The Global Opportunity to Accelerate Africa's Sustainable Future | Vanessa Nakate | TED

Translator: Huy Hoàng Reviewer: Thái Hưng Trần

Mary Robinson: Cảm ơn Vanessa

Mary Robinson: Vanessa, thank you so much

for inviting us to your home here in Kampala, in Uganda,

vì đã mời tôi tới nhà, ở Kampala, Uganda

for this TEDWomen conversation,

cho buổi nói chuyện TEDWomen này,

I really appreciate that.

Tôi rất cảm kích điều đó.

It's so much nicer to be in somebody's home

Thật tuyệt khi mà ở nhà của ai đó

having a conversation.

để nói chuyện.

So let's start with what prompted you

Hãy bắt đầu với điều gì thúc đẩy bạn

or what brought you to become a climate activist,

hay điều gì đưa bạn trở thành một nhà hoạt động khí hậu,

to become aware of the climate issue from the beginning?

để trở nên nhận thức về vấn đề khí hậu ngay từ đầu?

You must have been very young, but you're still very young.

Bạn từng phải rất trẻ, nhưng hiện giờ bạn vẫn trẻ.

Vanessa Nakate: My journey started in 2018.

Vanessa Nakate: Hành trình của cháu bắt đầu vào năm 2018.

That is when I started reading about the challenges

Khi đó cháu bắt đầu đọc về các vấn đề

that the people in my country, Uganda, were facing.

mà mọi người ở quốc gia cháu, Uganda, đang phải đối mặt.

And at that point,

Và ở điểm này,

I found out that climate change was one of those challenges.

Cháu nhận thấy biến đổi khí hậu là một trong các vấn đề đó.

And I remember in school

Và cháu nhớ khi còn ở trường

studying about climate change in geography class.

học về biến đổi khí hậu trong lớp địa lý.

It never made me realize that it was actually an emergency

Cháu không nhận ra được đó thực sự là một vấn đề cấp thiết

or something that was happening at that time.

hay một thứ gì đó đã diễn ra tại thời điểm đó.

So I was really surprised to find that it is the greatest threat

Nên cháu vô cùng bất ngờ để thấy rằng đó là một mối đe dọa to lớn

facing the lives of so many people.

đối với cuộc sống của rất nhiều người.

MR: And what was it in 2018 that kind of prompted you?

MR: Và điều gì vào năm 2018 đã thôi thúc bạn?

VN: I remember speaking to one of my uncles, Charles,

VN: Cháu nhớ đã nói chuyện với một trong các bác của cháu, Charles,

and asking him if he has seen any changes

và hỏi ông ấy liệu ông ấy có thấy bất kỳ thay đổi nào

from when he was much younger and right now.

từ khi ông ấy còn nhỏ và hiện tại.

And he explained to me that 20 years ago in a specific place,

Và ông ấy đã giải thích cho cháu rằng vào 20 năm trước tại một nơi cụ thể,

he mentioned in Mitanya

ông ấy nhắc đến ở Mitanya

that they would expect rains at a specific time.

rằng họ đã hy vọng có mưa ở một thời điểm nhất định.

But then he said now, 20 years later,

Nhưng lúc đó ông ấy nói lúc này, 20 năm sau,

that the farmers cannot tell when the rains would come.

là các nông dân không thể bảo chắc khi nào sẽ có mưa.

So he actually said there's been a change, but no one is talking about it.

Nhưng thực tế ông ấy nó có sự thay đổi, nhưng không ai nói về nó cả.

So that really triggered me to start doing something about it.

Và điều đó thôi thúc cháu phải bắt đầu làm điều gì đó.

I didn't know what exactly I had to do,

Cháu không biết chính xác phải làm gì,

but after seeing Greta Thunberg from Sweden strike, I was really inspired.

nhưng khi thấy Greta Thunberg biểu tình, tôi đã được truyền cảm hứng.

MR: You saw those photographs of her in front of the Swedish parliament.

MR: Bạn thấy những tấm hình con bé đứng trước Nghị Viện Thụy Điển chứ.

VN: Yes. In 2018, towards the end of the year.

VN: Cháu có. Vào 2018, tầm cuối năm.

So I was really inspired by her actions,

Nên cháu được truyền cảm hứng bởi những gì con bé làm,

and I decided that I would start striking as well.

và cháu quyết định cháu cũng sẽ bắt đầu biểu tình.

However, I was quite scared to go to the street.

Tuy nhiên, cháu có hơi sợ khi đi ra ngoài phố.

MR: Why were you scared?

MR: Tại sao bạn lại sợ?

VN: I think I've always been nervous to face people, so many people.

VN: Cháu nghĩ rằng mình luôn bị lo lắng khi gặp mọi người, rất nhiều người.

MR: Are you a bit shy?

MR: Bạn ngại ngùng nhỉ?

VN: A bit, yes.

VN: Có, một chút.

Yeah, but I tend to manage it, I should say.

Yeah, nhưng đúng hơn là cháu thường kiểm soát nó.

MR: You were in Davos with Greta Thunberg

MR: Bạn đã ở Davos với Greta Thunberg

and some other well-known climate activists.

và một vài nhà hoạt động khí hậu nổi tiếng khác.

And there was a photo taken, I think, of five of you,

Và đây là tấm hình tôi nghĩ của năm bạn,

and the other four were white women, white young women,

và bốn người khác là nữ da trắng, các cô bé da trắng,

you were all very young.

các bạn đều rất trẻ.

And you were cut out of the photograph.

Và bạn bị gạt ra khỏi tấm hình.

VN: Yes.

VN: Đúng vậy.

MR: You could have just, you know, accepted that, but you didn’t.

MR: Bạn có thể chấp nhận điều đó, nhưng bạn biết bạn không thể.

Tell us about why, how you felt

Nói cho tôi biết tại sao đi, bạn cảm thấy thế nào

and then why you decided to react the way you did

và khi đó tại sao bạn quyết định phản ứng theo cách mà bạn đã làm

and what you did.

và những gì bạn đã làm.

