Is Democracy Doomed? The Global Fight for Our Future | Timothy Snyder | TED

Translator: Thu Minh Nguyen Reviewer: Nguyen Minh

I'm speaking to you from the United States,

Tôi đang nói chuyện với bạn từ Hoa Kỳ

and my mind is often on the United States.

và trong tâm tôi vẫn thường hướng về Hoa Kỳ.

I'm speaking to you as a historian of Eastern Europe,

Tôi đang nói với bạn với tư cách một nhà sử học Đông Âu

among other things, a historian of Ukraine.

và trong vô vàn thứ khác, một nhà sử học Ukraine.

So that helps a bit to define where I'm coming from.

Điều đó giúp tôi phần nào xác định tôi đến từ đâu.

So the topic that I've been asked to address

Và chủ đề mà tôi đã được hỏi để lý giải

is whether democracy is in decline,

là liệu nền dân chủ có suy tàn hay không

whether democracy is doomed and what can we do?

nền dân chủ có diệt vong hay không và chúng ta có thể làm gì?

I think where I'd like to start is with the question itself,

Tôi nghĩ mình muốn bắt đầu với chính câu hỏi đó,

with the word democracy

với từ “dân chủ”

and how we think about the word democracy.

và cách chúng ta nghĩ về từ “dân chủ”

What I worry about is when we treat democracy as a noun, as a thing,

Điều tôi e sợ là khi chúng ta xem xét dân chủ như một danh từ, như một “thứ“,

and ask questions about it. Is it advancing, is it receding,

và đặt câu hỏi về nó. Liệu nó có tiến bộ hay thụt lùi,

is it ascending, is it declining?

liệu nó phát triển hay nó suy tàn?

We are separating it from ourselves in a way which is unhelpful.

Chúng ta đang tách biệt nó ra khỏi mình theo một cách bất lợi.

Democracy is not really out there in the world as a thing.

Dân chủ không thực sự tồn tại ở thế giới như một thứ tách biệt.

Democracy, if it exists at all, exists inside us.

Dân chủ, nếu tồn tại, nó tồn tại ngay trong bản thân ta.

Democracy has to begin with a desire for the people to rule,

Dân chủ bắt đầu từ mong muốn thống trị của con người,

which of course, is what democracy is all about.

điều mà tất nhiên, chính là cách dân chủ vận hành.

So I tend to think that in a way it's more useful to think of democracy

Nên tôi thường nghĩ rằng bằng một cách có ích hơn khi nghĩ về dân chủ

as a verb rather than as a noun.

chính là cho rằng nó là một động từ hơn là danh từ.

I realize grammatically that's incorrect,

Tôi nhận ra nó có sai về mặt ngữ pháp,

but I think you understand the spirit of what I mean,

nhưng tôi nghĩ bạn hiểu tinh thần tôi muốn truyền tải,

that democracy is something that you do.

rằng dân chủ là cái gì đó mà bạn làm.

It's something that, when you speak the word,

Nó là điều mà khi bạn nói từ đó,

you have to be taking responsibility for it.

bạn phải có trách nhiệm với nó.

Because ... if you’re talking about something

Bởi vì... nếu bạn nói về điều gì

that's just out there in the world,

mà chỉ tồn tại tách biệt ở thế giới ngoài kia

something that's a result of larger forces,

một điều gì đó là kết quả của lực lượng mạnh hơn,

something that's a result of some constellation of influences

cái gì đó là kết quả của một nhóm có sức ảnh hưởng

that doesn't have to do with you or with the people,

không liên quan đến bạn hay ai khác,

then you're not really talking about democracy.

thì bạn không thực sự nói về dân chủ.

Or, what's worse,

Hay tệ hơn là,

if we talk about democracy as something that's out there in the world,

nếu ta bàn về dân chủ như một thứ gì đó ở thế giới ngoài kia,

as something that's a result of larger forces,

một hệ quả của những lực lượng mạnh hơn,

such as, for example, capitalism,

chẳng hạn như, chủ nghĩa tư bản,

I think we're not just making an analytical mistake.

Tôi cho rằng chúng ta không chỉ phạm sai lầm trong phân tích.

I think we're also committing a kind of ethical and political suicide.

Tôi nghĩ rằng chúng ta cũng đang tự sát về mặt đạo đức và chính trị.

I think the moment that we say democracy is the result of larger forces,

Tôi nghĩ khoảnh khắc mà ta nói rằng dân chủ là kết quả của lực lượng mạnh hơn,

democracy is somehow natural,

hay dân chủ bằng cách nào đó là tự nhiên

democracy is the default state of affairs,

hay dân chủ là trạng thái mặc định của mọi vấn đề,

we’re not just making a mistake,

chúng ta không chỉ phạm một lỗi,

we’re making ourselves into the kinds of people

chúng ta đã khiến bản thân mình thành nhóm dân số

who aren't going to have a democracy.

sẽ không bao giờ có dân chủ

So to be clear about what I mean,

Cho nên để nói rõ,

obviously there are some conditions which favor or don't favor a democracy,

rõ ràng có một vài điều kiện thuận hoặc không thuận lợi cho dân chủ,

I wouldn't doubt that.

tôi chắc chắn thế.

Modernity does tend to bring larger-scale politics

Xu hướng hiện đại thường mang lại chính trị quy mô lớn hơn

that makes democracy possible, perhaps, but it certainly doesn't bring it.

làm nền dân chủ trở nên khả thi, nhưng, nó chắc chắn không thực hiện hoá dân chủ.

Capitalism is certainly consistent with democracy.

Chủ nghĩa tư bản chắc chắn gắn liền với dân chủ.

There are plenty of capitalist democracies,

Có rất nhiều nền dân chủ tư bản chủ nghĩa,

but there are also plenty of states that are capitalist

nhưng cũng có rất nhiều bang tư bản chủ nghĩa

and are quite tyrannical.

khá chuyên chế.

So capitalism is consistent with democracy,

Nên tư bản chủ nghĩa gắn liền với dân chủ,

but it doesn't bring us democracy.

nhưng nó không mang lại dân chủ.

And I think in the West, at least,

Và tôi nghĩ, ít nhất là ở phương Tây,

and especially in the English-speaking West,

và đặc biệt là ở các nước nói tiếng Anh,

this has been one of the chief mistakes of the last three decades,

đây là một trong những sai lầm chính trong suốt ba thập kỷ qua,

to believe that larger forces in general,

tin rằng các lực lượng lớn hơn nói chung,

or capitalism in particular,

hay chủ nghĩa tư bản nói riêng,

are going to bring us democracy.

sẽ mang dân chủ đến cho ta.

The belief which was so widespread after the revolutions of 1989

Niềm tin đó lan truyền rộng rãi sau Cách mạng 1989

or the end of the Soviet Union in 1991,

hoặc sự sụp đổ của Liên Xô vào năm 1991,

that there were no alternatives or that history was over.

rằng chẳng có sự lựa chọn khác nào hay lịch sử đã kết thúc.

The problem with that, I think we've seen in the last 30 years,

Vấn đề là, tôi nghĩ chúng ta đã chứng khiến trong 30 năm qua,

is that if you think democracy is being brought to you,

là nếu bạn cho rằng dân chủ là thứ được dâng hiến cho bạn

then you lose the sense that democracy is a struggle,

thì bạn sẽ mất đi cảm giác dân chủ là một cuộc đấu tranh,

as it always has to be, as Frederick Douglass said.

và nó luôn như vậy, như Frederick Douglass đã nói.

You lose the muscles and even the muscle memory

Bạn mất đi cơ bắp hay thậm chí là trí nhớ cơ bắp

of what it means to carry out that struggle.

của việc tiến hành cuộc đấu tranh đó.

And maybe slightly more subtly, but also, really importantly,

Và có lẽ hơi khó nói một chút, nhưng đồng thời rất quan trọng,

you lose the past and you lose the future.

bạn đánh mất quá khứ và bạn lạc mất tương lai.

Because if you think that democracy is inevitable,

Vì nếu bạn nghĩ rằng dân chủ là thứ hiển nhiên xảy ra,

that it’s somehow being brought about by larger forces,

rằng nó là một thứ gây ra bởi lực lượng mạnh hơn,

well, then all those things that happened in the past don't really matter.

chà, tất cả những thứ đã xảy ra ở quá khứ chẳng còn quan trọng.

They just kind of become cocktail-party conversation.

Nó trở thành chủ đề để nói trong bữa tiệc cocktail.

And if you're sure that there's only one future, a democratic future,

Và nếu bạn biết chắc rằng chỉ có một tương lai, tương lai dân chủ

then you lose the habit and the ability to talk about multiple possible futures.

rồi bạn đánh mất thói quen và khả năng bàn về nhiều viễn cảnh khác.

