Is Democracy Doomed? The Global Fight for Our Future | Timothy Snyder | TED

169,546 views ・ 2023-02-08

TED


Vui lòng nhấp đúp vào phụ đề tiếng Anh bên dưới để phát video.

Translator: Thu Minh Nguyen Reviewer: Nguyen Minh
00:03
I'm speaking to you from the United States,
0
3900
2040
Tôi đang nói chuyện với bạn từ Hoa Kỳ
00:05
and my mind is often on the United States.
1
5980
2240
và trong tâm tôi vẫn thường hướng về Hoa Kỳ.
00:08
I'm speaking to you as a historian of Eastern Europe,
2
8220
3720
Tôi đang nói với bạn với tư cách một nhà sử học Đông Âu
00:11
among other things, a historian of Ukraine.
3
11980
2480
và trong vô vàn thứ khác, một nhà sử học Ukraine.
00:14
So that helps a bit to define where I'm coming from.
4
14460
4200
Điều đó giúp tôi phần nào xác định tôi đến từ đâu.
00:19
So the topic that I've been asked to address
5
19060
2080
Và chủ đề mà tôi đã được hỏi để lý giải
00:21
is whether democracy is in decline,
6
21180
2120
là liệu nền dân chủ có suy tàn hay không
00:23
whether democracy is doomed and what can we do?
7
23340
3400
nền dân chủ có diệt vong hay không và chúng ta có thể làm gì?
00:27
I think where I'd like to start is with the question itself,
8
27300
4720
Tôi nghĩ mình muốn bắt đầu với chính câu hỏi đó,
00:32
with the word democracy
9
32060
2160
với từ “dân chủ”
00:34
and how we think about the word democracy.
10
34260
2680
và cách chúng ta nghĩ về từ “dân chủ”
00:37
What I worry about is when we treat democracy as a noun, as a thing,
11
37340
6040
Điều tôi e sợ là khi chúng ta xem xét dân chủ như một danh từ, như một “thứ“,
00:43
and ask questions about it. Is it advancing, is it receding,
12
43420
3640
và đặt câu hỏi về nó. Liệu nó có tiến bộ hay thụt lùi,
00:47
is it ascending, is it declining?
13
47060
2080
liệu nó phát triển hay nó suy tàn?
00:49
We are separating it from ourselves in a way which is unhelpful.
14
49180
4360
Chúng ta đang tách biệt nó ra khỏi mình theo một cách bất lợi.
00:53
Democracy is not really out there in the world as a thing.
15
53940
3600
Dân chủ không thực sự tồn tại ở thế giới như một thứ tách biệt.
00:57
Democracy, if it exists at all, exists inside us.
16
57940
4000
Dân chủ, nếu tồn tại, nó tồn tại ngay trong bản thân ta.
01:01
Democracy has to begin with a desire for the people to rule,
17
61940
4160
Dân chủ bắt đầu từ mong muốn thống trị của con người,
01:06
which of course, is what democracy is all about.
18
66100
2840
điều mà tất nhiên, chính là cách dân chủ vận hành.
01:08
So I tend to think that in a way it's more useful to think of democracy
19
68980
4240
Nên tôi thường nghĩ rằng bằng một cách có ích hơn khi nghĩ về dân chủ
01:13
as a verb rather than as a noun.
20
73260
2640
chính là cho rằng nó là một động từ hơn là danh từ.
01:15
I realize grammatically that's incorrect,
21
75940
1960
Tôi nhận ra nó có sai về mặt ngữ pháp,
01:17
but I think you understand the spirit of what I mean,
22
77900
2640
nhưng tôi nghĩ bạn hiểu tinh thần tôi muốn truyền tải,
01:20
that democracy is something that you do.
23
80540
2800
rằng dân chủ là cái gì đó mà bạn làm.
01:23
It's something that, when you speak the word,
24
83340
2160
Nó là điều mà khi bạn nói từ đó,
01:25
you have to be taking responsibility for it.
25
85500
2360
bạn phải có trách nhiệm với nó.
01:27
Because ... if you’re talking about something
26
87860
2160
Bởi vì... nếu bạn nói về điều gì
01:30
that's just out there in the world,
27
90020
2360
mà chỉ tồn tại tách biệt ở thế giới ngoài kia
01:32
something that's a result of larger forces,
28
92380
3160
một điều gì đó là kết quả của lực lượng mạnh hơn,
01:35
something that's a result of some constellation of influences
29
95540
3160
cái gì đó là kết quả của một nhóm có sức ảnh hưởng
01:38
that doesn't have to do with you or with the people,
30
98740
2480
không liên quan đến bạn hay ai khác,
01:41
then you're not really talking about democracy.
31
101260
3240
thì bạn không thực sự nói về dân chủ.
01:44
Or, what's worse,
32
104540
2120
Hay tệ hơn là,
01:46
if we talk about democracy as something that's out there in the world,
33
106660
3600
nếu ta bàn về dân chủ như một thứ gì đó ở thế giới ngoài kia,
01:50
as something that's a result of larger forces,
34
110300
2880
một hệ quả của những lực lượng mạnh hơn,
01:53
such as, for example, capitalism,
35
113220
2600
chẳng hạn như, chủ nghĩa tư bản,
01:55
I think we're not just making an analytical mistake.
36
115860
2960
Tôi cho rằng chúng ta không chỉ phạm sai lầm trong phân tích.
01:58
I think we're also committing a kind of ethical and political suicide.
37
118860
4600
Tôi nghĩ rằng chúng ta cũng đang tự sát về mặt đạo đức và chính trị.
02:03
I think the moment that we say democracy is the result of larger forces,
38
123500
4760
Tôi nghĩ khoảnh khắc mà ta nói rằng dân chủ là kết quả của lực lượng mạnh hơn,
02:08
democracy is somehow natural,
39
128300
2080
hay dân chủ bằng cách nào đó là tự nhiên
02:10
democracy is the default state of affairs,
40
130380
2520
hay dân chủ là trạng thái mặc định của mọi vấn đề,
02:12
we’re not just making a mistake,
41
132940
2440
chúng ta không chỉ phạm một lỗi,
02:15
we’re making ourselves into the kinds of people
42
135420
3400
chúng ta đã khiến bản thân mình thành nhóm dân số
02:18
who aren't going to have a democracy.
43
138860
2560
sẽ không bao giờ có dân chủ
02:21
So to be clear about what I mean,
44
141740
1880
Cho nên để nói rõ,
02:23
obviously there are some conditions which favor or don't favor a democracy,
45
143660
3560
rõ ràng có một vài điều kiện thuận hoặc không thuận lợi cho dân chủ,
02:27
I wouldn't doubt that.
46
147260
1640
tôi chắc chắn thế.
02:29
Modernity does tend to bring larger-scale politics
47
149300
3560
Xu hướng hiện đại thường mang lại chính trị quy mô lớn hơn
02:32
that makes democracy possible, perhaps, but it certainly doesn't bring it.
48
152900
4000
làm nền dân chủ trở nên khả thi, nhưng, nó chắc chắn không thực hiện hoá dân chủ.
02:36
Capitalism is certainly consistent with democracy.
49
156900
2440
Chủ nghĩa tư bản chắc chắn gắn liền với dân chủ.
02:39
There are plenty of capitalist democracies,
50
159340
2000
Có rất nhiều nền dân chủ tư bản chủ nghĩa,
02:41
but there are also plenty of states that are capitalist
51
161340
2640
nhưng cũng có rất nhiều bang tư bản chủ nghĩa
02:44
and are quite tyrannical.
52
164060
1200
khá chuyên chế.
02:45
So capitalism is consistent with democracy,
53
165300
2000
Nên tư bản chủ nghĩa gắn liền với dân chủ,
02:47
but it doesn't bring us democracy.
54
167340
2520
nhưng nó không mang lại dân chủ.
02:50
And I think in the West, at least,
55
170380
2160
Và tôi nghĩ, ít nhất là ở phương Tây,
02:52
and especially in the English-speaking West,
56
172580
2120
và đặc biệt là ở các nước nói tiếng Anh,
02:54
this has been one of the chief mistakes of the last three decades,
57
174740
3120
đây là một trong những sai lầm chính trong suốt ba thập kỷ qua,
02:57
to believe that larger forces in general,
58
177860
2560
tin rằng các lực lượng lớn hơn nói chung,
03:00
or capitalism in particular,
59
180420
2160
hay chủ nghĩa tư bản nói riêng,
03:02
are going to bring us democracy.
60
182620
2400
sẽ mang dân chủ đến cho ta.
03:05
The belief which was so widespread after the revolutions of 1989
61
185060
4160
Niềm tin đó lan truyền rộng rãi sau Cách mạng 1989
03:09
or the end of the Soviet Union in 1991,
62
189260
2320
hoặc sự sụp đổ của Liên Xô vào năm 1991,
03:11
that there were no alternatives or that history was over.
63
191620
4480
rằng chẳng có sự lựa chọn khác nào hay lịch sử đã kết thúc.
03:16
The problem with that, I think we've seen in the last 30 years,
64
196140
3000
Vấn đề là, tôi nghĩ chúng ta đã chứng khiến trong 30 năm qua,
03:19
is that if you think democracy is being brought to you,
65
199140
2720
là nếu bạn cho rằng dân chủ là thứ được dâng hiến cho bạn
03:21
then you lose the sense that democracy is a struggle,
66
201860
2720
thì bạn sẽ mất đi cảm giác dân chủ là một cuộc đấu tranh,
03:24
as it always has to be, as Frederick Douglass said.
67
204580
2600
và nó luôn như vậy, như Frederick Douglass đã nói.
03:27
You lose the muscles and even the muscle memory
68
207220
2360
Bạn mất đi cơ bắp hay thậm chí là trí nhớ cơ bắp
03:29
of what it means to carry out that struggle.
69
209620
2360
của việc tiến hành cuộc đấu tranh đó.
03:32
And maybe slightly more subtly, but also, really importantly,
70
212020
3320
Và có lẽ hơi khó nói một chút, nhưng đồng thời rất quan trọng,
03:35
you lose the past and you lose the future.
71
215340
2360
bạn đánh mất quá khứ và bạn lạc mất tương lai.
03:37
Because if you think that democracy is inevitable,
72
217700
2520
Vì nếu bạn nghĩ rằng dân chủ là thứ hiển nhiên xảy ra,
03:40
that it’s somehow being brought about by larger forces,
73
220220
2600
rằng nó là một thứ gây ra bởi lực lượng mạnh hơn,
03:42
well, then all those things that happened in the past don't really matter.
74
222820
3480
chà, tất cả những thứ đã xảy ra ở quá khứ chẳng còn quan trọng.
03:46
They just kind of become cocktail-party conversation.
75
226300
2480
Nó trở thành chủ đề để nói trong bữa tiệc cocktail.
03:48
And if you're sure that there's only one future, a democratic future,
76
228860
3240
Và nếu bạn biết chắc rằng chỉ có một tương lai, tương lai dân chủ
03:52
then you lose the habit and the ability to talk about multiple possible futures.
77
232140
3760
rồi bạn đánh mất thói quen và khả năng bàn về nhiều viễn cảnh khác.
03:55
And you also, along the way,
78
235940
1360
Và bạn cũng dần dà
03:57
lose the capacity for recognizing other kinds of political systems
79
237300
3120
mất khả năng nhận biết các cách thức của hệ thống chính trị khác
04:00
as they emerge,
80
240460
1160
khi chúng xuất hiện,
04:01
as they have emerged in the 21st Century.
81
241620
2760
như chúng đã xuất hiện ở Thế Kỷ 21.
04:04
And then finally, and this is a little tricky,
82
244420
2360
Và rồi cuối cùng, hơi khó hiểu một chút
04:06
but I think it's quite crucial.
83
246820
1520
nhưng nó khá quan trọng.
04:08
You also lose your ability to process facts.
84
248340
3120
Bạn cũng đánh mất khả năng kiểm chứng sự thật.
04:11
We're in a world where the whole notion of factuality is questioned,
85
251460
3200
Ta sống trong thế giới mà mọi tính chứng thực bị nghi ngờ.
04:14
and I think this is related to our problem with democracy.
