when you're on a bus

içeren eylemler gerçekleştirmeye meyilli olduğunu bildiğiniz insanlarla

in Anniston, Alabama,

or in Montgomery, Alabama, as you've been,

çevrili olduğu zaman bu farklı bir dinamiğe sahip.

surrounded by that mob and surrounded by that hate,

JL: Evet. Bunu kabul ediyorum.

surrounded by people who you know are prepared to do violent things,

Dr. King bize sevmeyi öğretti.

Herkesi sevmek ve hiç kimseden

it's a different dynamic.

nefret etmemek benim Hristiyan

JL: Yeah. I accepted that.

inancıma aykırı değil,

Dr. King taught us to love.

zira nefret taşınamayacak kadar ağır bir yüktü.

BS: Ama siz de stratejik davranmışsınız gibi görünüyor.

It's in keeping with my Christian faith

to love everybody

Hepiniz bir yere ne zaman ve nereye gideceğiniz konusunda

and never hate,

because the hate was too heavy a burden to bear.

çok kafa yormuşsunuz.

Sadece ″Burada bir fırsat var, hadi yapalım,″ demediniz.

BS: But it seems like you were strategic, too.

JL: Bir gün yerimizden fırlayıp Selma’ya gideceğimize karar vermedik.

You all thought a lot about when and where to go someplace.

It wasn't just, "Oh, here's an opportunity here, let's just do it.

Her yeri kontrol ettik.

Nerede liderlik, kitlesel bir örgüt kurma

JL: We just didn't jump up one day and decide that we would go to Selma.

olanağı varsa,

We checked places out.

ister öğrenciler olsun,

ister dışarı çıkıp çalışmaya ve örgütlenmeye hazır insanlar olsun.

Wherever there was a possibility of leadership,

of creating a viral organization,

Yaptığımız tam da buydu.

İnsanlar adına kötü olan bir duruma

whether you had students,

people who were prepared to get out and work and organize.

dikkat çekmek konusunda

And that's what we did.

elimizden gelen her şeyi gerçekleştirdik

We did everything that we could

ve sonra insanları örgütleyebildik.

to bring attention

Bu topluluklarda ve bölgelerde

to a situation that was not good for people

dini liderler, öğretmenler, avukatlar ve başkaları da vardı.

and then we could organize people.

There were religious leaders

Eğitim ve şiddetsizliği,

teachers and lawyers and others in these communities and neighborhoods.

felsefeyi bir yaşam biçimi,

There would come a time through the training

bir hayat tarzı olarak kabul etmekle

hazır hâle geldiğiniz

and accepting nonviolence,

bir zaman gelecekti.

the philosophy as a way of living,

BS: Bu son derece stresli durumlara hazırlıklı olmak

as a way of life,

ve şiddetsizlik olan

that you become prepared.

bağlılığını sürdürmek çok sıkı bir eğitimdi

BS: It was a lot of rigorous training

ve insanların buna hazırlıklı olmak için

to be prepared to be in those very stressful situations

ne kadar çok çalıştıklarını takdir ettiklerini sanmıyorum.

and maintain that commitment to nonviolence,

JL: Yani, bu öyle bir şeydi ki, kendimizi adamıştık

and I don't think people appreciate

rol yapmayı, toplumsal dramayı,

how much work went into preparing people for that.

birini dövüyormuş

JL: Well, it was something that we became committed to,

ya da yere seriyormuş gibi davranmayı,

a chance to go through role playing,

birinin yüzünüze duman üflemesini

social drama,

ve sizi çeşitli isimlerle çağırmasını,

pretending that you were beating someone

insanları nasıl disiplinli olacakları

ve yılmayacakları konusunda

or knocking someone down,

someone's blowing smoke in your face

eğitme fırsatını yakaladık.

and calling you all types of names,

Mayıs 1961′deki Özgürlük Yürüyüşü’nde,

training people how to be disciplined

21 yaşındayken,

Washington DC’den ilk kez Özgürlük Yürüyüşü’ne

and not giving up.

