Coya Paz Brownrigg: The haunting truth of ghost stories | TED

Transcriber:

Translator: Thu Thuy Reviewer: Gia Bảo Nguyễn

15 năm trước, tôi đang làm nghiên cứu sau đại học

về lối hành hình Linsơ của người Mexico và người Mỹ Latinh

trong cơn sốt vàng California.

Và tôi đã có một quãng thời gian rất khó khăn

Fifteen years ago, I was doing my graduate research

tìm ra bằng chứng cần thiết cho vụ kiện của mình

on the lynching of Mexicans and Latin Americans

Tôi không biết liệu bạn biết nhiều về Lối hành hình Linsơ không,

in gold rush California.

nhưng về mặt định nghĩa, đó là

And I was having a very hard time

các vụ hành quyết công khai

finding the evidence I needed to make my claim.

nhưng lại không được ghi trong hồ sơ chính thức.

Về mặt bản chất, những vụ hành quyết này không được Nhà nước phê chuẩn,

I don't know how much you know about lynching,

but they are, by definition,

và thường thì các thị trấn và cộng đồng sẽ phủ nhận sự tồn tại của chúng,

public executions that happen off the official record.

điều đó càng khiến cho việc xác thực nó trở nên khó khăn.

These deaths aren't technically sanctioned by the state,

Tuy nhiên, kể cả khi hành vi bạo lực đó không được lưu trong hồ sơ chính thức

and often, towns and communities would deny they even happened,

which made it harder to prove that they did.

truyền thuyết địa phương thường có vai trò như một kho lưu trữ thay thế,

Still, even when the official record refused an act of violence,

một cách khác để ghi lại lịch sử.

Một câu chuyện ma về một ai đó bị giết và trở lại để ám thị trấn

local lore often served as an alternative archive,

a different way of recording history.

là một “chỉ dẫn” quan trọng,

một dấu hiệu cho thấy cần phải nghiên cứu sâu hơn về lịch sử của một nơi.

A ghost story about someone being killed and coming back to haunt the town

Thông thường, nếu điểm nhấn của truyền thuyết địa phương

was an important arrow,

là một câu chuyện về một hồn ma của người

a sign to look more deeply into the history of a place.

đã bị treo cổ, bị giết hoặc bị hành hình kiểu Linsơ,

và trở lại để ám thị trấn,

Very often, if local legend featured a story about a ghost

thì việc tìm hiểu kỹ thông tin trong kho lưu trữ,

báo chí, thư từ, nhật ký,

sẽ tiết lộ rằng vụ việc đó, hoặc những vụ việc tương tự,

who had been hung, murdered or lynched,

and came back to haunt the town,

đã thực sự xảy ra.

digging through the archive, newspapers, letters, diaries,

Truyện ma là một cách

would reveal that the event, or something like it,

các cộng đồng dùng để ghi lại lịch sử tàn khốc của một nơi,

và để truyền lại câu chuyện từ thế hệ này sang thế hệ khác.

had actually happened.

So the ghost story was one way

that communities were holding the violent history of a place,

Hiện, tôi không biết liệu thật sự

đã có một hồn ma ám một nơi nào trong số những nơi này,

passing down the story from generation to generation.

nhưng lịch sử của những nơi này chắc chắn biết.

Now, I don't know if an actual ghost was haunting any of these places,

Đó cũng chính là quan điểm của tôi về vấn đề này

Việc một hồn ma có thật hay không không quan trọng.

but their history certainly was.

Nhưng các câu chuyện ma thì có,

And this is pretty much my stance on it.

và việc chúng ta có xu hướng tin rằng hồn ma là có thật

It doesn't matter whether or not a ghost is real.

mới là điều quan trọng và ta nên chú ý đến điều đó.

The ghost story is,

and the fact that we maybe, kind of, sort of believe a ghost might be real

Tôi không phải là người duy nhất có suy nghĩ đó.

Có cả một lĩnh vực nghiên cứu liên ngành

is significant, and we should pay attention to it.

có tên là “nghiên cứu quang phổ“,

I'm not the only one who thinks this, by the way.

