How Babies Think About Danger | Shari Liu | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

So today I'm here to talk to you about babies

ဒီနေ့ ကျွန်မက ကလေးငယ်တွေနဲ့ ကမ္ဘာကြီးကို

and their understanding of the world.

သူတို့နားလည်ပုံကို ပြောပြဖို့ ဒီကိုလာတာပါ။

Specifically, their understanding of dangerous situations.

အထူးသဖြင့် အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အခြေအနေတွေကို သူတို့နားလည်ပုံပါ။

But first, in case you haven't interacted with a baby recently,

ဒါပေမဲ့ ပထမ၊ မကြာခင်က ကလေးတစ်ယောက်နဲ့ တုံ့လှည့်မဆက်သွယ်ခဲ့ရင်၊

here are some clips of what we call typical one-year-old behavior.

ဒီမှာ ပုံမှန် တစ်နှစ်အရွယ် အပြုအမူလို့ ကျွန်မတို့ ခေါ်တဲ့ ဗီဒီယိုတချို့ပါ။

Well, from this, you might think

ဒါကနေ ကလေးငယ်တွေဟာ အန္တရာယ်ရှိတဲ့

that babies don't understand anything about dangerous situations.

အခြေအနေတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘာမှ နားမလည်ဘူးလို့ ထင်ကောင်းထင်နိုင်တယ်။

Or maybe they don't understand anything about anything.

ဒါမှမဟုတ် ဘာကိုမှ သူတို့ နားမလည်လောက်ဘူးပေါ့။

But today, I'm going to tell you five surprising things

ဒါပေမဲ့ ဒီအလုပ် လုပ်တုန်းက ကျွန်မ သိရှိခဲ့တဲ့

that I learned while I did this work.

အံ့ဩစရာ ငါးခုကို ဒီနေ့ ပြောပြမှာပါ။

The first surprise is that babies are really willing to do dangerous things.

ပထမဆုံး အံ့အားသင့်စရာက ကလေးငယ်တွေဟာ အန္တရာယ်ရှိတာတွေကို လုပ်လိုစိတ်ရှိတာပါ။

So these are videos captured in the lab.

ဒီတော့ ဒါတွေက လက်တွေ့ခန်းထဲမှာ ရိုက်ကူးထားတဲ့ ဗီဒီယိုတွေပါ။

And the finding from this work is that one-year-old babies

ဒီအလုပ်ကနေ တွေ့ရှိတာက တစ်နှစ်သား ကလေးတွေဟာ

are perfectly willing to walk off the edge of these steep drop offs

နှစ်ခါတောင် မစဉ်းစားဘဲ၊ ဒီမတ်စောက်တဲ့ အဆင်း အစွန်းကို

without even thinking twice.

လျှောက်သွားလိုစိတ် အပြည့်ရှိတာပါ။

And in fact, they need months of experience learning to walk

တကယ်တော့ ဒီအခြေအနေတွေမှာ ကြောက်ရွံ့မှု လက္ခဏာမပြခင်၊

before they start to show any signs of fear in these situations.

သူတို့ လမ်းလျှောက်တတ်ဖို့ အတွေ့အကြုံ လနဲ့ချီ လိုအပ်တယ်။

So that was what I completed before I started my PhD.

ဒီတော့ ဒါက ကျွန်မရဲ့ ပါရဂူဘွဲ့ မစခင် ပြီးစီးခဲ့တာပါ။

And so I looked at these findings and I thought,

ဒါနဲ့ ဒီတွေ့ရှိချက်တွေကို ကြည့်ပြီး တွေးမိတာက

Really? Is it really true that babies are oblivious to danger?

ကလေးငယ်တွေက အန္တရာယ်ကို သတိမမူမိတာက တကယ်လား။

Or could we figure out another way to study this question?

ဒါမှမဟုတ် ဒီမေးခွန်းကို လေ့လာဖို့ နောက်တစ်နည်းကို ရှာတွေ့နိုင်မလားပေါ့။

So the history of developmental psychology tells us that if we study babies

ဖွံ့ဖြိုးမှု စိတ်ပညာသမိုင်းက ပြောတာက ရှုပ်ထွေးတဲ့ အပြုအမူတွေကို တိုင်းတာရင်း၊

ကလေးငယ်တွေကို လေ့လာရင်၊

by measuring complex behaviors,

သူတို့စိတ်နဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဖုံးကွယ်နေတဲ့ အမှန်တရားတွေကို လွတ်သွားနိုင်တာပါ။

we might miss out on hidden truths about their minds.

So what should we do instead?

ဒါဆို ဒါအစား ဘာလုပ်သင့်သလဲ။

Well, another way is, we can ask them what they think

နောက်တစ်နည်းက အလားတူ အခြေအနေမှာ ရှိနေတဲ့အခါ၊

when other people are put into the same situation.

