Ancient Pompeii’s Hidden Messages, Preserved in Graffiti | Jacqueline DiBiasie-Sammons | TED

Translator: Thanh Hoàng Reviewer: Thái Hưng Trần

On Saturday, August 2, at around 9:30pm,

Thứ 7, ngày 2 tháng 8, khoảng 9 giờ 30 tối

Iuvenilla was born.

Iuvenilla chào đời.

While I do have a daughter, her name isn’t Iuvenilla,

Tôi cũng có một đứa con gái, nhưng không tên Iuvenilla.

and she wasn't born on August 2.

và cô bé không sinh ngày 8 tháng 2.

This was a graffito,

Đây là một graffito,

a message written by a proud papa or a proud mama,

một thông điệp viết bởi vị phụ huynh đầy tự hào nào đó,

on the walls of ancient Pompeii nearly 2,000 years ago.

trên những bức tường của Pompeii xưa cách đây gần 2,000 năm.

And while we might send a birth announcement

Và trong khi ta có thể gởi thông báo con chào đời

or take to social media,

hoặc đăng lên mạng xã hội,

this Pompeiian took to the walls to exclaim their happy news

cư dân Pompeii này đã báo tin vui lên những bức tường

and even accompanied the message

và thậm chí kèm theo thông điệp

with a drawing of little Iuvenilla herself.

là một bản vẽ của chính cô bé Iuvenilla.

The reason why we have this graffito and thousands like them

Lý do vì sao ta còn thấy bức graffito này và hàng ngàn bức như nó,

was the destructive and deadly eruption of Mount Vesuvius in 79 AD.

Là bởi Núi Vesuvius phun trào năm 79 SCN, gây bao hủy diệt và thương vong

This volcanic eruption preserved this graffito for us today.

Vụ phun trào đó đã bảo tồn bức graffito này cho ta hôm nay.

We might wonder what happened to little Iuvenilla,

Ta có thể tự hỏi cô bé Iuvenilla đã ra sao,

likely only a few weeks old when the eruption happened.

có thể mới vài tuần tuổi khi núi lửa trào lên.

I hope she was able to escape with her family as many did.

Tôi hy vọng cô bé có thể trốn thoát với gia đình như nhiều người khác.

I've been interested in the Romans since I was little

Tôi đã hứng thú với người La Mã từ thuở bé.

and Pompeii, especially,

và đặc biệt là Pompeii,

as I share my birthday with the eruption of Mount Vesuvius on August 24.

bởi sinh nhật tôi trùng vào ngày Núi Vesuvius trào phun, 24 tháng 8.

I started learning Latin in high school,

Tôi bắt đầu học tiếng Latin ở trung học,

and while I enjoyed the language

và dù tôi thích ngôn ngữ ấy

and enjoyed learning about the Romans,

và thích học về người La Mã,

I couldn't connect with the stories of Julius Caesar

Tôi vẫn không thể đồng cảm với câu chuyện của Julius Caesar

or even the love poetry of Ovid.

hoặc thậm chí là thơ tình của Ovid.

I wanted to know what were ordinary Romans doing and thinking.

Tôi muốn biết người La Mã bình thường làm gì và nghĩ gì

And in college, I was introduced to Latin graffiti.

Lên đại học, tôi đã được biết đến graffiti tiếng Latin.

Now for the first time I could hear the thoughts and words of ordinary Romans.

Lần đầu tiên, tôi nghe được suy nghĩ và tiếng nói của người La Mã bình thường.

When I went to Pompeii, I could put myself in their sandals

Khi tôi đến Pompeii, tôi có thể đặt mình vào chỗ đứng của họ

standing next to a column,

đứng cạnh những cột nhà,

imagining the messages they might write to one another.

tưởng tượng những thông điệp họ có thể viết cho nhau.

Line graffiti allow us to hear the thoughts and words of ordinary people

Graffiti giúp ta nghe thấy suy nghĩ và tiếng nói của một người bình thường

who lived in antiquity.

sống trong thời kì cổ đại.

But I believe by studying Roman graffiti,

Nhưng tôi tin nghiên cứu graffiti La Mã,

we can learn a lot more about what makes us human

sẽ giúp ta học được nhiều hơn về điều làm nên một con người

and a lot more about ourselves too.

và học được nhiều hơn về chính ta nữa.