đó là bằng chứng cho thấy giới học thuật sẽ xem xét bất cứ điều gì.

There is a whole field of interdisciplinary research

Tuy nhiên, ý tưởng này đem đến một sự thay đổi lớn đối với tôi

called “spectrality studies,”

chứ không phải chỉ với nghiên cứu của tôi.

which is proof that academics will think of anything.

Trong phần lớn quãng đời của mình, tôi vô cùng sợ ma.

Still, this idea was transformative for me,

Tôi thậm chí không muốn nghe một câu chuyện ma nào,

and not just in my research.

bởi vì tôi không muốn nghĩ đến khả năng một hồn ma có thể tồn tại.

For most of my life, I was terrified of ghosts.

Và tại sao lại không?

I didn’t even want to hear a ghost story,

Trong văn hóa đại chúng,

hồn ma được miêu tả như những thế lực xấu, hay nghĩ đến việc báo thù, phá hoại.

because I didn't want to entertain the possibility that a ghost might exist.

Chúng mang đến sự sợ hãi tột độ

And why not?

In popular culture,

và sự bất an đến run người.

ghosts are portrayed as mean, vengeful, destructive forces.

Hồn ma xuất hiện bất ngờ và lấn át cảm xúc của ta,

They’re terrifying at worst

bằng mọi giá.

and unsettling at best.

Chúng ta được dạy rằng phải sợ chết và cái chết,

Unexpected presences who show up and demand your emotional attention,

và cả người chết.

at any cost.

Nhưng khi tôi không còn lo nghĩ về ma

We are taught to be afraid of dying and death,

và bắt đầu lo nghĩ về những câu chuyện ma,

tôi thấy mình có một mối quan hệ hoàn toàn mới với thế giới xung quanh.

and the dead.

But when I stopped worrying about ghosts

Không những là một nhà lịch sử học,

tôi còn là một nhà sản xuất các buổi biểu diễn,

and started worrying about ghost stories,

I found myself in a new relationship with the world around me.

và khoảng 5 năm trước,

tôi rất vinh dự được làm việc với nhà hát Free Street ở Chicago

In addition to being a historian,

để xây dựng một buổi trình diễn có tên là ”100 điều ám ảnh”.

I'm also a performance maker,

and about five years ago,

I had the great honor of working with Free Street Theater in Chicago

Để tạo nên buổi biểu diễn này,

chúng tôi đã hỏi hàng trăm người Chicago

to create a performance called "100 Hauntings."

liệu họ đã gặp ma bao giờ chưa.

Chúng tôi hứng thú với thứ mà tôi hay gọi là truyện ma thông thường,

To make this performance,

we asked hundreds and hundreds of Chicagoans

Đó không phải là những hồn ma xuất hiện trong Truyền thuyết đô thị

if they'd ever encountered a ghost.

hay trong những tour “tìm ma” trong thành phố,

We were interested in what I call ordinary ghost stories,

mà đó là những hồn ma

mọi người nói họ vừa mới gặp trong phòng tắm,

so, not the kinds of ghosts who show up in urban legends

ngay sau khi họ ký hợp đồng thuê một căn hộ mới.

or on a city's ghost tour,

Tiếp tục nghiên cứu,

but the kind of ghost people say they've just found in the bathroom,

chúng tôi rất hứng thú với những điều mà những hồn ma này có thể kể

về những bí mật lịch sử của Chicago,

right after signing the lease on a new apartment.

nhưng chúng tôi cũng rất hào hứng với hình thức của truyện ma.

Following my research,

we were interested in what these ghosts might tell us

Khác với những lối kể chuyện khác,

about Chicago's hidden history,

truyện ma khiến ta phải tập trung lại, nghiêng người,

but we were also interested in the ghost story as a form.

và rùng mình trước khả năng

Like no other kind of storytelling,

là một điều gì đó rất đáng sợ, rất khủng khiếp thật sự đã xảy ra,

ghost stories ask us to gather around, lean in and thrill at the possibility

trong khi, chính chúng ta lại tin chắc là điều đó đã không xảy ra, phải không?

that some very scary, very chilling thing actually happened,

Phải không?