တခြားသူတွေ ဘာကို တွေးလဲလို့ မေးနိုင်တာပါ။

From the first months of life,

ဘဝရဲ့ ပထမလတွေကနေ

ကလေးငယ်တွေမှာ ကမ္ဘာနဲ့ပတ်သက်ပြီး မျှော်လင့်ချက်တွေရှိတယ်၊

babies have expectations about the world,

that objects are solid and don't float in mid-air,

အရာဝတ္ထုတွေဟာ အစိုင်အခဲဖြစ်ပြီး လေထဲမှာ မမျောတာ၊

that people have intentions and goals.

လူတွေမှာ ရည်ရွယ်ချက်တွေ၊ ပန်းတိုင်တွေ ရှိတာပါ။

And their expectations are often clearest

မျှော်လင့်ချက်တွေ အရှင်းဆုံး ဖြစ်လေ့ရှိတာက၊

when they themselves are looking at the events

အဖြစ်အပျက်တွေမှာ ပါဝင်တာထက်၊

rather than participating in them.

ဒါတွေကို သူတို့ကိုယ်တိုင် ကြည့်နေတဲ့အခါမှာပါ။

So that's going to be surprise number two.

ဒါက နံပါတ် ၂ အံ့ဩစရာ ဖြစ်သွားလိမ့်မယ်။

If you test babies at the same age as I just showed you,

ကျွန်မ အခု ပြသခဲ့တဲ့ အရွယ်တူ ကလေးငယ်တွေကို စမ်းသပ်ကြည့်ရင်၊

in the second way,

ဒုတိယနည်းအရ

you see a completely different pattern of results.

ရလဒ်တွေရဲ့ လုံးဝမတူတဲ့ပုံစံကို တွေ့ရတယ်။

So, here is an example of one of our stimuli.

ဒီမှာ ကျွန်မတို့ရဲ့ လှုံ့ဆော်မှုတစ်ခုရဲ့ နမူနာ တစ်ခုပါ။

And babies are going to see someone else, this red guy in the middle,

ကလေးတွေက တခြားတစ်ယယောက်ကို တွေ့တော့မယ်၊ အလယ်မှာရှိတဲ့ အနီရောင် ကောင်လေးက

face choice: to jump left or jump right.

မျက်နှာချင်းဆိုင်၊ဘယ်ဘက် ဒါမှမဟုတ် ညာဘက်ကို ခုန်ဖို့ပါ၊

Now intuitively, you can recognize that one of these choices

ဒီရွေးချယ်မှုတွေထဲက တစ်ခုက အခြားတစ်ခုထက်

is more dangerous than the other.

ပိုအန္တရာယ်ရှိတာ အလိုလို သိနိုင်တယ်။

Falling in the ditch on the left would be a lot worse.

ဘယ်ဘက်က မြောင်းထဲ ကျတာက အများကြီး ပိုဆိုးမှာပါ။

So all else being equal, maybe this red guy is going to go right.

အားလုံးတူနေတော့ ဒီအနီရောင် ကောင်လေးက ညာဘက်ကို သွားမှာပေါ့။

And the question for babies was: can they make that distinction,

ကလေး တွေ အတွက် မေးခွန်းက ဒီကွဲပြားမှု ကို သူတို့ သိနိုင်လား၊

and do they have that same expectation?

သူတို့မှာ တူညီတဲ့ မျှော်လင့်ချက်ရှိလား။

So here we're measuring how long babies look at each of these outcomes.

ဒီရလဒ်တစ်ခုစီကို ကလေးတွေ ဘယ်လောက်ကြာကြာ ကြည့်နေတာကို တိုင်းတာနေတယ်။

And the simple logic of this measure is that babies,

ဒီအတိုင်းအတာရဲ့ ရိုးရှင်းတဲ့ ချင့်ချိန်မှုက ကလေးတွေနဲ့

and indeed people of all ages,

တကယ်တော့ အရွယ်အသီးသီးရှိတဲ့ လူတွေဟာ

tend to pay more attention to what's surprising.

အံ့ဩစရာတွေကို ပိုအာရုံစိုက်တတ်ကြတာပါ။

In this case, when the red guy does the more dangerous thing.

ဒီအဖြစ်မှာ အနီရောင် ကောင်လေးက ပိုအန္တရာယ်ရှိတာကို လုပ်တဲ့အခါပေါ့။

ဒီမှာ တွေ့ရှိခဲ့တာပါ။

So here's what we found.