86
254700
2720
và tôi nghĩ diều này liên quan đến vấn đề dân chủ của ta.
04:17
If you think that democracy is coming inevitably,
87
257420
2320
Nếu cho rằng dân chủ sẽ xảy ra một cách tất yếu,
04:19
if you tell stories about, for example,
88
259780
1920
nếu bạn kể rằng, ví dụ,
04:21
historical arcs that have to tend in a certain direction,
89
261700
3120
hành trình lịch sử hẳn xảy ra theo một hướng nhất định,
04:24
then what you'll tend to do is move the facts
90
264860
2240
thì bạn hẳn sẽ tự mình điều hướng sự thật
04:27
so that they fit the narratives.
91
267140
1760
sao cho phù hợp với các chuyện kể.
04:28
And soon we find ourselves only talking about narratives
92
268900
2680
Và ngay chúng ta thấy minh chỉ nói về các chuyện kể
04:31
and not talking about facts.
93
271620
1520
và không nói về dữ kiện,
04:33
Or we find ourselves in countries that claim to be democracies,
94
273140
3000
hay thấy mình đang ở các quốc gia tuyên bố chủ nghĩa dân chủ
04:36
but no longer have the journalists who are out there producing the facts
95
276140
3400
nhưng không còn các nhà báo, những người vốn dĩ viết sự thật
04:39
that we need to have for democracy.
96
279580
1960
mà chúng ta cần phải có cho dân chủ nữa.
04:41
So we have what we have.
97
281580
2200
Nên chúng ta chỉ có những thứ nhất định.
04:43
I mean, the answer to the question, is democracy doomed? No.
98
283820
3280
Ý tôi là, lý giải cho câu hỏi, liệu nền dân chủ có chết chưa? Chưa.
04:47
Obviously, we can do things. But is it in decline? Certainly.
99
287500
3040
Tuy được phép các thứ nhưng tàn
04:50
By any measurable, by any meaningful metric,
100
290540
3240
Bằng bất cứ thước đo hợp lý nào có thể đo được
04:53
democracy is in decline in my home country and on average around the world.
101
293780
4560
dân chủ đang tiến thoái ở đất nước quê tôi và cũng trên khắp thế giới
04:58
And we're also in the very specific situation where a non-democracy, Russia,
102
298380
5160
Và chúng ta cũng đang trong một tình huống cụ thể mà một đất nước không dân chủ, Nga,
05:03
is fighting to destroy a democratic country, Ukraine,
103
303580
3600
đang chiến tranh huỷ diệt một đất nước dân chủ, Ukraine,
05:07
which is a sign that things have gone pretty far.
104
307220
2800
một dấu hiệu rằng mọi thứ đã đi khá xa.
05:10
Now, the Ukrainians, I would suggest,
105
310700
2040
Giờ, người Unkraine, tôi sẽ nói là,
05:12
have given us some indication of what we ought to be doing.
106
312740
3480
đã cho chúng ta một dấu hiệu cho thấy điều chúng ta nên làm.
05:16
What the Ukrainians are doing in resisting this invasion,
107
316700
2760
Cái mà người Ukraine đang làm để chống lại cuộc xâm lược,
05:19
is that they're resisting the larger forces.
108
319460
2320
là họ đang chống lại một lực lượng mạnh hơn.
05:21
If we think back to the beginning of the war,
109
321820
2120
Nếu ta nhớ lại khi chiến tranh bắt đầu,
05:23
everyone assumed that Ukraine would collapse in a few days.
110
323940
2880
thì mọi người đều cho rằng Ukraine sẽ sụp đổ trong vài ngày.
05:26
That was the wisdom, not only in Moscow but also in Washington, DC.
111
326900
4320
Đó là sáng suốt mà nói, không chỉ ở Moscow mà còn ở Washington DC.
05:31
In defending the basic idea that you choose your own leaders,
112
331380
3760
Trong việc bảo vệ một khái niệm cơ bản rằng bạn chọn người dẫn đầu cho mình,
05:35
the Ukrainians are reminding us
113
335180
1640
người Ukraine đang nhắc nhở ta
05:36
that democracy isn't about the larger forces.
114
336860
2720
rằng dân chủ không phải là về lực lượng mạnh hơn.
05:39
It often involves ignoring the larger forces,
115
339660
2400
Mà nó thường gồm việc lờ đi các lực lượng mạnh hơn,
05:42
resisting the larger forces,
116
342100
1400
chống lại lực lượng mạnh hơn,
05:43
ignoring the people who tell you that it can't be done.
117
343500
3160
lờ đi những cá nhân nói với bạn rằng “sẽ không được đâu”.
05:47
And here I think we see a sign of our crisis,
118
347180
2200
Và tôi nghĩ ta thấy một dấu hiệu khủng hoảng,
05:49
which is that many people,
119
349420
2160
cái mà nhiều người,
05:51
at least in my country, and I think more broadly,
120
351580
2920
ít nhất tại đất nước tôi, và tôi nghĩ nhiều hơn nữa,
05:54
the reason why they thought that the president of Ukraine,
121
354540
2720
lí do người ta nghĩ rằng tổng thống Ukraine,
05:57
Volodymyr Zelenskyy, would flee
122
357300
1560
Volodymyr Zelenskyy, sẽ bỏ chạy
05:58
or the reason they thought that the Ukrainians wouldn't resist
123
358860
2920
hay lí do người ta nghĩ rằng người Ukraine sẽ không phản kháng
06:01
is that they themselves would have fled
124
361820
2240
là vì chính người ta sẽ chạy trốn
06:04
and they themselves wouldn't have resisted.
125
364100
2040
và chính người ta sẽ không phản kháng.
06:06
That is to say, the idea that democracy is something that you do yourself
126
366180
4480
Có nghĩa là, cái ý niệm rằng dân chủ là điều bạn tự thân vận động,
06:10
or for which you take risks
127
370700
1640
hay cái bạn sẽ mạo hiểm vì nó
06:12
had receded so far out of our imagination
128
372380
2840
đã xa dần khỏi trí tưởng tượng của ta
06:15
that we couldn't really imagine
129
375260
1560
đến nỗi ta không thể nghĩ được
06:16
that a country would take risks for democracy.
130
376860
2640
rằng một đất nước sẽ mạo hiểm vì nền dân chủ.
06:19
Now, of course, I'm citing the example which is close to me.
131
379820
2840
Tất nhiên, giờ đây, tôi đang lặp lại ví dụ gần gũi với tôi.
06:22
There are many other people around the world taking risks now for freedom,
132
382700
3480
Khắp thế giới có nhiều người đang mạo hiểm vì nền dân chủ,
06:26
for example, women in Iran.
133
386180
1600
ví dụ như, phụ nữ ở Iran.
06:27
What I'm trying to say is that that ethical point,
134
387820
3280
Cái tôi đang muốn nói là cái chuẩn mực về mặt đạo đức,
06:31
that democracy is about wanting democracy
135
391140
3480
chuẩn mực mà dân chủ là việc muốn có nó
06:34
is essential.
136
394660
1160
là rất cần thiết.
06:35
Without that, nothing else matters.
137
395860
1800
Thiếu nó, không gì quan trọng nữa.
06:37
Without the ability to think of democracy as a verb,
138
397700
3000
Không có khả năng suy nghĩ về dân chủ như là một động từ,
06:40
as something that you do, as something for which you'll take risks,
139
400740
3160
như là cái bạn làm, như là cái bạn sẽ mạo hiểm vì nó,
06:43
nothing else matters.
140
403940
1280
không gì quan trọng nữa.
06:45
If there's that commitment,
141
405220
1320
Nếu có một sự ràng buộc,
06:46
if we think of democracy as something for which we take responsibility
142
406580
3280
nếu ta nghĩ về dân chủ như một điều ta sẵn sàng chịu trách nhiệm
06:49
every time we speak the word
143
409900
1680
cứ mỗi lần ta nói từ “dân chủ”
06:51
as opposed to something that's just coming to us,
144
411620
2360
trái với điều mà được dâng hiến cho ta,
06:54
then it's like we're doing politics in a different dimension,
145
414020
2880
thì giống như làm chính trị với một phạm vi hoàn toàn khác,
06:56
a fifth dimension of ethics.
146
416900
2000
một phạm vi vô hình của chính trị.
06:58
And once we've done that,
147
418940
1240
Và một khi ta làm được,
07:00
we can start to speak about how we would change the larger forces.
148
420220
3760
chúng ta có thể nói về việc làm sao để thay đổi những lực lượng mạnh hơn ta.
07:04
Once we make that commitment,
149
424020
1400
Một khi ta ràng buộc mình,
07:05
then we can say some basic things, like, for example,
150
425420
3120
thì ta mới có thể nói những thứ cơ bản như, lấy ví dụ,
07:08
we have to also have the fourth dimension,
151
428580
3320
ta phải có phạm vi thứ tư,
07:11
the fourth dimension of time.
152
431940
1840
phạm vị thứ tư về thời gian.
07:13
We need to have a sense of the future for democracy.
153
433820
2480
Chúng ta phải có khái niệm về tương lai của dân chủ.
07:16
We have to care for the Earth.
154
436340
1440
Ta phải quan tâm đến Trái Đất.
07:17
We have to care specifically about global warming,
155
437780
2360
Ta phải quan tâm đến sự nóng lên toàn cầu,
07:20
because if the future collapses in on us,
156
440180
3080
vì nếu tương lai sụp đổ trước chúng ta,
07:23
it becomes impossible to have the kind of reasonable conversation
157
443300
3080
nó sẽ trở nên bất khả thi để có một cuộc trò truyện có lí
07:26
that we need for democracy.
158
446380
1400
mà chúng ta cần cho dân chủ
07:27
We also need the fourth dimension in the sense of the past.
159
447820
3240
Chúng ta cũng cần phạm vi thứ tư trong quan niệm về quá khứ
07:31
We have to have history.
160
451100
1600
Chúng ta phải có lịch sử.
07:32
We have to be able to reckon with forces,
161
452740
2080
Chúng ta phải suy nghĩ thật sâu sắc
07:34
like, for example, colonialism,
162
454820
1560
như, lấy ví dụ, chủ nghĩ đô hộ,
07:36
which is so important in the Russian invasion of Ukraine,
163
456380
2680
cái mà là chính yếu trong việc Nga xâm lược Ukraine,
07:39
but also so important in the history of the United States. ...
164
459060
2920
nhưng cũng là chính yếu trong lịch sử của Hoa Kỳ.
07:41
We need the past so that we can reckon with ourselves and self-correct
165
461980
3960
Chúng ta cần hiểu quá khứ để tự hiểu bản thân và tự điều chỉnh
07:45
because self-correction is what democratic decision-making is all about.
166
465980
3600
vì việc tự điều chỉnh chính là khái niệm của quyết định một cách dân chủ
07:50
We also need the first three dimensions,
167
470300
1920
Chúng ta cũng cần 3 phạm vi đầu tiên,
07:52
simply being able to move about in the world
168
472260
2400
đơn giản chỉ cần cố gắng không ngừng bằng
07:54
in all the senses of moving about that one can imagine.
169
474700
2760
tất cả các cách có thể mà một người có thể nghĩ tới.
07:57
And all of those ways of moving about are hindered by economic inequality.
170
477500
4160
Và tất cả các nỗ lực đó đang bị cản trở bởi bất bình đẳng kinh tế.
08:01
Economic inequality, oligarchy, makes it very hard to have conversations
171
481700
3840
Bất bình đẳng, tập trung kinh tế khiến mọi thứ khó khăn trong việc nói
08:05
about democracy, the future, or the past.
172
485580
2680
về dân chủ, tương lai hay quá khứ.
08:08
A lot of the space is monopolized by things that are simply ridiculous,
173
488300
3360
Rất nhiều không gian đã bị chiếm độc quyền bởi những thứ rất nực cười,
08:11
but happen because of the way that wealth is distributed.
174
491660
3360
nhưng xảy ra do sự phân bổ của giai cấp giàu có.
08:15
And economic inequality, in very simple sense,
175
495460
2160
Và bất bình đẳng kinh tế, một cách dễ hiểu,
08:17
also hinders social mobility, economic advance.