VN: When I first saw the photograph, I was, of course, really frustrated

VN: Khi lần đầu cháu thấy tấm hình, cháu đã vô cùng hoảng loạn

because I remember one of the messages

vì cháu nhớ một trong các thông điệp

I really emphasized at that press conference

cháu đã thật sự nhấn mạnh tại buổi họp báo

was the need to listen to the voices,

là về nhu cầu lắng nghe tiếng nói,

you know, of different activists across the world.

của nhiều nhà hoạt động trên khắp thế giới.

MR: And suddenly, you were cut out.

MR: Và đột nhiên, bạn bị gạt ra.

VN: Exactly.

VN: Chính xác.

So it was quite disappointing to see and also frustrating for me.

Và cháu khá thất vọng khi thấy điều đó và cũng hoảng loạn.

But also at that point,

Nhưng cũng vì điều đó,

I just wanted to ask why I have been removed from the picture.

Cháu chỉ muốn hỏi tại sao cháu lại bị bỏ ra khỏi tấm hình.

And that's exactly what I did.

Và đó là những gì cháu đã làm.

I asked why.

Cháu đã hỏi tại sao.

And that really gave me the opportunity to talk about, you know,

Và điều đó đã thật sự cho cháu cơ hội để nói về điều đó, bà biết đó,

some of the intersections of climate change, for example,

một số giao điểm của vấn đề biến đổi khí hậu, ví dụ,

with racial justice.

với sự công bằng chủng tộc.

MR: Talk about this big long word that we use, intersectionality.

MR: Nói về thuật ngữ to lớn này mà chúng ta vẫn dùng, sự giao thoa liên tầng.

(Laughter)

(Tiếng cười)

VN: Yeah, so when when we talk about intersectionality,

VN: Yeah, nên khi chúng ta nói về sự giao thoa liên tầng,

it's just something that explains

nó chỉ giải thích rằng

that climate change is not just on its own.

không chỉ là mỗi vấn đề về biến đổi khí hậu.

Climate change is more than weather,

cũng không chỉ về thời tiết,

it's more than statistics,

cũng không chỉ về thống kê,

it's about the people.

đó là về con người.

And when we bring in the conversation of intersectionality,

Và khi chúng ta đề cập đến vấn đề giao thoa liên tầng,

it makes us talk about, you know, things like poverty eradication.

bà biết đó, chúng ta nói về những thứ như xóa nghèo đói.

It makes us talk about racial justice in our fight for climate justice.

chúng ta nói về sự công bằng chủng tộc trong cuộc chiến về sự công bằng khí hậu.

MR: Yes.

MR: Đúng vậy.

And you know, you’ve been the face on Time magazine.

Và bạn biết đó, bạn vừa được xuất hiện trên tạp chí Time.

You have reached very high visibility as a voice for Africa.

Bạn được chú ý nhiều như là tiếng nói của Châu Phi.

How has that been?

Bạn thấy điều đó thế nào?

How has the journey for you been?

Hành trình đó có ý nghĩa như nào với bạn?

How have you felt internally?

Bạn cảm thấy thế nào?

How have you managed to cope with, you know, being well-known,

Bạn đã vượt qua như thế nào, bạn biết đó, việc trở nên nổi tiếng,

presumably you get lots of social media messages, lots of everything,

khi chắc bạn nhận nhiều tin nhắn qua mạng xã hội, và nhiều thứ khác,

and maybe some of them are negative.

và trong đó có những thứ tiêu cực,

How do you cope?

Bạn xử lý như thế nào?

VN: Well, I want to first of all say that, you know,

VN: À, trước tiên cháu muốn nói là, bà biết đó,

I'm not the voice of Africa,

cháu không phải tiếng nói của Châu Phi,

yeah, there are so many --

đúng đó, có rất nhiều --

MR: You are one of the voices.

MR: Bạn là một trong số đó.

VN: Yes.

VN: Đúng vậy.

And the publicity or the fame, if I should say that,

Và sự chú ý hay danh tiếng, nếu tôi nên nói rằng,

comes with that.

đến từ việc đó.

It can be both positive and also negative.

Nó đều có cả tích cực và tiêu cực.

And negative, it can be, you know,

Và tiêu cực, bà biết đó, nó có thể là

the people who will say that what you're doing is not real

những người sẽ nói những thứ bạn làm là không có thực

or you're exaggerating the climate crisis

hoặc bạn đang phóng đại cuộc khủng hoảng khí hậu

or people who tell you you're, you know,

hoặc bà biết đó, người mà nói bạn là

a young woman, you should get married instead of standing on the street.

một cô gái trẻ, bạn nên cưới chồng thay vì đứng ngoài đường.

So it comes with all that.

Nó luôn đi cùng với tất cả thứ đó.

But one thing I realized that, you know,

Nhưng một thứ mà cháu nhận ra là, bà biết đó,

the one percent is the negativity,

một phần trăm tiêu cực,

but the 99 percent,

nhưng 99 phần trăm,

it's the support from different parts of the world.

là sự động viên từ khắp thế giới.

So amidst all that, I look at the support from the different people.

Nên giữa tất cả điều đó, cháu nhìn vào sự động viên từ các đối tượng khác nhau.

MR: And you take steps to make sure

MR: Và bạn làm từng bước để đảm bảo

that your own self-care is, you know, going well,

rằng việc chăm sóc tốt cho bản thân,

that you've got a balance in what you're doing.

rằng bạn cân bằng được những gì mình làm.

VN: Yes.

VN: Đúng vậy.

MR: What do you do?

MR: Bạn đang làm gì?

VN: Apart from the activism,

VN: Bên cạnh các hoạt động xã hội,

I do many other things in my own personal life.

cháu làm rất nhiều thứ cá nhân khác trong đời.

One, like you've talked about, self-care, I really love to rest.

Một là chăm sóc bản thân, như bà nói, cháu rất thích nghỉ ngơi.

And many times for me, rest is actual sleep.

Và nhiều lần việc nghỉ ngơi của cháu thực sự là ngủ.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Yes, so I really love to get good sleep.