Now, when you hear the word graffiti,

Bây giờ, khi bạn nghe từ graffiti

you're probably imagining spray-painted messages in urban centers,

có lẽ bạn đang tưởng tượng ra những chữ được sơn ở các trung tâm đô thị

bathroom graffiti or maybe graffiti artists like Banksy.

Graffiti trong phòng tắm hoặc có thể là nghệ sĩ graffiti như Bansky

But ancient graffiti were much different than modern graffiti.

Nhưng graffiti cổ đại khác nhiều so với graffiti hiện đại

Modern graffiti are typically illegal or at least taboo in cities today.

Graffiti hiện đại thường là bất hợp pháp hoặc ít nhất là bị cấm trong đô thị.

Ancient graffiti were welcome or even permitted.

Graffiti cổ đại lại được hoan nghênh, thậm chí là được cho phép.

They appear in nearly every space in the ancient city:

Chúng xuất hiện ở hầu hết mọi không gian ở thành phố cổ

temples, tombs, bars, public spaces and even inside homes.

như đền thờ, lăng mộ, quán bar, không gian công cộng và cả ở trong nhà

Almost nothing was off limits.

Dường như không có chỗ nào không có.

Modern graffiti are typically written in spray paint

Graffiti hiện đại thường được viết bằng sơn phun

or scratched into a surface like a bathroom stall.

hoặc khắc lên một bề mặt như trong nhà vệ sinh nào.

Ancient graffiti were typically scratched into the wall plaster

Những bức graffiti cổ đại thường được khắc vào tường thạch cao

using a sharp instrument like a stylus or a nail.

bằng một dụng cụ sắc nhọn như bút stylus hay đinh.

In fact, our English word "graffiti" comes from the Italian word meaning "scratched"

Thực ra, chữ “graffiti” trong tiếng Anh có gốc từ một chữ Ý có nghĩa là “bị xước”

and was coined when 19th century archaeologists first encountered

và từ này ra đời khi một nhà khảo cổ học vào thế kỷ thử 19 lần đầu nhìn thấy

the scratched graffiti of Pompeii.

những bức graffiti người ta khắc ở Pompeii

Ancient graffiti were written by a wide variety of people,

Graffiti cổ đại được vẽ bởi đa dạng các loại người,

and they're some of our best evidence

và là một trong số bằng chứng tốt nhất

for people marginalized from the literary record,

ta có về những người bị gạt ra bìa của sử sách,

like women and the enslaved.

như phụ nữ và nô lệ.

Now the reason why the Pompeiians wrote so many graffiti

Lý do những cư dân Pompeii viết nhiều graffiti đến thế

is they didn't have access to inexpensive writing tools like paper.

là vì họ không sở hữu các công cụ viết rẻ tiền hơn như giấy.

So they took to the walls to send messages to one another,

Nên họ dùng các bức tường để gởi thông điệp cho nhau,

record observations

ghi lại những quan sát,

or even record things using tally marks

hay thậm chí ghi chép với các dấu kiểm đếm,

in the same way we might use scrap paper,

cũng như cách ta dùng một trang giấy nháp,

our phones or even social media.

điện thoại hay thậm chí mạng xã hội.

Now on the screen now are two of the most famous graffiti from Pompeii.

Trên màn hình đây là hai trong số những graffiti nổi tiếng nhất của Pompeii.

Unfortunately, both of them don't survive for us today,

Buồn thay, cả hai đã không sống sót tới ngày nay,

but drawings made at the time of their excavation

nhưng những hình vẽ lại lúc khai quật chúng

allow us to see what they once looked like.

giúp ta thấy chúng đã từng như thế nào.

The one on the top says,

Cái ở trên viết,

"This is the labyrinth,

“Đây là một mê cung,

the Minotaur lives here,"

Nhân Ngưu sống tại đây.”

and is accompanied by a drawing of a labyrinth from mythology.

và kèm theo là một hình vẽ của mê cung trong thần thoại.

This graffito was written inside a private person’s home.

Bức graffito này được viết trong nhà riêng của một người.

There wasn't the same taboo about writing in personal space like there is today.

Lúc bấy giờ không cấm kỵ việc viết lên không gian riêng tư, như ngày nay.