176
497620
3280
cũng cản trở sự thay đổi phân tầng xã hội, phát triển kinh tế.
08:21
Finally, democracy, at least in my country,
177
501540
2320
Cuối cùng, dân chủ, ít nhất tại đất nước tôi,
08:23
but not only in my country, has to be understood as a spirit.
178
503900
3760
nhưng không chỉ tại đất nước tôi, cần phải được nhìn nhận như một tinh thần.
08:27
That is, the way that the laws should be interpreted,
179
507660
2840
Có nghĩa là, luật pháp nên được giải thích,
08:30
the way that the future should arrive,
180
510540
2360
cho thấy cách mà tương lai có thể xảy ra,
08:32
rather than as a matter of legalism.
181
512900
2080
hơn là việc tuân thủ luật pháp.
08:34
In the Supreme Court of the United States, but not only,
182
514980
2640
Tại Toà Án Tối Cao của Hoa Kỳ, nhưng không chỉ vậy,
08:37
this has advanced much further in other countries like Hungary,
183
517620
2960
điều này đã đi trước hơn nhiều ở các quốc gia như Hungary,
08:40
taking the procedures as being more important than the democracy,
184
520580
3400
việc xem trọng thủ tục pháp lý hơn dân chủ
08:44
more important than the right,
185
524020
1440
quan trọng hơn Cánh Phải,
08:45
is a way of leading the country away from democracy.
186
525500
3000
là cách đẩy đất nước xa ra khỏi nền dân chủ.
08:48
And in my country, it could lead us all the way away from democracy
187
528820
3400
Và tại nước tôi, nó có thể đẩy tất cả chúng tôi khỏi nền dân chủ
08:52
as soon as the next couple of years.
188
532220
2320
ngay trong những năm sắp tới.
08:54
It doesn't have to do so.
189
534540
1360
Nó không nhất thiết phải vậy.
08:55
We can think about these larger structures.
190
535940
2040
Ta có thể nghĩ về những cơ cấu lớn hơn.
08:58
We can think in a non-legalistic and in a more ethical way.
191
538020
3200
Ta có thể nghĩ theo cách bất hợp pháp nhưng đức hạnh hơn.
09:01
We can get our minds around this.
192
541220
1880
Ta có thể nghĩ xung quanh vấn đề này.
09:03
Whitney Pennington Rodgers: Maybe a good place to start is,
193
543100
2760
Whitney Pennington Rodgers: Có lẽ tốt nhất bắt đầu bằng,
09:05
and it's sort of a big question, but just how did we get to this place?
194
545860
3400
tuy là một câu hỏi phức tạp, là làm sao ta lại đến mức này?
09:09
How did we end up here where we are grappling with these questions,
195
549260
4720
Sao ta lại đến mức ta phải hỏi những câu hỏi như vậy,
09:14
especially, you know, you're based in the United States, as am I,
196
554020
3120
nhất là, anh biết đấy, anh mang quốc tịch Hoa kì, giống như tôi,
09:17
and lots on this call are from all over the world,
197
557140
4360
và số đông những người lên tiếng đến từ khắp nơi trên thế giới,
09:21
but I think are struggling with these things wherever they are.
198
561540
3160
nhưng tôi nghĩ họ đang khốn đốn với những điều tương tự dù ở đâu.
09:24
But how did we find ourselves in this place?
199
564700
2120
Nhưng sao ta lại ở đây?
09:26
Timothy Snyder: I think in our country,
200
566860
1920
Timothy Snyder: Tôi nghĩ ở nước ta,
09:28
we have a big empty middle space between, you know, complacency,
201
568780
4920
có một khoảng trống lớn giữa, cô biết đấy, cảm giác tự mãn,
09:33
the view that we just are a democracy
202
573700
3240
góc nhìn rằng chúng ta dân chủ
09:36
because we're America.
203
576980
1720
vì chúng ta ở Mỹ.
09:38
You know, by definition, or the past has given it to us.
204
578700
3800
Cô biết đấy, với việc định nghĩa, hoặc với quá khứ đã được ban cho ta.
09:42
The Founding Fathers did something two and a half centuries ago,
205
582500
3000
Các Nhà Khai Quốc đã làm gì đó 2 thế kỉ rưỡi trước
09:45
and therefore we just are a democracy.
206
585500
1920
và kể từ đó ta có nền dân chủ.
09:47
Or as I said, we have capitalism,
207
587420
1600
Như việc ta có chủ nghĩa tư bản,
09:49
therefore we just are a democracy,
208
589020
1680
nên tôi mới nói ta dân chủ,
09:50
or we just say it over and over again,
209
590700
1840
hay ta chỉ cần nói đi nói lại việc đó,
09:52
and therefore we are democracy, right?
210
592540
1840
và ta dân chủ, đúng không?
09:54
We have ... various flavors of exceptionalism.
211
594420
2560
Ta có rất nhiều các kiểu chủ nghĩa ngoại lệ.
09:57
We have that.
212
597020
1360
Ta có chúng.
09:58
And then on the other side,
213
598460
1800
Và rồi phía đối lập,
10:00
we have a history
214
600300
1520
ta có một lịch sử
10:01
that reminds us of how difficult it's been for us to be a democracy
215
601820
4120
nhắc nhở chúng ta rằng khó khăn đến mấy ta mới được dân chủ
10:05
where women were excluded from the vote
216
605940
1920
nơi khai trừ phụ nữ khỏi bầu cử
10:07
for more than half of the history of the country,
217
607860
2320
hơn một nửa chiều dài lịch sử đất nước,
10:10
where African-Americans are still de facto excluded
218
610180
2400
nơi người Mỹ da màu trên thực tế vẫn bị khai trừ
10:12
from the vote in much of the country, right?
219
612580
2160
khỏi việc bầu cử khắp đất nước, phải không?
10:14
The entire thing has been a struggle.
220
614740
1760
Toàn bộ quá trình là cuộc đấu tranh.
10:16
So there's this gap which can only be filled, I think,
221
616540
3040
Cho nên tôi nghĩ cái khoảng trống này chỉ có thể lấp đầy
10:19
by historical knowledge and by ethics.
222
619620
2880
bằng kiến thức lịch sử và bằng đức hạnh.
10:22
I think we've had trouble getting through that gap,
223
622540
2480
Tôi nghĩ ta đã gặp khó khăn vượt qua khoảng trống đó,
10:25
partly because in the last 30 years we sort of convinced ourselves
224
625020
3120
một phần vì trong 30 năm qua ta phần nào tự thuyết phục rằng
10:28
that the facts about the past don't really matter.
225
628180
2520
Dữ kiện về quá khứ không thực sự quan trọng
10:30
And then the other thing which I think is going on, which is related,
226
630700
3240
Và rồi có một điều liên quan mà tôi nghĩ đang diễn ra
10:33
is that people are so worried about the future
227
633940
3600
là mọi người đang quá lo về tương lai
10:37
that it's hard for them to imagine that like, counting votes
228
637540
3120
và điều đó khiến họ khó để tưởng tượng được là, đếm phiếu bầu
10:40
and representation and these basic things are really what matters.
229
640660
3240
và phản kháng và tất cả thứ cơ bản như vậy mới là quan trọng
10:43
And I think that, you know, everyone, almost everyone is afraid of the future,
230
643900
4000
Và tôi nghĩ, cô biết đấy, mọi người, hầu hết đều e sợ tương lai,
10:47
whether you’re afraid of climate change, which I think is reasonable,
231
647900
3240
dù là tương lai biến đổi khí hậu, cái tôi nghĩ là hợp lí,
10:51
or whether you're afraid of demography, which I think is not reasonable.
232
651140
3400
hay dù là tương lai nhân khẩu, cái mà tôi nghĩ là bất hợp lí.
10:54
It's all part of one big sense that the future is crashing down.
233
654540
3000
Nó đều là một cảm giác chung là tương lai sắp sụp đổ.
10:57
And if you think the future's crashing down,
234
657540
2080
Và khi cô nghĩ tương lai sắp sụp đổ,
10:59
then democracy becomes a kind of secondary concern.
235
659620
2440
thì dân chủ chỉ ưu tiên đứng thứ 2
11:02
And then you kind of look up and look around and you think,
236
662060
2760
Và khi cô nhìn lên và xét xung quanh và cô nghĩ.
11:04
“Oh, it’s slipping away.”
237
664820
1200
“Trời, nó đang chìm dần”
11:06
WPR: I think to this idea of thinking about the future,
238
666060
2960
WPR: Tôi nghĩ khái niệm lo sợ về tương lai,
11:09
so in 2017, you released the book “On Tyranny,”
239
669100
3760
vào 2017, anh phát hành quyển sách “Bàn về quân chủ chuyên chế”
11:12
which was positioned as a sort of a guide to resistance.
240
672900
4400
quyển mà được định vị là một hướng dẫn phản kháng.
11:17
And you start that book by saying
241
677420
2600
Và anh bắt đầu quyển sách bằng câu nói
11:20
"history does not repeat, but it does instruct."
242
680060
2560
“Lịch sử không lặp lại, nhưng nó có đưa ra chỉ dẫn”
11:22
And I'm curious,
243
682660
1200
Và tôi tò mò,
11:23
just maybe as a place to jump off to other questions,
244
683860
3920
vừa hay có thể nhảy sang các câu hỏi khác,
11:27
to think about how you,
245
687860
1200
muốn biết về làm sao anh,
11:29
as a historian who gives a lot of thought to the current moment,
246
689060
4360
một nhà sử học lại có nhiều ý nghĩ về thực trạng hiện tại,
11:33
use that thinking to guide you.
247
693420
2760
dùng cách nghĩ đó để dẫn dắt bản thân.
11:36
TS: Oh, thank you, that's a really kind question.
248
696700
2320
TS: Ồ, cảm ơn cô, đó là một câu hỏi rất tử tế.
11:39
I appreciate the assumption that history matters.
249
699020
3080
Tôi đánh giá cao nhận định rằng lịch sử quan trọng
11:42
I think you've named the way that history matters the most,
250
702180
3120
Tôi nghĩ cô ấn định cách mà lịch sử quan trọng nhất,
11:45
which is pattern recognition.
251
705340
2360
bằng việc nhận ra khuôn mẫu
11:47
So, for example,
252
707740
2040
Vậy, lấy ví dụ,
11:49
when the book was invented,
253
709820
3080
Khi sách được phát minh,
11:52
that caused 150 years of mental chaos and religious war.
254
712940
4240
nó đã gây ra 150 năm hỗn loạn trong tâm trí và cuộc chiến tôn giáo
11:57
And now books are a very nice thing, right,
255
717180
2040
Và giờ sách là một thứ hay ho, đúng không,
11:59
now we all love books.
256
719260
1640
giờ chúng ta đều thích sách.
12:00
And we're in the internet
257
720940
1240
Và chúng ta lên mạng
12:02
and we're kind of in that same stage where it's causing all sorts of chaos.
258
722180
4280
và ta đang trong trạng thái tương tự nơi gây ra mọi thể loại loạn lạc.
12:06
Eventually, we'll probably get it under control.
259
726740
2240
Dần dà, chúng ta hầu như kiểm soát được nó.
12:08
But we shouldn't be surprised it's causing all kinds of chaos.
260
728980
3240
Nhưng ta không nên ngạc nhiên nếu nó gây ra mọi thể loại loạn lạc.
12:12
Another good example is the way that, historically speaking,
261
732820
5640
Một vì dụ rất hay khác, là cách mà lịch sử lên tiếng,
12:18
the people who have cared about democracy
262
738500
2000
những người mà đã quan tâm đến dân chủ
12:20
have also been the ones who have talked about risk.
263
740540
2400
cũng là những người đã nói về rủi ro.
12:23
And, I cited Frederick Douglass,
264
743300
1920
Và, tôi trích lại Frederick Douglass,
12:25
there's a whole African-American tradition of this.
265
745220
2440
có một truyền thống của người Mỹ da màu về điều này.