And you also, along the way,

Và bạn cũng dần dà

lose the capacity for recognizing other kinds of political systems

mất khả năng nhận biết các cách thức của hệ thống chính trị khác

as they emerge,

khi chúng xuất hiện,

as they have emerged in the 21st Century.

như chúng đã xuất hiện ở Thế Kỷ 21.

And then finally, and this is a little tricky,

Và rồi cuối cùng, hơi khó hiểu một chút

but I think it's quite crucial.

nhưng nó khá quan trọng.

You also lose your ability to process facts.

Bạn cũng đánh mất khả năng kiểm chứng sự thật.

We're in a world where the whole notion of factuality is questioned,

Ta sống trong thế giới mà mọi tính chứng thực bị nghi ngờ.

and I think this is related to our problem with democracy.

và tôi nghĩ diều này liên quan đến vấn đề dân chủ của ta.

If you think that democracy is coming inevitably,

Nếu cho rằng dân chủ sẽ xảy ra một cách tất yếu,

if you tell stories about, for example,

nếu bạn kể rằng, ví dụ,

historical arcs that have to tend in a certain direction,

hành trình lịch sử hẳn xảy ra theo một hướng nhất định,

then what you'll tend to do is move the facts

thì bạn hẳn sẽ tự mình điều hướng sự thật

so that they fit the narratives.

sao cho phù hợp với các chuyện kể.

And soon we find ourselves only talking about narratives

Và ngay chúng ta thấy minh chỉ nói về các chuyện kể

and not talking about facts.

và không nói về dữ kiện,

Or we find ourselves in countries that claim to be democracies,

hay thấy mình đang ở các quốc gia tuyên bố chủ nghĩa dân chủ

but no longer have the journalists who are out there producing the facts

nhưng không còn các nhà báo, những người vốn dĩ viết sự thật

that we need to have for democracy.

mà chúng ta cần phải có cho dân chủ nữa.

So we have what we have.

Nên chúng ta chỉ có những thứ nhất định.

I mean, the answer to the question, is democracy doomed? No.

Ý tôi là, lý giải cho câu hỏi, liệu nền dân chủ có chết chưa? Chưa.

Obviously, we can do things. But is it in decline? Certainly.

Tuy được phép các thứ nhưng tàn

By any measurable, by any meaningful metric,

Bằng bất cứ thước đo hợp lý nào có thể đo được

democracy is in decline in my home country and on average around the world.

dân chủ đang tiến thoái ở đất nước quê tôi và cũng trên khắp thế giới

And we're also in the very specific situation where a non-democracy, Russia,

Và chúng ta cũng đang trong một tình huống cụ thể mà một đất nước không dân chủ, Nga,

is fighting to destroy a democratic country, Ukraine,

đang chiến tranh huỷ diệt một đất nước dân chủ, Ukraine,

which is a sign that things have gone pretty far.

một dấu hiệu rằng mọi thứ đã đi khá xa.

Now, the Ukrainians, I would suggest,

Giờ, người Unkraine, tôi sẽ nói là,

have given us some indication of what we ought to be doing.

đã cho chúng ta một dấu hiệu cho thấy điều chúng ta nên làm.

What the Ukrainians are doing in resisting this invasion,

Cái mà người Ukraine đang làm để chống lại cuộc xâm lược,

is that they're resisting the larger forces.

là họ đang chống lại một lực lượng mạnh hơn.

If we think back to the beginning of the war,

Nếu ta nhớ lại khi chiến tranh bắt đầu,

everyone assumed that Ukraine would collapse in a few days.

thì mọi người đều cho rằng Ukraine sẽ sụp đổ trong vài ngày.

That was the wisdom, not only in Moscow but also in Washington, DC.

Đó là sáng suốt mà nói, không chỉ ở Moscow mà còn ở Washington DC.

In defending the basic idea that you choose your own leaders,

Trong việc bảo vệ một khái niệm cơ bản rằng bạn chọn người dẫn đầu cho mình,

the Ukrainians are reminding us

người Ukraine đang nhắc nhở ta

that democracy isn't about the larger forces.

rằng dân chủ không phải là về lực lượng mạnh hơn.

It often involves ignoring the larger forces,

Mà nó thường gồm việc lờ đi các lực lượng mạnh hơn,

resisting the larger forces,

chống lại lực lượng mạnh hơn,

ignoring the people who tell you that it can't be done.

lờ đi những cá nhân nói với bạn rằng “sẽ không được đâu”.

And here I think we see a sign of our crisis,

Và tôi nghĩ ta thấy một dấu hiệu khủng hoảng,

which is that many people,

cái mà nhiều người,

at least in my country, and I think more broadly,

ít nhất tại đất nước tôi, và tôi nghĩ nhiều hơn nữa,

the reason why they thought that the president of Ukraine,

lí do người ta nghĩ rằng tổng thống Ukraine,

Volodymyr Zelenskyy, would flee

Volodymyr Zelenskyy, sẽ bỏ chạy

or the reason they thought that the Ukrainians wouldn't resist

hay lí do người ta nghĩ rằng người Ukraine sẽ không phản kháng

is that they themselves would have fled

là vì chính người ta sẽ chạy trốn

and they themselves wouldn't have resisted.

và chính người ta sẽ không phản kháng.

That is to say, the idea that democracy is something that you do yourself

Có nghĩa là, cái ý niệm rằng dân chủ là điều bạn tự thân vận động,

or for which you take risks

hay cái bạn sẽ mạo hiểm vì nó

had receded so far out of our imagination

đã xa dần khỏi trí tưởng tượng của ta

that we couldn't really imagine

đến nỗi ta không thể nghĩ được

that a country would take risks for democracy.

rằng một đất nước sẽ mạo hiểm vì nền dân chủ.

Now, of course, I'm citing the example which is close to me.

Tất nhiên, giờ đây, tôi đang lặp lại ví dụ gần gũi với tôi.

There are many other people around the world taking risks now for freedom,

Khắp thế giới có nhiều người đang mạo hiểm vì nền dân chủ,

for example, women in Iran.

ví dụ như, phụ nữ ở Iran.

What I'm trying to say is that that ethical point,

Cái tôi đang muốn nói là cái chuẩn mực về mặt đạo đức,

that democracy is about wanting democracy

chuẩn mực mà dân chủ là việc muốn có nó

is essential.

là rất cần thiết.

Without that, nothing else matters.

Thiếu nó, không gì quan trọng nữa.

Without the ability to think of democracy as a verb,

Không có khả năng suy nghĩ về dân chủ như là một động từ,

as something that you do, as something for which you'll take risks,

như là cái bạn làm, như là cái bạn sẽ mạo hiểm vì nó,

nothing else matters.

không gì quan trọng nữa.

If there's that commitment,

Nếu có một sự ràng buộc,

if we think of democracy as something for which we take responsibility

nếu ta nghĩ về dân chủ như một điều ta sẵn sàng chịu trách nhiệm

every time we speak the word

cứ mỗi lần ta nói từ “dân chủ”

as opposed to something that's just coming to us,

trái với điều mà được dâng hiến cho ta,

then it's like we're doing politics in a different dimension,

thì giống như làm chính trị với một phạm vi hoàn toàn khác,

a fifth dimension of ethics.

một phạm vi vô hình của chính trị.

And once we've done that,

Và một khi ta làm được,

we can start to speak about how we would change the larger forces.

chúng ta có thể nói về việc làm sao để thay đổi những lực lượng mạnh hơn ta.

Once we make that commitment,

Một khi ta ràng buộc mình,

then we can say some basic things, like, for example,

thì ta mới có thể nói những thứ cơ bản như, lấy ví dụ,

we have to also have the fourth dimension,

ta phải có phạm vi thứ tư,

the fourth dimension of time.

phạm vị thứ tư về thời gian.

We need to have a sense of the future for democracy.

Chúng ta phải có khái niệm về tương lai của dân chủ.

We have to care for the Earth.

Ta phải quan tâm đến Trái Đất.

We have to care specifically about global warming,

Ta phải quan tâm đến sự nóng lên toàn cầu,

because if the future collapses in on us,

vì nếu tương lai sụp đổ trước chúng ta,

it becomes impossible to have the kind of reasonable conversation

nó sẽ trở nên bất khả thi để có một cuộc trò truyện có lí

that we need for democracy.

mà chúng ta cần cho dân chủ

We also need the fourth dimension in the sense of the past.

Chúng ta cũng cần phạm vi thứ tư trong quan niệm về quá khứ

We have to have history.

Chúng ta phải có lịch sử.

We have to be able to reckon with forces,

Chúng ta phải suy nghĩ thật sâu sắc

like, for example, colonialism,

như, lấy ví dụ, chủ nghĩ đô hộ,

which is so important in the Russian invasion of Ukraine,

cái mà là chính yếu trong việc Nga xâm lược Ukraine,

but also so important in the history of the United States. ...

nhưng cũng là chính yếu trong lịch sử của Hoa Kỳ.