Tôi thấy rằng hầu hết mọi người đều có một câu chuyện ma.

while at the same time being sure, so sure, that it didn't, right?

Kể cả những người không tin ma có thật cũng sẽ kiểu

“À thì, chuyện là như này...”

Right?

I have found that almost everyone has a ghost story.

và kể về một điều gì đó họ tin chắc có thể giải thích một cách thỏa đáng,

Even people who say they don't believe in ghosts usually have a "Well ..." story

kể cả khi họ không chắc là thực sự có lời giải thích như vậy.

Và điều đó khiến họ bất an,

about something they're sure has a rational explanation,

và trào dâng một thứ cảm xúc khó diễn tả.

even if they're not quite sure what it is.

Và đó là điều khiến tôi yêu truyện ma--

And this not knowing has left them unsettled,

vì chúng rất hay chạm đến cảm xúc của chúng ta.

with a feeling they can't quite explain.

Dù có vẻ thú vị và rùng rợn,

truyện ma lại ẩn chứa những quan hệ phức tạp

And this is what I love about ghost stories --

với sự sống, với cái chết, và giữa người với người.

how so often, they get right to feeling.

Underneath the fun and chill of it are complex relationships

Và bất cứ khi nào ai đó kể tôi nghe một câu chuyện ma,

with life, with death, and with each other.

Tôi hỏi họ 2 câu hỏi.

Trước hết:

“Bạn nghĩ hồn ma này muốn điều gì?”

And whenever anyone tells me a ghost story,

Và thứ 2, vì mọi người có cảm xúc yêu ghét lẫn lộn

I ask them two questions.

về sự tồn tại của ma,

First:

Tôi hỏi, ” Bạn mong muốn hồn ma đem lại cho bạn điều gì”

"What do you think this ghost wanted?"

And second, because most people are ambivalent

Mọi người có thể trả lời câu hỏi đầu tiên khá dễ dàng.

about whether or not the ghost actually exists,

Tôi nhận thấy rằng hầu hết hồn ma đều thuộc vào 1 trong 3 nhóm sau,

I ask, "What is it that you want from the ghost?"

Và điều mà họ muốn khá giống nhau --

The first question is pretty easy to answer.

Đó là được công nhận.

I have found that most ghosts fall into one of three categories,

Loại hồn ma đầu tiên là loại tôi bắt đầu nghiên cứu.

and what they all want is pretty much the same --

Đó là những hồn ma giận dữ quay trở về --

to be acknowledged.

những hồn ma có một kết thúc bi thảm,

The first type of ghost is the kind I started studying.

và họ muốn chúng ta, những người đang sống, nhớ về nó.

Họ là nạn nhân của sự bất công khủng khiếp.

These are the furious returned --

ghosts who have met a terrible end,

Phần lớn bỏ mạng do bị giết,

nhưng cũng có thể là do cháy nhà máy, hoặc chết một cách bí ẩn trong trại giam.

and they want us, the living, to remember it.

These are your victims of a great injustice.

Tôi sẽ nêu một ví dụ.

Có lần, trong đợt tụ lại kể chuyện cho chương trình “100 điều ám ảnh”,

Murders, most often,

but also things like factory fires and mysterious deaths in jail.

một người đàn ông nói rằng khi còn là một thiếu niên,

I'll give you an example.

anh ấy đã đột nhập vào một viện tâm thần bị bỏ hoang ở vùng Tây Bắc của thành phố.

Once, in a story circle for our show "100 Hauntings,"

a man told us a story about going as a teenager

Hiện, chúng ta chưa bao giờ nghe đến bệnh viện tâm thần đó,

to break into an abandoned mental hospital on the northwest side of the city.

và nói thật,

nó kiểu như mọi câu chuyện ” thiếu niên đột nhập bệnh viện tâm thần”

mà bạn đã từng nghe --

Now, we’d never heard of this mental hospital,

một chiếc xe lăn lặng lẽ theo sau họ, cửa đóng rầm lại,

and honestly

it sounded like any "teenagers breaking into a mental hospital" story

tiếng cười man rợ,

Nhưng nhớ này,

những câu chuyện kiểu vậy có thể là những dấu hiệu quan trọng,

you've ever heard --

a wheelchair mysteriously following them, doors slamming shut,

nên chúng tôi đã lần theo.