On the Freedom Rides in May of 1961,

katılmak için ayrılırken --

hepimiz öleceğiz sanıyordum.

when I was 21 years old,

Aslına bakarsanız,

leaving Washington, DC, for the first time

ölümü gördüğümü sandım; ama Yüce Tanrı’nın

beni burada hayatta tutmasının bir nedeni olduğuna inanıyorum.

to go on the Freedom Ride --

I thought we were going to die.

BS: Bu çok güçlü bir kanıt, sizin fotoğrafınız,

As a matter of fact,

I thought I saw death,

başınızın kanlar içinde olması,

but I believe God Almighty kept me here for a reason.

bunu yeniden gerçekleştirmek için otobüse binme isteğiniz.

BS: It's a powerful, powerful testimony,

the picture of you, and your head is bloodied,

Oturma eylemlerinin ardından sizinle röportaj yaptılar

this willingness to get back on a bus to do it again.

ve bu konudaki konuşma şekliniz bana ilginç geldi,

çok açıktınız.

Bunu sadece Nashville’deki Siyahiler adına yapmaya çalışmadığımızı söylediniz.

And they interviewed you after some of the sit-ins,

and what was interesting to me about the way you talked about it

Bunu herkes için yapmaya çalışıyoruz,

çünkü henüz bunun farkında olmayabilirler,

is you were very clear.

ama bunların yaptıkları doğru değil

You said, we're not just trying to do this for the Black people in Nashville.

ve ben de iddia ettiğim gibi bir Hristiyan olamazdım

ve yaptıkları bu doğru olmayan şeyi aşmaları yönünde

We're trying to do this for everybody,

because they may not realize it yet, but what they're doing is wrong,

insanlara yardım etmeseydim

kendimi iddia ettiğim gibi iyi bir insan olamazdım.

and I wouldn't be the Christian that I claim to be,

Bence insanlar kurtuluş arıyor,

I wouldn't be the good person that I claimed to be,

if I didn't try to help them

inanç geleneğimizde

kurtuluşun gücünü idrak ediyoruz.

get past this wrong thing they're doing.

Bu konuda vaaz veriyoruz

ve itiraf edilmesi gerektiğini,

I think people want redemption.

tövbe edilmesi gerektiğini idrak ediyoruz.

Ancak toplumsal açıdan, bu ülkede bunu pek

Our faith tradition,

we understand the power of redemption.

benimsemiş değiliz.

We preach about it,

Köleliğin bıraktığı izleri, nefret söylemi ve ırk ayrımcılığının

and we understand that there has to be confession,

there has to be repentance.

geçmişini kabul etmek istemedik.

But collectively, as a society, we haven't really embraced that

İnsanlar işin özür faslını geçiştirmek istiyor

in this country.

We haven't really wanted to acknowledge the legacy of slavery

ve hâlâ bu Müttefik bayrakları ve direniş sembollerini görüyorsunuz.

and the history of lynching and segregation.

Bana öyle geliyor ki şu anda acilen yapılması gereken şeylerden biri de

People want to skip over the apology part,

and you still see these Confederate flags and these symbols of resistance.

insanların “Biliyorsunuz, bu yanlıştı

ve bunu kabul etmemeliyiz,” diyecek cesarete sahip olmalarını sağlamak.

It seems to me part of what is so urgent right now

Ama bence fevkalade bir yöntemle bu kurtuluşa

is that we get people to have the courage to say,

"You know, this was wrong, and we have to reject that."

şahit oldunuz.

JL: Birkaç yıl önce,

But you have seen that redemption in ways that I think has been

Güney Carolina’da ″Rock Hill″ adlı

küçük bir kasabada beni

so extraordinary.