We need the past so that we can reckon with ourselves and self-correct

Chúng ta cần hiểu quá khứ để tự hiểu bản thân và tự điều chỉnh

because self-correction is what democratic decision-making is all about.

vì việc tự điều chỉnh chính là khái niệm của quyết định một cách dân chủ

We also need the first three dimensions,

Chúng ta cũng cần 3 phạm vi đầu tiên,

simply being able to move about in the world

đơn giản chỉ cần cố gắng không ngừng bằng

in all the senses of moving about that one can imagine.

tất cả các cách có thể mà một người có thể nghĩ tới.

And all of those ways of moving about are hindered by economic inequality.

Và tất cả các nỗ lực đó đang bị cản trở bởi bất bình đẳng kinh tế.

Economic inequality, oligarchy, makes it very hard to have conversations

Bất bình đẳng, tập trung kinh tế khiến mọi thứ khó khăn trong việc nói

about democracy, the future, or the past.

về dân chủ, tương lai hay quá khứ.

A lot of the space is monopolized by things that are simply ridiculous,

Rất nhiều không gian đã bị chiếm độc quyền bởi những thứ rất nực cười,

but happen because of the way that wealth is distributed.

nhưng xảy ra do sự phân bổ của giai cấp giàu có.

And economic inequality, in very simple sense,

Và bất bình đẳng kinh tế, một cách dễ hiểu,

also hinders social mobility, economic advance.

cũng cản trở sự thay đổi phân tầng xã hội, phát triển kinh tế.

Finally, democracy, at least in my country,

Cuối cùng, dân chủ, ít nhất tại đất nước tôi,

but not only in my country, has to be understood as a spirit.

nhưng không chỉ tại đất nước tôi, cần phải được nhìn nhận như một tinh thần.

That is, the way that the laws should be interpreted,

Có nghĩa là, luật pháp nên được giải thích,

the way that the future should arrive,

cho thấy cách mà tương lai có thể xảy ra,

rather than as a matter of legalism.

hơn là việc tuân thủ luật pháp.

In the Supreme Court of the United States, but not only,

Tại Toà Án Tối Cao của Hoa Kỳ, nhưng không chỉ vậy,

this has advanced much further in other countries like Hungary,

điều này đã đi trước hơn nhiều ở các quốc gia như Hungary,

taking the procedures as being more important than the democracy,

việc xem trọng thủ tục pháp lý hơn dân chủ

more important than the right,

quan trọng hơn Cánh Phải,

is a way of leading the country away from democracy.

là cách đẩy đất nước xa ra khỏi nền dân chủ.

And in my country, it could lead us all the way away from democracy

Và tại nước tôi, nó có thể đẩy tất cả chúng tôi khỏi nền dân chủ

as soon as the next couple of years.

ngay trong những năm sắp tới.

It doesn't have to do so.

Nó không nhất thiết phải vậy.

We can think about these larger structures.

Ta có thể nghĩ về những cơ cấu lớn hơn.

We can think in a non-legalistic and in a more ethical way.

Ta có thể nghĩ theo cách bất hợp pháp nhưng đức hạnh hơn.

We can get our minds around this.

Ta có thể nghĩ xung quanh vấn đề này.

Whitney Pennington Rodgers: Maybe a good place to start is,

Whitney Pennington Rodgers: Có lẽ tốt nhất bắt đầu bằng,

and it's sort of a big question, but just how did we get to this place?

tuy là một câu hỏi phức tạp, là làm sao ta lại đến mức này?

How did we end up here where we are grappling with these questions,

Sao ta lại đến mức ta phải hỏi những câu hỏi như vậy,

especially, you know, you're based in the United States, as am I,

nhất là, anh biết đấy, anh mang quốc tịch Hoa kì, giống như tôi,

and lots on this call are from all over the world,

và số đông những người lên tiếng đến từ khắp nơi trên thế giới,

but I think are struggling with these things wherever they are.

nhưng tôi nghĩ họ đang khốn đốn với những điều tương tự dù ở đâu.

But how did we find ourselves in this place?

Nhưng sao ta lại ở đây?

Timothy Snyder: I think in our country,

Timothy Snyder: Tôi nghĩ ở nước ta,

we have a big empty middle space between, you know, complacency,

có một khoảng trống lớn giữa, cô biết đấy, cảm giác tự mãn,

the view that we just are a democracy

góc nhìn rằng chúng ta dân chủ

because we're America.

vì chúng ta ở Mỹ.

You know, by definition, or the past has given it to us.

Cô biết đấy, với việc định nghĩa, hoặc với quá khứ đã được ban cho ta.

The Founding Fathers did something two and a half centuries ago,

Các Nhà Khai Quốc đã làm gì đó 2 thế kỉ rưỡi trước

and therefore we just are a democracy.

và kể từ đó ta có nền dân chủ.

Or as I said, we have capitalism,

Như việc ta có chủ nghĩa tư bản,

therefore we just are a democracy,

nên tôi mới nói ta dân chủ,

or we just say it over and over again,

hay ta chỉ cần nói đi nói lại việc đó,

and therefore we are democracy, right?

và ta dân chủ, đúng không?

We have ... various flavors of exceptionalism.

Ta có rất nhiều các kiểu chủ nghĩa ngoại lệ.

We have that.

Ta có chúng.

And then on the other side,

Và rồi phía đối lập,

we have a history

ta có một lịch sử

that reminds us of how difficult it's been for us to be a democracy

nhắc nhở chúng ta rằng khó khăn đến mấy ta mới được dân chủ

where women were excluded from the vote

nơi khai trừ phụ nữ khỏi bầu cử

for more than half of the history of the country,

hơn một nửa chiều dài lịch sử đất nước,

where African-Americans are still de facto excluded

nơi người Mỹ da màu trên thực tế vẫn bị khai trừ

from the vote in much of the country, right?

khỏi việc bầu cử khắp đất nước, phải không?

The entire thing has been a struggle.

Toàn bộ quá trình là cuộc đấu tranh.

So there's this gap which can only be filled, I think,

Cho nên tôi nghĩ cái khoảng trống này chỉ có thể lấp đầy

by historical knowledge and by ethics.

bằng kiến thức lịch sử và bằng đức hạnh.

I think we've had trouble getting through that gap,

Tôi nghĩ ta đã gặp khó khăn vượt qua khoảng trống đó,

partly because in the last 30 years we sort of convinced ourselves

một phần vì trong 30 năm qua ta phần nào tự thuyết phục rằng

that the facts about the past don't really matter.

Dữ kiện về quá khứ không thực sự quan trọng

And then the other thing which I think is going on, which is related,

Và rồi có một điều liên quan mà tôi nghĩ đang diễn ra

is that people are so worried about the future

là mọi người đang quá lo về tương lai

that it's hard for them to imagine that like, counting votes

và điều đó khiến họ khó để tưởng tượng được là, đếm phiếu bầu

and representation and these basic things are really what matters.

và phản kháng và tất cả thứ cơ bản như vậy mới là quan trọng

And I think that, you know, everyone, almost everyone is afraid of the future,

Và tôi nghĩ, cô biết đấy, mọi người, hầu hết đều e sợ tương lai,

whether you’re afraid of climate change, which I think is reasonable,

dù là tương lai biến đổi khí hậu, cái tôi nghĩ là hợp lí,

or whether you're afraid of demography, which I think is not reasonable.

hay dù là tương lai nhân khẩu, cái mà tôi nghĩ là bất hợp lí.

It's all part of one big sense that the future is crashing down.

Nó đều là một cảm giác chung là tương lai sắp sụp đổ.

And if you think the future's crashing down,

Và khi cô nghĩ tương lai sắp sụp đổ,

then democracy becomes a kind of secondary concern.

thì dân chủ chỉ ưu tiên đứng thứ 2

And then you kind of look up and look around and you think,

Và khi cô nhìn lên và xét xung quanh và cô nghĩ.

“Oh, it’s slipping away.”

“Trời, nó đang chìm dần”

WPR: I think to this idea of thinking about the future,

WPR: Tôi nghĩ khái niệm lo sợ về tương lai,

so in 2017, you released the book “On Tyranny,”

vào 2017, anh phát hành quyển sách “Bàn về quân chủ chuyên chế”

which was positioned as a sort of a guide to resistance.

quyển mà được định vị là một hướng dẫn phản kháng.

And you start that book by saying

Và anh bắt đầu quyển sách bằng câu nói

"history does not repeat, but it does instruct."

