What Capitalism Gets Right – and Governments Get Wrong | Katherine Mangu-Ward | TED

Translator: Mi Vu Reviewer: Thái Hưng Trần

Hi, I'm Katherine,

Xin chào, tôi là Katherine,

and I like capitalism,

và tôi thích chủ nghĩa tư bản,

a lot.

rất nhiều.

But in my 20 years as a libertarian journalist,

Nhưng trong suốt 20 năm với tư cách một nhà báo tự do,

I have started to pick up

Tôi bắt đầu nhận thấy

that some people aren't as fond of capitalism as I am.

rằng một số người không thích chủ nghĩa tư bản như tôi.

That's fine, but here's the thing.

Không sao cả, nhưng đây là vấn đề.

I think a lot of the stuff that you think you hate about capitalism

Tôi nghĩ rằng có nhiều thứ bạn nghĩ mình ghét ở chủ nghĩa tư bản

is actually stuff to hate about government.

thực ra lại là thứ mà bạn ghét ở chính phủ.

Before we get started kvetching, though,

Tuy nhiên ,trước khi bắt đầu phàn nàn,

I want to sing you a little song, and you've probably heard it before,

tôi muốn các bạn hát một bài hát nhỏ, và có lẽ các bạn đã từng nghe nó rồi,

so feel free to sing along, if you like.

nên hãy cứ tự nhiên hát theo, nếu bạn muốn.

Don’t worry, I’m not actually going to sing. It’s fine.

Đừng lo, tôi sẽ không hát đâu. Không sao.

200 years ago, in 1820, the global rate of absolute poverty --

200 năm trước, vào năm 1820, tỷ lệ nghèo toàn cầu --

which is defined, imperfectly,

được định nghĩa, một cách không hoàn hảo,

as living on less than one dollar and 90 cents a day --

là sống với ít hơn 1 đô la và 90 cent một ngày --

was 84 percent.

là 80 phần trăm.

That's enormous.

Đó là một con số khổng lồ

Today, the World Bank puts that number at nine percent.

Hôm nay, ngân hàng thế giới đưa ra con số 9%.

Over the same period,

Trong cùng một thời kỳ,

life expectancy went from less than 30 years to 72,

tuổi thọ kéo dài từ dưới 30 đến 72 năm,

and there were similarly remarkable gains

Và có sự gia tăng tương tự đáng kể

in access to food, water, housing, education

trong vấn đề tiếp cận với thức ăn, nước, nhà cửa, giáo dục

during that period.

trong thời kỳ đó.

That period coincides so neatly with the rise of global capitalism

Thời kỳ đó trùng khớp với sự nổi lên của chủ nghĩa tư bản

that I flatly refuse to believe it's a coincidence.

mà tôi đã thẳng thừng từ chối tin rằng đó là sự trùng hợp.

I think sometimes, we get so caught up

Tôi nghĩ rằng đôi khi, chúng ta bị cuốn vào

in talking about what capitalism could or should be

những cuộc nói chuyện về những gì mà chủ nghĩa tư bản có thể và nên là

that we forget what it has been and what it is.

mà quên mất nó đã từng và đang là gì.

So I wanted to just take a minute to do some,

Tôi chỉ muốn dành một phút để thực hiện một số,

like, greatest hits of capitalism.

chẳng hạn như, những thành công lớn nhất của chủ nghĩa tư bản.

They include electric light, personal mobile phones,

Chúng bao gồm đèn điện, điện thoại di động cá nhân,

cheap fertilizer, commercial aviation.

phân bón giá rẻ, hàng không thương mại.

And current capitalists are working on cool stuff

Và những nhà tư bản hiện tại đang thực hiện những điều tuyệt vời

like cryptocurrencies and geoengineering

như là tiền ảo và kỹ thuật địa lý

and plant-based meat.

và thịt từ thực vật.