Và chắc chắn rằng, rất nhiều hồ sơ của thành phố

creepy laughter.

chỉ ra rằng đã từng có một trang trại nghèo và nhà tế bần

But remember,

these kinds of stories can be important arrows,

nằm ở vùng Tây Bắc của thành phố,

so we followed up.

nơi mà sau này trở thành

And sure enough, multiple city records

một trong các viện tâm thần không khác gì nhà tù lớn nhất nước Mỹ.

show that there was a poor farm and almshouse

Đó giống như nơi mọi người,

on the northwest side of the city,

hầu hết là người nghèo và dân nhập cư,

which later became one of the largest carceral mental hospitals

đã bị nhốt trong hàng thập kỷ, thường là do bị ép buộc.

in the United States.

Đó là cũng là nơi mà khi họ ra đi,

It was the kind of place where people,

mostly poor people and immigrants,

họ sẽ thường bị chôn ở phía sau, dưới những ngôi mộ vô danh.

were locked up for decades, often against their will.

Theo Báo Luận đàn Chicago,

có 33,000 ngôi mộ vô danh nằm ở phía sau.

It was also the kind of place where, when they died,

they were usually buried in the back, in an unmarked grave.

Hiện,

đây là một vấn đề lịch sử rất quan trọng của Chicago,

The Chicago Tribune reports

that as many as 38,000 unmarked graves are in the back.

nhưng tôi tin chắc rằng không nhiều người biết về nó.

Hầu hết cư dân ở đây không biết chút gì về câu chuyện này.

Now,

this is a really significant piece of Chicago history,

Nhưng câu chuyện ma khiến chúng ta nghĩ về nó.

but I'd argue it's not well-known.

Thể loại truyện ma thứ 2 có lẽ là loại phổ biến nhất.

Most people who live here don't know anything about it.

But the ghost story asks us to remember.

Chúng tôi gọi họ là những hồn ma thích ở một mình.

Loại hồn ma này không thích sự có mặt của những người sống như chúng ta.

The second kind of ghost story is probably the most common.

Thường thì mọi người cảm thấy hồn ma này đem lại nguồn năng lượng tiêu cực

We'll call them the leave-me-alone ghost.

This is the kind of ghost who just wants us the living to get out.

hoặc một cảm giác ghê rợn, khó chịu ở một số khu vực trong ngôi nhà,

Usually, people experience this as bad energy

và mọi người thường liên tưởng đó là hồn ma của một cư dân quá cố

người mà không cảm thấy vui khi có người mới chuyển đến ngôi nhà.

or a creepy, unwelcome feeling in some parts of the house,

Điều khiến tôi hứng thú về thể loại truyện ma này đó là

and people usually imagine that this is a former resident

hồn ma thường xuất hiện ở những nơi bị chiếm dụng--

who's not happy that new people have moved in.

như những khu dân cư đang trong quá trình chỉnh trang đô thị

What's interesting to me about this kind of ghost story

hoặc những dự án “được xây dựng trên nền nghĩa trang thiêng liêng”

is that you find it most often in appropriated spaces --

Và đó lý do tôi muốn nhắc với bạn rằng

think gentrifying neighborhoods

việc ma có thật hay không không quan trọng.

or the old "built on a sacred burial ground" trope.

Truyện ma thì...

Có thể thật sự có một hồn ma đang cố gắng đẩy chúng ta ra,

And here's where I want to remind you that it doesn't matter

whether or not the ghost is real.

hoặc có thể lương tâm của chúng ta

The ghost story is.

đang phần nào giằng xé với việc liệu chúng ta có quyền ở đây không,

So maybe there really is a ghost who’s trying to push us out,

liệu chúng ta có thật sự thuộc về nơi này.

or maybe there’s some part of our unconscious

Rõ ràng, chúng ta đang ở đây, nhưng chúng ta có nên làm vậy không?

that's grappling with whether or not we have a right to be here,

Điều gì đã xảy ra với những cư dân trước đó?

whether or not we really belong.