I'm plotting looking time on seconds on the vertical axis

ဒေါင်လိုက် ဝင်ရိုးပေါ်မှာ ကြည့်ချိန်ကို စက္ကန့်အလိုက် ဂရပ်ချတာပါ၊

and in red is the average looking

အနီက ပျမ်းမျှ ကြည့်ချိန်ပါ။

when babies saw the more dangerous choice, in green,

အန္တရာယ်ပိုများတဲ့ ရွေးချယ်မှု၊ အစိမ်းနဲ့ ပိုဘေးကင်းတဲ့

and the safer choice, in pink.

ရွေးချယ်မှု ပန်းရောင်ကို ကလေးတွေ မြင်ရချိန်ပါ။

So indeed, they look longer when someone chooses a dangerous thing

တကယ်တော့ တစ်ယောက်ယောက်က ဘေးကင်းတာတစ်ခုထက် အန္တရာယ်ရှိတာတစ်ခုကို

over a safe thing.

ရွေးချယ်တဲ့အခါ ပိုကြာပုံရတယ်။

But in contrast, the very same babies responded completely differently

ဒါပေမဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့ ဒီကလေးငယ်တွေဟာ မြင်ကွင်းမှာ ဇာတ်ကောင်တွေ မရှိတာကလွဲလို့၊

when they saw these very, very similar control videos

တူညီတဲ့ အတားအဆီးတွေပါတဲ့ တူညီတဲ့ ထိန်းချုပ်

with the same obstacles,

ဗီဒီယိုတွေကို မြင်တဲ့အခါ၊

except this time there are no characters in the scene,

လုံးဝ ခြားနားစွာ တုံ့ပြန်ခဲ့ကြတာကြောင့်

so there's no danger at all.

အန္တရာယ် လုံးဝမရှိဘူး။

And this suggests that they're not responding to the obstacles themselves,

ဒါက သူတို့က အတားအဆီးတွေကို တုံ့ပြန်နေတာမဟုတ်ဘဲ၊

and they're actually really responding to the danger

အတားအဆီးတွေကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ အန္တရာယ်ကို

that's imposed by the obstacles.

တုံ့ပြန်နေတာကို ညွှန်းတာပါ၊

ဒါက ဒုတိယ အံ့အားသင့်စရာပါ။

So that's the second surprise.

Babies do understand something about dangerous situations,

ကလေးတွေဟာ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အခြေအနေတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တစ်ခုခုကို နားလည်ပေမဲ့၊

but remember, based on their own choices, this is shocking.

ကိုယ်ပိုင်ရွေးချယ်တွေအပေါ် အခြေခံတာကို သတိရပါ၊ ဒါက ထိတ်လန့် စရာပါ။

We wouldn't expect a one-year-old to care about the distinction

တစ်နှစ်အရွယ်ကလေးဟာ နက်တဲ့ အဆင်းမှုနဲ့ တိမ်တဲ့ အဆင်းကြားက

between a deep versus a shallow drop at all.

ခြားနားချက်ကို အရေးစိုက်ဖို့ ကျွန်မတို့ လုံးလုံး မမျှော်လင့်ဘူး။

But measured in this way, babies are making exactly that distinction

ဒါပေမဲ့ ဒီနည်းနဲ့ တိုင်းရာမှာ၊ ကလေးတွေဟာ အခြားတစ်ယောက်လည်း အလားတူရွေးချယ်မှုနဲ့

when someone else faces the same choice.

ရင်ဆိုင်ရတဲအခါ၊ ဒီကွဲပြားမှုကို အတိအကျ သိနေတယ်။

So surprise number three is that this finding generalizes

အံ့ဩစရာ နံပါတ် သုံး၊ ဒီတွေ့ရှိချက်က ဒီလို ပိုးသတ်ထားတဲ့

regardless of whether babies are tested in sterile lab environments like this,

စမ်းသပ်ခန်းမှာ ကလေးငယ်တွေကို စမ်းသပ်ရမလား ဆိုတာက ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ်၊

an empty room with nothing else but our videos to look at

ဗီဒီယိုတွေကလွဲလို့ ကြည့်စရာ ဘာမှမရှိတဲ့ အခန်းလွတ်နဲ့

and cluttered home environments.

ရှုပ်ပွနေတဲ့ အိမ်ဝန်းကျင်ကို ယေဘုယျပြုတာပါ။

So in the middle of this work, COVID hit

ဒီအလုပ် အလယ်မှာ ကိုဗစ်ဖြစ်ပြီး

and developmental psychologists everywhere scrambled to figure out

နေရာတိုင်းက ဖွံ့ဖြိုးရေး စိတ်ပညာရှင်တွေဟာ အချက်အလက်

whether data collection was even possible.

စုဆောင်းနိုင်လား သိဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ကြတယ်။

If you ask me, I would have predicted definitely not.