Đúng vậy, nên cháu vô cùng thích ngủ ngon.

And literally everyone here at home knows that.

Và chính xác là mọi người ở nhà ở đây biết điều đó.

And also, I love getting involved in church activities.

Và đồng thời, cháu thích tham gia vào các hoạt động của nhà thờ.

Yes.

Đúng vậy.

MR: I know you've talked about

MR: Tôi biết bạn đã nói về

capitalism as being part of a problem in degrading land

chủ nghĩa tư bản như là một phần của vấn đề suy thoái đất

and extracting and degrading, etc.

và việc cắt xén, và suy thoái, vân vân.

What kind of structures would you like to see in a broad sense?

Loại cấu trúc nào bạn muốn thấy theo nghĩa rộng?

What kind of world would you like to see?

Bạn muốn thấy kiểu thế giới như thế nào?

VN: Yes, I would like to see a kind of world that respects people,

VN: Đúng, cháu muốn thấy một thế giới tôn trọng con người,

but also respects the planet as well.

nhưng cũng tôn trọng trái đất nữa.

And it's important to note

Và điều quan trọng cần lưu ý

that we are in a system that has created the climate crisis

là chúng ta đang trọng một hệ thống gây ra sự khủng hoảng khí hậu

and many other challenges that people are facing.

và nhiều thách thức khác mà con người đang phải đối mặt.

And when we demand for system change,

Và khi chúng ta yêu cầu hệ thống thay đổi,

we mean that the system actually has to change.

chúng ta có nghĩa là hệ thống này thực sự phải thay đổi.

We cannot solve, you know,

Chúng ta không thể giải quyết, bà biết đó,

the problems that are happening right now

những vấn đề đang diễn ra lúc này

with the very system that created them.

với một hệ thống đã tạo ra chúng.

So we need something new,

Nên chúng ta cần thứ gì đó mới

something that will ensure that people are protected

thứ gì đó mà đảm bảo con người được bảo vệ

and the planet is protected as well.

và trái đất cũng được bảo vệ.

When it comes to consumption,

Khi nói đến sự tàn phá,

I think it's a place of governments

cháu nghĩ đó là nơi mà các chính phủ

helping to make cities more sustainable for people.

giúp các thành phố bền vững hơn với mọi người.

Because it could be transportation.

Bởi nó có thể là giao thông công cộng.

For example, when you're in a country within Europe,

Ví dụ, khi bà đang ở một quốc gia Châu Âu,

you can very easily use the train to get to so many places

bà có thể dễ dàng sử dụng tàu để đến rất nhiều nơi

to even go through, I mean, get to another country,

ý cháu là, thậm chí để đi qua một quốc gia khác,

which may be difficult in some places or in some countries.

mà điều này có thể khó ở một số địa điểm hoặc vài quốc gia.

So I think it's really a place of making our cities

Và cháu nghĩ đó là một nơi tạo nên các thành phố của chúng ta

and our countries more sustainable

và các quốc gia của chúng gia bền vững hơn

so that people can live more sustainably

từ đó mọi người có thể sống bền vững hơn

when it comes to, you know, food, when it comes to transportation,

liên quan đến, bà biết đó, lương thực, liên quan đến giao thông công cộng,

when it comes to clothing itself.

liên quan đến bản thân quần áo.

You know, the issue of population,

Bà biết đó, vấn đề về dân số,

it is not the problem in our fight for the climate crisis.

nó không phải vấn đề trong cuộc chiến về khủng khoảng khí hậu.

MR: I agree.

MR: Tôi đồng ý.

VN: Because it's important to know that, you know,

VN: Bởi vì, điều quan trọng phải biết, bà biết đó,

while Africa has a huge population,

khi Châu Phi có lượng dân số khủng,

it is responsible for less than four percent of the global emissions.

nó chịu trách nhiệm ít hơn bốn phần trăm lượng khí thải toàn cầu,

And a family of maybe ten in Uganda

Và một gia đình khoảng mười người ở Uganda

will emit way less than a family of four

sẽ thải ít hơn một gia đình bốn người

in a country within Europe.

ở một quốc gia trong Châu Âu.

So it's really a place of understanding who has caused this crisis

Và đó thật sự là một nơi hiểu ai là người tạo ra cuộc khủng hoảng này

and what needs to be done to make people live more sustainably.

và cần phải làm gì để mọi người sống bền vững hơn.

MR: And you've turned the focus, which I want to do,

MR: Và bạn vừa chuyển trọng tâm, cái tôi muốn làm,

on your continent, Africa.

ở lục địa của bạn, Châu Phi.

There are so many crises at the moment.

Có rất nhiều cuộc khủng hoảng lúc này.

There is, you know, a food crisis, a fuel crisis,

Nó là, bạn biết đó, cuộc khủng hoảng lương thực, nhiên liệu,

there was the COVID crisis

và đã có cuộc khủng hoảng COVID

and a lack of equitable access to vaccines.

và thiếu sự tiếp cận có thể trang bị được đến vắc xin.

And behind that, and there all the time,

Và đằng sau đó, có ở mọi lúc,

and much earlier, has been the climate crisis.

và rất sớm, đã có khủng hoảng khí hậu.

So how do you want the conference that we're going to see,

Vậy bạn muốn một hội nghị như thế nào để chúng ta xem,

the African Conference in Egypt in November, COP27,

tại Hội Nghị Về Châu Phi tại Ai Cập và tháng 11, COP27,

how do you see the priorities?

Bạn muốn thấy gì trước tiên?

What do you want to see happen?

Bạn muốn thấy gì xảy ra?

VN: When it comes to loss and damage,

VN: Khi nói đến tổn thất và thiệt hại,

the climate crisis is pushing so many communities beyond adaptation.

cuộc khủng hoảng khí hậu đang đẩy rất nhiều cộng đồng vượt qua sự thích ứng.

When, you know, a family loses a family member,

Bà biết đó, khi một gia đình mất đi một thành viên,

you can adapt to a loss of life.

bà có thể thích nghi mất mát trong đời.