JL: A few short years ago,

ve yol arkadaşımı darp eden

one of the members of the Klan

Klan mensuplarından biri

who beat me and beat my seatmate,

bizi bir kan gölü içinde bıraktı.

in a little town

Aradan yıllar geçtikten sonra,

called Rock Hill, South Carolina,

bir Klan mensubu

left us lying in a pool of blood ...

oğluyla birlikte

Washington’daki ofisime geldi

Many years later,

one member of the Klan

ve şöyle dedi: ″Ben de Klan mensubuyum.

and his son

Sizi darp eden ve kanlar içinde bırakan insanlardan biriyim.

came to my office in Washington,

Özür dilemek istiyorum.″

and he said, "I've been a member of the Klan.

Oğlu ağlamaya başladı, sonra kendisi de ağlamaya başladı.

I'm one of the people that beat you and left you bloody.

Bana sarılmak için oğluyla birlikte yanıma yaklaştı.

I want to apologize."

His son started crying, then he started crying.

Ben de onlara sarıldım

ve bu beyefendiyi üç kez daha gördüm.

He came up with his son to hug me.

Sevginin, affetmenin, kabul etmenin

I hugged them back,

and I saw this gentleman three other times.

ve ″Ben değiştim″ deyip yola devam etmenin gücü.

It's the power of the way of love, of forgiveness,

BS: Bana öyle geliyor ki, insanlara,

tıpkı Klan mensubuyla deneyimlediğiniz gibi

to admit it and say, "I'm changed," and move on.

insanlara tövbenin ötesinde, itirafın ötesinde,

BS: It does seem to me that if we can show people

kabullenmenin ötesinde

that on the other side of repentance,

güzel bir şey olduğunu gösterebilirsek

belki o zaman haklarını savunup

on the other side of confession, on the other side of acknowledgment,

bu tür eylemlerin yanlış olduğunu söyleyecek cesareti bulabilirler.

there's something beautiful,

like what you experienced with that Klan member,

Rosa Parks ve Dr. King ile

geçirdiğiniz zamandan neler öğrendiğinizi,

then maybe they'll find their courage

to stand up and talk about the wrongfulness of these things.

size neler öğrettiklerini,

And I've been curious

how you would talk about what you learned

yaptığınız işi yapmanızı sağlayan şeyleri

size bıraktıklarını nasıl anlatacağınızı merak ediyordum da.

from your time with Rosa Parks and Dr. King,

JL: Bu kişilerle ilgili bir şey var,

bana temas ediyorlar, bana ulaşıyorlar.

what they taught you, what they left you with

that has allowed you to do the work you've done.

Eğer E.D. Nixon

JL: There's something about these individuals,

ya da Rosa Parks,

they touch me, they reach me.

Martin Luther King, Jr,

Rahip Ralph Abernathy

If it hadn't been for E.D. Nixon

ve diğerleri olmasaydı

or Rosa Parks,

bana ne olurdu bilmiyorum.

Martin Luther King, Jr,

Reverend Ralph Abernathy

Kendimi kaybolmuş hissedebilirdim.

and so many others,

Martin Luther King, Jr, olmasaydı

I don't know what would have happened to me.

I could have been lost.

bana gidiş-dönüş Greyhound otobüs bileti gönderdi

But for Martin Luther King, Jr, to ...

ve Montgomery’ye gelip kendisiyle, ilk Baptist kilisemle

beni buluşmaya davet etti.

Fakir,

sent me a round trip Greyhound bus ticket

baldırı çıplak

and invited me to come to Montgomery to meet with him,

bir çocuğun bir gün

my first Baptist church --

Martin Luther King Jr. ile

it's impossible,

impossible

tanışacağını hayal etmesi imkânsız, imkânsız.

for a poor, barefooted boy

″Troy’lu çocuk sen misin?″

to dream that one day,

dediğini çok iyi hatırlıyorum.

he would meet Martin Luther King, Jr.

Siz John Lewis misiniz?”

I remember so well when he said,

Ben de

"Are you the boy from Troy?

″Dr. King, ben John Robert Lewis’im″ dedim.

Are you John Lewis?"

Bana ″Troy’lu çocuk″ dedi.

And I said,

″Troylu çocuk nasıl gidiyor?″

"Dr. King, I am John Robert Lewis."