I doubt any of us would be too happy if somebody came into our living room

Tôi e là không ai trong chúng ta sẽ vui vẻ nếu có ai đó vào phòng khách của ta

and wrote a message such as this.

và viết một thông điệp như thế.

The bottom graffiti shows us

Graffiti ở dưới cho ta thấy

that the Pompeiians themselves had a keen awareness

rằng cư dân Pompeii cũng tự biết rõ

of how many graffiti covered their walls.

rằng có biết bao graffiti trên bờ tường của họ.

It says, "Oh wall, I'm amazed you haven't fallen down

Nó viết, “Ôi tường, ta bất ngờ rằng mày còn chưa ngã xuống

holding up so many scribblings."

khi phải gánh vác bao nét nghuệch ngoạc này.”

This message was repeated several times throughout Pompeii.

Thông điệp này được lặp lại nhiều lần ở khắp Pompeii.

This particular one comes from the amphitheater,

Riêng dòng này đến từ đấu hí trường,

which is the space in which the gladiators would fight.

nơi mà các võ sĩ giác đấu sẽ chiến đấu.

Now, most graffiti in Pompeii were scratched as I mentioned,

Đa số các graffiti ở Pompeii đã được khắc lên, như tôi nói,

but some were written with perishable materials

nhưng một số thì được viết với vật liệu dễ hư hỏng

like charcoal and chalk.

như than hay phấn.

These graffiti are the subject of my present research,

Những graffiti này là chủ đề của nghiên cứu tôi đang làm,

and they've been almost totally ignored by modern scholars

và chúng gần như hoàn toàn bị bỏ quên bởi các học giả hiện đại

in part because very few of them survived to this day.

một phần vì quá ít trong số đó còn sót lại.

This is a shame,

Điều này đáng tiếc lắm,

as these graffiti are often more flourishing,

bởi những graffiti này thường hoa mỹ hơn,

inventive and elegant than their inscribed counterparts.

sáng tạo và thanh nhã hơn những graffiti được khắc.

It was far easier to draw on top of the wall plaster

Bởi vẽ lên một bức tường thạch cao dễ hơn nhiều

than to inscribe into it.

so với việc khắc lên chúng.

Now here's an example of one of these graffiti.

Đây là một ví dụ của những graffiti đó.

This one was written on one of the gates leading out of the city,

Bức này được viết trên một trong những cổng đi ra khỏi thành phố,

and it was likely made with chalk or maybe even just a clod of earth.

và có khả năng được viết bằng phấn, hoặc chỉ bằng một nắm đất.

It says, "Victor with Phyloterus everywhere."

Nó viết, “Victor với Phyloterus khắp nơi.”

You can see the very elegant Roman cursive in which this message was written.

Bạn có thể thấy thông điệp viết bằng nét chữ La Mã cong cong thanh lịch

Can you trace the large flourishes on the V, Y and R letters?

Bạn có thấy các nét cách điệu của chữ V, Y, và R không?

The author included a playful branch to the right to complete the message.

Tác giả còn hóm hỉnh kèm theo một cành cây bên phải để cho hoàn chỉnh thông điệp.

Now, just above this one was a graffito made in charcoal.

Ngay trên bức này là một graffito viết bằng than.

This time the name Victor, with a flourishing V.

Lần này thì tên Victor, với chữ V cách điệu.

And right below it, a portrait, maybe of Victor himself.

Và ngay dưới đó, một bức chân dung, có thể là của chính Victor.

We can just make out the right side of his face, his eye and his nose.

Chúng ta có thể thấy một bên khuôn mặt anh, mắt, và mũi anh.

Now, I'm interested in ancient aesthetics.

Tôi cũng hứng thú với thẩm mỹ cổ đại.

What does the way the graffito was written tell us about the person who wrote it

Cách vẽ graffito này nói lên điều gì về người viết lên nó

and their motivations?

và chủ đích của họ?

Now, here's a graffito you don't need to know Latin to understand.

Đây là một graffito bạn không cần biết Latin cũng hiểu.

This one was inscribed into one of the bathhouses of the city.

Bức này được khắc lên một trong số các nhà tắm ở thành phố.

Can you read it?

Bạn có đọc được không?

How about now?

Bây giờ thì sao?

That's right.

Đúng thế.

This was originally written upside down.

Bản gốc của nó bị viết ngược.