Sure, we live here now, but should we?

Thể loại truyện ma thứ 3 cũng chính là thể loại tôi ưa thích.

Tôi coi những hồn ma này “vẫn đang sống cùng chúng ta”.

What happened to the people who came before?

Đó là ông bà yêu dấu của bạn,

là đứa trẻ vẫn đang đập bóng ngoài hành lang,

The third kind of ghost is my favorite.

là nhân viên vận hành thang máy vẫn túc trực đi làm.

I'll call them "are still with us."

These are your beloved grandparents,

Đôi khi, những hồn ma này xa lạ với chúng ta.

the child still playing with a ball up and down a hallway,

Họ không phải là người ta từng biết

the elevator operator still showing up to work.

nhưng họ không hề làm phiền chúng ta hoặc làm hại chúng ta--

họ chỉ ở đó thôi.

Sometimes, these ghosts are strangers to us.

Tôi sẽ nêu một ví dụ.

They're not people we used to know,

Nhiều người tin rằng rạp hát của tôi

but they're not bothering us or meaning us any harm --

bị ma ám.

Tôi chưa từng trải nghiệm điều đó,

they're just kind of there.

nhưng tôi không thể chỉ ra đã có bao nhiêu người nói là

I'll give you an example.

Many people believe that the building where my theater is located

họ đã nhìn thấy người đàn ông chỉ có một nửa cơ thể

ngồi ở hành lang nhà hát.

is haunted.

I've not experienced this myself,

Anh ấy không hề nói chuyện hay làm phiền chúng tôi chút nào.

but I can't tell you how many people have described seeing exactly half a man

Anh ấy chỉ ở đó thôi.

Mặc dù vậy, đôi khi, những hồn ma này lại khá hoạt bát.

sitting in our lobby.

He doesn't interact with us or disturb us in any way.

Tôi đã nhiều lần nghe mọi người nói rằng

họ nghĩ con của họ có một người bạn tưởng tượng

He's just there.

Sometimes, though, these ghosts are more active.

cho đến khi đột nhiên, con họ biết cách chơi cờ,

I've heard many stories from people

hay hát bằng một ngôn ngữ hoàn toàn khác.

who thought that their child had an imaginary friend

Và đó là lúc những câu chuyện này chạm đến cảm xúc.

until suddenly, their child knew how to play chess,

Thông thường, mọi người tin chắc rằng

or was singing songs in a totally different language.

hồn ma đó là của một thành viên trong gia đình

được quay trở về để bảo vệ họ.

And here's where these stories get really emotional.

Often, people are convinced that this is some family member

Một người phụ nữ đã kể rằng chồng của cô ấy đã hiện về vào một ngày

mà cô ấy cảm thấy rất buồn, cô ấy không biết làm gì khác ngoài khóc.

returned, sent to watch over them.

One woman told me a story about her husband coming to visit

Một người phụ nữ khác kể với tôi là cô ấy chắc chắn

việc vòi nước trong phòng tắm của cô ấy tự bật tắt

on a day when she was so sad, she didn't know what else to do but cry.

là do em gái của cô ấy, vì em gái của cô ấy hay chơi đùa kiểu đó

Another woman told me she was sure

khi cô ấy còn sống.

that a faucet turning on and off in her bathroom

Tôi yêu những câu chuyện như vậy,

vì chúng cho thấy niềm khao khát được kết nối

was her sister, because it was so like the pranks her sister used to play

với không chỉ những người đang sống,

when she was alive.

mà còn cả những người quá cố.

I love these kinds of stories,

Hỏi mọi người về câu chuyện ma của họ có thể là một thú vui ghê rợn,

because they show us how much we want to connect,

nhưng nó cũng khiến ta suy nghĩ về một câu hỏi rất quen thuộc.

not just with the living,

but with the dead.

Chúng ta cảm nhận về cái chết như thế nào?

Asking people for their ghost stories can be bone-chilling fun,

Chúng ta sợ vì điều gì?