ကျွန်မကို မေးရင်၊ လုံးဝ မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ ခန့်မှန်းခဲ့မှာပါ။

There's a reason that we conduct studies in the lab.

စမ်းသပ်ခန်းမှာ လေ့လာမှု လုပ်တဲ့ အကြောင်းရင်းရှိတယ်။

Our movies can be projected to these huge screens,

ရုပ်ရှင်တွေကို ဖန်သားပြင်ကြီးတွေမှာ ထိုးပြနိုင်တယ်၊

we can minimize distraction,

အာရုံပျံ့လွင့်မှုကို လျှော့နိုင်တယ်၊

we can get highly precise,

ကလေးတွေကြည့်နေတဲ့ နေရာရဲ့

high-definition videos of where the babies are looking.

အလွန်တိကျတဲ့၊ ရုပ်ထွက်ကောင်းတဲ့ ဗီဒီယိုတွေကို ရနိုင်တယ်။

But we figured we had to try.

ဒါပေမဲ့ စမ်းကြည့်ရမယ်လို့တော့ တွက်ဆခဲ့တယ်။

So after a long process of figuring out exactly how to do this,

ဒါကို လုပ်ပုံကို အတိအကျ တွက်ဆပြီးတဲ့အခါ၊

we ended up calling, video calling families at home,

မိသားစုတွေကို ဖုန်းဆက်တာ၊ ဗီဒီယိုခေါ်တာ ဖြစ်သွားပြီး

and they played the same movies for babies on their laptop screens.

သူတို့က လက်တော့ပ်မှာ ကလေးတွေအတွက် အလားတူ ရုပ်ရှင်တွေ ပြသခဲ့တယ်။

And we measured their looking behaviors just like before.

သူတို့ရဲ့ ကြည့်တဲ့ အမူအရာတွေကို အရင်ကလိုပဲ တိုင်းတာခဲ့ကြတယ်။

So let's just pause and take stock of all the differences between these two setups.

ဒီတော့ ခဏရပ်ပြီး ဒီပြင်ဆင်မှု နှစ်ခုကြားက ခြားနားချက်အားလုံးကို သုံးသပ်ကြရအောင်။

In many ways, this was doomed to fail.

နည်းလမ်းများစွာနဲ့ ဒါက ပျက်ယွင်းမှာပါ။

I certainly thought it was going to fail, but that's not what happened.

ဒါက ပျက်ယွင်းမယ်လို့ အသေအချာ ထင်ခဲ့ပေမဲ့၊ ဖြစ်သွားတာက ဒါ မဟုတ်ဘူး။

So on the left are the results I just showed you,

ဘယ်ဘက်မှာ စမ်းသပ်ခန်းမှာ စမ်းသပ်ခံရတဲ့ ကလေးတွေနဲ့အတူ

with babies tested in the lab,

ပြခဲ့တဲ့ ရလဒ်တွေပါ၊

and on the right is the same experiment we repeated

ညာဘက်မှာတော့ အိမ်မှာ စမ်းသပ်ခံရတဲ့ ကလေးအုပ်စုသစ်မှာ

in a new group of babies tested at home.

ကျွန်မတို့ ထပ်စမ်းသပ်ခဲ့တဲ့ အလားတူ စမ်းသပ်မှုပါ။

And as you can see, the main results look remarkably similar.

မြင်ရတဲ့အတိုင်း အဓိက ရလဒ်တွေက ထူးထူးခြားခြား ဆင်တူနေပုံရတယ်။

So that was surprise number three.

ဒီတော့ ဒါက အံ့ဩစရာ နံပါတ် ၃ ပါ။

This finding is similar regardless of whether babies are tested in the lab

ဒီတွေ့ရှိချက်က၊ ကလေးငယ်တွေကို စမ်းသပ်ခန်း၊ အိမ် ဘယ်မှာစမ်းသပ်တာဖြစ်စေ

or at home.

အလားတူပါ။

So I just want to pause and state how non-trivial

ခဏ ရပ်ပြီး ဖော်ပြချင်တာက ဒါက ကျွန်မရဲ့ နယ်ပယ်အတွက်

and actually really groundbreaking this was for my field.

အသေးအဖွဲမဟုတ်ဘဲ၊ တကယ့်ကို ဆန်းသစ်နေတယ်ဆိုတာပါ။

My prediction, that we cannot study babies using these measures at home,

အိမ်မှာ ဒီလိုတိုင်းတာမှုတွေကို သုံးပြီး ကလေးငယ်တွေကို လေ့လာလို့မရဘူးဆိုတဲ့

wasn't true at all.

ကျွန်မ ခန့်မှန်းချက်က လုံးဝမမှန်ဘူး။

And during this process,

ဒီဖြစ်စဉ်အတွင်းမှာ

we learned not only that these studies can work at all,

ဒီလေ့လာမှုတွေက လုံးဝ လုပ်ဆောင်နိုင်ရုံမက၊ တကယ့်ကို

but that they can actually work really well.