Bazen, ″John, hâlâ vaaz veriyor musun?″

And he called me "the boy from Troy."

gibi şeyler söylerdi.

"How is the boy from Troy doing?"

Ben de ″Evet, Dr. King,

duş alırken kimse beni duymasın diye″ derdim.

And sometimes, he would say things like,

BS: (Gülüyor)

"John, do you still preach?"

JL: O da gülerdi.

And I would say,

Bence suikaste uğradığında,

"Yes, Dr. King, when I'm taking a shower so no one can hear me."

vefat ettiğinde

BS: (Laughs)

hepimizin yüreğinde bir şeyler koptu.

JL: And he would laugh.

I think when he was assassinated,

Eğer yaşasaydı -- çok genç bir adamdı --

when he died,

something died in all of us.

belki de ülkemiz çok daha iyi olurdu

If he had lived -- he was a very young man --

ve dünya toplumu daha iyi durumda olurdu.

BS: Daha önce 1964′te Medeni Haklar Yasası’nın,

maybe our country would be much better

1965′te Oy Hakkı Yasası’nın kabul edildiği

and the world community would be better off.

o kritik anlardan bahsediyorduk.

BS: We were talking earlier about those critical moments,

Görünüşe göre odak noktamız hak ihlallerini sona erdirmekti.

1964, the passage of the Civil Rights Act,

Yapılan tüm hasarı gidermek için

the Voting Rights Act in 1965,

and it seems like our focus was on ending the violations of rights

ne gerekeceğine çok daha az odaklanmıştık.

Bugün düşünüyorum da,

and less on remedying this long history of violations

artık Siyahların oy kullanma hakkından mahrum bırakılmamasının yanı sıra,

and what it would take to repair all the damage that has been done.

belki de bu eyaletler telafi edici,

And today I'm thinking,

iyileştirici bir takım şeyler yapmalıydı.

in addition to no longer denying Black people the right to vote,

″Biliyor musunuz, her Siyahı oy kullanması

maybe these states

yönünde sisteme otomatik olarak kaydedeceğiz″ demeliydiler.

should have done something reparational, should have done something remedial.

JL: Oy, demokratik bir toplumda sahip olduğumuz en güçlü şiddete

They should have said, "You know what,

başvurmayan araç.

we're going to automatically register every Black person to vote."

İnsanların bunu kullanmasını kolay ve basit hâle getirmeliyiz.

JL: The vote is the most powerful nonviolent instrument or tool

Hayatlarını feda eden insanlar --

that we have in a democratic society,

BS: Evet.

JL: ... yediğimiz yiyeceklerin içinde ne olduğunu öğrenmeye

and we must make it easy and simple for people to use it.

hakkımız olsun diye dayak yiyen ve acı çeken insanlar --

The people who gave their very lives --

BS: Evet.

BS: Yes.

JL: ... people who took the beatings and suffered

JL: ... içtiğimiz suyun ya da soluduğumuz

havanın içinde ne olduğunu bilmeye hakkımız var.

so we have a right to know what is in the food that we eat --

BS: 1963′teki Washington Yürüyüşü’nde en genç konuşmacı sizdiniz.

BS: Yes.

JL: ... what is in the water we drink or the air we breathe.

Çok güzel konuştunuz

BS: You were the youngest speaker at the March on Washington in 1963,

ve çok etkileyiciydiniz.

JL: Konuşma üzerinde Şiddetsiz Öğrenci Koordinasyon Komitesi’nin

and you were very eloquent

bazı çalışanlarıyla birlikte çalışmıştım,

and you were very compelling.

ancak gençlere,

JL: I had worked on the speech with some of the staffers

başka bir nesle

of the Student Nonviolent Coordinating Committee,

ilham vermeye kararlıydım.

but I was determined

Dışarı bakıp o insanlık denizini gördüğümde

to inspire young people,

kendi kendime dedim ki, ″İşte bu.

another generation.