Now we don't know if the author wrote it upside down while standing right side up

Ta không biết tác giả viết ngược lúc đang đứng thẳng người

or if they twisted their body to write it upside down.

hay nghiêng người lại để viết ngược.

But either way it shows us the playfulness of so many of the Roman graffiti.

Nhưng hiểu thế nào ta cũng thấy sự tinh nghịch của bao graffiti La Mã.

Have you figured out what it says?

Bạn đã đoán ra nó nói gì chưa?

What if I do this?

Tôi làm thế này thì sao?

This was an alphabet.

Đây là một bảng chữ cái.

It's the Latin alphabet interspersed forwards and backwards.

Đây là bảng chữ cái Latin, thay phiên ghi thuận và trái chiều.

So it starts with A,

Nó bắt đầu từ A,

then it goes to X, which is the last letter of the Roman alphabet,

rồi sau đó đến X, chữ cái cuối cùng trong bảng chữ cái La mã,

then B,

rồi tới B,

then U, which is the second to last,

rồi tới U, chữ áp chót,

then C, then T, which is the third to last,

rồi C, rồi T, chữ thứ 3 từ dưới lên,

and so on and so forth.

và cứ thế cứ thế.

So we have the alphabet written upside down

Vậy ta có một bảng chữ cái viết ngược

and interspersed forwards and backwards.

và thay phiên thuận và trái chiều.

It doesn't get more playful than that.

Không thể tinh nghịch hơn thế được.

And we can see a utilitarian message such as an alphabet

Ta thấy một thông điệp thực dụng như bảng chữ cái này

could even be written with elegant writing.

cũng có thể được viết thật thanh lịch.

The C and the D letter tails are so long, they cross.

Đuôi của chữ C và D thật dài, chúng giao nhau.

For the Pompeiians, it wasn’t enough to write on the walls.

Với cư dân Pompeii, viết lên tường thôi là chưa đủ.

They wanted to write beautifully.

Họ muốn phải viết đẹp.

Now looking at graffiti in isolation such as this is interesting,

Chỉ xem xét riêng graffiti như thế này thôi cũng thú vị rồi,

but we can gain so much more

nhưng ta có thể học được nhiều hơn

when we examine them in context

nếu ta xem xét cả ngữ cảnh của chúng

to understand how these graffiti relate to each other

để hiểu graffiti liên hệ với nhau ra sao

and the places they were written in.

và liên hệ với nơi chúng được viết lên.

But to do that we're going to have to travel to ancient Pompeii.

Nhưng muốn làm thế ta phải đi về Pompeii cổ.

Now I wish we could all go there together.

Tôi thật ao ước ta có thể cùng đi đến đó.

Instead I'm going to take us there virtually.

Nhưng tôi chỉ có thể dắt mọi người đi trực tuyến.

We're going to walk down one avenue in ancient Pompeii

Ta sẽ đi xuống một đại lộ ở Pompeii cổ

to find the graffiti that were once written there

để tìm những graffiti người ta từng viết ở đó

and figure out what can these graffiti tell us

và xem những graffiti này có thể nói gì cho ta biết

about life in antiquity and life in the 21st century.

về cuộc sống cổ đại và cuộc sống trong thế kỷ 21.

This is our avenue that we’ll be walking down,

Đây là đại lộ mà ta sẽ đi thăm,

the Vicolo del Menandro,

con đường Vicolo del Menandro,

a small street in a residential district.

một đường nhỏ trong một khu dân cư.

We're one block off from the main avenue in town,

Chúng ta cách đại lộ chính một khu phố,

in between the theater and the amphitheater.

nằm giữa nhà kịch và đấu hí trường.

As we walk down the avenue, we see many names.

Khi ta đi xuống đại lộ này, ta thấy rất nhiều tên.

Most of the names are male,

Đa số tên là của đàn ông,

as we believe many more men than women were literate in ancient Pompeii,

bởi ta tin rất nhiều đàn ông hơn phụ nữ có thể đọc viết ở Pompeii cổ,

but some female names jump out to us too.

nhưng một vài tên phụ nữ cũng bắt mắt ta.

It used to be assumed that very few women in the ancient world were literate,

Người ta từng cho rằng rất ít phụ nữ trong thế giới cổ đại đọc viết được,

but graffiti from Pompeii have truly complicated that picture.

nhưng graffiti ở Pompeii đã làm phức tạp hơn cái nhận định ấy.

