Your Creative Superpowers Can Help Protect Democracy | Sofia Ongele | TED

Translator: Nhu Duong Reviewer: Ho Anh

Four years ago yesterday,

Ngày hôm qua của bốn năm về trước,

there was a shooting at my younger sister Jenny's high school,

đã có một vụ nổ súng tại trường trung học của em gái tôi Jenny,

Saugus High School in Santa Clarita, California.

đó là trường Trung học Saugus tại Thành phố Santa Clarita, California.

Jenny was lucky enough to see kids running

May cho Jenny là trước khi xuống xe,

when she was about to be dropped off by her carpool, so she stayed safe,

em ấy đã nhìn thấy có nhiều đứa trẻ đang tháo chạy, và em ấy được an toàn,

but all of her friends were placed on lockdown.

nhưng tất cả bạn của em ấy đã bị kẹt lại trong khu vực phong tỏa.

Kids I've watched grow up and have known for as long as I can remember.

Tôi đã quen biết và nhìn những đứa trẻ ấy lớn lên theo năm tháng cùng em gái tôi.

In the hours that followed, parents waited at my city's Central Park

Nhiều giờ sau đó, các phụ huynh đã chờ ở Công viên Trung tâm thành phố

to reunite with their kids

để đoàn tụ với con của họ

as students were released building by building,

khi học sinh ở từng tòa nhà được thả ra,

escorted by police and SWAT teams to the park.

và được hộ tống đến công viên bởi cảnh sát và đội SWAT.

Three days later, there was a vigil at that same Central Park

Ba ngày sau, một buổi lễ cầu nguyện đã diễn ra ngay tại công viên đó

to honor Gracie Muehlberger and Dominic Blackwell,

để tưởng nhớ Gracie Muehlberger và Dominic Blackwell,

whose parents laid them to rest at the tender ages of 15 and 14.

những đứa trẻ được cha mẹ đưa về nơi an nghỉ cuối cùng khi mới chỉ 15 và 14 tuổi.

It was the largest gathering in my city's history.

Đó là sự kiện tụ họp lớn nhất trong lịch sử của thành phố.

Despite the divisions in my hometown,

Bất chấp những mâu thuẫn trước đây,

we stood at peace with one another that night,

đêm đó, chúng tôi yên lặng đứng cạnh nhau

yearning for a better future.

và mong mỏi về một tương lai tốt đẹp hơn.

This very American tragedy

Chính những thảm kịch rất “Mỹ” này

that we have had to witness time and time again

mà chúng ta đã phải chứng kiến hết lần này đến lần khác

speaks to a larger issue about democracy.

đã nêu lên một vấn đề quan trọng liên quan đến dân chủ.

Like many people in the face of tragedy,

Như những người phải đối mặt với những thảm kịch ấy,

I wanted to do something.

tôi muốn làm điều gì đó.

Và để làm điều gì đó, để thực sự đấu tranh cho dân chủ,

And to do something, to truly participate in democracy,

we have to acknowledge that injustice is cyclical

chúng ta phải nhận thức được rằng sự bất công là một vòng tuần hoàn

and that any fight of a neighbor is the fight of our own.

và các cuộc đấu tranh của chúng ta đều liên hệ mật thiết với nhau.

But how do we, wherever we may be,

Nhưng làm thế nào để ta, dù đang ở đâu,

with whatever tools we have, fight that fight?

hay đang sở hữu công cụ gì, có thể góp phần vào cuộc đấu tranh đó?

I've realized over the course of growing up

Trong quá trình lớn lên, tôi nhận ra rằng

that what we largely consider to be participating in democracy

những hành động mà chúng ta thường hay xem như là đấu tranh cho dân chủ

is honestly kind of narrow and unimaginative.

thật ra là hơi hạn hẹp và thiếu sáng tạo.

We're taught that we can vote and run for office,

Ta được dạy rằng ta có thể bỏ phiếu và tranh cử,

which are both important,

tuy hai việc này đều quan trọng,

but what about those of us who can't because of our age,

nhưng còn những người không thể làm hai việc đó vì tuổi tác,

tình trạng nhập cư, tầng lớp xã hội,

our immigration status, our class,

not to mention the countless others facing disenfranchisement

và vô số những người khác đang phải đối mặt với việc bị tước quyền

through voter suppression.

vì đàn áp cử tri thì sao?