I also recently learned that there is a zero-sugar, alcoholic version

Gần đây tôi cũng nhận thấy rằng có những phiên bản không đường, có cồn

of Taco Bell's Baja Blast Mountain Dew.

của Baja Blast Mountain Dew của Baja.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And I don't actually know

Và tôi không thực sự biết

if that's a point for or against my argument,

đó là một luận điểm ửng hộ hay chống lại lập luận của tôi,

but I did feel like you should know.

nhưng tôi cảm thấy rằng các bạn nên biết.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So, amongst all of this miraculous market activity,

Vậy thì, trong số tất cả những hoạt động thị trường kì diệu này,

we also have government,

chúng ta cũng có chính phủ,

and that means we have two problems.

và điều đó có nghĩa là chúng ta có hai vấn đề.

The first problem is that governments don't love it

Vấn đề đầu tiên là chính phủ không thích

when weird new stuff gets born.

khi những thứ kỳ lạ mới được sinh ra.

Second problem is that governments also don't love it

Vấn đề thứ hai là chính phủ cũng không thích

when familiar old stuff dies.

khi những điều quen thuộc mất đi.

So let's talk about the new stuff first.

Vậy thì hãy cũng nói về những điều mới trước.

The thing about capitalism is that it is an emergent system.

Một điều về chủ nghĩa tư bản đó là nó là một hệ thống nổi lên.

It's, like all evolutionary mechanisms, powered by mutations.

Nó, giống như cơ chế tiến hóa, được thúc đẩy bởi sự đột biến.

And in this case, what the mutations are

Và trong trường hợp này, sự đột biến

are very weird people trying new stuff.

là những người kỳ lạ đang thử những thứ mới mẻ.

And when we need really big progress, big new stuff,

Và khi chúng ta cần những sự tiến triển mới, những điều mới mẻ lớn lao,

that means we need really, really weird people.

điều đó có nghĩa là chúng ta cần những người rất, rất kỳ lạ.

Elon, looking at you, buddy. I don't know where you are today.

Elon, nhìn vào mình đi, anh bạn, tôi không biết bạn ở đâu hôm nay.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Prior to the rise of modern capitalism, it absolutely sucked to be weird.

Trước khi chủ nghĩa tư bản hiện đại nổi lên, việc kỳ lạ là rất tệ.

Best-case scenario -- a new idea ended up kind of dying on the vine

Tình huống tốt nhất -- một ý tưởng mới thất bại ngay ở giai đoạn đầu

for lack of opportunities or resources to go forward.

do thiếu cơ hội và nguồn lực để tiếp tục phát triển.

Worst-case scenario, trying something heroic and new

Trường hợp xấu nhất, cố gắng làm gì đó anh hùng và mới lạ

could put you at odds with the powers that be

có thể khiến bạn gặp khó khăn với sức mạnh

in times and places when those powers were absolute.

ở thời gian và địa điểm khi những quyền lực đó là tuyệt đối.

So imagine you have a great plan to open up a new trade route

Hãy tưởng tượng bạn có một kế hoạch tuyệt vời mở ra một con đường thương mại mới

between Europe and Asia during the Anglo-Dutch Wars.

giữa châu Âu và châu Á trong thời kỳ chiến tranh Anh - Hà Lan.

That is a brilliant way to get a face full of cannonballs.

Đó là một cách tuyệt vời để có thể có một khuôn mặt đầy đạn pháo.

I'm not saying that every weirdo has a brilliant apocalypse-averting idea

Tôi không nói rằng mỗi người lập dị có một ý tưởng tuyệt vời

có thể ngăn chặn thảm họa

that also happens to be a viable commercial enterprise.

lại cũng đồng thời là một doanh nghiệp thương mại.

Hầu hết những ý tưởng mới đều tệ.

Most new ideas are bad.

Có một lý do khiến trước đây người ta chưa từng thực hiện điều đó.

There’s a reason people haven’t done it before.

Just like most mutations are evolutionary dead ends.

Cũng giống như việc hầu hết sự biến đổi đều là những tiến hóa đi vào ngõ cụt.