Amongst all the names,

Giữa bao cái tên,

we see a greeting.

ta cũng thấy một lời chào.

This greeting says,

Lời chào này nói,

"Prima sends many greetings to Secundus."

“Prima gởi bao lời thăm đến Secundus.”

Now Prima and Secundus mean first and second in Latin.

Prima và Secundus nghĩa là nhất và nhị trong Latin.

So these might be names or they might be nicknames.

Đây có thể là tên, cũng có thể là biệt danh.

So we have a message from one person to the other.

Ta có ở đây một thông điệp từ một người này đến người kia.

Well, why did Prima write her message here on the facade of the wall plaster?

Nào, tại sao Prima lại viết thông điệp của cô lên vách tường thạch cao này?

Well, partly to get her message to Secundus

Thì, một phần để gởi đến Secundus

and to make sure the rest of Pompeii could read it.

và để chắc rằng cả Pompeii đều đọc được.

This is the equivalent of a tweet or a Snapchat.

Đây tương đương với một cái tweet, hay một tấm Snapchat.

Wall posts have been around for over 2,000 years.

Đăng bài lên tường đã tồn tại từ hơn 2000 năm nay.

Now we can take a look at how Prima wrote her message.

Giờ ta có thể xem cách Prima viết thông điệp của cô.

She wrote it in Roman cursive,

Cô viết bằng nét chữ cong của La Mã.

but we can see it looks a lot different

nhưng ta có thể thấy nó khác nhiều

than the charcoal and chalk examples I showed earlier.

so với ví dụ dùng than và phấn tôi vừa cho xem.

It's difficult to inscribe into wall plaster

Rất khó để khắc lên tường thạch cao,

so some of the letter forms become economical,

nên vài chữ cái, nét viết phải tiết kiệm hơn,

such as the Es which are underlined on the slide.

như chữ E gạch dưới trên slide này.

They become just two vertical marks.

Chúng trở thành chỉ hai gạch thẳng đứng.

We can see though that Prima included an interpunct,

Dù thế ta có thể thấy Prima đã kèm theo một gạch nối,

a horizontally centered dot between the first and second word

một chấm ngay giữa từ thứ nhất và từ thứ hai

and I literally mean first and second.

và đúng nghĩa là thứ nhất và thứ hai.

That's what those words mean in Latin.

Cụm từ đó nghĩa như thế trong Latin.

This interpunct helped to show where the first word stopped

Dấu gạch này giúp cho thấy ở đâu thì từ đầu tiên dừng

and the second word began and was a mark of elegant writing.

và từ thứ hai bắt đầu nó cho thấy sự thanh lịch trong chữ viết.

Now, just below this graffito there were several drawings.

Ngay dưới graffito này cũng có một vài hình vẽ.

Unfortunately we don't have these ones today,

Đáng tiếc là ta không có chúng đến hôm nay,

but I've drawn them here to show you what they might have looked like

nhưng tôi vẽ lại ở đây cho mọi người chúng đã có thể là gì

based on other drawings found at Pompeii.

dựa trên những hình khác ở Pompeii.

There were four boars, three birds,

Có bốn con lợn rừng, ba con chim,

a gladiator, a ship and a partridge in a pear tree.

một võ sĩ giác đấu, một chiếc thuyền và một chú đa đa trên cành cây lê.

I'm kidding about the last one.

Cái cuối là tôi nói đùa đấy.

Now, scholars such as Katherine Huntley have used developmental psychology

Các học giả như Katherine Huntley đã dùng tâm lý học phát triển

to propose that some drawings were the work of children,

để đề xuất rằng những hình này là do trẻ con vẽ,

but others like these could be the work of adults, too,

nhưng vài hình tương tự khác cũng có thể do người lớn vẽ,

replicating things they'd seen or heard in picture form.

vẽ lại những gì họ đã thấy hoặc nghe.

My point here is that just like the urge to write on a wall is as old as time,

Ý tôi ở đây là mong muốn viết lên tường cũng xưa cổ như khái niệm thời gian,

I believe the urge to doodle is a feature of the human spirit.

tôi tin mong muốn vẽ vời là một phần của nhân loại.

Now, a little bit further down our wall

Xuống dưới một chút trên bức tường

we might have a reply from Secundus to Prima.

ta có thể có hồi âm từ Secundus đến Prima.