Hep ileriye gitmeliyim.″

Size söylüyorum,

And when I looked out and saw that sea of humanity,

bir araya geldik ve hepimiz o gün Tanrı’nın haykırışını

I said to myself, "This is it.

I must go forward."

alışveriş merkezinde duyurmak için çok çalıştık.

I tell you,

it came together and we worked, all of us, very hard

Ama o kadar iyi gitti ki,

Devlet Başkanı Kennedy,

on getting the Lord's cry out on the Mall that day.

yürüyüş bittikten sonra bizi Beyaz Saray’a davet etti

Oval Ofis’in kapısında durmuş bizi selamlıyor

But it went so well,

the president, President Kennedy,

ve gururlu bir baba gibi gülümsüyordu.

invited us down to the White House after the march was over,

Her birimize sürekli ″İyi iş çıkardınız. İyi iş çıkardınız,″ diyordu

and he stood in the door of the Oval Office greeting us

ve Dr. King’e geldiğinde, ″İyi bir iş yaptınız

and beaming like a proud father,

and he kept saying to each one of us, "You did a good job. You did a good job."

ve bir hayaliniz vardı″ dedi.

Bu benim Başkan Kennedy’yi son görüşüm oldu.

And when he got to Dr. King, he said, "You did a good job,

BS: Vay canına.

JL: Ona hayrandım.

BS: Evet.

JL: Adamda çok ilham verici bir şey vardı.

and you had a dream."

That was my last time seeing President Kennedy.

BS: Evet. Evet.

BS: Wow.

JL: I admired him.

Onun ve Robert Kennedy’nin siyasete girmenizde

BS: Yeah.

nasıl etkili olduğundan bahsetmiştiniz.

JL: There was something about the man that was so inspiring.

İlk olarak 70′lerde aday olduğunuzu

BS: Yeah. Yeah.

ve daha sonra 80′lerde tekrar aday olduğunuzu biliyorum.

You talked about how he and Robert Kennedy were an influence to get into politics.

Merak ediyorum da -- bu değişimi yapmak için sizi motive eden neydi?

I know you first ran in the '70s,

JL: Siyasette iyiliğe yönelik bir güç olabileceğinizi gördüm.

and then you ran again in the '80s.

I'm curious -- what motivated you to make that shift?

Bu yüzden aday olmak için motivasyonum vardı

JL: I saw in politics that you could be a force for good.

ve insanlar beni ″Bir şey uğruna aday olmalısın″ diye teşvik etmeye başladı.

Bir karar verdim.

So I was motivated to run for office,

O kadar da değiştiğimi sanmıyorum.

Aynı aklı başında insan olduğumu düşünüyorum.

and people started encouraging me, "You should run for something."

BS: (Gülüyor)

Söylemek istediğimi söyledim

And I made a decision.

ve çoğunlukla gerçekleştirmek istediğim işi yapıyorum.

I don't think I changed that much.

I think I'm the same sane person.

Bence iyilik adına bir güç olmalısınız --

BS: (Laughs)

I said what I want to say

BS: Evet. Evet.

and, for the most part, I do what I want to do.

JL: ... insanlara ilham vermek, insanları teşvik etmek anlamında.

BS: Silah şiddeti konusunda protestolar örgütlediğinizde çok etkilenmiştim

I think you have to be a force for good --

BS: Yeah. Yeah.

JL: ... to inspire people, to encourage people.

ve insanlara umut dolu olmanın ne anlama geldiğini nasıl öğretmemiz gerektiğine

BS: I was so moved when you organized the protests around gun violence,

ilişkin düşüncelerinizi merak ediyorum.

Bunu hem Kongre’deki meslektaşlarınıza

and I'm wondering how you think we should be teaching people

hem de yeni nesil liderlere nasıl anlatmayı düşünüyorsunuz?

what it means to be hopeful.

JL: Düşebilirsiniz, yıkılabilirsiniz

How do you think about communicating that

ama ayağa kalkarsınız.

to both your colleagues in the Congress and another generation of leaders?