But that's OK, because high-functioning capitalism

Nhưng điều đó không sao cả, bởi chủ nghĩa tư bản hiệu quả

is characterized by a tremendous amount of corporate failure.

được mô tả bởi một số lượng khổng lồ những thất bại.

Governments don't actually like it when familiar old corporations fail.

Chính phủ không thực sự thích điều này khi những công ty truyền thống thất bại.

They prefer to do business

Họ thích kinh doanh

with the taxable, already regulated devils that they know.

với những công ty có thể đánh thuế, những công ty mà họ đã kiểm soát được.

But that's too bad,

Nhưng điều đó thật tệ,

because my personal favorite thing about companies

bởi vì điều yêu thích của cá nhân tôi về các công ty

is that they can die.

là họ có thể phá sản.

When companies die, of course,

Khi các công ty phá sản, tất nhiên,

that imposes a hardship on customers, on employees, on communities,

nó sẽ đặt gánh nặng lên khách hàng, nhân viên, cộng đồng,

on your 401(k).

lên 401(k) của bạn.

My family wasn't allowed to set foot in a Walmart for a generation,

Một thế hệ trong gia đình tôi không được phép đặt chân đến Walmart,

after Walmart put my granddaddy's general store out of business,

sau khi Walmart khiến cho cửa hàng tạp hóa của ông tôi phá sản,

so I get it.

nên tôi hiểu.

At the same time, failure is the fate of nearly every company,

Đồng thời, thất bại là số phận của gần như tất cả các công ty,

and that is why capitalism works.

và đó là lý do vì sao chủ nghĩa tư bản có tác dụng.

Hãy tưởng tượng, nếu bạn định, khi một công ty thất bại,

Imagine, if you will, when a company fails,

it releases into the market labor and resources,

nó sẽ đưa vào thị trường lao động và nguồn lực,

talent that can be better used elsewhere.

những tài năng có thể được tận dụng hiệu quả hơn ở nơi khác.

Imagine a tree falling in the forest and rotting and fueling new growth.

Hãy tưởng tượng một cái cây đổ trong rừng và dần thối rữa và nuôi dưỡng sự sống mới.

Good news, though, for fans of corporate death like myself:

Tuy nhiên, tin tốt là, đối với người yêu thích sự tàn lụi của các tập đoàn như tôi:

the original Fortune 500 list, in 1955 --

danh sách 500 công ty ban đầu của tạp chí Fortune, vào năm 1955 --

of the companies on that list, only 52 are still on the list.

chỉ có 52 công ty hiện vẫn còn nằm trong danh sách.

That means 90 percent of those companies either went under, or merged,

Điều đó có nghĩa là 90 phần trăm các công ty đã phá sản, hoặc sáp nhập,

or fell off the list altogether.

hoặc đều đã bị loại khỏi danh sách.

And corporate death does seem to be accelerating.

Và sự sụp đổ của các tập đoàn dường như đang tăng lên.

The life span of a company on the S and P 500

Tuổi thọ của một công ty trong danh sách S&P 500

was 61 years in the late '50s;

là 61 năm vào cuối những năm 50;

today, it's less than 18.

ngày nay, con số này nhỏ hơn 18.

To better understand this corporate birth-and-death dynamic,

Để hiểu rõ hơn động lực sinh tử của những công ty này,

I’m going to tell you two wildly oversimplified stories.

tôi sẽ cho các bạn biết 2 câu chuyện đã được đơn giản hóa hết sức.

The first is about General Motors, and the second is about Facebook.

Đầu tiên là về General Motors, và thứ 2 là Facebook.

Now, I didn't pick these companies because I think they are particularly evil

Giờ thì, tôi không chọn những công ty này vì tôi nghĩ rằng họ xấu xa

or even terribly unusual.

hay thậm chí khác thường một cách tồi tệ.

They're doing stuff that makes sense

Họ đang làm những việc có ý nghĩa

in a system that's a little bit broken.

trong một hệ thống đang có chút hỏng hóc.

So let's start by talking about General Motors.

Hãy bắt đầu bằng việc nói về General Motors.