12:27
But there's also a deep tradition which goes all the way back
266
747660
2880
Nhưng cũng có một truyền thống lâu đời bắt đầu từ
12:30
to the meaning of the word democracy in ancient Greece,
267
750540
2600
định nghĩa của từ “dân chủ” thời Hy Lạp cổ đại,
12:33
where, when Pericles is talking about democracy,
268
753140
2320
nơi mà, khi Pericles nói về dân chủ,
12:35
he can't talk about democracy without physical risk.
269
755500
2840
ông không thể nào nói về nó mà không nói đến rủi ro thể xác.
12:39
There's not an assumption that democracy is just brought.
270
759300
2760
Không có một nhận định nào cho rằng dân chủ được dâng hiến
12:42
There's the conviction -- this is important --
271
762060
2480
Có một sự tin chắc rằng, điều này quan trọng này,
12:44
there's the conviction that it's better.
272
764540
2000
có nhận thức cho rằng nó tốt hơn.
12:46
And then there's the assumption that it will take lots of work, right?
273
766940
3280
Và rồi có nhận định rằng nó sẽ tốn rất nhiều công sức, đúng không?
12:50
And that, you know, democracy ... usually fails.
274
770220
2920
Và điều đó, cô biết đâý, dân chủ, thường thất bại
12:53
History shows us it usually fails.
275
773260
1800
Lịch sử cho thấy dân chủ hay thất bại
12:55
But when it's out there, when it's on the rise,
276
775060
3080
Nhưng khi nó ở ngoài kia, trền đà phát triển,
12:58
there's this knowledge that it's difficult
277
778140
1960
có một kiến thức này cho rằng nó khó khăn
13:00
and then there's this conviction that it's better.
278
780100
2360
và rồi có nhận thức cho rằng nó tốt hơn.
13:02
And in my talk, my little tiny talk,
279
782460
1720
Và trong bài nói của tôi, nhỏ thôi,
13:04
I was trying to get across this conviction. ...
280
784180
2200
tôi đang cố để vượt lên nhận thức ấy
13:06
You can’t just say it’s like, out there
281
786380
1840
Cô không thể chỉ nói là, ngoài kia
13:08
and it's either there or it's not there.
282
788220
1920
và nó là ngoài kia hoặc không
13:10
Because the moment that you think it's brought by the outside forces,
283
790140
3240
Bởi vì khoảnh khắc cô nghĩ nó được mang lại bởi ngoại lực,
13:13
if the outside forces aren't going your way,
284
793380
2080
nếu ngoại lực đó không như ý cô muốn,
13:15
then you just turn tail and run.
285
795460
1560
thì cô cụp đuôi và chạy.
13:17
But if you think,
286
797020
1000
Nhưng nếu cô nghĩ
13:18
"Actually, I'm convinced this is much better than the alternatives,"
287
798020
3200
“Thật ra, tôi hoàn toàn chấp nhận là thế này tốt hơn nhiều”
13:21
then you might react a little bit differently.
288
801220
2160
thì cô sẽ phản ứng khác đi chút.
13:23
WPR: It's better, but harder.
289
803620
2000
WPR: nó tốt hơn, nhưng khó hơn.
13:25
TS: Better, but harder.
290
805620
1200
TS: Tốt nhưng khó hơn.
13:26
WPR: Better but harder.
291
806860
1360
WPR: Tốt nhưng khó hơn
13:28
Well .. you have a book out now, “The Road to Unfreedom,”
292
808260
5680
Chà, giờ anh phát hành cuốn sách, “Đường tới Không-tự do,”
13:33
and it looks at basically
293
813940
2400
và nó cơ bản là
13:36
how tyranny has been able to thrive in spaces in Europe,
294
816340
6280
cách chế độ chuyên chế có khả năng phát triển ở Châu Âu,
13:42
particularly, you know, you talk a lot about Russia.
295
822620
2520
đặc biệt là, anh biết đấy, anh nói rất nhiều về Nga.
13:47
And this book came out in 2018,
296
827020
1800
Và cuốn sách phát hành vào 2018,
13:48
which preceded the war in Ukraine.
297
828820
3080
nghĩa là trước chiến tranh ở Ukraine.
13:51
But there are a lot of things there
298
831900
2120
Nhưng có nhiều điều trong đó
13:54
that I think sort of signpost what's really to come
299
834020
2400
mà tôi nghĩ là dự báo cho những thứ có thể xảy ra
13:56
and what's been happening there for, as you detail, many, many decades.
300
836420
5120
và những thứ đã, đang xảy ra ở đó trong rất nhiều thập kỉ, như anh đã nói kĩ.
14:01
And, you know, I think one thing that you outline in there
301
841540
2760
Và, anh biết đấy, tôi nghĩ một thứ mà anh đề ra
14:04
is this idea of two different types of tyrannical politics
302
844300
3680
là cái khái niệm về 2 kiểu quân chủ chuyên chế
14:07
that I think is sort of helpful
303
847980
1560
mà tôi nghĩ khá hữu ích
14:09
in thinking about how we might see these threats to democracy
304
849620
4160
trong việc xem xét cách ta nhìn nhận những mối nguy với nền dân chủ đang
14:13
that are happening globally.
305
853820
2360
xảy ra toàn cầu như thế nào.
14:16
You know, you talk about this idea of inevitability politics,
306
856180
3320
Anh biết đấy, anh đề cập tính tất yếu trong chính trị,
14:19
and eternity politics.
307
859540
1640
và tính vĩnh cửu trong chính trị.
14:21
And I’d love for you to spend a few minutes sort of describing these two.
308
861180
3440
Và tôi muốn mời anh dành vài phút làm rõ 2 khái niệm này.
14:24
How did they come to exist
309
864660
1520
Làm thế nào chúng xuất hiện
14:26
and what is the threat that they each pose?
310
866220
3880
và mối nguy chúng mang đến là gì?
14:30
TS: Thank you for that.
311
870100
1360
TS: Cảm ơn vì câu hỏi.
14:31
So the politics of inevitability
312
871500
3160
Tính tất yếu trong chính trị
14:34
is what I was talking about earlier in my little talk,
313
874700
2720
là cái tôi đã nói trước đó trong bài nói nho nhỏ của tôi
14:37
just without using the name.
314
877420
1400
chỉ là tôi không gọi tên nó.
14:38
It's the idea that everything is coming to you.
315
878860
2600
Nó là một khái niệm rằng mọi thứ sẽ xảy ra với ta.
14:41
It's the idea of progress.
316
881780
1640
Một khái niệm về sự tiến bộ.
14:43
It's the idea that there are no alternatives,
317
883420
2120
Một khái niệm rằng không có khả năng khác,
14:45
that history is over
318
885540
2000
rằng lịch sử đã kết thúc
14:47
and that we’re all just kind of on a vector
319
887620
2560
rằng tất cả chúng ta chỉ nằm trên một đường thẳng
14:50
where things are going to turn out OK.
320
890220
2440
mà mọi thứ sẽ diễn ra một cách tốt đẹp.
14:53
And the problem with that is not just that it's not true,
321
893140
2680
Và vấn đề với việc đó là không chỉ nó không đúng,
14:55
but that it paves the way for worse things.
322
895860
2600
mà nó còn dọn đường cho những thứ tồi tệ hơn.
14:58
So if you think there's only one future,
323
898460
1960
Nên nếu cô nghĩ chỉ cho 1 tương lai,
15:00
it's a short step to thinking there are no futures.
324
900420
2400
đó là bước dễ nhất để nghĩ không có tương lai nào.
15:02
If you think technology is always going to be good,
325
902860
2400
Nếu cô nghĩ công nghệ lúc nào cũng tốt,
15:05
it's very easy not to notice when technology starts to turn against you
326
905260
3360
thì rất dễ nhận thấy khi công nghệ bắt đầu quay lưng chống lại cô
15:08
or against democracy.
327
908660
1480
hay chống lại nền dân chủ.
15:10
If you think capitalism is going to bring democracy,
328
910140
2440
Nếu cô nghĩ chủ nghĩa tư bản sẽ mang lại dân chủ,
15:12
then you're not going to be as alert to inequality as you should be.
329
912580
3200
thì cô sẽ không cảnh giác với sự bất bình đẳng trong khi cô nên thế.
15:15
Or you might say inequality is fine,
330
915780
1720
Hay nói “bất bình đẳng cũng chả sao,
15:17
it's a sign the system is working,
331
917500
1640
dấu hiệu hệ thống đang vận hành mà“
15:19
which is, I think, completely wrong.
332
919140
1720
điều mà tôi nghĩ là hoàn toàn sai.
15:20
And then at some point, all of this snaps
333
920900
2440
Và rồi đến mức nào đó, mọi thứ vỡ vụn
15:23
and you lose the one future you thought you had
334
923700
2240
và cô mất đi tương lai duy nhất mà cô nghĩ cô có
15:25
and you make a turn towards, as we've already seen in the US,
335
925940
2880
và cô quay đầu, như viễn cảnh ta thấy ở Hoa Kỳ,
15:28
a politics of eternity,
336
928820
1200
đó là tính vĩnh cửu,
15:30
where suddenly nobody's talking about the future.
337
930020
2400
khi mà bỗng nhiên không ai nói về tương lai nữa.
15:32
Everything's a cycle back towards the past.
338
932820
2280
Mọi thứ tuần hoàn về lại quá khứ.
15:35
The leading politicians are talking
339
935420
1720
Những chính trị gia dẫn đầu nói về
15:37
about how to make the country great again,
340
937140
2040
việc làm sao để đất nước hưng thịnh lại,
15:39
you know, which is, I think, senseless.
341
939180
2000
cô biết đấy, tôi nghĩ là vô nghĩa.
15:41
The ability to make connections across different kinds of people is lost
342
941660
5600
Khả năng kết nối mọi chủng tộc lại với nhau đã mất
15:47
because it's all about nostalgia
343
947300
2400
bởi vì sự hoài niệm
15:49
and it's about the innocence that we once lost
344
949740
2640
và sự vô hại mà chúng ta đã từng đánh mất quan trọng
15:52
rather than the good policy that we might make.
345
952380
2320
hơn là một chính sách tốt mà ta có thể ban hành.
15:54
And then there's a third kind of politics, which follows after that,
346
954700
3200
Và rồi tính trung lập chính trị xuất hiện ngay sau đó,
15:57
which we’re edging into if we’re not very careful --
347
957900
2440
cái đẩy ta đến bờ vực nếu ta không dè chừng
16:00
I think of as the politics of catastrophe.
348
960340
2360
mà tôi nghĩ giống như tính thảm hoạ của chính trị.
16:02
Because one of the features of the politics of eternity
349
962700
2600
Vì một đặc điểm của tính vĩnh viễn trong chính trị
16:05
is that it almost always denies climate change.
350
965300
2480
là nó suýt nữa chối bỏ luôn vấn đề biến đổi khí hậu.
16:07
The politics of inevitability says, yeah, there's climate change,
351
967780
3080
Tính tất yếu cho là “Ừ biến đổi khí hậu đó,
16:10
but it's going to be okay, we're going to figure it out.
352
970900
2640
nhưng sẽ không sao đâu, rồi ta cũng tìm được cách thôi”
16:13
The politics of eternity tends to deny science in general
353
973540
2680
Tính vĩnh hằng thường hay phủ nhận khoa học nói chung
16:16
and climate change in particular,
354
976260
1600
và biến đổi khí hậu nói riêng
16:17
which then sets us up for something much worse.
355
977900
2680
cái mà sau đó đẩy ta đến những thứ tệ hơn.
16:20
You can pretend that politics is all about the past,
356
980620
2440
Cô có thể vờ như chính trị là toàn bộ về quá khứ,
16:23
but while you're doing that,
357
983100
1360
nhưng trong khi cô nghĩ thế,
16:24
climate change is still happening
358
984460
1640
biến đổi khí hậu vẫn đang diễn ra
16:26
and that means that a real catastrophe is coming.
359
986140
2440
và điều đó có nghĩa là thảm hoạ thật sự sắp ập tới.
16:28
So the politics of eternity sets us up for something which is worse even.
360
988620
3880
Vậy nên tính vĩnh hằng đẩy ta đến những những thứ tồi tệ hơn.
16:33
WPR: And I mean, you have detailed how sort of, these types of politics
361
993260
4920
WPR: Ý tôi là, anh đã làm rõ làm sao mà các bản thể chính trị này
16:38
including the politics of catastrophe, have existed for quite some time.