You know, you've talked about the food crisis,

Bà biết đó, khi bà vừa nói về cuộc khủng hoảng lương thực,

for example, in the Horn of Africa

ví dụ như, ở Sừng Châu Phi

that has left more than 20 million people with no access to food.

đã có hơn 20 triệu người không tiếp cận được lương thực.

You can’t adapt to starvation.

Bà không thể thích nghi với cơn đói.

You know, when islands are being washed away

Bà biết đó, khi các hòn đảo đang bị xói mòn

and being submerged by flooding or by the rising sea levels,

và đang bị nhấn chìm bởi lũ lụt và mực nước biển dâng,

it’s evident that you can’t adapt to lost islands or to sinking coastlines.

điều đó cho thấy bà không thể thích nghi với các hòn đảo mất và bờ biển chìm dần

So this is where loss and damage comes in.

Nên đây là nơi tổn thất và thiệt hại liên quan.

MR: One of the things about development is, you know,

MR: Một trong những thứ về sự phát triển là, bạn biết đó,

industrialized countries built their economies on fossil fuel.

các quốc gia phát triển xây dựng kinh tế theo nhiên liệu hóa thạch.

And African countries have wanted to go as green as possible,

Và các quốc gia Châu Phi vừa cần phát triển xanh nhất có thể,

but they haven't got the investment and support.

nhưng họ không có sự đầu tư và hỗ trợ.

And some countries want to go more into the gas they found

Và một số quốc gia muốn phát triển vào khí đốt họ tìm thấy

or the coal they've found,

hoặc than họ tìm thấy,

in particular, gas more recently.

cụ thể, gần đây hơn là khí đốt.

And pipelines.

Và dầu mỏ.

You've written about this.

Bạn vừa viết về điều này.

You feel very strongly about this as a young African climate activist.

Bạn cảm nhận mãnh liệt về điều này như nhà hoạt động khí hậu Châu Phi trẻ.

Tell us more.

Nói thêm cho chúng tôi đi.

VN: Yes, there is a very big challenge

VN: Vâng ạ, có một thử thách vô cùng lớn

that so many African nations are facing right now.

mà nhiều quốc gia Châu Phi đang đối mặt lúc này.

There is a pressure to transition to renewable energy.

Có một áp lực chuyển dịch sang năng lượng tái tạo.

There's a pressure to lift people out of energy poverty.

Có một áp lực để đưa mọi người ra khỏi sự thiếu năng lượng.

But then there is no climate finance to do that.

Nhưng khi đó sẽ không đủ nguồn tài chính cho khí hậu để triển khai.

So what is happening is that fossil fuel companies

Nên những gì đang diễn ra là các công ty về nhiên liệu hóa thạch

are coming with all these deals for the gas or for the oil

đang triển khai toàn bộ giao dịch về khí đốt hoặc dầu

in the different countries.

ở nhiều quốc gia khác nhau.

MR: Because they're finding it harder in other regions.

MR: Bởi họ đang tìm quyết liệt hơn ở các khu vực khác.

VN: Exactly.

VN: Chính xác.

But then if the climate finance that is very much needed

Nhưng nếu như vậy nguồn tài chính cho khí hậu mà vô cùng cần thiết

by these nations is delayed,

cho các quốc gia đang trì hoãn,

they are being pressured to lift their communities

họ đang bị áp lực để đưa các cộng đồng của họ

out of energy poverty.

ra khỏi sự thiếu thốn năng lượng.

So, you know, that's what makes the climate crisis more than weather.

Nên, điều đó khiến khủng hoảng khí hậu không chỉ về thời tiết, bà biết đó.

So now there is an issue of energy poverty.

Nên giờ đây là vấn đề về sự thiếu thốn năng lượng.

And we know that millions of people across Africa

Và chúng ta biết hàng triệu người ở khắp Châu Phi

have no access to electricity.

không được tiếp cận đến điện.

So that's why the demands of climate finance are very clear.

Nên đó là tại sao nhu cầu về nguồn tài chính cho khí hậu là vô cùng rõ ràng.

We need the money to help communities, those that are on the front lines,

Chúng ta cần tiền để giúp các cộng đồng, những thứ đang đặt lên hàng đầu,

to help people, to lift people out of energy poverty.

để giúp mọi người, đưa mọi người ra khỏi sự thiếu thốn năng lượng.

But in a more cleaner way, while transitioning to renewable energy.

Nhưng ở một phương án sạch hơn, khi chuyển dịch đến năng lượng tái tạo.

MR: Would you make any exception for, you know,

MR: Liệu bạn có làm bất kỳ ngoại lệ nào, bạn biết đó,

the possibility of clean cooking gas as a temporary, just transition

khả năng khí sạch để nấu ăn là tạm thời, chỉ là sự chuyển dịch

to help, as one of the solutions,

để giúp, như là một trong các giải pháp,

there are other solutions to clean cooking

có các giải pháp khác để nấu ăn sạch

or getting, you know, electricity into homes.

hoặc, bà biết đó, kéo điện về các hộ.

I'm just wondering, I mean,

Tôi chỉ tự hỏi, ý tôi là,

are you of the view that there's no room at all,

bạn có đang nghĩ là không có cơ hội nào hay không,

because many people feel

bởi nhiều người cảm thấy

the developing countries should have some leeway.

các quốc gia đang phát triển nên có vài thời gian chậm trễ.

Because of the very reason you gave,

Bởi vì lý do bạn vừa đưa ra,

Africa is such a low emitter internationally

Châu Phi là quốc gia xả thải thấp trên thế giới

and yet has real development needs.

và chưa có sự phát triển thật sự cần.

I'm not talking about new infrastructure.

Tôi không nói về cơ sở hạ tầng.

I'm talking about getting to people who need clean cooking

Tôi nói về việc đề cập đến những người cần nấu nướng sạch

or who need electricity in their home.

hay người cần điện ở nhà của họ.

VN: Well, I think that when it comes to, you know,

VN: Vâng, cháu nghĩ là khi nói đến, bà biết đó,

clean cooking and getting electricity to people,

nấu nướng sạch và đưa điện đến mọi người,

still we have to take the renewable way.

chúng ta vẫn phải tiếp cận theo phương án tái tạo.