“Lịch sử không lặp lại, nhưng nó có đưa ra chỉ dẫn”

And I'm curious,

Và tôi tò mò,

just maybe as a place to jump off to other questions,

vừa hay có thể nhảy sang các câu hỏi khác,

to think about how you,

muốn biết về làm sao anh,

as a historian who gives a lot of thought to the current moment,

một nhà sử học lại có nhiều ý nghĩ về thực trạng hiện tại,

use that thinking to guide you.

dùng cách nghĩ đó để dẫn dắt bản thân.

TS: Oh, thank you, that's a really kind question.

TS: Ồ, cảm ơn cô, đó là một câu hỏi rất tử tế.

I appreciate the assumption that history matters.

Tôi đánh giá cao nhận định rằng lịch sử quan trọng

I think you've named the way that history matters the most,

Tôi nghĩ cô ấn định cách mà lịch sử quan trọng nhất,

which is pattern recognition.

bằng việc nhận ra khuôn mẫu

So, for example,

Vậy, lấy ví dụ,

when the book was invented,

Khi sách được phát minh,

that caused 150 years of mental chaos and religious war.

nó đã gây ra 150 năm hỗn loạn trong tâm trí và cuộc chiến tôn giáo

And now books are a very nice thing, right,

Và giờ sách là một thứ hay ho, đúng không,

now we all love books.

giờ chúng ta đều thích sách.

And we're in the internet

Và chúng ta lên mạng

and we're kind of in that same stage where it's causing all sorts of chaos.

và ta đang trong trạng thái tương tự nơi gây ra mọi thể loại loạn lạc.

Eventually, we'll probably get it under control.

Dần dà, chúng ta hầu như kiểm soát được nó.

But we shouldn't be surprised it's causing all kinds of chaos.

Nhưng ta không nên ngạc nhiên nếu nó gây ra mọi thể loại loạn lạc.

Another good example is the way that, historically speaking,

Một vì dụ rất hay khác, là cách mà lịch sử lên tiếng,

the people who have cared about democracy

những người mà đã quan tâm đến dân chủ

have also been the ones who have talked about risk.

cũng là những người đã nói về rủi ro.

And, I cited Frederick Douglass,

Và, tôi trích lại Frederick Douglass,

there's a whole African-American tradition of this.

có một truyền thống của người Mỹ da màu về điều này.

But there's also a deep tradition which goes all the way back

Nhưng cũng có một truyền thống lâu đời bắt đầu từ

to the meaning of the word democracy in ancient Greece,

định nghĩa của từ “dân chủ” thời Hy Lạp cổ đại,

where, when Pericles is talking about democracy,

nơi mà, khi Pericles nói về dân chủ,

he can't talk about democracy without physical risk.

ông không thể nào nói về nó mà không nói đến rủi ro thể xác.

There's not an assumption that democracy is just brought.

Không có một nhận định nào cho rằng dân chủ được dâng hiến

There's the conviction -- this is important --

Có một sự tin chắc rằng, điều này quan trọng này,

there's the conviction that it's better.

có nhận thức cho rằng nó tốt hơn.

And then there's the assumption that it will take lots of work, right?

Và rồi có nhận định rằng nó sẽ tốn rất nhiều công sức, đúng không?

And that, you know, democracy ... usually fails.

Và điều đó, cô biết đâý, dân chủ, thường thất bại

History shows us it usually fails.

Lịch sử cho thấy dân chủ hay thất bại

But when it's out there, when it's on the rise,

Nhưng khi nó ở ngoài kia, trền đà phát triển,

there's this knowledge that it's difficult

có một kiến thức này cho rằng nó khó khăn

and then there's this conviction that it's better.

và rồi có nhận thức cho rằng nó tốt hơn.

And in my talk, my little tiny talk,

Và trong bài nói của tôi, nhỏ thôi,

I was trying to get across this conviction. ...

tôi đang cố để vượt lên nhận thức ấy

You can’t just say it’s like, out there

Cô không thể chỉ nói là, ngoài kia

and it's either there or it's not there.

và nó là ngoài kia hoặc không

Because the moment that you think it's brought by the outside forces,

Bởi vì khoảnh khắc cô nghĩ nó được mang lại bởi ngoại lực,

if the outside forces aren't going your way,

nếu ngoại lực đó không như ý cô muốn,

then you just turn tail and run.

thì cô cụp đuôi và chạy.

But if you think,

Nhưng nếu cô nghĩ

"Actually, I'm convinced this is much better than the alternatives,"

“Thật ra, tôi hoàn toàn chấp nhận là thế này tốt hơn nhiều”

then you might react a little bit differently.

thì cô sẽ phản ứng khác đi chút.

WPR: It's better, but harder.

WPR: nó tốt hơn, nhưng khó hơn.

TS: Better, but harder.

TS: Tốt nhưng khó hơn.

WPR: Better but harder.

WPR: Tốt nhưng khó hơn

Well .. you have a book out now, “The Road to Unfreedom,”

Chà, giờ anh phát hành cuốn sách, “Đường tới Không-tự do,”

and it looks at basically

và nó cơ bản là

how tyranny has been able to thrive in spaces in Europe,

cách chế độ chuyên chế có khả năng phát triển ở Châu Âu,

particularly, you know, you talk a lot about Russia.

đặc biệt là, anh biết đấy, anh nói rất nhiều về Nga.

And this book came out in 2018,

Và cuốn sách phát hành vào 2018,

which preceded the war in Ukraine.

nghĩa là trước chiến tranh ở Ukraine.

But there are a lot of things there

Nhưng có nhiều điều trong đó

that I think sort of signpost what's really to come

mà tôi nghĩ là dự báo cho những thứ có thể xảy ra

and what's been happening there for, as you detail, many, many decades.

và những thứ đã, đang xảy ra ở đó trong rất nhiều thập kỉ, như anh đã nói kĩ.

And, you know, I think one thing that you outline in there

Và, anh biết đấy, tôi nghĩ một thứ mà anh đề ra

is this idea of two different types of tyrannical politics

là cái khái niệm về 2 kiểu quân chủ chuyên chế

that I think is sort of helpful

mà tôi nghĩ khá hữu ích

in thinking about how we might see these threats to democracy

trong việc xem xét cách ta nhìn nhận những mối nguy với nền dân chủ đang

that are happening globally.

xảy ra toàn cầu như thế nào.

You know, you talk about this idea of inevitability politics,

Anh biết đấy, anh đề cập tính tất yếu trong chính trị,

and eternity politics.

và tính vĩnh cửu trong chính trị.

And I’d love for you to spend a few minutes sort of describing these two.

Và tôi muốn mời anh dành vài phút làm rõ 2 khái niệm này.

How did they come to exist

Làm thế nào chúng xuất hiện

and what is the threat that they each pose?

và mối nguy chúng mang đến là gì?

TS: Thank you for that.

TS: Cảm ơn vì câu hỏi.

So the politics of inevitability

Tính tất yếu trong chính trị

is what I was talking about earlier in my little talk,

là cái tôi đã nói trước đó trong bài nói nho nhỏ của tôi

just without using the name.

chỉ là tôi không gọi tên nó.

It's the idea that everything is coming to you.

Nó là một khái niệm rằng mọi thứ sẽ xảy ra với ta.

It's the idea of progress.

Một khái niệm về sự tiến bộ.

It's the idea that there are no alternatives,

Một khái niệm rằng không có khả năng khác,

that history is over

rằng lịch sử đã kết thúc

and that we’re all just kind of on a vector

rằng tất cả chúng ta chỉ nằm trên một đường thẳng

where things are going to turn out OK.

mà mọi thứ sẽ diễn ra một cách tốt đẹp.

And the problem with that is not just that it's not true,

Và vấn đề với việc đó là không chỉ nó không đúng,

but that it paves the way for worse things.

mà nó còn dọn đường cho những thứ tồi tệ hơn.

So if you think there's only one future,

Nên nếu cô nghĩ chỉ cho 1 tương lai,

it's a short step to thinking there are no futures.

đó là bước dễ nhất để nghĩ không có tương lai nào.

If you think technology is always going to be good,

Nếu cô nghĩ công nghệ lúc nào cũng tốt,

it's very easy not to notice when technology starts to turn against you

thì rất dễ nhận thấy khi công nghệ bắt đầu quay lưng chống lại cô

or against democracy.

hay chống lại nền dân chủ.

If you think capitalism is going to bring democracy,

Nếu cô nghĩ chủ nghĩa tư bản sẽ mang lại dân chủ,

then you're not going to be as alert to inequality as you should be.

thì cô sẽ không cảnh giác với sự bất bình đẳng trong khi cô nên thế.

Or you might say inequality is fine,

Hay nói “bất bình đẳng cũng chả sao,

it's a sign the system is working,

dấu hiệu hệ thống đang vận hành mà“

which is, I think, completely wrong.

điều mà tôi nghĩ là hoàn toàn sai.