Durmadan yola devam et, sağlam basmaya devam et.

Bu insan hakları hareketinin bir parçasıydı,

JL: You may get down, you may get knocked down,

yeni bir gün, daha iyi bir gün gelecekti

ama o günün gelmesine yardım etmemiz gerekiyordu.

but you get up.

You keep moving, you keep pressing on.

That was part of the civil rights movement,

Sessiz kalamazdık,

susamazdık.

a new day, a better day was gonna come,

Çıkış yolu yokken

but we had to help that day come.

bir çözüm yolu bulmakla uğraşmalıyız.

We couldn't be quiet,

couldn't be silent.

BS: Sizce bugün karşı karşıya olduğumuz

We have to be engaged

sorunlarla yüzleşmek için vazgeçtiğimiz

in creating a way out of no way.

ve geri almamız gereken stratejiler var mı?

BS: Do you think there are strategies that we've abandoned

JL: Bence vazgeçtiğimiz o kadar çok sayıda

that we need to pick back up

taktik

to confront the issues that we're looking at today?

ve teknik var ki,

JL: I think there's so many tactics

geriye dönüp bu teknik ile

and techniques

taktikleri ele alıp

that we've sort of abandoned

kullanmamız gerekiyor.

İnsanlara, bilhassa da

that we need to go back

gençlerimize öğretmemiz gerekiyor.

and pick up these techniques and tactics

İlkokul öğrencileriyle, lise öğrencileriyle

and use them.

We need to teach people,

ve üniversite öğrencileriyle

especially our young people.

şiddetsizlik felsefesini ve disiplinini benimsemeleri,

We talk to grade school students and high school students

doğrudan şiddetsiz eylemlere

and college students

nasıl katılacaklarını öğrenmeleri için konuşuyoruz.

to learn to embrace the philosophy

and the discipline of nonviolence,

Buna şimdi her zamankinden daha fazla ihtiyacımız var.

how to engage in nonviolent direct action.

BS: Bence siyasi kültürümüze

bu aktivizm ruhunu, bu stratejik protesto ruhunu,

We need it now more than ever before.

BS: I think you've brought into our political culture

ara sıra da olsa yıkıcı olma arzusunu kattınız.

this spirit of activism, this spirit of strategic protest,

Seçimlerin meşruiyetiyle ilgili sorunlar

olduğunu düşündüğünüz tüm başkanların yemin törenlerine katılmadınız

a willingness to even occasionally be disruptive.

ve bunun bazı yönlerini benimsemiş gibi

You haven't attended all of the inaugurations of presidents

görünen yeni nesil politikacılar görüyorum.

when you've felt like there were issues around the legitimacy of those elections,

Merak ediyorum da, yaptığınız modellemenin

and I see a new generation of politicians

bir politikacı olarak sizin için önemli olan bırakacağınız mirasın

that seem to embrace some aspects of that,

and I'm wondering whether you think

bir parçası olup olmayacağını

that the kind of modeling you've done

düşünüyor musunuz?

JL: Seçilmiş pozisyonlara

is going to be part of your legacy that's important to you

gelen bu yeni genç erkek

as a politician.

ve genç kadınlardan çok etkilendim.

JL: I've been so impressed

Bu sadece ulusal düzeyde değil, ama aynı zamanda yerel düzeyde de.

with this new breed of young men and young women

Bilhassa federal düzeyde vicdan sahibi

that are coming into elected positions.

kadın ve erkek hakimlere her zamankinden

It's not just at the national level but also at the local level.

daha fazla ihtiyacımız

And I think we, now more than ever before,

olduğunu düşünüyorum,

need men and women of conscience

ama aynı zamanda eyalet

ve yerel düzeyde de, ″İyileştirmeliyiz.

as judges,

Telafi etmeliyiz.″

especially on the federal level,

BS: Evet.

JL: İnsanların telafi etmek için 100 yılı yok.

but also at the state and local level,

Bunu yapmalıyız ve şimdi yapmalıyız.

to say, "We've got to mend.