Unfortunately, gas is unsustainable,

Tiếc là, khí đốt không bền vững,

and it can be very harmful to so many people.

và nó có thể rất gây hại đến mọi người.

I know that when climate finance is made available,

Và cháu biết khi nguồn tài chính cho khí hậu có sẵn,

a lot of transformation can be made.

có thể tạo ra rất nhiều chuyển biến.

I run a project that I started in 2019,

Cháu đang chạy một dự án bắt đầu từ năm 2019,

and it involves the installation of solar panels

và nó bao gồm việc lắp đặt các tấm năng lượng mặt trời

and eco-friendly cook stoves in schools in Uganda.

và các bếp nấu ăn thân thiện môi trường ở các trường ở Uganda.

I don't have, you know, specific climate finance

Bà biết đó, cháu không có nguồn tài chính nhất định cho khí hậu

that is coming in for that project,

dành cho dự án đó,

but it's been different people that are supporting,

nhưng có rất nhiều người khác nhau đang hỗ sợ dự án,

you know, online through our GoFundMe.

bà biết đó, thông qua GoFundMe của chúng cháu.

And we've done installations in 31 schools now.

Và hiện nay chúng cháu đã lắp đặt xong ở 31 trường.

They have access to electricity through solar.

Mọi người có thể tiếp cận điện thông qua năng lượng mặt trời.

You know, they have access to clean cooking

Bà biết đó, mọi người có thể nấu nướng sạch

through eco-friendly cook stoves.

bằng bếp nấu thân thiện môi trường.

So I think the solutions are available.

Nên cháu nghĩ các phương án đều khả thi.

We just need political will and money to be available.

Chúng cháu chỉ cần ý chí chính trị và tiền.

MR: So you would even say, you know,

MR: Vậy ý bạn là, bạn biết đó,

that you wouldn't even have gas as a temporary, just transition solution

bạn thậm chí không dùng khí đốt là nguồn tạm thời, chỉ dùng phương án chuyển dịch

to help women, for example, in particular,

ví dụ như, cụ thể là giúp phụ nữ,

to get more choices of access to clean cooking?

để có nhiều lựa chọn hơn cho việc nấu nướng sạch?

VN: We cannot bring gas.

VN: Mình không thể dùng khí đốt.

I believe there are more sustainable ways to help women.

Cháu tin rằng có nhiều cách bền vững hơn để giúp phụ nữ.

MR: So you you are very firm.

MR: Vậy là bạn rất chắc chắn.

VN: Yes.

VN: Đúng ạ.

MR: I'd love you to talk more

MR: Tôi muốn bạn nói thêm về việc

about the Africa that could be there

Châu Phi có thể tốt hơn

if we move more quickly.

nếu chúng ta triển khai nhanh hơn.

What would it mean?

Ý bà là gì?

How do you see, for example, in wetlands,

Bạn thấy sao, ví dụ như, ở các đầm lầy,

how do you see it in terms of what would change in cities?

bạn thấy sao về những thứ cần thay đổi ở thành phố?

What would change, I mean, yes, there would be electricity in households,

Thứ cần thay đổi, ý tôi là, đúng vậy, có nhiều điện hơn trong gia đình,

but how else could there be significant difference

nhưng những khác biệt lớn còn có thể như thế nào nữa

in jobs as well as in better livelihoods?

về việc làm cũng như là phương kế sinh nhai?

VN: Yeah, I'll start by sharing something I told a friend of mine

VN: Đúng vậy, cháu sẽ bắt đầu bằng việc chia sẻ những gì cháu đã kể một người bạn

while I was in Europe,

khi cháu còn ở Châu Âu,

and we were going to take the train from one country to another.

và chúng cháu đang đi tàu sang một quốc gia khác.

And I told him that if I had lots of money right now,

Và cháu nói cậu ấy rằng nếu tớ có nhiều tiền lúc này,

I would take this public transportation to my country, Uganda, as well.

tớ cũng sẽ đi phương tiện công cộng đến quốc gia của tớ, Uganda.

So I think those are some of the things

Nên cháu nghĩ những thứ này

that we could see happen if things start moving.

chúng ta có thể sẽ thấy nó xảy ra nếu mọi thứ bắt đầu chuyển dịch.

To see that public transportation is made more accessible,

Để thấy phương tiện công cộng dễ tiếp cận hơn,

is made more affordable

dễ chấp nhận hơn

and also more sustainable for people.

và cũng bền vững hơn cho mọi người.

Because when public transportation is made, you know,

Và khi phương tiện công cộng được thiết lập, bà biết đó,

sustainable and affordable for people,

bền vững hơn và dễ chấp nhận hơn,

it moves things very fast

nó chuyển dịch rất nhanh

because you can easily move from one place to another,

vì bà có thể dễ dàng đi từ nơi này sang nơi khác,

but in the most sustainable way possible.

nhưng bằng một cách bền vững nhất có thể.

So I think that when things start moving, actual money,

Nên cháu nghĩ đấy là khi mọi thứ chuyển dịch, bằng tiền thật,

because here what we are talking about is political will

vì đây là những gì chúng ta nói về ý chí chính trị

and making climate finance available.

và khiến nguồn tài chính cho khí hậu dễ tiếp cận.

This is what will enable African nations to build more sustainable cities.

Đây là thứ sẽ khiến các quốc gia Châu Phi xây dựng nhiều thành phố bền vững hơn.

MR: Yeah, you mentioned the projects that you are working on

MR: Đúng vậy, bạn nhắc đến các dự án mà bạn đang làm

in rural schools

ở các trường học nông thôn

to have solar panels and a better cook stove system.

để có tấm thu năng lượng mặt trời và các hệ thống bếp nấu tốt hơn.

What other projects that you know of or that you've seen

Có dự án nào khác mà bạn biết hoặc đã thấy

or that you've heard of particularly excite you?

hoặc đã được nghe mà khiến bạn hứng thú không?