362
998180
4120
bao gồm cả tính thảm hoạ, đã tồn tại được một khoảng thời gian.
16:42
And I think when you think about this moment that we're in right now
363
1002340
3840
Và tôi cho rằng khi anh nghĩ về ngay giây phút này
16:46
and sort of the present threats that might exist to democracy,
364
1006220
3400
và về một số mối nguy hiện tại có thể tiếp tục đối với nền dân chủ,
16:49
how do you compare the way
365
1009660
1800
làm thế nào anh so sánh cách
16:51
that we're experiencing these types of politics today
366
1011500
2960
chúng ta đang trải qua những bản thể chính trị này ngày nay
16:54
versus other moments in history, for instance
367
1014460
2320
với những khoảnh khắc lịch sử khác, lấy ví dụ
16:56
around either of the world wars or, you know,
368
1016820
2480
khắp thế giới dù có chiến tranh, anh biết đấy,
16:59
when you think about the Great Depression and other global crises,
369
1019340
3120
khi anh nghĩ về Đại Khủng Hoảng và các khủng hoảng toàn cầu khác,
17:02
how are we positioned in a better place or a worse?
370
1022500
3320
ta đang ở vị thế ra sao trong trường hợp thế giới tốt hay tệ hơn?
17:06
TS: That's a great question, too.
371
1026580
1640
TS: Đó cũng là một câu hỏi hay.
17:08
I think one way that it's better is that we do have the history.
372
1028220
4960
Tôi nghĩ theo hướng tốt hơn thì chúng ta có lịch sử.
17:13
So things aren't exactly like 1933.
373
1033340
4800
Mọi thứ không giống y như 1933.
17:19
Things aren't exactly like 1917 or 1939.
374
1039020
3720
Mọi thứ không giống y như 1917 hay 1939.
17:23
But when we have that history,
375
1043140
2720
Nhưng khi ta có khoảnh khắc lịch sử đó,
17:25
we can at least look for some patterns.
376
1045860
1920
ta có thể ít nhất tìm vài khuôn mẫu.
17:27
And if we're serious about it, then we realize that,
377
1047820
2520
Và nếu ta nghiêm túc tìm chúng, ta sẽ nhận ra rằng
17:30
oh, look, there were moments
378
1050340
1520
“Nhìn kìa, có những lúc
17:31
where it seemed like the larger forces were definitely pushing away
379
1051860
3880
dường như những lực lượng mạnh hơn đang
17:35
from democracy.
380
1055780
1400
đẩy nền dân chủ ra xa”
17:37
And those larger forces are important.
381
1057220
1960
Và lực lượng mạnh hơn đó là quan trọng.
17:39
You know, you can recognize them, you can say, aha,
382
1059220
2440
Cô biết đấy, cô có thể nhận ra chúng và nói “À há,
17:41
economic inequality mattered a huge amount in the 1930s,
383
1061700
3160
bất bình đẳng kinh tế rất phổ biến vào nhưng năm 30",
17:44
and it certainly did.
384
1064900
1520
và nó chắc chắn đã như thế.
17:46
The sense that there was no future mattered a huge amount in the 1930s.
385
1066900
3880
Quan niệm không có tương lai nào rất phổ biến vào những năm 30.
17:50
That made it very tough for democracies.
386
1070780
2600
Điều đó gây khó khăn cho các nền dân chủ.
17:53
But we can also see that democracies came back from that, right?
387
1073940
4080
Nhưng ta có thể thấy dân chủ bật dậy từ đó, đúng không?
17:58
That democracies recovered from that.
388
1078060
1760
Rằng dân chủ phục hồi từ đó.
17:59
Countries which were at the very bottom,
389
1079820
1920
Các quốc gia mà đang trong bờ vực,
18:01
like Germany, within a few decades were at the very top,
390
1081780
2640
Như Đức, chỉ trong vài thập kỉ đã ở đỉnh cao,
18:04
if we're considering how well their democracies work.
391
1084460
2520
nếu xét việc nền dân chủ của họ vận hành tốt thế nào.
18:06
So we have that history where we can diagnose
392
1086980
2120
Vậy nên ta mới có lịch sử để chẩn đoán
18:09
and we can see that recovery is possible.
393
1089140
1960
và để thấy việc phục hồi là khả thi.
18:11
And I think that does give us an advantage
394
1091140
2360
Và tôi nghĩa điều đó cho ta lợi thế
18:13
if we choose to use that advantage.
395
1093540
2360
nếu ta chọn tận dụng lợi thế đó.
18:15
I mean, one of the things I worry about us
396
1095940
2000
Ý tôi là, một điều mà tôi lo lắng
18:17
is that we tend to say like, everything is new,
397
1097980
3160
là ta thường nói mọi thứ là mới đây
18:21
like, nothing has happened before.
398
1101180
1680
như thể nó chưa từng xảy trước đó.
18:22
And of course, nothing is exactly like what's happened before.
399
1102900
2920
Và tất nhiên, không ai tắm 2 lần trên 1 dòng sông.
18:25
But the past gives us this terrific possibility to say, OK,
400
1105860
2880
Nhưng quá khứ cho ta những khả năng tuyệt vời mà nói “OK,
18:28
things can go very, very, very wrong.
401
1108780
1920
mọi thứ có thể sẽ sai và rất sai.
18:30
They can go so wrong that it seems hopeless.
402
1110740
2440
Nó có thể sai đến mức vô vọng”
18:33
And yet, recoveries can be staged.
403
1113220
2800
Nhưng rồi, giai đoạn phục hồi xảy đến.
18:36
WPR: TED Member Pedro asks something that's somewhat connected to this.
404
1116460
4520
WPR: một thành viên của TED Pedro có hỏi một điều có lẽ liên quan đến chủ đề.
18:41
They say, "The forces against democracy today
405
1121020
2120
Họ hỏi, “Lực lượng chống lại dân chủ ngày nay
18:43
make use of advanced technologies and methods
406
1123140
2440
lạm dụng sự phát triển của công nghệ và các hệ thống
18:45
and the, dare I say, romantic democratic behavior
407
1125620
2680
và” dám chắc là, “hành vi dân chủ mang tính cảm xúc
18:48
of speaking, acting, protesting don't seem to be enough.
408
1128340
2960
thông qua diễn văn, hành động, biểu tình dường như không đủ.
18:51
What do you think about a more proactive
409
1131580
1920
Anh nghĩ gì về một nền dân chủ chủ động
18:53
or even defensive democracy like we see in Germany, for instance?
410
1133540
3160
hay thậm chí phòng thủ hơn như cái chúng ta thấy ở Đức, ví dụ thế?
18:56
Do we need to do more to update mindsets?"
411
1136700
2720
Ta có cần làm mới cách ta tư duy?”
19:00
TS: Yeah, I'm all aboard for that.
412
1140580
1920
TS: Chà, tôi rất nóng lòng để trả lời.
19:02
Number one,
413
1142540
1640
Thứ nhất,
19:04
I'm going to go back to my obscure book comparison
414
1144180
3000
Tôi sẽ quay lại với màn so sánh về sách mơ hồ của tôi
19:07
because this is one of the things that historians do.
415
1147180
2480
vì đây là một phần việc nhà sử học họ thường làm.
19:09
If we look at the book, like, I’m looking at a bunch of books,
416
1149660
2920
Nếu ta nhìn 1 cuốn sách, như tôi đang nhìn cả tá cuốn,
19:12
in my background, there are a bunch of books,
417
1152580
2120
phía sau lưng tôi, có cả tá cuốn sách,
19:14
they're in covers,
418
1154700
1000
chúng có bìa,
19:15
they have copyright, they have authors.
419
1155700
1880
chúng có bản quyền, có tác giả.
19:17
All that stuff had to be invented.
420
1157580
1640
Tất cả đều phải được phát minh.
19:19
When the printing press was created, there wasn't copyright or authorship.
421
1159220
3520
Khi nghiệp in ấn được tạo ra, chưa có vấn đề bản quyền hay quyền tác giả
19:22
There was all kinds of plagiarism and slander and libel and abuse.
422
1162740
3120
Có đủ các thể loại đạo nhái rồi vu khống rồi bôi nhọ rồi lạm dụng.
19:26
And it did, in fact, lead to war.
423
1166380
2640
Và thực tế điều đó đã dẫn đến chiến tranh.
19:29
It led to wars in which a third of the population of Europe were killed.
424
1169060
3800
Những cuộc chiến mà trong đó 1/3 dân số Châu Âu bị thảm sát.
19:32
So here we are again with another communications technology.
425
1172900
3440
Và giờ ta lại ở đây với một công nghệ liên lạc mới.
19:36
And with this other communications technology, we cannot think, oh,
426
1176340
3280
Và với các công nghệ liên lạc mới này, ta không thể nghĩ “ồ
19:39
let's just let it do whatever it does.
427
1179620
1920
cứ để nó phát triển bất kể hướng nào”
19:41
And like, the magical free market of blah blah, you know,
428
1181580
2680
Rồi thị trường tự do đầy mê hồn các kiểu, cô biết đấy,
19:44
there is no magical free market of blah blah.
429
1184300
2120
không hề có thị trường tự do đầy mê hồn nào
19:46
You have to have conventions which allow people to express themselves
430
1186460
4840
Cô phải có các khuôn khổ cho phép người ta thể hiện mình
19:51
in a way which is consistent with basic decency
431
1191340
2680
theo cách phù hợp với những phép tắc cơ bản
19:54
and with the kinds of institutions that you want to have, like democracy.
432
1194020
3440
và với các kiểu thể chế chính trị cô muốn có, như nền dân chủ.
19:57
So the web is set up,
433
1197460
2200
Nên trang web được cài sẵn,
19:59
the internet is set up in the way it is basically accidentally.
434
1199660
2960
internet được cài sẵn theo cách mà nó gần như là ngẫu nhiên.
20:02
There's no reason to say like,
435
1202620
1480
Không lí gì để nói
20:04
oh, this accident has some kind of foundational magical power
436
1204100
3280
“Ồ, rủi ro lần này có chút gì đó là do năng lực thuỷ tổ thúc đẩy
20:07
and it can't be changed.
437
1207380
1480
và nó không thể bị thay đổi”.
20:09
There's no reason why social media
438
1209060
1720
Không lí gì mạng xã hội
20:10
has to be the way that it is right now.
439
1210780
2480
không trở nên như bây giờ.
20:13
There's no reason why Facebook, for example, can't propose
440
1213260
3520
Không có lí giải tại sao Facebook, lấy ví dụ, không thể đề xuất,
20:16
that, you know, algorithmically,
441
1216820
2480
cô biết đấy, bằng cách dùng thuật toán,
20:19
that you go to local investigative reporting.
442
1219300
3440
cô nên xem báo cáo nghiên cứu địa phương.
20:23
There's no reason why we can't use proceeds from social media's huge profits
443
1223180
3840
Không lí do nào mà ta không thể dùng tiền từ lợi nhuận khổng lồ của mạng xã hội
20:27
to prop up that local media reporting,
444
1227020
2960
để tài trợ cho kênh địa phương nào đó
20:29
which would give people access to facts.
445
1229980
1920
mà cho người ta quyền xem dữ kiện thật.
20:31
In other words, it's a kind of magical thinking to say
446
1231900
2800
Nói cách khác, nghĩ một cách vi diệu mà nói
20:34
that the internet is the way that the internet has to be.
447
1234700
2920
thì internet đã vận hành đúng với bản chất của chính nó.
20:37
And, you know, this is -- so I'm very much on board with that
448
1237740
2880
Và, cô biết đấy, vậy nên tôi mới rất đồng ý với việc đó
20:40
because I think that one of the things we got wrong in the last 30 years
449
1240620
4080
bởi tôi nghĩ rằng một trong số những điều ta hiểu sai suốt 30 năm qua
20:44
was the idea that like, this "high technology"
450
1244700
2840
chính là ý nghĩ cái “cộng nghệ cao” này
20:47
would necessarily advance us.
451
1247540
2040
sẽ thúc đẩy ta một cách tất yếu.