The truth is, any of us, of any age,

Sự thật là, bất kỳ ai trong chúng ta, ở bất kỳ lứa tuổi nào,

living in some semblance of a democracy or striving towards it,

nếu sống trong một nền dân chủ tương tự hoặc đang phấn đấu hướng tới nó,

possess the tools to have a voice in our governments and communities.

đều sở hữu các công cụ để cất tiếng nói trong chính phủ và cộng đồng.

It's just a matter of learning how to have agency with those tools.

Điều quan trọng là biết cách sử dụng hiệu quả những công cụ đó.

For me, that's been coding and social media.

Đối với tôi, đó là lập trình và mạng xã hội.

It's unconventional, but I found the most success

Tuy có hơi khác biệt, nhưng tôi cho rằng khi ta biết tận dụng

in having an influence

những gì có sẵn trước mặt ta,

by using whatever's in front of me,

thì ta sẽ dễ thành công hơn.

really tuning in to my networks and communities,

Điều đó bao gồm kết nối với mạng lưới và cộng đồng của tôi,

meeting people where they're at

gặp gỡ mọi người ở mọi nơi

and centering joy and fun wherever I can.

và đem đến niềm vui ở bất cứ nơi nào tôi có thể.

And it works. Let me explain.

Và nó có hiệu quả. Để tôi giải thích.

In the case of this school shooting,

Trong vụ xả súng ở trường học này,

the parents of Gracie Muehlberger and Dominic Blackwell

cha mẹ của Gracie Muehlberger và Dominic Blackwell

began a push to have the two of them memorialized

đã kêu gọi chữ ký ở lối vào Công viên Trung tâm

at the entrance of our Central Park.

để hai đứa trẻ ấy được tưởng niệm.

To me and much of my community, this memorial was a no-brainer.

Với tôi và phần lớn cộng đồng của tôi, lễ tưởng niệm này là điều hiển nhiên.

To others, it was "grandiose and highly inappropriate."

Với những người khác, đó là điều “phô trương và rất không phù hợp.”

That's a direct quote, by the way.

À thì chính xác là họ đã nói thế.

Và một số quan chức địa phương đã đồng tình với họ.

And a number of local officials agreed with them.

But that cannot and should not nullify the needs and the wants

Nhưng điều đó sẽ không thể tước đi các nhu cầu và mong muốn

of the greater community.

của một cộng đồng lớn hơn.

So Gracie and Dominic's parents,

Vì vậy, cha mẹ của Gracie và Dominic,

determined to properly memorialize their children,

đã quyết tâm thực hiện một buổi lễ tưởng nhớ con họ đúng cách

created a petition and organized efforts

bằng việc viết một bản kiến nghị

to push our city council to approve the memorial.

và nỗ lực thúc đẩy hội đồng thành phố phê duyệt buổi lễ tưởng nhớ này.

The petition got over 10,000 signatures and people emailed the city in masses.

Bản kiến nghị đã có hơn 10.000 chữ ký và hội đồng đã nhận được hàng loạt email.

Eventually, they approved, and we all thought we were done.

Cuối cùng, họ đã chấp thuận nó, và chúng tôi nghĩ mình đã thành công.

But, as it turns out,

Nhưng chúng tôi không ngờ rằng

the land that Central Park is on is owned by the Santa Clarita Water Board.

Công viên Trung tâm được xây trên khu đất được sở hữu bởi Ủy ban Nước Santa Clarita.

So they have the final say.

Do đó, họ mới là bên quyết định.

And a committee created to advise on that decision

Và một ủy ban khác đã được thành lập để tư vấn về quyết định đó.

penned a seven-page paper

Họ đã viết một bài luận dài bảy trang

on why they should actually reject the memorial.

để lý luận lý do vì sao họ nên từ chối lễ tưởng niệm này.