VN: So this project is really to educate young people about trees

VN: Có dự án này cực kỳ đi sâu vào việc dạy mọi người về cây xanh

and also to grow these trees with them.

và cũng như việc trồng cây.

So what I've seen with her project is that she teaches, you know,

Những gì cháu thấy ở dự án của chị ấy là chị ấy dạy, bà biết đó,

the students in schools to not only plant but to also grow the trees.

cho các học sinh ở trường không chỉ về trồng cây mà còn là chăm bón cây.

MR: To nurture them.

MR: Để nuôi dưỡng chúng.

VN: Exactly, nurture them.

VN: Chính xác ạ, nuôi dưỡng chúng.

So I think that is something that I find very exciting.

Nên cháu nghĩ đó là thứ tôi rất hứng thú.

And also here in Uganda, I've seen, you know,

Và cũng ở Uganda này, bà biết đó, cháu có thấy

different activists during different tree-planting projects,

các hoạt động khác nhau trong các dự án trồng cây khác nhau,

especially fruit trees,

đặc biệt là cây ăn quả,

to help the communities where they're taking these trees

để giúp các cộng đồng nơi họ trồng cây này

to not only have, you know, trees for environmental reasons,

bà biết đó, không chỉ trồng cây vì lý do môi trường,

but also for food because they are fruit trees.

mà còn vì thức ăn bởi đó là cây ăn quả.

MR: And sometimes for health as well.

MR: Và đôi khi còn vì sức khỏe nữa.

VN: Exactly, yes.

VN: Chính xác, đúng vậy đó.

So those are some of the things that I have seen here

Vậy đó là những thứ cháu đã thấy ở đây

that are very inspiring.

mà vô cùng truyền cảm hứng.

I remember being in a conversation at COP26,

Cháu nhớ trong buổi thảo luận ở COP26,

and it was with some Indigenous leaders.

và buổi đó có các nhà lãnh đạo bản địa.

And one of the leaders said that usually before they make decisions,

Và một trong các nhà lãnh đạo đã nói thường trước khi họ ra quyết định,

they always sit in a community and ask themselves,

họ luôn tham vấn cộng đồng,

will this decision be good for the children?

liệu rằng quyết định này có tốt cho trẻ em hay không?

And if they say no,

Và nếu họ nói không,

there is a possibility that it could harm the children in this way,

khả năng là nó có thể gây hại cho trẻ em bằng cách này,

then that immediately would disqualify that decision.

từ đó sẽ ngay lập tức loại luôn quyết định này.

So I do agree that there is a place of choosing the decisions,

Nên cháu đồng ý rằng có nơi cho việc lựa chọn các quyết định,

like, making decisions that will ensure that children are protected

kiểu, đưa ra những quyết định mà bảo đảm trẻ em được bảo vệ

or the planet is protected.

hay hành tinh này được bảo vệ.

And also, just to add something, in scripture I've read

Và cũng thế, chỉ thêm một chút, trong bài thánh thư mà cháu đã đọc

that says, you know, I've given you a choice of life and death,

nói rằng, bà biết đó, tôi đưa bạn một lựa chọn về sự sống và cái chết,

so you choose between life and death.

nên bạn chọn giữa sống và chết.

So when I bring it to the climate crisis,

Nên khi cháu áp dụng vào cuộc khủng hoảng khí hậu,

we have a choice.

chúng ta có một lựa chọn.

A choice to either walk into a world that is beneficial for all of us

Chọn hoặc là đi vào thế giới mà có lợi cho tất cả chúng ta

or a choice that will take us into the world

hoặc chọn đưa chúng ta vào đời

that may harm some people earlier,

mà gây hại ngay cho một số người,

but in the end it would impact everyone.

nhưng cuối cùng sẽ ảnh hưởng tất cả mọi người.

So I do agree that we must make a choice.

Nên cháu đồng ý rằng chúng ta phải lựa chọn.

MR: But I like that wisdom

MR: Nhưng tôi thích cái suy nghĩ

that you shouldn't take decisions

mà rằng bạn không nên đưa ra quyết định

that may impact wrongly on future generations.

mà ảnh hưởng sai trái đến các thế hệ tương lai.

This gets back to oil and gas in Africa.

Điều này mang trở lại vấn đề dầu mỏ và khí đốt ở Châu Phi.

You know, it sounds, you know, short term,

Bạn biết đó, nó nghe như, vấn đề ngắn hạn,

but it's not actually short term

nhưng nó không hẳn là ngắn hạn

because putting in that infrastructure will take some years.

bởi vì việc đưa vào cơ sở hạ tầng sẽ mất vài năm.

And by that time, and then we know it's actually adding to the problem.

Và trong thời gian đó, và khi bạn thấy nó sẽ gây thêm vấn đề.

Yeah, so it's a kind of very,

Đúng vậy, nó là một điểm cực kỳ

very good point to think about the future impacts of all actions

cực kỳ hay để nghĩ về những tác động tương lai của tất cả các hành động

and the impact particularly on, as you say, children and grandchildren.

và những tác động cụ thể vào, như bạn đã nói, trẻ em và cháu chắt.

VN: Yeah, I believe that all life on Earth is sacred,

VN: Đúng ạ, cháu tin rằng tất cả sinh linh trên Trái Đất đều linh thiêng,

and I believe that there is an intersection,

và tôi tin rằng đó là sự giao thoa liên tầng,

or interconnection of all life on the planet.

hay sự liên kết nối của các sinh linh trên hành tinh này.

And just to really add on that,

Và chỉ thật sự thêm vào đó,

in my tribe, I am a Muganda by tribe,

trong bộ lạc của cháu, cháu thuộc tộc người Muganda,

we have different clans.

chúng cháu có những thị tộc khác nhau.

And I mean, the Njovu clan, njovu means elephant.

Và ý cháu là, thị tộc Njovu, njovu có nghĩa là con voi.

So recently I got to learn that you know,

Nên gần đây cháu học được, bà biết đó,

one of the reasons for putting the clans was to preserve wildlife.

một trong các lý đo cho việc đưa đến các thị tộc là để bảo tồn các loài hoang dã.