ကောင်းကောင်း လုပ်ဆောင်နိုင်တာကို သိခဲ့ရတယ်။

And at the end of the day, this process was just easier and faster for everyone.

ဒီဖြစ်စဉ်ဟာ နောက်ဆုံးတော့ လူတိုင်းအတွက် ပိုလွယ်ကူပြီး မြန်ဆန်ပါတယ်။

So we ended up being able to collect video data faster than ever before,

ဒီတော့ အချက်အလက်တွေကို စီမံဖို့ ကိရိယာသစ်တွေကို တီထွင်ဖို့ တကယ်လိုအပ်တဲ့

which actually required us to engineer new tools for processing the data.

ဗီဒီယို ဒေတာတွေကို အရင်ကထက် ပိုမြန်မြန် စုဆောင်းနိုင်ဖြစ်ခဲ့တယ်။

So here I'm showing you a tool we built that can find a baby's face,

ဒီမှာ ကလေးငယ်ရဲ့ မျက်နှာကို ရှာနိုင်တဲ့ တပ်ထားတဲ့ ကိရိယာကို ပြတာပါ၊

given a webcam of their study

လေ့လာရေး ဝက်ဘ်ကင်မရာ ပေးထားတော့

and detect where they're looking as good as a human can,

သူတို့က လူသားတစ်ယောက်အဖြစ် ကောင်းမွန်ပုံရတဲ့ နေရာကို ရှာဖွေတယ်၊

that is robust, even for these very fuzzy,

ဒါက မှုန်ဝါး အရည်အသွေးနိမ့်တာတောင်

low-quality webcam videos.

အားကောင်းပါတယ်။

So this whole experience was amazing for our team.

ဒီတော့ ဒီအတွေ့အကြုံတစ်ခုလုံးဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ အသင်းအတွက် အံ့ဩစရာပါ။

And for me, this experience is its own achievement.

ကျွန်မအတွက်တော့ ဒီအတွေ့အကြုံက ကိုယ်ပိုင် အောင်မြင်မှုပါ။

It took families and scientists working together

ပြောင်းလဲနေတဲ့ ကမ္ဘာမှာ ကလေးစိတ်တွေကို လေ့လာပုံကို အဖြေရှာဖို့

to figure out how to study baby minds in a changing world.

မိသားစုတွေနဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ အတူ လုပ်ဆောင်ဖို့လိုတယ်။

So that was surprise number four.

ဒီတော့ ဒါက အံ့ဩစရာ နံပါတ်လေးပါ။

The pandemic, rather than delaying and maybe ending the work in my field,

ကျွန်မရဲ့ နယ်ပယ်ထဲက အလုပ်ကို နှောင့်နှေးတာ၊ အဆုံးသတ်တာထက်

actually accelerated it.

ကပ်ရောဂါက အရှိန်မြှင့်လာခဲ့တယ်။

ကိုဗစ် မဖြစ်ရင်၊ အွန်လိုင်း သုတေသနကို လုံးဝ စမ်းကြည့်မှာမဟုတ်ဘူး၊

I never would have tried online research had COVID not happened,

but now that we've tried it,

ဒါပေမဲ့ အခု စမ်းကြည့်တော့၊

it's vastly expanded the reach of our work.

ဒါက အလုပ်ကို အများကြီး တိုးချဲ့ပေးခဲ့တယ်။

These tools enable us to study babies anywhere in the world

ဒီကိရိယာတွေက အင်တာနက်ဆက်သွယ်မှုနဲ့ဆို၊ ကမ္ဘာ့နေရာတိုင်းက

with an internet connection.

ကလေးတွေကို လေ့လာဖို့ကူညီတယ်။

It lets us work with families of varying demographics,

ဒါက လူမှု ပထဝီ မျိုးစုံရှိတဲ့ မိသားစုတွေနဲ့ တွဲလုပ်ခွင့်ပေးပြီး

and it lets us more easily access clinical populations

ရောက်ရှိဖို့ ပိုခက်ခဲနိုင်တဲ့ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ လူနာတွေဆီ

that can be harder to reach.

ပိုလွယ်ကူစွာ ရောက်ရှိစေတယ်။

So the last surprise, surprise number five.

ဒီတော့ နောက်ဆုံး အံ့ဩစရာ နံပါတ် ငါးပါ။

တစ်ချိန်လုံး ပြောနေတာတွေက တစ်ယောက်ယောက်က အန္တရာယ်ရှိတဲ့

All along I've been telling you that babies look longer

when someone chooses a dangerous action

အလုပ်တစ်ခုကို ရွေးတဲ့အခါ၊ ကလေးတွေက ကြာကြာ ကြည့်တာ

or are willing to do really dangerous things,

ဒါမှမဟုတ် ကျွန်မက ”ပျမ်းမျှ“လို့

when I probably should have said "on average."