BS: Dünya üzerinde çok büyük etkisi olan biri hâline geldiniz.

We've got to make up."

BS: Yeah.

JL: And people don't have 100 years to make up.

İnsanlar bundan 50 yıl sonra, 100 yıl sonra sizden bahsettiklerinde

We need to do it and do it now.

BS: You've become somebody who has had such an impact on the world.

ne demelerini istersiniz?

Nasıl düşünülmesini, kendinizden nasıl bahsedilmesini istersiniz?

When people talk about you 50 years from now, 100 years from now,

JL: Umudum -- bu konuda söyleyecek çok sözüm olacağını sanmıyorum

what do you want them to say?

ama şöyle olurdu:

Kendisi daha iyi bir toplum, daha iyi bir dünya

How you want to be thought of, how you want to be talked about?

JL: My hope -- I don't think I would have much to say about it,

kurmaya çalıştı,

insanları özgürleştirmeye

but it would be:

ve kurtarmaya yardım etti.

he tried to create a better society,

İnsanları farklı ve daha iyi bir insanlık anlayışına yönlendirdi.

a better world,

helping to liberate and free people,

helping to save people

BS: Sizinle birlikte çalışan insanlarla tanıştım.

and move people to a different and better sense of humanity.

Adlarını hiç bilmediğim pek çok kişi var,

ama Alabama’da yaşadığım için ara sıra onlarla karşılaşıyorum.

BS: I have met people who worked with you.

Bir kilisede tanıştığım bir adamdan bahsedeyim.

There are so many whose names have never really been known,

Bir konuşma yapıyordum ve o da arka sıralardaydı.

but I encounter them every now and then, because I get to live in Alabama.

Tekerlekli sandalyedeydi,

konuşma yaptığım süre boyunca bana bakıyordu

And I talk about a man I met who was in a church.

ve yüzünde sert, adeta kızgın bir ifade vardı.

I was giving a talk, and he was in the back.

Konuşmamı bitirdiğimde insanlar yanıma geldi.

He was in a wheelchair,

Çok nazik ve yerinde davrandılar,

and he was staring at me the whole time I was giving this talk,

ama tekerlekli sandalyedeki o ihtiyar siyahi öylece bakmaya devam etti.

and he had this stern, almost angry look on his face.

Sonunda tekerlekli sandalyesini öne doğru sürdü

And when I finished my talk, people came up.

ve yanıma geldiğinde, ″Ne yaptığınızı biliyor musunuz?″ dedi.

They were very nice and appropriate,

but that older Black man in a wheelchair just kept staring.

Orada öylece durdum.

Sonra bana tekrar sordu, ″Ne yaptığınızı biliyor musunuz?”

And then he finally wheels himself to the front,

Bir şeyler mırıldandım. Ne dediğimi bile hatırlamıyorum.

and when he came up to me, he said, "Do you know what you were doing?"

Bana son bir kez daha sordu, “Ne yaptığınızı biliyor musunuz?

And I just stood there.

And then he asked me again, "Do you know what you're doing?"

Zira size ne yaptığınızı söyleyeceğim.″

And I mumbled something. I don't even remember what I said.

Dedi ki, ″Adalet için davul çalıyorsunuz.

Adalet için davul çalmaya devam et.″

And he asked me one last time, "Do you know what you're doing?

Çok etkilenmiştim.

Aynı zamanda rahatlamıştım,

Because I'm going to tell you what you're doing."

çünkü ne olacağını bilmiyordum.

He said, "You're beating the drum for justice.

Ama sonra dedi ki, ″Buraya gel, buraya gel, buraya gel.″

You keep beating the drum for justice."

Beni ceketimden tutup kendine doğru çekti

And I was so moved.

I was also relieved,

ve başını yana çevirdi ve şöyle dedi:

because I just didn't know what was about to happen.

″Sağ kulağımın arkasındaki yara izini görüyor musun?

But then he said, "Come here, come here, come here."