General Motors is actually one of the tiny number of companies

General Motors thực ra là một trong số ít những công ty

from that original Fortune 500 list in 1955

có mặt trong danh sách Fortune 500 vào năm 1955

that's still hanging out near the top.

hiện vẫn còn nằm gần top đầu.

And starting a car company is moderately nuts.

Và việc mở công ty xe hơi là hơi điên rồ.

Really, at any time.

Thật đấy, bất cứ lúc nào.

It's a pretty impressive thing

Khá ấn tượng

that they took what was once a ridiculous luxury

khi thứ mà họ từng cho rằng là sang trọng một cách nực cười

and turned it into an everyday necessity.

lại trở thành một thứ thiết yếu hàng ngày.

But then, government got used to GM,

Nhưng sau đó, chính phủ quen với GM,

GM got used to governments.

GM quen với chính phủ.

And by 1981, government is using the power of eminent domain

Và vào năm 1981, chính phủ sử dụng quyền trưng thu

to wipe out an entire working-class neighborhood in Detroit

để xóa xổ cả khu vực của tầng lớp công nhân lao động ở Detroit

just because GM wants to build a factory there.

chỉ vì GM muốn xây một nhà máy ở đó.

That coddling continues through the 2008 financial crisis,

Sự ưu ái đó vẫn tiếp diễn đến cuộc khủng hoảng năm 2008,

when GM received really quite a massive bailout from the government.

khi GM nhận được một sự trợ giúp tài chính khổng lồ từ chính phủ.

That's not market failure, that's government failure.

Đó không phải sự thất bại của thị trường, đó là sự thất bại của chính phủ.

Market would have stripped GM for parts a long time ago.

Thị trường lẽ ra đã loại bỏ GM từ lâu.

Now let's talk about Facebook.

Giờ hãy nói về Facebook.

Same deal, right?

Cũng vậy đúng không?

Sort of, wacky people trying something new just to see if it'll work.

Gần như, những người lập dị thử những điều mới chỉ để xem nó có thành công không.

And at first, Facebook was fun, remember?

Và ban đầu, Facebook rất vui, nhớ không?

We got hot dates and we found lost dogs,

Chúng ta có những cuộc hẹn hò nóng bỏng và ta tìm được chó đi lạc,

and college reunions became totally obsolete, which was awesome.

và họp lớp đại học trở thành hoàn toàn lỗi thời, một điều thật tuyệt.

(Laughter)

(Tiếng cười)

A few people made a lot of money,

Một vài người kiếm được rất nhiều tiền,

and the rest of us were a little bit better off.

và số còn lại như chúng ta trở nên khá giả hơn.

But, flash forward 14 or 15 years,

Nhưng, sau 14, 15 năm,

and Facebook is being called repeatedly to the congressional carpet

và Facebook liên tục bị gọi tới các phiên điều trần

to answer for, actually, all the sins of big tech.

,thực ra, là để giải thích cho những vi phạm của công ty công nghệ lớn.

Mark Zuckerberg, though, takes a conciliatory stance.

Nhưng, Mark Zuckerberg, vẫn có thái độ hòa giải.

He asks only to be allowed to help write the regulations that will govern his firm,

Anh ấy chỉ yêu cầu được phép tham gia lập các quy định để quản lý công ty mình,

and, coincidentally, those of his competitors.

và, một cách trùng hợp, các công ty đối thủ.

Nhưng, tới đây thì mọi chuyện bắt đầu trở nên phức tạp hơn một chút,

Here's where it gets a little complicated, though,

Bởi ngay cả khi một vài nhà lập pháp đang làm việc

because even as some legislators are working with Facebook lobbyists

với những nhà vận động hành lang của Facebook

để soạn thảo quy tắc cho ngành công nghiệp này,

to write rules for the industry,

others have introduced a bill to break up Facebook

những người khác đã chấm dứt làm việc với Facebook

and punish it for its sheer size.

và phạt nó bởi quy mô.