ပြောလောက်တဲ့အခါ၊ အန္တရာယ်ရှိတာတွေကို လုပ်လိုစိတ်ရှိတာပါ။

ပျမ်းမျှအနေနဲ့

On average,

စမ်းသပ်ခဲ့တဲ့ ကလေးငယ်တွေဟာ X ကို ပိုကြာကြာ ကြည့်တယ်၊

the babies we tested look longer at X,

on average, babies are willing to do Y.

ပျမ်းမျှကတော့ ကလေးတွေဟာ Y ကို လုပ်ချင်စိတ်ရှိတယ်။

So to illustrate this point,

ဒီအချက်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့၊

here are the same graphs I showed you before,

ဒီမှာ အရင်က ပြခဲ့တဲ့ အလားတူ ဂရပ်တွေပါ၊

but hidden in these graphs, and in all the data sets from my field,

ဒါပေမဲ့ ဒီဂရပ်တွေထဲမှာ ကွယ်နေပြီး ကျွန်မရဲ့ နယ်ပယ်က ဒေတာစုအားလုံးက

are vast individual differences.

ဧရာမ တစ်ခုချင်း ခြားနားချက်တွေပါ။

So now I've added back all the raw data that you didn't see before.

ဒီတော့ အခု အရင်က မမြင်ခဲ့တဲ့ အကြမ်းဖျင်း ဒေတာအားလုံးကို ပြန်ထည့်လိုက်ပြီ။

Now each pair of points is a baby.

အခုတော့ အချက်နှစ်ချက်စီဟာ ကလေးတစ်ယောက်ပါ။

And as you can see, there's striking variability between babies

မြင်ရတဲ့အတိုင်း၊ပျမ်းမျှ သက်ရောက်မှု တစ်ခု ထွက်တဲ့ ကလေးတွေကြားမှာ

that average out to an effect.

ထူးခြားတဲ့ ပြောင်းလဲတတ်မှုရှိတယ်။

Now to be clear,

ရှင်းရှင်း ပြောရရင်၊

I don't think this undermines the conclusion of the work.

ဒါက အလုပ်ရဲ့ ကောက်ချက်ကို ထိခိုက်စေတယ်လို့တော့ မထင်ဘူး။

The key prediction is that at home and in the lab,

အဓိက ခန့်မှန်းချက်က အိမ်မှာရော၊ စမ်းသပ်ခန်းမှာပါ၊ ကလေးငယ်တွေဟာ

babies are sensitive to something about these dangerous situations.

ဒီအန္တရာယ်ရှိတဲ့ အခြေအနေတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး တစ်ခုခုကို သိလွယ်တာပါ။

But one remaining puzzle from my field

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မရဲ့နယ်ပယ်ကနေ ပဟေဠိ ဖြစ်ကျန်နေတာ တစ်ခုကတော့

is what these individual differences mean.

ဒီတစ်ခုချင်း ကွဲလွဲမှုတွေက ဘာအဓိပ္ပာယ်လဲဆိုတာပါ။

So one answer is, that's just measurement noise.

ဒီတော့ အဖြေ တစ်က၊ ဒါက တိုင်းတာမှု ဆူညံသံပါ။

We're studying babies,

ကျွန်မတို့ ကလေးတွေကို လေ့လာနေတယ်၊

they can't follow directions, they have short attention spans,

လမ်းညွှန်တွေကို မလိုက်နာနိုင်ဘူး၊ အာရုံစိုက်မှု သက်တမ်း တိုတယ်၊

they're free to basically look as long as they want.

အဓိကက ကြည့်ချင်သလောက် ကြာကြာကြည့်ခွင့်ရှိတယ်။

So maybe these differences don't mean anything.

ဒီကွဲပြားမှုတွေက ဘာကိုမှ မဆိုလိုနိုင်လောက်ဘူး။

It's just random noise.

ဒါက ကျပန်းဆူညံသံသက်သက်ပါ။

A second answer is that part of these differences is driven by external factors.

ဒုတိယအဖြေက ဒီခြားနားမှုတွေရဲ့ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်တာက ပြင်ပ အကြောင်းခံတွေကြောင့်ပါ။

So maybe, for our online sample,

ဒီတော့ အွန်လိုင်း နမူနာအတွက်

the babies who showed the biggest effects had the biggest screens to look at,

အကြီးဆုံးသက်ရောက်မှုတွေ ပြတဲ့ ကလေးတွေမှာ အကြီးဆုံး ကြည့်စရာ စခရင်တွေရှိခဲ့လောက်တယ်၊

or maybe the clearest internet connections.