And we didn't even know about this or know this was still up for debate

Và chúng tôi thậm chí còn không biết về nó hay biết vẫn còn tranh luận về nó

until the day they were supposed to vote on it.

cho đến ngày họ bỏ phiếu để ra quyết định.

I was so unbelievably angry.

Tôi đã cảm thấy cực kỳ tức giận.

How is it that the community can come together, organize

Hà cớ gì mà thành quả của một cộng đồng đã đoàn kết, tổ chức

and finally get a win

và đạt được thành quả,

just for it to be rendered fruitless by a vocal minority with fancy titles?

lại bị hủy hoại bởi tiếng nói của một số ít người có danh hiệu cao quý?

I wasn't having it, but I still felt powerless.

Dù tôi không hề có quyền lực gì, nhưng tôi vẫn thấy bất lực làm sao.

I wasn't on the committee.

Tôi không có mặt trong ủy ban.

I wasn't an elected official.

Tôi cũng không phải là một quan chức.

I couldn't even tell you what a water board did.

Tôi thậm chí còn không biết Ủy ban Nước làm gì.

Tuy nhiên, như tôi đã nói, tôi có hai nguồn sức mạnh:

But, like I said, I had these two sources of power:

coding and social media.

lập trình và mạng xã hội.

You may be thinking, "Girl, like, OK."

Bạn có thể nghĩ tôi đang nói quá.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But follow me here, follow me here.

Nhưng hãy nghe tôi nói đây.

I learned to code when I was 15 at a Kode With Klossy summer program,

Tôi học lập trình khi tôi 15 tuổi tại một trại hè của Kode With Klossy,

where I learned that I could apply that skill

và tôi học được rằng tôi có thể áp dụng kỹ năng đó

to anything and everything.

vào bất kỳ thứ gì.

And on the content side of things,

Về mặt sáng tạo nội dung,

I got bored during the pandemic and loved giving my unsolicited opinion

vì cảm thấy buồn chán trong kỳ dịch bệnh nên tôi đã mê đắm việc tự do nêu quan điểm

and yelling on the internet,

và bình luận trên mạng.

so I got a pretty sizable following on TikTok

Kết quả là tôi đã có khá nhiều người theo dõi trên TikTok

and joined the organization Gen-Z for Change,

và tham gia tổ chức Gen-Z for Change,

and posting content to mobilize my generation

và đăng tải các nội dung để huy động thế hệ của tôi

to vote in the 2020 election.

bỏ phiếu cho cuộc bầu cử năm 2020.

So I knew that with these two powers I held,

VÌ vậy, tôi biết rằng với hai sức mạnh mà tôi nắm giữ,

I could do something.

tôi có thể làm được gì đó.

I could make something real in the three or so hours I had.

Tôi có thể hiện thực hóa điều gì đó trong hơn ba giờ mà tôi có.

So I got to work.

Nên tôi đã bắt tay vào làm việc.

I found an email address

Tôi tìm ra địa chỉ email

where people could send public comments on agenda items

nơi người dân có thể góp ý về chương trình nghị sự

and coded a tool where people could just put in their name,

và tôi lập trình một công cụ nơi mọi người chỉ cần nhập tên,

affiliation, anything else they wanted to send,

chức vụ, bất cứ điều gì khác họ muốn gửi

and a randomly generated email would be created.

và một email ngẫu nhiên sẽ được tạo ra dựa trên đó.

All they had to do was push "send."

Sau cùng, họ chỉ cần nhấn “gửi”.

I finished it like 15 minutes before the deadline,

Tôi đã hoàn thành việc đó khoảng 15 phút trước thời hạn,

it was one of the ugliest websites I had ever made.

đó là một trong các trang web xấu nhất tôi từng làm.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I posted it to Instagram, Twitter, TikTok --

Tôi đã đăng nó lên Instagram, Twitter, TikTok --

I had around 150,000 followers at the time.

lúc đó tôi có khoảng 150.000 người theo dõi.

I sent it to my family.

Tôi gửi nó cho gia đình tôi.