And then at some point, all of this snaps

Và rồi đến mức nào đó, mọi thứ vỡ vụn

and you lose the one future you thought you had

và cô mất đi tương lai duy nhất mà cô nghĩ cô có

and you make a turn towards, as we've already seen in the US,

và cô quay đầu, như viễn cảnh ta thấy ở Hoa Kỳ,

a politics of eternity,

đó là tính vĩnh cửu,

where suddenly nobody's talking about the future.

khi mà bỗng nhiên không ai nói về tương lai nữa.

Everything's a cycle back towards the past.

Mọi thứ tuần hoàn về lại quá khứ.

The leading politicians are talking

Những chính trị gia dẫn đầu nói về

about how to make the country great again,

việc làm sao để đất nước hưng thịnh lại,

you know, which is, I think, senseless.

cô biết đấy, tôi nghĩ là vô nghĩa.

The ability to make connections across different kinds of people is lost

Khả năng kết nối mọi chủng tộc lại với nhau đã mất

because it's all about nostalgia

bởi vì sự hoài niệm

and it's about the innocence that we once lost

và sự vô hại mà chúng ta đã từng đánh mất quan trọng

rather than the good policy that we might make.

hơn là một chính sách tốt mà ta có thể ban hành.

And then there's a third kind of politics, which follows after that,

Và rồi tính trung lập chính trị xuất hiện ngay sau đó,

which we’re edging into if we’re not very careful --

cái đẩy ta đến bờ vực nếu ta không dè chừng

I think of as the politics of catastrophe.

mà tôi nghĩ giống như tính thảm hoạ của chính trị.

Because one of the features of the politics of eternity

Vì một đặc điểm của tính vĩnh viễn trong chính trị

is that it almost always denies climate change.

là nó suýt nữa chối bỏ luôn vấn đề biến đổi khí hậu.

The politics of inevitability says, yeah, there's climate change,

Tính tất yếu cho là “Ừ biến đổi khí hậu đó,

but it's going to be okay, we're going to figure it out.

nhưng sẽ không sao đâu, rồi ta cũng tìm được cách thôi”

The politics of eternity tends to deny science in general

Tính vĩnh hằng thường hay phủ nhận khoa học nói chung

and climate change in particular,

và biến đổi khí hậu nói riêng

which then sets us up for something much worse.

cái mà sau đó đẩy ta đến những thứ tệ hơn.

You can pretend that politics is all about the past,

Cô có thể vờ như chính trị là toàn bộ về quá khứ,

but while you're doing that,

nhưng trong khi cô nghĩ thế,

climate change is still happening

biến đổi khí hậu vẫn đang diễn ra

and that means that a real catastrophe is coming.

và điều đó có nghĩa là thảm hoạ thật sự sắp ập tới.

So the politics of eternity sets us up for something which is worse even.

Vậy nên tính vĩnh hằng đẩy ta đến những những thứ tồi tệ hơn.

WPR: And I mean, you have detailed how sort of, these types of politics

WPR: Ý tôi là, anh đã làm rõ làm sao mà các bản thể chính trị này

including the politics of catastrophe, have existed for quite some time.

bao gồm cả tính thảm hoạ, đã tồn tại được một khoảng thời gian.

And I think when you think about this moment that we're in right now

Và tôi cho rằng khi anh nghĩ về ngay giây phút này

and sort of the present threats that might exist to democracy,

và về một số mối nguy hiện tại có thể tiếp tục đối với nền dân chủ,

how do you compare the way

làm thế nào anh so sánh cách

that we're experiencing these types of politics today

chúng ta đang trải qua những bản thể chính trị này ngày nay

versus other moments in history, for instance

với những khoảnh khắc lịch sử khác, lấy ví dụ

around either of the world wars or, you know,

khắp thế giới dù có chiến tranh, anh biết đấy,

when you think about the Great Depression and other global crises,

khi anh nghĩ về Đại Khủng Hoảng và các khủng hoảng toàn cầu khác,

how are we positioned in a better place or a worse?

ta đang ở vị thế ra sao trong trường hợp thế giới tốt hay tệ hơn?

TS: That's a great question, too.

TS: Đó cũng là một câu hỏi hay.

I think one way that it's better is that we do have the history.

Tôi nghĩ theo hướng tốt hơn thì chúng ta có lịch sử.

So things aren't exactly like 1933.

Mọi thứ không giống y như 1933.

Things aren't exactly like 1917 or 1939.

Mọi thứ không giống y như 1917 hay 1939.

But when we have that history,

Nhưng khi ta có khoảnh khắc lịch sử đó,

we can at least look for some patterns.

ta có thể ít nhất tìm vài khuôn mẫu.

And if we're serious about it, then we realize that,

Và nếu ta nghiêm túc tìm chúng, ta sẽ nhận ra rằng

oh, look, there were moments

“Nhìn kìa, có những lúc

where it seemed like the larger forces were definitely pushing away

dường như những lực lượng mạnh hơn đang

from democracy.

đẩy nền dân chủ ra xa”

And those larger forces are important.

Và lực lượng mạnh hơn đó là quan trọng.

You know, you can recognize them, you can say, aha,

Cô biết đấy, cô có thể nhận ra chúng và nói “À há,

economic inequality mattered a huge amount in the 1930s,

bất bình đẳng kinh tế rất phổ biến vào nhưng năm 30",

and it certainly did.

và nó chắc chắn đã như thế.

The sense that there was no future mattered a huge amount in the 1930s.

Quan niệm không có tương lai nào rất phổ biến vào những năm 30.

That made it very tough for democracies.

Điều đó gây khó khăn cho các nền dân chủ.

But we can also see that democracies came back from that, right?

Nhưng ta có thể thấy dân chủ bật dậy từ đó, đúng không?

That democracies recovered from that.

Rằng dân chủ phục hồi từ đó.

Countries which were at the very bottom,

Các quốc gia mà đang trong bờ vực,

like Germany, within a few decades were at the very top,

Như Đức, chỉ trong vài thập kỉ đã ở đỉnh cao,

if we're considering how well their democracies work.

nếu xét việc nền dân chủ của họ vận hành tốt thế nào.

So we have that history where we can diagnose

Vậy nên ta mới có lịch sử để chẩn đoán

and we can see that recovery is possible.

và để thấy việc phục hồi là khả thi.

And I think that does give us an advantage

Và tôi nghĩa điều đó cho ta lợi thế

if we choose to use that advantage.

nếu ta chọn tận dụng lợi thế đó.

I mean, one of the things I worry about us

Ý tôi là, một điều mà tôi lo lắng

is that we tend to say like, everything is new,

là ta thường nói mọi thứ là mới đây

like, nothing has happened before.

như thể nó chưa từng xảy trước đó.

And of course, nothing is exactly like what's happened before.

Và tất nhiên, không ai tắm 2 lần trên 1 dòng sông.

But the past gives us this terrific possibility to say, OK,

Nhưng quá khứ cho ta những khả năng tuyệt vời mà nói “OK,

things can go very, very, very wrong.

mọi thứ có thể sẽ sai và rất sai.

They can go so wrong that it seems hopeless.

Nó có thể sai đến mức vô vọng”

And yet, recoveries can be staged.

Nhưng rồi, giai đoạn phục hồi xảy đến.

WPR: TED Member Pedro asks something that's somewhat connected to this.

WPR: một thành viên của TED Pedro có hỏi một điều có lẽ liên quan đến chủ đề.

They say, "The forces against democracy today

Họ hỏi, “Lực lượng chống lại dân chủ ngày nay

make use of advanced technologies and methods

lạm dụng sự phát triển của công nghệ và các hệ thống

and the, dare I say, romantic democratic behavior

và” dám chắc là, “hành vi dân chủ mang tính cảm xúc

of speaking, acting, protesting don't seem to be enough.

thông qua diễn văn, hành động, biểu tình dường như không đủ.

What do you think about a more proactive

Anh nghĩ gì về một nền dân chủ chủ động

or even defensive democracy like we see in Germany, for instance?

hay thậm chí phòng thủ hơn như cái chúng ta thấy ở Đức, ví dụ thế?

Do we need to do more to update mindsets?"

Ta có cần làm mới cách ta tư duy?”

TS: Yeah, I'm all aboard for that.

TS: Chà, tôi rất nóng lòng để trả lời.

Number one,

Thứ nhất,

I'm going to go back to my obscure book comparison

Tôi sẽ quay lại với màn so sánh về sách mơ hồ của tôi

because this is one of the things that historians do.

vì đây là một phần việc nhà sử học họ thường làm.

If we look at the book, like, I’m looking at a bunch of books,

Nếu ta nhìn 1 cuốn sách, như tôi đang nhìn cả tá cuốn,

in my background, there are a bunch of books,

phía sau lưng tôi, có cả tá cuốn sách,

they're in covers,

chúng có bìa,

they have copyright, they have authors.

chúng có bản quyền, có tác giả.