And he pulled me by my jacket, and he pulled me down close to him,

Bu yara izini 1963′te Alabama, Greene County’de

C.T. Vivian ile çalışırken aldım.″

and he turned his head, and he said,

JL: Evet, Greene County.

"You see this scar I have right here behind my right ear?

BS: Sonra başını yana çevirdi.

Dedi ki, ″Şuradaki kesiği görüyor musunuz?

I got that scar in Greene County, Alabama, in 1963,

Philadelphia, Mississippi’de insanları oy kullanmaları için

working with C.T. Vivian."

JL: Yeah, Greene County.

için kayıt ettirmeye çalışırken oldu.″

BS: Then he turned his head.

Sonra dedi ki, “Şu morluğu görüyor musunuz? O benim yara izim.

He said, "You see this cut down here?

I got that in Philadelphia, Mississippi

1965′te Birmingham, Alabama’da Çocuk Haçlı Seferleri sırasında oldu.”

trying to register people to vote."

Sonra şöyle dedi: ″İnsanlar bana bakınca kesikler, morluklar ve yara izleriyle

And then he said, "You see this bruise? That's my dog spot.

kaplı ihtiyar bir adam olduğumu düşünüyorlar,

I got that in Birmingham, Alabama, in 1965 during the Children's Crusade."

ama size bir şey söyleyeceğim.

Bunlar benim kesiklerim değil.

And then he said, "People look at me, they think I'm some old man

Bunlar benim morluklarım değil. Bunlar benim yara izlerim değil.”

covered with cuts and bruises and scars, but I'm going to tell you something.

″Bunlar benim şeref madalyalarım.″ dedi.

Burada yanınızda oturuyorum

These are not my cuts.

ve hâlâ yara izlerini görüyorum.

These are not my bruises. These are not my scars."

Morluklar olduğunu biliyorum,

He said, "These are my medals of honor."

kesikler olduğunu biliyorum;

And I am sitting here sitting next to you,

ama yine de sevgiden, kurtuluştan ve adaletten bahsediyor

and I still see the scars,

and I know that there are the bruises,

ve benim gibi insanlara ilham veriyorsunuz.

and I know that there are the cuts,

and yet you are still talking about love and redemption and justice

Bilmenizi isterim ki, bu ulusun muhteşem değerlerini

and inspiring people like me.

ve bu ulusun

verdiği umudu sizden daha iyi yansıtan,

And I just want you to know, I don't think there's an American living

daha şerefli bir Amerikalı

olduğunu sanmıyorum.

Bu fırsata sahip olduğum ve paylaşma fırsatı bulduğum için

that is more honored,

more representative of the great values of this nation,

of the hope of this nation,

than you,

ne kadar heyecanlı ve ayrıcalıklı olduğumu anlatamam,

and I just cannot tell you how thrilled and privileged I am

ve savaşmaya devam edeceğimi

bilmenizi istiyorum.

Birçoğumuz savaşmaya devam edeceğiz

ve adalet gelinceye kadar huzur bulamayacağımıza inanmamıza neden oldunuz.

to have this opportunity and to have this opportunity to share,

and I want you to know

I am going to keep fighting.

Bunun için size teşekkür etmek istiyorum.

A lot of us are going to keep fighting,

JL: İyi olmanı dilerim.

and you have caused us to believe that we cannot rest until justice comes.

BS: Kesinlikle, dostum. Kesinlikle. Tanrı seni korusun.

JL: Tamam. Tanrı seni korusun kardeşim.

BS: Teşekkür ederim. Teşekkür ederim.

And I want you to thank you for that.

JL: Wish you well.

[Kongre Üyesi John Lewis 21 Şubat 1940 - 17 Temmuz 2020]

BS: Absolutely, my friend. Absolutely. Bless you.

JL: OK. Bless you, brother.

[Huzur içinde yat]

BS: Thank you. Thank you.

[Congressman John Lewis February 21, 1940 - July 17, 2020]

[Rest in Peace]