20:49
But in fact, a lot of this high technology
452
1249660
2040
Nhưng thực tế, rất nhiều công nghệ cao này
20:51
is basically incredibly low-tech behaviorist brain hacks,
453
1251700
3760
chỉ căn bản là các mẹo của tâm lí học hành vi thông qua công nghệ rất sơ cấp
20:55
which are just carried out on a massive scale
454
1255460
2480
mà được thực nghiệm trên quy mô khổng lồ
20:58
and have the result that people find themselves more alienated,
455
1258100
3360
và kết quả là người dùng càng ngày càng thấy mình xa lạ hơn,
21:01
more isolated, and with more extreme views
456
1261460
2440
cô đơn hơn, và bị dòm ngó nhiều hơn
21:03
than they would have had otherwise.
457
1263900
1920
so với khi không có nó.
21:05
And so if we take the position that I started with,
458
1265820
2400
Vậy nên nếu ta đứng ở vị trí tôi đề cập trước đó,
21:08
namely that democracy is a good thing
459
1268220
1760
cụ thể là nền dân chủ là tốt
21:09
and we need to commit ourselves to it, take responsibility for it,
460
1269980
3120
và ta cần phải cam kết với nó, chịu trách nhiệm với nó,
21:13
then we should say, "You know what?
461
1273100
1680
thì ta nên nói “Bạn biết gì không?
21:14
It's actually not that important
462
1274780
1600
Nó không quan trọng đến thế,
21:16
that big, profitable countries get to carry out,
463
1276380
2240
lớn đến thế, các quốc gia hưởng lợi mới là người
21:18
infinitely scaled behaviorists brain hacks.
464
1278620
3360
nên làm các mẹo tâm lí học hành vi trên quy mô lớn đó”.
21:21
That's not that important.
465
1281980
1240
Không quan trọng đến thế.
21:23
What's important is that we have means of communicating with one another,
466
1283220
3440
Cái quan trọng là ta có công cụ trong việc giao tiếp với người khác,
21:26
which allow us to have the kinds of political systems
467
1286660
2480
cái mà cho phép ta có các kiểu thể chế chính trị
21:29
which are worth valuing.
468
1289140
1160
mà đáng để ta xem trọng.
21:30
So, yes is my answer to that question.
469
1290300
1760
Nên tôi sẽ nói là “có” cho câu hỏi đó.
21:32
WPR: TED Member Tore asks,
470
1292060
1280
WPR: Hội Viên Tore có hỏi
21:33
"Processing narratives that support your beliefs rather than facts
471
1293340
3160
“Chỉ tiếp nhận tin tức có củng cố niềm tin cá nhân hơn dữ kiện thực
21:36
is a big issue for the US and other countries.
472
1296500
2160
là 1 vấn đề lớn ở Mỹ và một số nước.
21:38
Historically, what has been the self-correcting process
473
1298860
2600
Về mặt lịch sử, quá trình tự điều chỉnh gồm những gì
21:41
to move back towards fact-based judgments?”
474
1301460
2240
để đi đến những lập luận dựa trên dữ kiện?”
21:43
Which I think is in some ways connected to this idea
475
1303700
2480
Câu này tôi nghĩ phần nào gắn liền với quan niệm trên
21:46
of the ways we use social media.
476
1306180
2520
về cách ta dùng mạng xã hội.
21:49
TS: Yeah, that question is, I mean ...
477
1309140
2600
TS: Vâng, câu hỏi đó, ý tôi là
21:51
but that question is bang on.
478
1311740
1400
nó được hỏi quá lâu rồi.
21:53
And one of the answers is we have to change the algorithms.
479
1313140
3000
Và một trong những câu trả lời là ta phải thay đổi thuật toán.
21:56
But another answer is that we used to have -- not just in the US,
480
1316340
4880
Nhưng một cách khác là cái ta từng có, không chỉ ở Mỹ,
22:01
but in other countries too, although it’s really striking here --
481
1321220
3080
mà ở các nước khác nữa, dù nó khá sốc để nói,
22:04
we used to have investigative reporting,
482
1324380
2440
ta từng có báo cáo nghiên cứu,
22:06
and we really don’t anymore.
483
1326860
1520
và ta không còn có chúng nữa.
22:08
We're in this very weird situation
484
1328420
1640
Ta đang trong hoàn cảnh rất kì cục
22:10
where all of us stare at screens all day long
485
1330100
2160
là tất cả đều nhìn chằm chằm màn hình cả ngày
22:12
and what we're looking for is the news, you know?
486
1332300
2320
và cái ta đang tìm là tin tức, cô biết đấy
22:14
And me too, I do this, too.
487
1334660
1320
Và tôi cũng làm thế.
22:15
I’m looking for the latest thing
488
1335980
1920
Tôi đang tìm tin mới nhất
22:17
that's happened in some region of Ukraine.
489
1337900
2000
về việc đã xảy ra ở một số vùng ở Ukraine.
22:19
But we don't actually have our system set up in such a way
490
1339900
4360
Nhưng ta không thực sự có một hệ thống tạo động lực cho người ta
22:24
as to make it a way that people can make a living
491
1344260
3000
như thể họ có thể kiếm sống
22:27
and actually go hunt down those stories.
492
1347260
2120
rồi chủ động săn tìm những câu chuyện đó.
22:29
So we have this mechanism, the internet,
493
1349580
1920
Nên ta có cơ chế này, internet,
22:31
which reproduces and which spins and which aims for profit.
494
1351540
3120
thứ mà tự sinh sôi và tuần hoàn và nhắm đến lợi nhuận.
22:34
And the reason the facts are important is not just so that you kind of have them.
495
1354660
3840
Và lí do dữ kiện quan trọng không chỉ vì ta có được nó.
22:38
It's also because facts are surprising.
496
1358500
2280
Nó cũng là vì dữ kiện rất đáng ngạc nhiên.
22:41
Like, the only thing that can challenge a narrative is a fact.
497
1361140
3080
Kiểu, thứ duy nhất có thể thách thức một câu chuyện là dữ kiện.
22:44
My narrative, your narrative, doesn’t matter.
498
1364220
2120
Chuyện tôi kể, chuyện cô kể, khoan nói.
22:46
But if there aren't any facts,
499
1366380
1440
Nhưng nếu chả có dữ kiện nào,
22:47
our narratives are just going to rush forward unchallenged, right?
500
1367820
3120
không ai thách thức sự tin cậy của chuyện ta kể, đúng không?
22:50
And ... if I have a narrative and you have a narrative,
501
1370940
2680
Và ... nếu tôi có một câu chuyện và cô cũng thế,
22:53
those two aren’t going to correct each other.
502
1373620
2360
hai câu chuyện sẽ không chỉnh sửa lẫn nhau.
22:55
The only thing that corrects the narrative
503
1375980
2000
Thứ duy nhất chỉnh sửa câu chuyện đó
22:57
is surprising things that come in from the outside,
504
1377980
2400
chính là những thứ gây bất ngờ đến từ bên ngoài,
23:00
which you're not really ready for, but which you kind of can't deny
505
1380380
3200
cái cô chưa sẵn sàng nhưng lại khó chối bỏ
23:03
are maybe true, right?
506
1383580
1080
lại có lẽ đúng?
23:04
Like, that there’s mercury in your water
507
1384660
1920
Kiểu, có thuỷ ngân trong nước
23:06
or that your city council member just took a 50,000-dollar bribe
508
1386580
3040
hay người trong hội đồng thành phố vừa nhận hối lộ 50.000 đô
23:09
or whatever it is, those things you’re not going to find out
509
1389660
2840
hay bất kì thứ gì mà cô sẽ không bao giờ tìm ra
23:12
without the investigative reporting.
510
1392500
1720
nếu không có báo cáo nghiên cứu.
23:14
So I agree with that, with the premise to this question,
511
1394260
2680
Nên tôi đồng ý với lập luận của câu hỏi,
23:16
I'm giving investigative reporting as my answer.
512
1396940
2560
tôi đang đưa ra báo cáo nghiên cứu để trả lời.
23:19
There are other answers,
513
1399500
1160
Có các câu trả lời khác,
23:20
but I'm going to move on because I know there are other questions.
514
1400660
3120
nhưng tôi sẽ cho qua vì tôi biết sẽ có các câu hỏi khác nữa.
23:24
WPR: We still have a lot of great member questions coming in.
515
1404140
2880
WPR: Ta vẫn còn nhận nhiều câu hỏi từ các thành viên.
23:27
This one sort of looks at an issue that we haven't gotten into very much yet.
516
1407580
3840
Có một góc nhìn ta chưa xem xét kĩ lắm.
23:31
TED Member Gabriela asks,
517
1411940
2240
Thành viên Gabriela hỏi,
23:34
"How serious is the role of fossil fuels, particularly oil,
518
1414180
2880
“Vai trò của năng lượng hoá thạch, củ thể là dầu, đe doạ
23:37
in threatening democracies in countries all over the world
519
1417100
2720
nghiêm trọng đến dân chủ của các nước trên thế giới và
23:39
and consequently basic human rights?"
520
1419860
2240
và hệ quả là nhân quyền ra sao?”
23:42
TS: Yeah, it'll bring it to an end.
521
1422500
1720
TS: Vâng, nó sẽ kết thúc điều đó.
23:44
I mean, one of the categories that I used in my book,
522
1424260
2720
Ý tôi, một trong các hạng mục tôi dùng trong cuốn,
23:47
"Road to Unfreedom"
523
1427020
1360
“Đường Đến Không-Tự Do”
23:48
and in the new book that I’m writing --
524
1428380
1880
và trong cuốn tôi đang viết,
23:50
which is a philosophy book about freedom,
525
1430260
1960
một quyển về triết lý của tự do,
23:52
where I'm trying to sketch out a positive view of freedom
526
1432220
2680
nơi tôi cố để phác hoạ một góc nhìn tích cực của tự do
23:54
and what freedom actually is ...
527
1434900
1560
và ý nghĩa thực sự của tự do
23:56
and how the world could be better --
528
1436460
1760
và thế giới có thể tốt hơn ra sao,
23:59
one of the concepts I use in these books is hydrocarbon oligarchy,
529
1439100
4440
một trong các khái niệm tôi dùng là chế độ đầu sỏ hydrocarbon,
24:03
which -- actually I think I've stripped it down to fossil oligarchy
530
1443540
3800
thật ra tôi nghĩ mình đã đơn giản thành chế độ đầu sỏ hoá thạch
24:07
because that sounds a little bit -- maybe a little more,
531
1447380
3240
vì nó nghe có vẻ
24:10
more easy to grasp or something.
532
1450660
1720
dễ hiểu hơn.
24:12
But I completely agree, we're never --
533
1452420
2520
Nhưng tôi hoàn toàn đồng ý, ta chưa bao giờ --
24:14
The hydrocarbons,
534
1454980
1680
Chế độ hydrocacbon,
24:16
first of all, as I said before, they collapse the future
535
1456700
3800
thứ nhất, như tôi đã nói, nó làm sụp đổ tương lai
24:20
and democracy needs a future.
536
1460540
1400
và dân chủ cần có tương lai.
24:21
It's like oxygen for democracy.
537
1461940
1600
Như Oxy đối với dân chủ vậy.
24:23
I mean, if you'll forgive the simple metaphor,
538
1463580
2160
Ý tôi là, nếu cô không phiền ẩn dụ nhỏ này,
24:25
it's like, if you can't see a future,
539
1465780
2720
rằng nếu cô không thể thấy tương lai
24:28
then you don't see the point of negotiations
540
1468540
2680
thì cô sẽ không thấy ý nghĩa của đàm phán
24:31
and long conversations and balances.
541
1471260
2480
và những đối thoại dài và các cán cân.
24:33
And, you know, if you don't see the future,
542
1473740
2240
Và, cô biết đấy, nêu không thấy tương lai
24:36
then you think, "I've got to take something right now."
543
1476020
2600
thì cô sẽ nghĩ, “Tôi phải làm gì đó ngay bây giờ”
24:38
You know, "I've got to take something right now,"
544
1478620
2320
Kiểu, ”Tôi phải làm gì đó ngay bây giờ,”
24:40
which is where climate change will inevitably drive most of us.