My sister sent it to her friends who sent to their friends,

Em gái tôi gửi nó cho bạn bè và họ lại gửi cho bạn bè của họ,

and then I held my breath.

và sau đó tôi nín thở chờ đợi.

A few hours later, the water board voted 9 to 3 to approve the memorial,

Vài giờ sau, tỉ lệ bỏ phiếu là 9:3 nghiêng về việc chấp thuận lễ tưởng nhớ

và tôi cảm thấy rất yên lòng.

and I felt at ease.

It wasn't until a few months later, though,

Tuy nhiên, phải đến vài tháng sau,

that I learned that out of the 63 comments submitted,

tôi mới biết rằng trong số 63 góp ý được gửi,

56, the vast majority, were sent using the tool that I had coded.

56 góp ý được gửi bằng công cụ mà tôi đã lập trình.

(Applause)

(Vỗ tay)

Which is so insane because there was so little time

Đó đúng là điều không tưởng vì có quá ít thời gian,

people were able to use it in the first place.

nhưng mọi người lại có thể biết cách sử dụng nó ngay tức khắc.

This success was a testament to the fact that so often people want to speak out.

Thành công này là một minh chứng cho sự thật rằng ta thường muốn cất tiếng nói.

They want to do something but don't know how

Ta muốn làm điều gì đó nhưng ta lại không biết làm thế nào

or get discouraged in the face of bureaucracy.

hoặc ta cảm thấy mất động lực trước những thủ tục hành chính.

Việc đơn giản hóa mọi thứ nên là giá trị cốt lõi của chúng ta.

Making it a little bit easier for folks needs to be a core value for all of us.

In another instance, Virginia Governor Glenn Youngkin

Trong trường hợp khác, Glenn Youngkin - Thống đốc Virginia

created a tipline to report critical race theory

đã tạo đường dây tố cáo lý thuyết phân biệt chủng tộc

being taught in schools.

đang được giảng dạy ở trường học.

I had a problem with that.

Tôi không đồng ý cách làm ấy.

So I wanted there to be an easy, fun, community-oriented way

Do đó, tôi muốn gỡ bỏ đường dây đó càng sớm càng tốt

to get this tipline taken down as soon as possible.

bằng một cách dễ dàng, thú vị và hướng tới cộng đồng.

So I coded a tool that allowed people

Thế rồi tôi lập trình một công cụ cho phép mọi người

to send song lyrics and lines from The Bee Movie to the tipline.

gửi lời bài hát và lời thoại từ The Bee Movie đến đường dây đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Essentially, it takes the name of a real school, a real city in Virginia,

Về cơ bản, nó lấy tên của một trường thật, một thành phố thật ở Virginia,

and spits out a very ridiculous report.

và báo cáo điều gì đó rất lố bịch.

For example, "I have reason to believe

Ví dụ như: “Tôi có lý do để tin rằng

Thomas Jefferson High School is teaching race.

trường Thomas Jefferson đang dạy về chủng tộc.

I overheard a teacher saying,

Tôi nghe một giáo viên nói

'Shawty had them apple bottom jeans (jeans).'"

‘Em yêu diện jeans Apple Bottoms’

(Laughter)

(Tiếng cười)

Yeah, it's silly, it's goofy.

Vâng, thật ngớ ngẩn và ngu ngốc.

It's just as unserious as the creation of a teacher-reporting tipline itself,

Nó cũng ngớ ngẩn như việc tạo ra một đường dây báo cáo giáo viên vậy,

which is exactly what draws people to this kind of action.

đó cũng chính là lý do khiến người ta hành động như thế.

Democracy is just more fun and inviting when you take it into your own hands.

Dân chủ chỉ vui và thú vị hơn khi bạn nắm được nó trong tay của chính bạn.

After I finished the website,

Sau khi hoàn thành trang web,

I sent it to my friends at Gen-Z for Change.

tôi đã gửi nó cho bạn tôi ở Gen-Z for Change.

We all posted videos.

Tất cả chúng tôi đều đăng video.

Thousands of emails were sent from every state in the country

Hàng nghìn email đã được gửi đi từ mọi tiểu bang trong nước

and virtually every continent,

và hầu như mọi châu lục,

and we had emails bouncing within 48 hours.

và họ đã bị quá tải email trong vòng 48 giờ.