All that stuff had to be invented.

Tất cả đều phải được phát minh.

When the printing press was created, there wasn't copyright or authorship.

Khi nghiệp in ấn được tạo ra, chưa có vấn đề bản quyền hay quyền tác giả

There was all kinds of plagiarism and slander and libel and abuse.

Có đủ các thể loại đạo nhái rồi vu khống rồi bôi nhọ rồi lạm dụng.

And it did, in fact, lead to war.

Và thực tế điều đó đã dẫn đến chiến tranh.

It led to wars in which a third of the population of Europe were killed.

Những cuộc chiến mà trong đó 1/3 dân số Châu Âu bị thảm sát.

So here we are again with another communications technology.

Và giờ ta lại ở đây với một công nghệ liên lạc mới.

And with this other communications technology, we cannot think, oh,

Và với các công nghệ liên lạc mới này, ta không thể nghĩ “ồ

let's just let it do whatever it does.

cứ để nó phát triển bất kể hướng nào”

And like, the magical free market of blah blah, you know,

Rồi thị trường tự do đầy mê hồn các kiểu, cô biết đấy,

there is no magical free market of blah blah.

không hề có thị trường tự do đầy mê hồn nào

You have to have conventions which allow people to express themselves

Cô phải có các khuôn khổ cho phép người ta thể hiện mình

in a way which is consistent with basic decency

theo cách phù hợp với những phép tắc cơ bản

and with the kinds of institutions that you want to have, like democracy.

và với các kiểu thể chế chính trị cô muốn có, như nền dân chủ.

So the web is set up,

Nên trang web được cài sẵn,

the internet is set up in the way it is basically accidentally.

internet được cài sẵn theo cách mà nó gần như là ngẫu nhiên.

There's no reason to say like,

Không lí gì để nói

oh, this accident has some kind of foundational magical power

“Ồ, rủi ro lần này có chút gì đó là do năng lực thuỷ tổ thúc đẩy

and it can't be changed.

và nó không thể bị thay đổi”.

There's no reason why social media

Không lí gì mạng xã hội

has to be the way that it is right now.

không trở nên như bây giờ.

There's no reason why Facebook, for example, can't propose

Không có lí giải tại sao Facebook, lấy ví dụ, không thể đề xuất,

that, you know, algorithmically,

cô biết đấy, bằng cách dùng thuật toán,

that you go to local investigative reporting.

cô nên xem báo cáo nghiên cứu địa phương.

There's no reason why we can't use proceeds from social media's huge profits

Không lí do nào mà ta không thể dùng tiền từ lợi nhuận khổng lồ của mạng xã hội

to prop up that local media reporting,

để tài trợ cho kênh địa phương nào đó

which would give people access to facts.

mà cho người ta quyền xem dữ kiện thật.

In other words, it's a kind of magical thinking to say

Nói cách khác, nghĩ một cách vi diệu mà nói

that the internet is the way that the internet has to be.

thì internet đã vận hành đúng với bản chất của chính nó.

And, you know, this is -- so I'm very much on board with that

Và, cô biết đấy, vậy nên tôi mới rất đồng ý với việc đó

because I think that one of the things we got wrong in the last 30 years

bởi tôi nghĩ rằng một trong số những điều ta hiểu sai suốt 30 năm qua

was the idea that like, this "high technology"

chính là ý nghĩ cái “cộng nghệ cao” này

would necessarily advance us.

sẽ thúc đẩy ta một cách tất yếu.

But in fact, a lot of this high technology

Nhưng thực tế, rất nhiều công nghệ cao này

is basically incredibly low-tech behaviorist brain hacks,

chỉ căn bản là các mẹo của tâm lí học hành vi thông qua công nghệ rất sơ cấp

which are just carried out on a massive scale

mà được thực nghiệm trên quy mô khổng lồ

and have the result that people find themselves more alienated,

và kết quả là người dùng càng ngày càng thấy mình xa lạ hơn,

more isolated, and with more extreme views

cô đơn hơn, và bị dòm ngó nhiều hơn

than they would have had otherwise.

so với khi không có nó.

And so if we take the position that I started with,

Vậy nên nếu ta đứng ở vị trí tôi đề cập trước đó,

namely that democracy is a good thing

cụ thể là nền dân chủ là tốt

and we need to commit ourselves to it, take responsibility for it,

và ta cần phải cam kết với nó, chịu trách nhiệm với nó,

then we should say, "You know what?

thì ta nên nói “Bạn biết gì không?

It's actually not that important

Nó không quan trọng đến thế,

that big, profitable countries get to carry out,

lớn đến thế, các quốc gia hưởng lợi mới là người

infinitely scaled behaviorists brain hacks.

nên làm các mẹo tâm lí học hành vi trên quy mô lớn đó”.

That's not that important.

Không quan trọng đến thế.

What's important is that we have means of communicating with one another,

Cái quan trọng là ta có công cụ trong việc giao tiếp với người khác,

which allow us to have the kinds of political systems

cái mà cho phép ta có các kiểu thể chế chính trị

which are worth valuing.

mà đáng để ta xem trọng.

So, yes is my answer to that question.

Nên tôi sẽ nói là “có” cho câu hỏi đó.

WPR: TED Member Tore asks,

WPR: Hội Viên Tore có hỏi

"Processing narratives that support your beliefs rather than facts

“Chỉ tiếp nhận tin tức có củng cố niềm tin cá nhân hơn dữ kiện thực

is a big issue for the US and other countries.

là 1 vấn đề lớn ở Mỹ và một số nước.

Historically, what has been the self-correcting process

Về mặt lịch sử, quá trình tự điều chỉnh gồm những gì

to move back towards fact-based judgments?”

để đi đến những lập luận dựa trên dữ kiện?”

Which I think is in some ways connected to this idea

Câu này tôi nghĩ phần nào gắn liền với quan niệm trên

of the ways we use social media.

về cách ta dùng mạng xã hội.

TS: Yeah, that question is, I mean ...

TS: Vâng, câu hỏi đó, ý tôi là

but that question is bang on.

nó được hỏi quá lâu rồi.

And one of the answers is we have to change the algorithms.

Và một trong những câu trả lời là ta phải thay đổi thuật toán.

But another answer is that we used to have -- not just in the US,

Nhưng một cách khác là cái ta từng có, không chỉ ở Mỹ,

but in other countries too, although it’s really striking here --

mà ở các nước khác nữa, dù nó khá sốc để nói,

we used to have investigative reporting,

ta từng có báo cáo nghiên cứu,

and we really don’t anymore.

và ta không còn có chúng nữa.

We're in this very weird situation

Ta đang trong hoàn cảnh rất kì cục

where all of us stare at screens all day long

là tất cả đều nhìn chằm chằm màn hình cả ngày

and what we're looking for is the news, you know?

và cái ta đang tìm là tin tức, cô biết đấy

And me too, I do this, too.

Và tôi cũng làm thế.

I’m looking for the latest thing

Tôi đang tìm tin mới nhất

that's happened in some region of Ukraine.

về việc đã xảy ra ở một số vùng ở Ukraine.

But we don't actually have our system set up in such a way

Nhưng ta không thực sự có một hệ thống tạo động lực cho người ta

as to make it a way that people can make a living

như thể họ có thể kiếm sống

and actually go hunt down those stories.

rồi chủ động săn tìm những câu chuyện đó.

So we have this mechanism, the internet,

Nên ta có cơ chế này, internet,

which reproduces and which spins and which aims for profit.

thứ mà tự sinh sôi và tuần hoàn và nhắm đến lợi nhuận.

And the reason the facts are important is not just so that you kind of have them.

Và lí do dữ kiện quan trọng không chỉ vì ta có được nó.

It's also because facts are surprising.

Nó cũng là vì dữ kiện rất đáng ngạc nhiên.

Like, the only thing that can challenge a narrative is a fact.

Kiểu, thứ duy nhất có thể thách thức một câu chuyện là dữ kiện.

My narrative, your narrative, doesn’t matter.

Chuyện tôi kể, chuyện cô kể, khoan nói.

But if there aren't any facts,

Nhưng nếu chả có dữ kiện nào,

our narratives are just going to rush forward unchallenged, right?

không ai thách thức sự tin cậy của chuyện ta kể, đúng không?

And ... if I have a narrative and you have a narrative,

Và ... nếu tôi có một câu chuyện và cô cũng thế,

those two aren’t going to correct each other.

hai câu chuyện sẽ không chỉnh sửa lẫn nhau.

The only thing that corrects the narrative

Thứ duy nhất chỉnh sửa câu chuyện đó

is surprising things that come in from the outside,

chính là những thứ gây bất ngờ đến từ bên ngoài,

which you're not really ready for, but which you kind of can't deny

cái cô chưa sẵn sàng nhưng lại khó chối bỏ

are maybe true, right?

lại có lẽ đúng?