ဒါမှမဟုတ် အရှင်းဆုံး အင်တာနက် ချိတ်ဆက်မှုတွေပေါ့။

And the third answer, maybe the one that's the most interesting,

စိတ်ဝင်စားစရာအကောင်းဆုံး ဖြစ်နိုင်တဲ့၊ တတိယ အဖြေက

is that these differences reflect something that's true

ဒီခြားနားချက်တွေက ဒီကလေးငယ်တွေကြား တကယ့်

about the actual differences between these babies.

ခြားနားချက်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မှန်တာတစ်ခုခုကို ထင်ဟပ်နေတာပါ။

So for example, suppose that we put babies from this looking time study

ဥပမာ၊ ဟောပြောချက် အစမှာ ပြခဲ့တဲ့ ရုပ်ပိုင်း အခြေအနေတွေထဲမှာ

in the physical situations that I showed you

အချိန် ကြည့်တဲ့လေ့လာမှုက ကလေးငယ်တွေကို

from the beginning of the talk.

ထည့်ပေးလိုက်တယ်ဆိုပါစို့။

Remember, there are individual differences in those experiments too.

ဒီစမ်းသပ်မှုတွေမှာလည်း ခြားနားမှုတွေ ရှိတာကိုလည်း သတိရပါ။

So a question could be, would the babies who show the strongest effects here

ဖြစ်နိုင်တဲ့ မေးခွန်းတစ်ခုက၊ အကြီးဆုံး သက်ရောက်မှုတွေကို ပြတဲ့ ကလေးငယ်တွေဟာ

be the ones who also are more likely to be afraid

ပိုကြောက်နိုင်လောက်ပြီး အန္တရာယ်ရှိတာတွေ

and avoid doing the dangerous things themselves?

လုပ်တာကို ရှောင်ကြဉ်တဲ့သူတွေ ဖြစ်မလား။

And similarly, are the babies who do not show an effect here

အလားတူပဲ၊ သက်ရောက်မှု မပြတဲ့ ကလေးတွေဟာ

the ones that are willing to kind of boldly plunge into the abyss?

ချောက်ထဲကို ရဲရဲရင့်ရင့် ထိုးဆင်းလိုသူတွေလား။

So to be clear, I don't know which one of these answers is right,

ရှင်းရှင်းပြောရရင်၊ ဒီအဖြေတွေထဲက ဘယ်တစ်ခုက မှန်တာကို ကျွန်မ မသိပေမဲ့၊

but I think it's important to show this variability in our papers

ကျွန်မတို့ရဲ့စာတမ်းတွေထဲမှာ ဒီပြောင်းလဲတတ်မှုကို ပြသဖို့နဲ့ လေ့လာဖို့

and to study them.

အရေးကြီးတယ်လို့ ထင်တယ်။

So I think that these challenges are actually tractable,

ဒီစိန်ခေါ်မှုတွေဟာ တကယ်တော့ ဖြေရှင်းရလွယ်တယ်လို့ ထင်တာက

in part because of the tools that were delivered by the pandemic.

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေနဲ့ ကပ်ရောဂါက ပေးတဲ့ ကိရိယာတွေကြောင့်ပါ။

So stay tuned and maybe I'll have an answer for you

ဆက်နားစွင့်နေပါ၊ နောက်တစ်ခါ ကျွန်မတို့ ဆုံတဲ့အခါ

next time we see each other.

ကျွန်မမှာ အဖြေရှိနိုင်တယ်။

So that's the last surprise, certainly a surprise for me,

ဒီတော့ နောက်ဆုံး အံ့ဩစရာက၊ သေချာတာက ကျွန်မအတွက် အံ့ဩစရာက

who started out looking at bar plots of average behaviors

ပျမ်းမျှ အပြုအမူတွေရဲ့ ဘားမျဉ်းတွေကို စကြည့်သူတွေဖြစ်ပြီး

and assuming that most babies behave the same.

ကလေးအများစုလည်း အလားတူ ပြုမူကြတယ်လို့ ယူဆတာပါ။

Instead, there's variability in human development

ဒါအစား၊ ရုပ်ပိုင်း နားလည်မှုကနေ ဘာသာစကား သင်ယူတာအထိ၊

on just about any measure we can make,

ကျွန်မတို့ လုပ်နိုင်တဲ့ အတိုင်းအတာတိုင်း၊

on just about any topic we can study,

လေ့လာနိုင်တဲ့ အကြောင်းအရာတိုင်းအပေါ်

from physical understanding to language learning.