Tình yêu của chúng ta dành cho người quá cố nào

but it also gets at really intimate questions.

lớn đến mức chúng ta vô cùng muốn họ trở về?

How do we feel about death?

Chúng ta muốn được nhớ đến như thế nào?

What are we afraid of?

Chúng ta ước chúng ta có thể thay đổi điều gì?

Who did we love so much that we want them, desperately, to return?

Điều gì và ai đang ám ảnh chúng ta?

How do we want to be remembered?

What do we wish we could change?

Mặc dù những bộ phim kinh dị và những câu chuyện lửa trại

What and who is haunting us?

khiến chúng ta tin là ma có thật,

hầu hết các câu chuyện ma đều cho thấy một khao khát khôn cùng:

Despite what horror movies and campfire tales would have us believe,

khao khát được phiêu lưu, được công nhận,

được kết nối, được thấu cảm với thế giới bên kia,

most ghost stories reveal a deep longing:

Khao khát không bị quên lãng,

và khao khát nhớ về mọi người.

a longing for adventure, for meaning,

Chúng ta đang sống trong một thời kỳ có thể coi là khắc nghiệt.

for connection, for a beyond.

A longing not to be forgotten,

Chúng ta bị chia rẽ bởi chính trị,

and a longing not to forget.

và đại dịch đã khiến nhiều người chúng ta phải rời xa

We're living in a time that feels exceptionally hard.

những người và những nơi chúng ta yêu quý nhất.

We're divided from one another by politics,

Nhiều người chúng ta ủ rũ vì những cái chết yểu,

and the reality of a global pandemic means that many of us

và chúng ta bị bao quanh bởi một bầu không khí u sầu.

have been away from the people and places we love the most.

Khốn nỗi, tôi không nghĩ chúng ta đủ bình tĩnh để đối diện với những mất mát

So many of us are mourning untimely deaths,

and grief is all around us.

hay nói về cái chết,

hay nói về việc lịch sử của chúng ta vẫn đang chỉ tập trung vào hiện tại.

Unfortunately, I don't think we're always very good at grappling with loss

Những câu chuyện ma có thể đáng sợ,

or talking about death,

nhưng cũng rất mong manh và chứa nhiều sự mơ hồ.

or talking about the way that our history is still living in the present.

Vì thế, sau này

Ghost stories can be scary,

nếu bạn đang cố tìm cách để kết nối

but so is being vulnerable, so is any unknown.

và bạn không chắc mình cần làm gì, tôi muốn khuyên bạn thế này.

Hãy thử “yêu cầu” ai đó kể một câu chuyện ma.

So the next time

Nó sẽ giúp bạn bắt chuyện với người khác.

you're trying to figure out a way to connect

Yeah, có lẽ họ sẽ cười bạn đó,

and you’re not sure what to do, let me offer this.

có lẽ họ sẽ không quan tâm đến bạn.

Try asking someone for a ghost story.

Cõ lẽ họ sẽ kể một câu chuyện

khiến cho bạn khiếp đảm.

It's sure to start a conversation.

Yeah, maybe they'll laugh at you,

Có lẽ họ sẽ kể một câu chuyện khiến bạn khóc.

maybe they'll turn it back on you.

Maybe they'll tell you a story

Và có lẽ, nếu bạn thật sự gặp may,

that makes the hair on the back of your neck stand on end.

họ sẽ kể một câu chuyện khiến bạn băn khoăn

Maybe they'll tell you a story that makes you cry.

liệu còn điều gì bạn không biết,

về một nơi, về một câu chuyện lịch sử,

And maybe, if you're really lucky,

về một dân tộc,

về người khác

they'll tell you a story that makes you wonder

và về bản thân bạn.

what else you don't know,

Đừng quên hỏi,

about a place, about a history,

“Hồn ma mong muốn điều gì?

about a people,

Và quan trọng hơn,

about each other

and about yourself.

“Bạn mong chờ điều gì từ hồn ma?”

Don't forget to ask,

"What did the ghost want?

And more important,

"What do you want from the ghost?"