Like, that there’s mercury in your water

Kiểu, có thuỷ ngân trong nước

or that your city council member just took a 50,000-dollar bribe

hay người trong hội đồng thành phố vừa nhận hối lộ 50.000 đô

or whatever it is, those things you’re not going to find out

hay bất kì thứ gì mà cô sẽ không bao giờ tìm ra

without the investigative reporting.

nếu không có báo cáo nghiên cứu.

So I agree with that, with the premise to this question,

Nên tôi đồng ý với lập luận của câu hỏi,

I'm giving investigative reporting as my answer.

tôi đang đưa ra báo cáo nghiên cứu để trả lời.

There are other answers,

Có các câu trả lời khác,

but I'm going to move on because I know there are other questions.

nhưng tôi sẽ cho qua vì tôi biết sẽ có các câu hỏi khác nữa.

WPR: We still have a lot of great member questions coming in.

WPR: Ta vẫn còn nhận nhiều câu hỏi từ các thành viên.

This one sort of looks at an issue that we haven't gotten into very much yet.

Có một góc nhìn ta chưa xem xét kĩ lắm.

TED Member Gabriela asks,

Thành viên Gabriela hỏi,

"How serious is the role of fossil fuels, particularly oil,

“Vai trò của năng lượng hoá thạch, củ thể là dầu, đe doạ

in threatening democracies in countries all over the world

nghiêm trọng đến dân chủ của các nước trên thế giới và

and consequently basic human rights?"

và hệ quả là nhân quyền ra sao?”

TS: Yeah, it'll bring it to an end.

TS: Vâng, nó sẽ kết thúc điều đó.

I mean, one of the categories that I used in my book,

Ý tôi, một trong các hạng mục tôi dùng trong cuốn,

"Road to Unfreedom"

“Đường Đến Không-Tự Do”

and in the new book that I’m writing --

và trong cuốn tôi đang viết,

which is a philosophy book about freedom,

một quyển về triết lý của tự do,

where I'm trying to sketch out a positive view of freedom

nơi tôi cố để phác hoạ một góc nhìn tích cực của tự do

and what freedom actually is ...

và ý nghĩa thực sự của tự do

and how the world could be better --

và thế giới có thể tốt hơn ra sao,

one of the concepts I use in these books is hydrocarbon oligarchy,

một trong các khái niệm tôi dùng là chế độ đầu sỏ hydrocarbon,

which -- actually I think I've stripped it down to fossil oligarchy

thật ra tôi nghĩ mình đã đơn giản thành chế độ đầu sỏ hoá thạch

because that sounds a little bit -- maybe a little more,

vì nó nghe có vẻ

more easy to grasp or something.

dễ hiểu hơn.

But I completely agree, we're never --

Nhưng tôi hoàn toàn đồng ý, ta chưa bao giờ --

The hydrocarbons,

Chế độ hydrocacbon,

first of all, as I said before, they collapse the future

thứ nhất, như tôi đã nói, nó làm sụp đổ tương lai

and democracy needs a future.

và dân chủ cần có tương lai.

It's like oxygen for democracy.

Như Oxy đối với dân chủ vậy.

I mean, if you'll forgive the simple metaphor,

Ý tôi là, nếu cô không phiền ẩn dụ nhỏ này,

it's like, if you can't see a future,

rằng nếu cô không thể thấy tương lai

then you don't see the point of negotiations

thì cô sẽ không thấy ý nghĩa của đàm phán

and long conversations and balances.

và những đối thoại dài và các cán cân.

And, you know, if you don't see the future,

Và, cô biết đấy, nêu không thấy tương lai

then you think, "I've got to take something right now."

thì cô sẽ nghĩ, “Tôi phải làm gì đó ngay bây giờ”

You know, "I've got to take something right now,"

Kiểu, ”Tôi phải làm gì đó ngay bây giờ,”

which is where climate change will inevitably drive most of us.

khi mà biến đổi khí hậu sẽ tất yếu thúc đẩy phần lớn chúng ta.

Climate change is going to affect the least privileged people first.

Biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng giai cấp thấp nhất trước.

It's already doing that,

Nó đã đang làm thế rồi,

but it will eventually drive all of us into this space

nhưng nó sẽ dần đẩy tất cả đến khoảng không

where we think, "OK, I don't have time to talk.

nơi mà ta nghĩ, “Được rồi, tôi không có thời gian để nói.

I have to look after, number one,

Tôi phải chăm sóc, thứ nhất,

I've got to look after my children, I have to take what I can take."

các con của tôi, tôi sẽ làm bất cứ giá nào.”

And in that spirit, democracy can't thrive.

Và khí thế đó, dân chủ không thể tiến bước.

And then secondly,

Rồi thứ hai,

hydrocarbon oligarchy leads to a situation

chế độ đầu sỏ hydrocacbon dẫn đến việc

where you have these people

có những người,

who, whether they have to be dictators or not,

dù có độc tài hay là không,

have this sort of whimsical power over the rest of us.

họ cũng có một cái quyền lực kì quái hơn chúng ta.

So Vladimir Putin is the world’s leading hydrocarbon ... oligarch

Nên Vladimir Putin dẫn đầu thế giới như là một đầu sỏ chính trị hydrocacbon và

and like other hydrocarbon oligarchs,

và như các nhà đầu sỏ hydrocacbon khác

he has weird political ideas.

ông ta có các quan điểm chính trị kì cục.

He's not the only one, though, right?

Dù không chỉ riêng ông ta, đúng chứ?

I mean, there are hydrocarbon oligarchs in the United States

Ý tôi là, có nhiều đầu sỏ hydrocacbon ở Mỹ

who think things like, well,

nghĩ là, “Chà,

there shouldn’t really be a government ...

có vẻ không nên có một chính quyền

and let's all be libertarians,

và hãy theo chủ nghĩa tự do tất,

even though the only reason they have their own rights to exploit

cho dù lí do duy nhất họ có quyền để mà lạm dụng

is that the state intervened on behalf of them, their company

chính là hoàn cảnh đã đứng về phía họ, các công ty lớn

or their predecessors at some point.

hay các bậc tiền nhiệm đương thời.

So hydrocarbons tend to concentrate wealth,

Vậy nên chế độ hydrocacbon thường tập trung sự giàu có,

and by concentrating wealth they also warp conversations

và bằng cách tập trung sự giàu có họ có thể bóp méo dư luận

and we end up then dealing with Russia invading Ukraine,

và cuối cùng ta đối mặt với việc Nga xâm lược Ukraine, cái sẽ không thể

which wouldn't be possible without hydrocarbon dependency.

nếu không có các quốc gia lệ thuộc chế độ hydrocacbon.

Or we end up in the US with these weird conversations

Hay việc ta ở Mỹ mà nghe những bàn tán kì cục này

about whether there should be a government or not,

về việc liệu có nền tồn tại chính quyền hay không,

which wouldn’t be possible. ...

điều mà sẽ không thể.

The fact that in the United States money has a vote

Thực tế ở Hoa Kỳ rằng tiền tài là phiếu bầu

or money is considered to have freedom of speech

hay tiền tài đo lường mức độ tự do ngôn luận

is a direct result of hydrocarbon oligarchy.

là hệ quả trực tiếp của chế độ hydrocacbon.

It's a direct result of that, right?

Hệ quả trực tiếp, phải không?

So no, democracy will not make it with hydrocarbons.

Nên dân chủ sẽ không trụ nổi với chế độ hydrocacbon.

And I think these things are in a very intimate relationship,

Và tôi nghĩ những thứ này có mối quan hệ gắn liền với nhau,

where we have to move on to different kinds of fuels,

buộc ta phải bước tiếp đến các loại năng lượng khác,

not just because of simple physical survival,

không chỉ vì sự sống còn về thể xác đơn thuần,

but also in order to protect or really to advance or to make possible

mà còn để bảo vệ hay thực sự thúc đẩy hay để tạo ra tính khả thi

the kind of freedom we would want in the future.

của kiểu tự do mà ta muốn trong tương lai.

WPR: And we have a question from TED member Tau,

WPR: Ta có câu hỏi từ thành viên Tau

which I find really interesting.

mà tôi thấy rất thú vị.

Really interested to hear how you respond to this.

Rất nóng lòng muốn biết anh sẽ trả lơì thế nào.

They ask, "Why should democracy survive?

Họ hỏi “Tại sao nền dân chủ nên sống sót?

Democracies have proved to be unstable, corrupt, filled with voter ignorance

Các nền dân chủ đã cho thấy sự bất ổn, suy đồi, đầy rẫy cử tri thiếu hiểu biết

and finally, do not prevent wars or violence.

và rồi, chả ngăn được chiến tranh bạo lực.