545
1480980
2960
khi mà biến đổi khí hậu sẽ tất yếu thúc đẩy phần lớn chúng ta.
24:43
Climate change is going to affect the least privileged people first.
546
1483980
4400
Biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng giai cấp thấp nhất trước.
24:48
It's already doing that,
547
1488420
1440
Nó đã đang làm thế rồi,
24:49
but it will eventually drive all of us into this space
548
1489860
3960
nhưng nó sẽ dần đẩy tất cả đến khoảng không
24:53
where we think, "OK, I don't have time to talk.
549
1493820
2720
nơi mà ta nghĩ, “Được rồi, tôi không có thời gian để nói.
24:56
I have to look after, number one,
550
1496540
2720
Tôi phải chăm sóc, thứ nhất,
24:59
I've got to look after my children, I have to take what I can take."
551
1499300
3200
các con của tôi, tôi sẽ làm bất cứ giá nào.”
25:02
And in that spirit, democracy can't thrive.
552
1502540
2000
Và khí thế đó, dân chủ không thể tiến bước.
25:04
And then secondly,
553
1504580
1280
Rồi thứ hai,
25:05
hydrocarbon oligarchy leads to a situation
554
1505900
2640
chế độ đầu sỏ hydrocacbon dẫn đến việc
25:08
where you have these people
555
1508580
2240
có những người,
25:10
who, whether they have to be dictators or not,
556
1510820
2160
dù có độc tài hay là không,
25:12
have this sort of whimsical power over the rest of us.
557
1512980
3320
họ cũng có một cái quyền lực kì quái hơn chúng ta.
25:16
So Vladimir Putin is the world’s leading hydrocarbon ... oligarch
558
1516980
3960
Nên Vladimir Putin dẫn đầu thế giới như là một đầu sỏ chính trị hydrocacbon và
25:20
and like other hydrocarbon oligarchs,
559
1520980
1840
và như các nhà đầu sỏ hydrocacbon khác
25:22
he has weird political ideas.
560
1522860
2040
ông ta có các quan điểm chính trị kì cục.
25:24
He's not the only one, though, right?
561
1524940
1760
Dù không chỉ riêng ông ta, đúng chứ?
25:26
I mean, there are hydrocarbon oligarchs in the United States
562
1526740
3640
Ý tôi là, có nhiều đầu sỏ hydrocacbon ở Mỹ
25:30
who think things like, well,
563
1530380
1440
nghĩ là, “Chà,
25:31
there shouldn’t really be a government ...
564
1531820
2200
có vẻ không nên có một chính quyền
25:34
and let's all be libertarians,
565
1534020
1480
và hãy theo chủ nghĩa tự do tất,
25:35
even though the only reason they have their own rights to exploit
566
1535500
3080
cho dù lí do duy nhất họ có quyền để mà lạm dụng
25:38
is that the state intervened on behalf of them, their company
567
1538580
2880
chính là hoàn cảnh đã đứng về phía họ, các công ty lớn
25:41
or their predecessors at some point.
568
1541460
1720
hay các bậc tiền nhiệm đương thời.
25:43
So hydrocarbons tend to concentrate wealth,
569
1543580
2840
Vậy nên chế độ hydrocacbon thường tập trung sự giàu có,
25:46
and by concentrating wealth they also warp conversations
570
1546420
3760
và bằng cách tập trung sự giàu có họ có thể bóp méo dư luận
25:50
and we end up then dealing with Russia invading Ukraine,
571
1550180
3720
và cuối cùng ta đối mặt với việc Nga xâm lược Ukraine, cái sẽ không thể
25:53
which wouldn't be possible without hydrocarbon dependency.
572
1553940
2760
nếu không có các quốc gia lệ thuộc chế độ hydrocacbon.
25:56
Or we end up in the US with these weird conversations
573
1556700
2480
Hay việc ta ở Mỹ mà nghe những bàn tán kì cục này
25:59
about whether there should be a government or not,
574
1559180
2360
về việc liệu có nền tồn tại chính quyền hay không,
26:01
which wouldn’t be possible. ...
575
1561540
1480
điều mà sẽ không thể.
26:03
The fact that in the United States money has a vote
576
1563060
3600
Thực tế ở Hoa Kỳ rằng tiền tài là phiếu bầu
26:06
or money is considered to have freedom of speech
577
1566780
2240
hay tiền tài đo lường mức độ tự do ngôn luận
26:09
is a direct result of hydrocarbon oligarchy.
578
1569060
2120
là hệ quả trực tiếp của chế độ hydrocacbon.
26:11
It's a direct result of that, right?
579
1571220
1920
Hệ quả trực tiếp, phải không?
26:13
So no, democracy will not make it with hydrocarbons.
580
1573140
2440
Nên dân chủ sẽ không trụ nổi với chế độ hydrocacbon.
26:15
And I think these things are in a very intimate relationship,
581
1575620
3960
Và tôi nghĩ những thứ này có mối quan hệ gắn liền với nhau,
26:19
where we have to move on to different kinds of fuels,
582
1579620
3200
buộc ta phải bước tiếp đến các loại năng lượng khác,
26:22
not just because of simple physical survival,
583
1582820
2440
không chỉ vì sự sống còn về thể xác đơn thuần,
26:25
but also in order to protect or really to advance or to make possible
584
1585300
4160
mà còn để bảo vệ hay thực sự thúc đẩy hay để tạo ra tính khả thi
26:29
the kind of freedom we would want in the future.
585
1589500
2320
của kiểu tự do mà ta muốn trong tương lai.
26:33
WPR: And we have a question from TED member Tau,
586
1593140
2280
WPR: Ta có câu hỏi từ thành viên Tau
26:35
which I find really interesting.
587
1595460
1720
mà tôi thấy rất thú vị.
26:37
Really interested to hear how you respond to this.
588
1597220
2600
Rất nóng lòng muốn biết anh sẽ trả lơì thế nào.
26:39
They ask, "Why should democracy survive?
589
1599860
3560
Họ hỏi “Tại sao nền dân chủ nên sống sót?
26:43
Democracies have proved to be unstable, corrupt, filled with voter ignorance
590
1603420
3680
Các nền dân chủ đã cho thấy sự bất ổn, suy đồi, đầy rẫy cử tri thiếu hiểu biết
26:47
and finally, do not prevent wars or violence.
591
1607140
2120
và rồi, chả ngăn được chiến tranh bạo lực.
26:49
Why should we hold on to this imperfect ideal
592
1609300
2200
Sao ta lại bám lấy cái lý tưởng dở dang này
26:51
and not instead make room for a new system that might emerge?"
593
1611500
3800
mà thay vào đó, sao không tạo điều kiện cho 1 hệ thống mới xuất hiện?”
26:55
TS: To paraphrase Winston Churchill,
594
1615300
1760
TS: Diễn giải lại Winston Churchill,
26:57
the new systems that are emerging are all just a hell of a lot worse
595
1617060
3200
các hệ thống mới mà đang hình thành chỉ có nước tệ hơn nhiều
27:00
on all those criteria which were just mentioned,
596
1620260
2240
xét trên mọi phương diện ta vừa nói trước đó,
27:02
whether it was corruption, ignorance or disinterest of voters,
597
1622500
2920
dù cho có suy đồi, thiếu tri thức hay cử tri có vô tâm,
27:05
there wouldn't be any more voters to be disinterested, for one thing.
598
1625420
3240
thì cũng sẽ chẳng có thêm cử tri nào để mà vô tâm, đó là 1 cái.
27:08
So, I mean, if we could look off at planet Venus and say, well, gosh,
599
1628660
3280
Vậy nên nếu ta nhìn xa ra sao Vệ Nữ và nói “trời,
27:11
there's a system where people are happier and freer
600
1631940
2400
có một hệ thống mà người ta hạnh phúc rồi tự do hơn
27:14
and live longer lives than our democracies,
601
1634340
2000
rồi sống lâu hơn các nền dân chủ của ta”
27:16
then maybe, yeah.
602
1636340
1040
thì có lẽ thế đó.
27:17
But I’m looking at the really existing alternatives like China
603
1637380
2920
Nhưng tôi đang nhìn một phiên bản thay thế của Trung Quốc
27:20
and Russia and so on,
604
1640300
1040
và Nga và vân vân,
27:21
which are pushing themselves as a kind of model
605
1641340
3520
phiên bản mà sẽ thúc đẩy chính nó thành một khuôn mẫu
27:24
in the world that we actually live in.
606
1644860
1840
của thế giới mà ta đang sống.
27:26
And on all the criteria that were just mentioned, they do worse.
607
1646820
3640
Và trên mọi phương diện vừa được nói tới, chúng tệ hơn.
27:30
So the reason that -- I mean,
608
1650460
2400
Lí do là vì
27:32
I appreciate the question because of the "should" part of it,
609
1652860
2880
Tôi đánh giá cao câu hỏi ở chỗ “nên”
27:35
because I think it's indispensable in these conversations
610
1655820
2720
tôi nghĩ trong các đối thoại như thế này rất quan trọng
27:38
to answer the "should" question.
611
1658540
1800
để trả lời câu hỏi “nên”.
27:40
The reason why I think democracy is a better kind of system
612
1660340
3080
Lí do tôi nghĩ nền dân chủ là một hệ thống chính trị tốt hơn
27:43
is not because it's perfect, obviously.
613
1663420
2560
đương nhiên không phải vì nó hoàn hảo.
27:45
It's because I think that it, as the conceptual and ethical framework,
614
1665980
3960
Mà bởi vì tôi nghĩ nó là một tổ hợp khái niệm đầy đức hạnh
27:49
gives us a place to aim for
615
1669940
2440
nó cho ta một nơi để hướng về,
27:52
where we then can end up with better things than we have.
616
1672380
4080
nơi ta đạt được những thứ tốt hơn cái ta đang có.
27:56
So premise number one,
617
1676700
1720
Nên lập luận thứ nhất,
27:58
democracies are flawed,
618
1678460
1280
dân chủ có thiếu sót,
27:59
but they can be made better or worse.
619
1679780
2120
nhưng ta có thể làm cho nó tốt hay tệ hơn.
28:01
And if you say, "Oh, they're all just doomed,"
620
1681940
2320
Và nếu cô nói, “Ồ, chúng đều sụp đổ cả,”
28:04
or they're not really any better than like, you know,
621
1684260
2560
hay “chúng không thực sự tốt hơn” kiểu
28:06
they’re not really any better than dying young in a prison in Russia ...
622
1686820
3400
“chả có gì tốt hơn khi chết trẻ trong tù tại Nga”
28:10
or they're not really any better than being observed your entire life
623
1690220
3240
hay “cũng chả tốt hơn khi bị dòm ngó cả đời từ khi
28:13
from cradle to grave
624
1693460
1200
trong nôi đến xuống mộ
28:14
and being homogenized like in China.
625
1694660
1760
hay bị đồng hoá như ở Trung Quốc”
28:16
If you start from that premise,
626
1696420
1720
Nếu bạn bắt đầu với lập luận đó,
28:18
then you're not going to get anywhere.
627
1698140
1840
thì bạn sẽ chả đi đến đâu cả.
28:20
But whereas democracy is the idea that the people will rule.
628
1700020
3640
Nhưng trái lại nền dân chủ là quan niệm con người sẽ thống trị
28:23
And I think that's a better idea
629
1703900
2000
Và tôi nghĩ ý đó hay hơn
28:25
than that the people will not rule.
630
1705940
1960
là con người sẽ không thống trị.
28:27
And the reason why I think it’s a better idea is that ...
631
1707900
2720
Và lí do tôi nghĩ nó hay hơn là vì
28:30
I believe there’s something special about humans
632
1710620
3360
tôi tin con người thực sự đặc biệt
28:33
where we prosper and thrive
633
1713980
2040
khi mà ta làm ra của cải và tiến bộ
28:36
and add something to the universe when we're free.
634
1716020
2440
và tạo ra thứ gì đó cho vạn vật nếu ta tự do.
28:38
I think democracy is the best framework for that.
635
1718460
2480
Tôi nghĩ dân chủ là công trình tốt nhất cho điều đó.
28:40
An improving democracy, a better democracy.
636
1720980
3480
Một nền dân chủ tiến bộ, một nền dân chủ tốt hơn.