And what happens with the clans

Và những điều xảy ra với các thị tộc

it means if I'm in the elephant clan,

nó nghĩa là nếu cháu là thị tộc voi,

I can't eat an elephant.

cháu không thể ăn thịt voi.

I cannot harm or kill an elephant.

cháu không thể gây hại hay giết voi.

So it will be the same for another person who is maybe in a lion clan.

Nên nó cũng như vậy với người khác mà có thể ở thị tộc sư tử.

And there are different clans,

Và có các thị tộc khác nhau,

you find that there are different clans of tree species

bà thấy được có nhiều thị tộc cho các loài cây.

or plant species or animals or marine species.

hoặc các loài thực vật hay động vật hay loài sinh vật biển.

And in that way,

Và trong hướng này,

that was the wisdom to preserve the different animals

đó là những lối nghĩ bảo tồn nhiều loài động vật

and the different plants and the different trees.

nhiều loài thực vật và nhiều loài cây.

So I do believe that in a way there is a connection between, you know,

Nên cháu tin rằng ở hướng này có sự liên kết giữa, bà biết đó,

the different kinds of life on this Earth.

các cách sống khác nhau trên Trái Đất.

MR: And what I wanted to ask you about is the importance, if you think so,

MR: Và điều tôi muốn hỏi bạn là một điều quan trọng, nếu bạn nghĩ vậy,

of intergenerational conversation.

là cuộc trò chuyện liên thế hệ.

VN: So I do believe that we need an intergenerational conversation

VN: Nên cháu tin rằng chúng ta một cuộc trò chuyện liên thế hệ

to address the climate crisis,

để đề cập đến cuộc khủng hoảng khí hậu,

because I am not the first climate activist in the whole world.

bởi vì tôi không phải là nhà hoạt động khí hậu đầu tiên trên toàn thế giới.

And I know that, you know,

Và cháu biết rằng, bà biết đó,

the movement is not the first movement in the whole world.

chiến dịch này không phải là đầu tiên trên thế giới.

I know that there have been people who have been organizing and mobilizing,

Cháu biết rằng đã có những người tổ chức và vận động,

you know, for so many years,

bà biết đó, qua rất nhiều năm,

demanding for, you know, climate justice or a better environment for all of us.

bà biết đó, cầu cho công lý về khí hậu hoặc một môi trường tốt hơn cho chúng ta.

I know that you've been doing incredible work as well,

Cháu biết rằng bà cũng đã làm những thứ vô cùng ấn tượng,

you know, for the environment.

bà biết đó, dành cho môi trường.

So I believe I have something to learn from you

Nên cháu tin rằng mình có vài thứ để học từ bà

and many other people

và nhiều người khác

who started this work way before I did.

đã bắt đầu những việc này trước cháu.

And I also believe there is a place for them to learn from me as well.

Và cháu cũng tin rằng có một nơi cho họ cũng học hỏi từ cháu nữa.

So I think it's a place of bridging the different wisdoms

Nên cháu nghĩ đó là nơi bắt cầu những ý tưởng khác nhau

of the older generation and the younger generation

của những thế hệ già trẻ

to come up with that one conversation.

để cùng đến đàm đạo.

Because, you know,

Bởi vì, bà biết đó,

the fight is not just for the younger generation.

cuộc chiến này không chỉ của thế hệ trẻ.

The fight is for everyone.

Cuộc chiến này là của tất cả mọi người.

MR: So Vanessa, how do you see the increasing climate shocks basically,

MR: Vậy thì Vanessa, bạn thấy việc khí hậu tăng lên gây sốc như thế nào,

and impacts impacting on the rights of people in African countries?

và những tác động đối với quyền con người ở các nước Châu Phi như thế nào?

VN: I will first of all mention something I remember in school

VN: Trước tiên cháu xin đề cập đến một thứ cháu còn nhớ từ thời đi học

that was taught about rights.

về các quyền mà cháu được dạy.

So being told that people have the right to clean air

Rằng mọi người có quyền hít thở không khí trong lành

or people have the right to water or to housing,

hoặc có quyền sử dụng nước và có nơi ở,

and these are the very things that the climate crisis is destroying.

và đó là những thứ mà cuộc khủng hoảng khí hậu đang phá hủy.

When it comes to water sources,

Khi nói về các nguồn nước,

we know that for so many people, so many communities,

chúng cháu biết rằng đối với nhiều người, nhiều cộng đồng,

when they experience dry spells,

khi họ trải qua mùa hạn hán,

they have to walk long distances to look for water.

họ phải đi rất xa để tìm thấy nước,

And, you know, when it comes to housing,

Và, bà biết đó, khi nói về nơi ở,

we know that many people have lost their homes

chúng cháu biết rất nhiều người đang mấy đi ngôi nhà của mình

because of flooding, because of landslides.

bởi vì lũ lụt, bởi vì sạt lở.

We've had recent floods in Mbale region here in Uganda.

Chúng cháu trải qua những trận lũ lụt gần đây ở khu vực Mbale này ở Uganda.

And thousands of people were displaced, and their homes were destroyed.

Và hàng ngàn người phải di cư, nhà của họ thì bị phá hủy.

So it's really a place of understanding

Nên đó là nơi của sự thấu hiểu rằng

that the very rights that we were taught in school, you know,

các quyền cơ bản mà chúng cháu được dạy ở trường, bà biết đó,

they are being affected by the climate crisis.

họ đang bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng khí hậu.

Many times women are on the front lines of the climate crisis.

Rất nhiều lần phụ nữ phải đối mặt với cuộc khủng hoảng khí hậu.

And this is because for many communities,

Và đó là vì cho nhiều cộng đồng,

women have the responsibilities of providing food,

phụ nữ phải có trách nhiệm cung cấp thức ăn,

providing water for their families.

nước uống cho gia đình của họ.

MR: Many are farmers.

MR: Đa số là nông dân.