လူသား ဖွံ့ဖြိုးမှုမှာ ပြောင်းလဲတတ်မှု ရှိတယ်။

And making sense of these individual differences,

ဒီတစ်ခုချင်း ကွဲလွဲမှုတွေကို နားလည်တာ၊

telling apart the signal from the noise,

ဆူညံသံကနေ အချက်ပြမှုကို ခွဲခြားနိုင်တာက

continues to be a challenge and an opportunity for my field.

ကျွန်မရဲ့ နယ်ပယ်အတွက် စိန်ခေါ်မှုနဲ့ အခွင့်အလမ်းတစ်ခု ဆက်ဖြစ်နေတယ်။

ဒီတော့ နောက်တစ်ခါ ကလေးတစ်ယောက်ရဲ့ မျက်လုံးတွေကို ကြည့်ရင်၊

So the next time you look into the eyes of a baby,

know that there's way more going on in their minds and brains

သူ့ရဲ့ စိတ်နဲ့ ဦးနှောက်မှာ သင် ထင်လောက်တာထက်

than you might think.

ပိုဖြစ်ပျက်နေတာကို သိပါ။

So, zooming out to the big picture,

ရုပ်ပုံကြီးကို အနီးကပ်ဆွဲရင်း

let's think about what these findings tell us

စိတ်ရဲ့ မူလနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဒီတွေ့ရှိချက်တွေက

about the origins of the mind.

ပြောပြတာကို တွေးကြည့်ရအောင်။

So to me, these findings, and many other findings from our field,

ဒီတွေ့ရှိချက်တွေနဲ့ ကျွန်မတို့ နယ်ပယ်က တခြားတွေ့ရှိချက်တွေက

tell us that babies have abstract knowledge

ကလေးတွေဟာ လူမှုရေးနဲ့ ရုပ်လောကအကြောင်း

about the social and the physical world.

ယေဘုယျ အသိသုတ ရှိတာကို ပြောပြနေတယ်။

They can perceive and reason about events that they've never seen before,

သူတို့ဟာ ဒီလှုံ့ဆော်မှုတွေလို၊ တစ်ခါမှ မမြင်ဖူးတဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေကို

like these stimuli,

သိမြင်၊ဆင်ခြင်နိုင်တယ်။

they can represent not only what happened

ဖြစ်ခဲ့တာကိုသာမက နောက်ဖြစ်နိုင်တာကိုပါ

but what could happen next,

ကိုယ်စားပြုနိုင်ကြတယ်။

or maybe what could have happened but didn't.

ဒါမှမဟုတ် ဖြစ် နိုင်ခဲ့လောက်ပေမဲ့၊ မဖြစ်ခဲ့တာပေါ့

And early in development, babies are learning to solve these two

အစောပိုင်း ဖွံ့ဖြိုးမှုမှာ ကလေးတွေဟာ တကယ့် ခက်ခဲတဲ့ ပြဿနာနှစ်ခုကို

really, really hard problems.

ဖြေရှင်းဖို့ သင်ယူနေကြတယ်။

The first problem of connecting other people's actions

အခြားသူတွေရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေကို သူတို့ရဲ့ ရုပ်ပိုင်း အခြေအနေတွေ၊

to their physical situations and hidden mental states.

ဖုံးနေတဲ့စိတ်ပိုင်း အခြေအနေတွေနဲ့ ဆက်သွယ်တာရဲ့ ပထမဆုံးပြဿနာပါ။

And also the second hard problem of figuring out how to act in the world

ဒါ့အပြင် သူတို့ သိထားတဲ့ ကမ္ဘာပေါ် လုပ်ဆောင်ပုံကို မှန်းဆရမယ့်

given what they know.

ဒုတိယ ခက်ခဲတဲ့ပြဿနာရောပါ။

So of course, that's both an interpretation and a hypothesis.

ဒီတော့ ဒါက အနက်ဖွင့်ဆိုမှုနဲ့ ထင်မြင်ယူဆချက် နှစ်ခုစလုံးပါ။

We have a lot to learn about these profoundly intelligent minds.

ထူးထူးခြားခြား ဉာဏ်ထက်တဲ့ စိတ်တွေ အကြောင်း ကျွန်မတို့ သိစရာ အများကြီးပါ။

And actually, the magic of that process reminds me a lot of a one-year-old.

တကယ်က ဒီဖြစ်စဉ်ရဲ့ မှော်ဆန်မှုက ကျွန်မကို တစ်နှစ်သားအရွယ် များစွာကို သတိရစေတယ်။

Falling over, having a long look at the obstacles before us

လဲကျလိုက်၊ ရှေ့က အတားအဆီးတွေကို အကြာကြီး ကြည့်ပြီးလိုက်၊

and then taking a big leap.

ခုန်ကျော်လိုက်နဲ့ပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)