28:44
So that's the first premise, right?
637
1724500
1680
Lập luận thứ nhất, đúng chứ?
28:46
The fact that things are imperfect
638
1726180
2160
Thực tế mọi thứ không hoàn hảo
28:48
doesn't mean that you toss them away.
639
1728380
3360
không có nghĩa bạn ném hết chúng đi.
28:51
And the second premise is that these alternatives
640
1731780
3560
Và lập luận thứ hai là các viễn cảnh thay thế
28:55
are actually really bad.
641
1735340
1520
thực ra rất tệ.
28:56
So ... I’m happy to make room
642
1736860
3400
Vậy là tôi vui vẻ tạo điều kiện cho
29:00
for better forms of representation,
643
1740260
1680
những hình thái phản kháng tốt hơn,
29:01
happy to make room for local assemblies.
644
1741940
1920
cho những tập hợp cục bộ.
29:03
But I'm not happy to make room for hydrocarbon oligarchy.
645
1743860
3160
Nhưng tôi chả vui khi tạo điều kiện cho chế độ đầu sỏ hydrocacbon.
29:07
I'm not happy to make room for one-party rule.
646
1747020
3320
Tôi chả vui khi tạo điều kiện cho chế độ chuyên quyền.
29:10
I'm not happy to make room
647
1750340
1280
Chả vui khi tạo điều kiện
29:11
for the things which are actually out there.
648
1751660
2440
cho những thứ thực sự ngoài kia.
29:14
WPR: And we actually have a couple of questions
649
1754140
2200
WPR: Ta có một vài câu hỏi
29:16
from a couple of members about kids and children,
650
1756340
3640
từ một số thành viên về lứa trẻ nhỏ và thiếu nhi,
29:20
basically how to help them think about democracy,
651
1760020
3800
đơn giản là làm sao giúp chúng hiểu về nền dân chủ,
29:23
from both TED Member Areigna, and TED Member DK.
652
1763860
2880
từ 2 thành viên Areigna và DK.
29:26
How do we teach our kids to "do democracy?"
653
1766740
3720
Ta dạy con trẻ về việc “thực hiện dân chủ” như thế nào?
29:30
TS: Yeah, I love that question.
654
1770460
2320
TS: Chà, tôi thích câu hỏi đó.
29:32
It's one that I struggle with all the time.
655
1772820
2120
Đó là cái tôi vật vã suy nghĩ mãi.
29:34
But also it's one where I learn things from my own kids all the time,
656
1774940
4040
Nhưng cũng là cái tôi luôn học được từ chính con của mình,
29:39
like, they say some pretty fresh things which help me out,
657
1779060
4200
kiểu, chúng nói vài thứ mới mẻ giúp tôi nghĩ thông,
29:43
some pretty clarifying things.
658
1783300
1800
vài thứ giúp tôi làm rõ.
29:45
So, I mean, with kids ...
659
1785740
3200
Nên tôi nghĩ, đối với con trẻ
29:49
Look, I think you teach ...
660
1789620
3400
nếu cô dạy chúng
29:53
if you're dealing with young people,
661
1793820
2280
hay nếu cô đối mặt với người trẻ,
29:56
so I deal with younger people in my line of work and like,
662
1796100
3600
như tôi đối mặt với người trẻ trong công việc và
29:59
they can maybe, you know, tell me how wrong I am.
663
1799700
2320
chúng có lẽ sẽ bảo tôi là tôi sai như thế nào.
30:02
But my general sense is that you can't tell young people,
664
1802020
3680
Nhưng cảm quan của tôi là ta không thể bảo người trẻ,
30:05
students or kids, that everything's going to be OK.
665
1805740
3000
học sinh hay con trẻ, rằng mọi thứ sẽ ổn thôi được.
30:08
Like, the politics of inevitability is obviously dead.
666
1808780
2680
Như là, tính vĩnh viễn trong chính trị hẳn chết rồi.
30:11
And so stories about how, you know, everything's going to be OK,
667
1811780
4080
Và rồi câu chuyện về việc để mọi thứ rồi sẽ ổn ra sao,
30:15
whether it's like, citing Martin Luther King
668
1815900
2080
tôi nghĩ dù cho có trích Martin Luther King
30:17
or referring to the Founding Fathers,
669
1817980
2120
hay liên hệ đến Các Nhà Khai Quốc,
30:20
I think that's off the table.
670
1820100
1440
điều đó là không bàn được.
30:21
I think you have to talk about democracy
671
1821540
2480
Tôi nghĩ cô cần phải nói về nền dân chủ
30:24
as a struggle where there are really good examples
672
1824060
3840
như là một cuộc đấu tranh và đưa ra ví dụ hay
30:27
and you teach the examples of democracy.
673
1827940
3680
và cô dùng ví dụ đó để dạy chúng.
30:31
I do think it's important, in teaching it as a struggle,
674
1831980
3040
Tôi nghĩ điều đó quan trọng, dạy dân chủ là cuộc đấu tranh,
30:35
to also be teaching it as an ideal.
675
1835060
2640
hay dạy dân chủ là lí tưởng cũng vậy.
30:37
So America could be a democracy.
676
1837700
2960
Vậy Mỹ có thể là một nền dân chủ.
30:40
Here's some of the ways that people have pushed in that direction in the past,
677
1840660
3680
“Sau đây là vài cách người ta đã đi theo hướng đó trong quá khứ,
30:44
... that we need to be pushing in the future.
678
1844340
2240
rằng ta cần phải thúc đẩy tương lai.”
30:46
And sorry that I'm talking about America.
679
1846780
1960
Xin lỗi nếu tôi nhắc đến Mỹ.
30:48
It's just that as soon as kids come in, I narrow down right away
680
1848740
3000
Chỉ là mỗi lần nhắc đến con trẻ, tôi lại quy tất cả
30:51
to my own country.
681
1851740
1360
về đất nước mình.
30:54
So that it's a struggle
682
1854380
1200
Vậy đó là cuộc đấu tranh
30:55
and that it's a possible future.
683
1855580
3360
và đó là tương lai có thể xảy ra.
30:58
But I think maybe even more important than all those things
684
1858980
2760
Nhưng tôi nghĩ thâm chí còn quan trọng hơn tất thảy
31:01
is modeling democracy.
685
1861780
2160
là dân chủ mẫu.
31:03
Not in the sense that you have a vote about what you do with your kids,
686
1863940
3360
Không phải theo nghĩa là cô bỏ phiếu việc cô làm gì với con của cô,
31:07
because then it's always like,
687
1867300
1440
vì điều đó sẽ luôn giống với
31:08
let's eat a bag of candy or whatever.
688
1868740
1760
hãy ăn một túi kẹo hay đại loại vậy.
31:10
Not in the narrow sense,
689
1870500
1320
Không phải theo nghĩa hẹp,
31:11
but modeling democracy in the sense of ...
690
1871820
2960
nhưng dân chủ mẫu có nghĩa
31:15
In the way that parents talk with their friends
691
1875260
2760
là cha mẹ trò chuyện với bạn bè mình
31:18
and in the way that, like, people around the house behave,
692
1878020
2760
là cách người ta hành xử trong nhà,
31:20
that you get a sense of like, horizontal conversation
693
1880780
2600
mà cô có một cảm giác của cuộc đối thoại ngang hàng
31:23
and different interests being taken into account
694
1883420
2320
và mọi sở thích đều được tôn trọng.
31:25
and things like that.
695
1885740
1720
và những thứ tương tự vậy.
31:27
That's about as well as I could do.
696
1887460
1680
Đó là về việc làm những gì có thể.
31:29
I mean, if I had a magical answer to this,
697
1889180
2000
Ý tôi là, nếu có giải pháp vi diệu nào,
31:31
I'm sure my children would be much better behaved than they are.
698
1891220
3040
tôi chắc chắn các con tôi sẽ ngoan hơn bây giờ.
31:34
But, I mean, to repeat,
699
1894260
1440
Nhưng để nhắc lại,
31:35
I think in a way, it's kind of the other way around.
700
1895740
2520
tôi nghĩ là bằng cách này hay cách khác.
31:38
Like, I try really hard to make sure I am listening to my kids,
701
1898260
4200
Giống như tôi rất cố để chắc chắc tôi đang lắng nghe các con mình,
31:42
because in a way, all this is all about them.
702
1902460
2120
vì theo cách nào đó, tất cả đều là vì chúng.
31:44
Like the big collapse that could happen
703
1904620
1880
Như thể mọi thứ sẽ ập xuống
31:46
where democracy and climate
704
1906500
1480
khi nền dân chủ và khí hậu
31:48
and all these things get intertwined.
705
1908020
2160
và tất cả lồng vào nhau.
31:50
I mean, one of the premises of my book, which you were kind enough to ask about,
706
1910180
3840
Một trong những lập luận trong sách tôi, cuốn mà cô rất tử tế khi hỏi,
31:54
is that we will either be free and secure
707
1914020
4600
rằng hoặc ta sẽ được tự do và an toàn
31:58
or we will die under tyranny.
708
1918620
3000
hoặc ta sẽ diệt vong dưới chế độ chuyên chế.
32:01
That freedom and security go together.
709
1921660
2400
Sự tự do đó và an ninh đi cùng với nhau.
32:04
I think that freedom, democracy, security actually go together.
710
1924100
3120
Tôi nghĩ tự do, dân chủ, an ninh thực sự đi với nhau.
32:07
If we're going to get out from under climate change,
711
1927220
2440
Nếu ta có thoát khỏi biến đổi khí hậu,
32:09
it's going to be as free people.
712
1929700
1600
ta sẽ thoát như người tự do.
32:11
And if we end up in tyrannies,
713
1931300
3000
Và khi ta ở trong chế độ chuyên chế,
32:14
those things are going to tend to accelerate climate change
714
1934300
2800
những thứ như thế sẽ làm tăng biến đổi khí hậu
32:17
and profit from it
715
1937140
1160
và trục lợi từ việc đó
32:18
so there's a negative intertwining over here
716
1938340
2080
nên mới có một sự lồng ghép tiêu cực
32:20
and a positive one over here.
717
1940420
2080
và tích cực ở đây.
32:22
I think that's something that we can stress with kids.
718
1942500
2520
Tôi nghĩ có thứ ta có thể gây áp lực với con trẻ
32:25
Not say, “Oh, you’re going to be in this terrible future
719
1945020
2640
Không phải bằng cách “Ồ, cuộc sống con sẽ rất tệ sau này
32:27
where you’re going to have to choose between security and freedom.” ...
720
1947660
3360
nơi con phải chọn giữa sự tự do và an toàn”
32:32
I think we have to teach,
721
1952060
1200
Tôi nghĩ ta cần dạy rằng
32:33
"Look, if we get the freedom and the democracy part right,
722
1953260
2720
“Nghe này, nếu ta khiến tự do và dân chủ trở nên đúng đắn,
32:35
we can get the climate part right.
723
1955980
1680
ta có thể giải quyết được khí hậu.
32:37
And if we get the climate part right,
724
1957660
1760
Và nếu ta giải quyết được khí hậu,
32:39
that's going to help us get the democracy part right."
725
1959420
2520
điều đó sẽ giúp khiến cho dân chủ trở nên đúng đắn.”
32:41
[Want to support TED?]
726
1961940
1200
[Muốn ủng hộ TED?]
32:43
[Become a TED Member!]
727
1963500
1280
[Trở thành hội viên TED!]
32:45
[Learn more at ted.com/membership]
728
1965100
1640
[Xem thêm tại ted.com/membership]
Về trang web này

Trang web này sẽ giới thiệu cho bạn những video YouTube hữu ích cho việc học tiếng Anh. Bạn sẽ thấy các bài học tiếng Anh được giảng dạy bởi các giáo viên hàng đầu từ khắp nơi trên thế giới. Nhấp đúp vào phụ đề tiếng Anh hiển thị trên mỗi trang video để phát video từ đó. Phụ đề cuộn đồng bộ với phát lại video. Nếu bạn có bất kỳ nhận xét hoặc yêu cầu nào, vui lòng liên hệ với chúng tôi bằng biểu mẫu liên hệ này.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7