Again, these might be nicknames,

Một lần nữa, có thể là biệt danh,

so we're not sure, but it's possible.

ta không biết chắc, nhưng có thể.

This message says, "Secundus too greet his Prima everywhere.

Thông điệp này nói, “Secundus cũng chào Prima của anh khắp mọi nơi.

I ask, mistress, that you love me."

Tôi xin, cô nương, rằng cô yêu tôi.”

Now let's look at the way Secundus wrote his message.

Hãy nhìn cách Secundus viết thông điệp của anh.

He didn't write it in the Roman cursive like Prima

Anh ấy không dùng nét cong như Prima

and definitely not like the flourishing cursive we started with.

và chắc chắn không như những chữ cách điệu mà lúc đầu ta thấy.

Instead, he wrote his message in capital letters

Thay vào đó, anh viết thông điệp của mình bằng chữ in hoa

so that Prima and the rest of Pompeii wouldn't miss it.

để Prima và cả thành phố Pompeii sẽ không thể nào bỏ qua được.

And if we look, he accentuated the message with the box surrounding it

Và nếu ta nhìn đây, anh cường điệu thông điệp bằng một khuôn xung quanh

as a way to highlight the message and to make it look more official

như một cách để làm nổi bật thông điệp và để nó nhìn chính thống hơn

like official inscriptions.

như chữ khắc của chính quyền.

If we look at the way Secundus spelled his words,

Nếu ta nhìn cách Secundus đánh vần,

he left off the [As] on most of the words,

Anh bỏ chữ A ra khỏi đa số từ,

likely because they weren't being pronounced at the time.

có thể vì lúc bấy giờ phần đó không được phát âm ra.

If you've ever said "gonna" instead of "going to,"

Nếu bạn có từng nói “gonna” thay vì “going to”,

you're familiar with this sort of phenomenon.

thì bạn cũng biết đến hiện tượng này.

Just below this message, Secundus wrote two further greetings.

Ngay dưới thông điệp này, Secundus viết thêm hai lời chào.

Unfortunately we don't have drawings of these ones,

Đáng tiếc rằng ta không có hình vẽ của chúng,

but the excavator who discovered them

nhưng người khai quật lên chúng

said that they were written by the same person

nói rằng chúng được viết bởi cùng một người

and using the same instrument.

và dùng cùng một công cụ.

So they probably looked pretty similar to the message above.

Nên chúng có thể nhìn khá giống với thông điệp ở trên.

And these ones say, "Secundus greets his Prima, Secundus."

Và chúng nói, “Secundus chào Prima của anh, Secundus.”

"Secundus greets his Prima."

“Secundus chào Prima của anh.”

Can we just feel Secundus's love through these messages?

Ta có cảm thấy được tình yêu của Secundus qua những thông điệp này không?

Again, Secundus has left off the A in spelling Prima's name,

Lại nữa, Secundus đã bỏ chữ A trong cách viết tên Prima,

all three times.

cả ba lần.

Probably because it wasn't pronounced.

Có lẽ bởi chúng không được phát âm.

I tell my Latin students, "Don't be afraid of making mistakes.

Tôi hay bảo học trò Latin của tôi, “Đừng sợ mắc phải sai lầm.

Even the Romans made them."

Kể cả người La Mã còn sai mà.”

Now, why did Secundus and Prima write these messages to one another?

Tại sao Secundus và Prima lại viết những lời này cho nhau?

Well, partly it was to get their messages to the other person.

Thì, một phần là để gởi thông điệp đến người kia.

But I believe there's something else going on here too.

Nhưng tôi tin là còn thứ khác đang diễn ra nữa.

Part of it is to take part in this thrill of discovery.

Một phần là để trải nghiệm sự hồi hộp của khám phá.

How many of us have left a sticky note for somebody

Bao nhiêu người trong số ta đã từng để lại ghi chú cho ai

or put a note in a lunch box

hay viết lời nhắn trong hộp đồ ăn trưa

or written on somebody's social media to find later?

hay viết lên mạng xã hội của ai để họ đọc lại sau?

Oh, come on, everybody's hands should be up.

Ôi, thôi nào, mọi người nên giơ tay lên chứ.

Right.

Đúng thế.