Meanwhile, an informal poll of the Gen Zers in my life

Trong khi đó, một cuộc khảo sát không chính thức

đối với những người thuộc Gen Z mà tôi biết

informs me that Facebook is "cringe."

cho thấy Facebook rất “gây khó chịu.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

TikTok is eating Facebook’s lunch,

Tiktok đang thắng thế so với Facebook,

and the first-quarter earnings report of Meta came with a surprise.

và báo cáo doanh thu quý 1 của Meta cho thấy một bất ngờ.

The market cap of the firm

Giá trị vốn hóa thị trường của công ty

had actually dropped below the level written into that bill

đã giảm xuống dưới mức viết trong hóa đơn

to punish firms for being too big.

để phạt các công ty vì quy mô quá lớn.

So the joke's on Congress.

Vậy nên Quốc hội đã bị hớ.

Facebook is going to end up avoiding regulation by shrinking,

Facebook sẽ tiếp tục lách luật bằng cách thu hẹp quy mô,

but unfortunately, it's going to take its competitors with it.

nhưng không may, nó sẽ kéo theo các đối thủ.

This is a classic example of politicians being lagging, not leading, indicators.

Đây là một ví dụ kinh điển về việc các chính trị gia là những người đi sau,

chứ không phải dẫn trước,

We are rich thanks to two centuries of global capitalism,

Chúng ta trở nên giàu có nhờ vào hai thế kỷ của chủ nghĩa tư bản toàn cầu,

but we do still have problems.

nhưng chúng ta vẫn có những vấn đề.

As a great sage once observed,

Một nhà hiền triết từng nhận thấy,

“mo money” may in fact correlate with “mo problems.”

“nhiều tiền hơn” có lẽ có sự tương quan với “nhiều vấn đề hơn.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

The way forward is to figure out what the public and private sector

Con đường phía trước là để tìm ra việc mà khu vực công và tư nhân

can each do best

có thể làm tốt nhất

and help them figure out how to stay in their lane.

và giúp họ tìm ra cách để họ tiếp tục làm việc đó.

When it comes to government,

Còn với chính phủ,

I am open to the possibility

tôi ủng hộ khả năng

that the answer to what it can do best is ...

rằng câu trả lời cho câu hỏi họ có thể làm gì tốt nhất là...

nothing.

không gì cả.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But we don't all have to become anarchists today.

Nhưng ngày hôm nay tất cả chúng ta không cần phải

It's clear that liberal institutions, rule of law,

trở thành người theo chủ nghĩa vô chính phủ.

Rõ ràng là các tổ chức tự do, luật pháp,

functioning courts, private-property rights

tòa án chức năng, quyền tư hữu

have been very powerful in this project of fostering innovation.

đã và đang có rất nhiều quyền lực trong dự án thúc đẩy đổi mới này.

You already know what markets do best.

Các bạn đã biết rằng thị trường làm gì tốt nhất.

They let people try stuff,

Chúng để mọi người thử,

they send strong signals when that stuff isn't working,

chúng gửi đến những tín hiệu mạnh mẽ khi điều đó không thành công,

and they have fueled an incredible arc of growth

và chúng đã thúc đẩy một cung phát triển phi thường

and poverty eradication.

và xóa bỏ nghèo đói.

If we are to have optimism for a radically better world

Nêu chúng ta có sự lạc quan về một thế giới tốt hơn

to continue this path that capitalism has put us on,

để tiếp tục trên con đường mà chủ nghĩa tư bản đã đưa ta tới,

we cannot let governments collaborate with business

chúng ta không thể để chính phủ hợp tác với các doanh nghiệp

to wreck the engine of the market.

để phá vỡ động cơ của thị trường.

Weirdos trying stuff and sometimes being allowed to fail at it

Những kẻ lập dị đang thử nghiệm những điều mới và đôi khi được phép thất bại

are our best hope as a species.

là hy vọng tốt nhất của chúng ta với tư cách là một sinh vật.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Cheers and applause)

(Tiếng hoan hô và vỗ tay)