VN: Đúng vậy. Nên khi, bà biết đó, mùa vụ bị hạn hán

VN: Exactly. So when, you know, crops are drying

because of, you know, too much heat,

bà biết đó, vì quá nóng,

it's the women that are on those farms.

phụ nữ thì ở các nông trường đó.

When the farms are destroyed or washed away,

Khi các nông trường bị hủy hoại hoặc cuốn trôi,

it's the women that are impacted,

thì phụ nữ bị ảnh hưởng,

they are the ones working on those farms.

họ là những người làm việc ở các nông trường đó.

When water systems dry out,

Khi hệ thống nước cạn khô,

it's women that have to walk very long distances.

phụ nữ phải đi bộ rất xa để lấy nước.

For some communities, it's even worse for, you know, children,

Đối với một số cộng động, vấn đề thậm chí còn tệ hơn, bà biết đó, trẻ em,

especially girls, who have to drop out of school.

đặc biệt là các bé gái, mà phải bỏ ngang việc học.

Some are forced into early marriages,

Một số bị ép tảo hôn,

because their families can't take them to school anymore.

bởi vì gia đình chúng không thể cho chúng đi học được nữa.

And when they get them married off,

Và khi họ bắt chúng kết hôn,

they expect a bride price

họ kỳ vọng tiền sính lễ

that can help them recover from the climate impacts.

mà có thể giúp họ phục hồi các ảnh hưởng từ khí hậu.

So it's really evident

Nên đó là một dẫn chứng

that the climate crisis disproportionately affects so many girls

cuộc khủng hoảng khí hậu ảnh hưởng bất cân xứng đối với rất nhiều bé gái

and so many women across Uganda,

và rất nhiều phụ nữ khắp Uganda,

across Africa and across the world.

khắp Châu Phi và khắp thế giới.

MR: I wonder what kind of message you would give

MR: Tôi tự hỏi rằng bạn có thông điệp gì muốn đưa ra

you know, just at the end of this conversation,

bạn biết đó, để kết thúc cuộc trò chuyện này,

a final message of what action everybody can take.

một thông điệp hành động mọi người nên theo đuổi.

And now I'm not talking about Africa.

Và giờ tôi không nói về Châu Phi nữa.

I'm actually talking more about the world

Thực tế tôi nói nhiều hơn về thế giới

that needs to move more quickly

mà nhu cầu phát triển càng ngày càng nhanh chóng

out of fossil fuel, for example.

rút cạn nhiên liệu hóa thạch, ví dụ.

But what message would you have

Nhưng thông điệp nào bạn muốn truyền tải

for those who are listening to this conversation?

cho những người đang nghe cuộc trò chuyện này?

VN: Yeah, I would first of all, say that many times, you know,

VN: Đúng vậy, trước tiên cháu muốn nói điều này rất nhiều lần, bà biết đó,

the climate crisis seems very complex.

cuộc khủng hoảng khí hậu có vẻ rất phức tạp.

And many people want to do something,

Và nhiều người muốn làm gì đó cho nó,

but they don't know exactly what they can do.

nhưng họ không biết chính xác họ có thể làm gì.

But there are so many things that can be done.

Nhưng có nhiều thứ có thể làm.

And you know, we all won't do everything.

Và bà biết đó, tất cả chúng ta không làm tất cả.

But it's finding that thing that will transform something.

Nhưng nó cho thấy rằng từng thứ sẽ góp phần sẽ chuyển biến.

You know, no one is too small to make a difference

Bà biết đó, không ai quá nhỏ bé để tạo nên sự khác biệt

and no action is too small to transform the world.

và không hành động nào quá nhỏ để chuyển biến thế giới.

It's like we are all one body,

Nó như kiểu chúng ta là một thể,

and every part of that body has different actions.

và mỗi bộ phận đều có những công việc nhất định.

So it's a place of finding your part and lot in the body and say,

Và đó là một nơi để bạn tìm phần của mình và vị trí trong một thể và nói,

I would do this.

tôi sẽ làm việc này.

That if you are in law,

Nếu bạn trong ngành luật,

we did an event about law together --

chúng cháu đã cùng làm một sự kiện về luật

MR: Yes, at COP26.

MR: Đúng rồi, ở COP26.

VN: At COP26.

VN: Dạ ở COP26.

So if you are in law,

Nên nếu bạn theo ngành luật,

you can find your place in what you're doing

bạn có thể tìm thấy nơi cho những gì bạn đang làm

that as a lawyer or as a judge,

như là một luật sư hay thẩm phán,

bạn sẽ hỗ trợ những nhà hoạt động khác nhau

you're going to support different activists

because you've seen activists take, you know,

vì bạn đã thấy những nhà hoạt động

different cases to court in regards to climate issues.

đưa các vụ kiện ra tòa về các vấn đề khí hậu.

That if you're a teacher,

Rằng nếu bạn là giáo viên,

you're going to use your space as a teacher in school

bạn sẽ dùng môi trường sư phạm của mình ở trường

to teach the students,

để dạy học sinh,

to tell them not only about what is happening,

để nói cho chúng không chỉ về những gì đang xảy ra,

but about what they can do.

mà còn về những gì chúng có thể làm.

So it's really a place of finding your part in the body

Nên nó thật sự là nơi bạn tìm thấy phẩn của mình trong một thể,

and just doing your part,

và chỉ làm phần của mình,

because in the end,

bởi vì sau tất cả,

when we put all the different actions

khi chúng ta làm những việc khác nhau

of the different members of the body,

bởi những thành viên khác nhau của một thể,

we actually transform the whole world.

chúng ta thật sự chuyển biến đươc toàn thế giới.

MR: Yeah.

Mr: Đúng.

Well, Vanessa, all I can say is I have really enjoyed this conversation.

Chà, Vanessa, tôi chỉ biết nói là tôi rất thích cuộc trò chuyện này.

And I hope you have.

Và hy vọng bạn cũng vậy.

VN: Yes, I have, thank you so much.

VN: Vâng, cháu có, cảm ơn bà nhiều.

It was a lovely conversation, and I had so much to learn from you.

Đây là một cuộc trò chuyện vô cùng thú vị và cháu học được rất nhiều từ bà.