Nhiều tháng sau, đường dây đó đã chính thức đóng cửa một cách lặng lẽ.

Months later, the tipline was quietly officially shut down.

Didn't even last a year.

Nó còn không kéo dài đến một năm.

Because of the skills of a few, the platforms of many

Nhờ vào kỹ năng của vài người, nền tảng của nhiều người

and the will of hundreds of thousands of meddling kids

và ý chí muốn can thiệp của hàng trăm nghìn đứa trẻ

unified in our intolerance of injustice,

đã kết tụ lại trong công cuộc chống lại sự bất công của chúng tôi,

we were far more powerful than a couple people

chúng tôi đã mạnh hơn nhiều so với một vài người

in official positions of power.

ở các vị trí có quyền lực.

Now, I'm not asking y'all to drop everything and learn how to code,

Nào, tôi không phải đang muốn các bạn từ bỏ mọi thứ và học lập trình,

even though I definitely think you should.

mặc dù tôi chắc rằng bạn nên làm thế.

Coding is part of my power, right?

Lập trình là một phần sức mạnh của tôi, đúng chứ?

But power manifests differently to different people.

Nhưng mỗi chúng ta đều có sức mạnh khác nhau.

If you have a pen, write something.

Nếu bạn có một cây bút, hãy viết gì đó.

If you have an instrument, play something.

Nếu bạn có một nhạc cụ, hãy chơi gì đó.

If you have the anger of a thousand suns and disposable income,

Nếu bạn đang vô cùng nóng giận và cũng có thu nhập dư dả,

open your purse.

hãy mở ví của bạn.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And if you have social media and a smartphone --

Và nếu bạn có mạng xã hội và một chiếc điện thoại thông minh --

I know that y'all do, so don't try me --

tôi biết các bạn có đó, đừng đùa tôi --

tell a story, and let it spread like wildfire.

hãy kể một câu chuyện, và khiến nó lan rộng ra.

And while it's true that a subset of people use their skills

Mặc dù đúng là một số người dùng kỹ năng của họ

for hateful, nefarious, less-than-democratic purposes,

cho các mục đích thù hận, bất chính, kém dân chủ,

the sheer existence of this subset

nhưng sự tồn tại tuyệt đối của họ

requires that we think of more innovative and creative ways

đòi hỏi chúng ta phải nghĩ ra những cách mới lạ và sáng tạo hơn

to ensure that the voices of the masses are genuinely heard and accounted for.

để đảm bảo rằng tiếng nói của số đông thật sự được lắng nghe và tôn trọng.

Now, every time I'm home and I walk by Central Park,

Giờ đây, mỗi khi tôi về nhà và đi ngang qua Công viên Trung tâm,

and see the new signage,

khi nhìn thấy các biển mới,

I'm reminded of the power, our anguish,

tôi lại được gợi nhớ về sức mạnh của nỗi đau,

our joy, our stories,

niềm vui, câu chuyện,

and our unity holds.

và sự đoàn kết của chúng tôi.

We were able to change my community forever and for the better,

Chúng tôi đã thay đổi cộng đồng của mình mãi mãi và theo hướng tốt hơn

all by causing a ruckus on the internet.

bằng cách gây ra vụ náo động trên mạng.

Sự ổn định của nền dân chủ quốc tế

The stability of democracy internationally

requires that we use whatever skills and resources we have

yêu cầu chúng ta phải sử dụng bất kỳ kỹ năng và nguồn lực nào mà chúng ta có

to combat hate, bring movements to life

để chống lại sự thù hận, làm sống dậy các phong trào,

and stand united in solidarity with one another

và đoàn kết với nhau

on every corner of the globe.

ở mọi nơi trên địa cầu.

Justice can't wait, so take what's in front of you,

Công lý nên được thực thi ngay, hãy tận dụng những gì trước mặt bạn,

get really creative and cause a ruckus.

hãy trở nên thật sáng tạo và gây ra một vụ náo động nào.

(Applause)

(Vỗ tay)