You want to get your message to the other person,

Bạn muốn gởi thông điệp cho người kia,

but it's also taking part in the thrill of discovery,

nhưng đó cũng là trải nghiệm sự hồi hộp của khám phá,

knowing you're leaving something behind for somebody to find later.

khi biết rằng bạn để lại thứ gì cho người ta tìm thấy sau này.

And I believe that's a motivation for these greeters in Pompeii.

Và tôi tin đó là chủ đích của những người chào nhau ở Pompeii.

Now we continue down our walk and we find more evidence of elegant writing.

Nếu ta đi xuống xa hơn nữa, ta tìm thấy nhiều bằng chứng của chữ viết thanh lịch.

Here we have a farewell greeting, "Veneria, goodbye."

Ở đây có một lời chia tay, “Veneria, tạm biệt.”

And the ends of the letters made to look like branches.

Và nét cuối của các chữ viết tựa như những cành cây.

Just below it is a graffito that has stumped scholars.

Ở dưới đó là một graffito đã khiến bao học giả bối rối.

It doesn't really make sense in Latin.

Nó không có nghĩa gì cả trong Latin.

I believe it was a first attempt for the graffito above.

Tôi tin đó là lần đầu viết thử cho graffito ở trên.

Or perhaps somebody was replicating the elegant graffito above

Hay có ai đó đang thử viết lại graffito thanh lịch ở trên

in rather simpler form, and they weren’t as effective.

theo cách đơn giản hơn, và không được hiệu quả lắm.

These two graffiti show us the true elegance that was possible

Hai bức graffiti này cho ta thấy nét thanh lịch mà graffiti La Mã

in some of these Latin graffiti.

có thể đạt đến.

As we continue down our avenue,

Nếu ta tiến xa hơn trên đại lộ,

we end with a graffito that shows us a group

Ta sẽ gặp một graffito cho thấy một nhóm người

almost completely left out of the literary record,

gần như hoàn toàn bị lược khỏi sử sách,

and these are the enslaved.

và đây là những người nô lệ.

This graffito says,

Graffito này bảo,

"Amianthus, slave of Coelius Caldus, a clothes washer."

“Amianthus, nô lệ của Coelius Caldus, một người giặt đồ.”

Now, clothes washing was a notoriously dirty business in antiquity.

Giặt đồ trong thời cổ đại là một việc khét tiếng dơ bẩn.

One of the materials used to wash clothes was urine.

Một trong những vật liệu dùng để giặt đồ là nước tiểu.

While we wish we could know more about Amianthus's life,

Dù ta ước ta có thể biết thêm về cuộc đời của Amianthus,

this graffito has at least given us the name

graffito này ít nhất đã cho ta biết tên

of one of the many enslaved

của một trong số những nô lệ

whose lives have been lost to history.

những cuộc đời đã bị lịch sử lãng quên.

We end our tour with one final graffito.

Ta kết thúc chuyến tham quan với graffito cuối cùng này.

This one says, "On September 3, Satura was here."

Bức này nói, “Vào ngày 3 tháng 9, Satura đã ở đây.”

How many of us have seen a graffito such as this

Bao nhiêu người trong số ta đã thấy graffito như thế này

or such as this

hay như thế này

while waiting at the train station or using the restroom?

trong khi đang chờ ở trạm xe lửa hay dùng nhà vệ sinh?

Satura could hardly have known

Satura làm sao biết được

that a destructive and deadly eruption in 79 AD

một trận phun trào hủy hoại chết người sẽ diễn ra vào năm 79 SCN

would preserve this graffito

và bảo tồn lại bức graffito này

and thereby her memory for us today.

và theo đó kỷ niệm của cô cho ta ngày hôm nay.

The urge to write on the wall,

Mong muốn viết lên tường,

to leave your name behind in space and time,

để lại tên mình đằng sau qua thời gian và không gian,

is as old as time.

cũng xưa như khái niệm thời gian.

While I am by no means advocating

Dù tôi không hề có ý cổ xúy

that we all go out and start writing graffiti,

cho tất cả chúng ta ra ngoài và viết graffiti,

I hope we can consider what messages we're leaving behind

tôi mong ta có thể nghĩ đến việc ta để lại những thông điệp gì

and what we hope will last for the next generation.

và ta mong những gì sẽ còn lưu lại cho thế hệ sau.

Thank you

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)