Why should we hold on to this imperfect ideal

Sao ta lại bám lấy cái lý tưởng dở dang này

and not instead make room for a new system that might emerge?"

mà thay vào đó, sao không tạo điều kiện cho 1 hệ thống mới xuất hiện?”

TS: To paraphrase Winston Churchill,

TS: Diễn giải lại Winston Churchill,

the new systems that are emerging are all just a hell of a lot worse

các hệ thống mới mà đang hình thành chỉ có nước tệ hơn nhiều

on all those criteria which were just mentioned,

xét trên mọi phương diện ta vừa nói trước đó,

whether it was corruption, ignorance or disinterest of voters,

dù cho có suy đồi, thiếu tri thức hay cử tri có vô tâm,

there wouldn't be any more voters to be disinterested, for one thing.

thì cũng sẽ chẳng có thêm cử tri nào để mà vô tâm, đó là 1 cái.

So, I mean, if we could look off at planet Venus and say, well, gosh,

Vậy nên nếu ta nhìn xa ra sao Vệ Nữ và nói “trời,

there's a system where people are happier and freer

có một hệ thống mà người ta hạnh phúc rồi tự do hơn

and live longer lives than our democracies,

rồi sống lâu hơn các nền dân chủ của ta”

then maybe, yeah.

thì có lẽ thế đó.

But I’m looking at the really existing alternatives like China

Nhưng tôi đang nhìn một phiên bản thay thế của Trung Quốc

and Russia and so on,

và Nga và vân vân,

which are pushing themselves as a kind of model

phiên bản mà sẽ thúc đẩy chính nó thành một khuôn mẫu

in the world that we actually live in.

của thế giới mà ta đang sống.

And on all the criteria that were just mentioned, they do worse.

Và trên mọi phương diện vừa được nói tới, chúng tệ hơn.

So the reason that -- I mean,

Lí do là vì

I appreciate the question because of the "should" part of it,

Tôi đánh giá cao câu hỏi ở chỗ “nên”

because I think it's indispensable in these conversations

tôi nghĩ trong các đối thoại như thế này rất quan trọng

to answer the "should" question.

để trả lời câu hỏi “nên”.

The reason why I think democracy is a better kind of system

Lí do tôi nghĩ nền dân chủ là một hệ thống chính trị tốt hơn

is not because it's perfect, obviously.

đương nhiên không phải vì nó hoàn hảo.

It's because I think that it, as the conceptual and ethical framework,

Mà bởi vì tôi nghĩ nó là một tổ hợp khái niệm đầy đức hạnh

gives us a place to aim for

nó cho ta một nơi để hướng về,

where we then can end up with better things than we have.

nơi ta đạt được những thứ tốt hơn cái ta đang có.

So premise number one,

Nên lập luận thứ nhất,

democracies are flawed,

dân chủ có thiếu sót,

but they can be made better or worse.

nhưng ta có thể làm cho nó tốt hay tệ hơn.

And if you say, "Oh, they're all just doomed,"

Và nếu cô nói, “Ồ, chúng đều sụp đổ cả,”

or they're not really any better than like, you know,

hay “chúng không thực sự tốt hơn” kiểu

they’re not really any better than dying young in a prison in Russia ...

“chả có gì tốt hơn khi chết trẻ trong tù tại Nga”

or they're not really any better than being observed your entire life

hay “cũng chả tốt hơn khi bị dòm ngó cả đời từ khi

from cradle to grave

trong nôi đến xuống mộ

and being homogenized like in China.

hay bị đồng hoá như ở Trung Quốc”

If you start from that premise,

Nếu bạn bắt đầu với lập luận đó,

then you're not going to get anywhere.

thì bạn sẽ chả đi đến đâu cả.

But whereas democracy is the idea that the people will rule.

Nhưng trái lại nền dân chủ là quan niệm con người sẽ thống trị

And I think that's a better idea

Và tôi nghĩ ý đó hay hơn

than that the people will not rule.

là con người sẽ không thống trị.

And the reason why I think it’s a better idea is that ...

Và lí do tôi nghĩ nó hay hơn là vì

I believe there’s something special about humans

tôi tin con người thực sự đặc biệt

where we prosper and thrive

khi mà ta làm ra của cải và tiến bộ

and add something to the universe when we're free.

và tạo ra thứ gì đó cho vạn vật nếu ta tự do.

I think democracy is the best framework for that.

Tôi nghĩ dân chủ là công trình tốt nhất cho điều đó.

An improving democracy, a better democracy.

Một nền dân chủ tiến bộ, một nền dân chủ tốt hơn.

So that's the first premise, right?

Lập luận thứ nhất, đúng chứ?

The fact that things are imperfect

Thực tế mọi thứ không hoàn hảo

doesn't mean that you toss them away.

không có nghĩa bạn ném hết chúng đi.

And the second premise is that these alternatives

Và lập luận thứ hai là các viễn cảnh thay thế

are actually really bad.

thực ra rất tệ.

So ... I’m happy to make room

Vậy là tôi vui vẻ tạo điều kiện cho

for better forms of representation,

những hình thái phản kháng tốt hơn,

happy to make room for local assemblies.

cho những tập hợp cục bộ.

But I'm not happy to make room for hydrocarbon oligarchy.

Nhưng tôi chả vui khi tạo điều kiện cho chế độ đầu sỏ hydrocacbon.

I'm not happy to make room for one-party rule.

Tôi chả vui khi tạo điều kiện cho chế độ chuyên quyền.

I'm not happy to make room

Chả vui khi tạo điều kiện

for the things which are actually out there.

cho những thứ thực sự ngoài kia.

WPR: And we actually have a couple of questions

WPR: Ta có một vài câu hỏi

from a couple of members about kids and children,

từ một số thành viên về lứa trẻ nhỏ và thiếu nhi,

basically how to help them think about democracy,

đơn giản là làm sao giúp chúng hiểu về nền dân chủ,

from both TED Member Areigna, and TED Member DK.

từ 2 thành viên Areigna và DK.

How do we teach our kids to "do democracy?"

Ta dạy con trẻ về việc “thực hiện dân chủ” như thế nào?

TS: Yeah, I love that question.

TS: Chà, tôi thích câu hỏi đó.

It's one that I struggle with all the time.

Đó là cái tôi vật vã suy nghĩ mãi.

But also it's one where I learn things from my own kids all the time,

Nhưng cũng là cái tôi luôn học được từ chính con của mình,

like, they say some pretty fresh things which help me out,

kiểu, chúng nói vài thứ mới mẻ giúp tôi nghĩ thông,

some pretty clarifying things.

vài thứ giúp tôi làm rõ.

So, I mean, with kids ...

Nên tôi nghĩ, đối với con trẻ

Look, I think you teach ...

nếu cô dạy chúng

if you're dealing with young people,

hay nếu cô đối mặt với người trẻ,

so I deal with younger people in my line of work and like,

như tôi đối mặt với người trẻ trong công việc và

they can maybe, you know, tell me how wrong I am.

chúng có lẽ sẽ bảo tôi là tôi sai như thế nào.

But my general sense is that you can't tell young people,

Nhưng cảm quan của tôi là ta không thể bảo người trẻ,

students or kids, that everything's going to be OK.

học sinh hay con trẻ, rằng mọi thứ sẽ ổn thôi được.

Like, the politics of inevitability is obviously dead.

Như là, tính vĩnh viễn trong chính trị hẳn chết rồi.

And so stories about how, you know, everything's going to be OK,

Và rồi câu chuyện về việc để mọi thứ rồi sẽ ổn ra sao,

whether it's like, citing Martin Luther King

tôi nghĩ dù cho có trích Martin Luther King

or referring to the Founding Fathers,

hay liên hệ đến Các Nhà Khai Quốc,

I think that's off the table.

điều đó là không bàn được.

I think you have to talk about democracy

Tôi nghĩ cô cần phải nói về nền dân chủ

as a struggle where there are really good examples

như là một cuộc đấu tranh và đưa ra ví dụ hay

and you teach the examples of democracy.

và cô dùng ví dụ đó để dạy chúng.

I do think it's important, in teaching it as a struggle,

Tôi nghĩ điều đó quan trọng, dạy dân chủ là cuộc đấu tranh,

to also be teaching it as an ideal.

hay dạy dân chủ là lí tưởng cũng vậy.

So America could be a democracy.

Vậy Mỹ có thể là một nền dân chủ.

Here's some of the ways that people have pushed in that direction in the past,

“Sau đây là vài cách người ta đã đi theo hướng đó trong quá khứ,

... that we need to be pushing in the future.

rằng ta cần phải thúc đẩy tương lai.”

And sorry that I'm talking about America.

Xin lỗi nếu tôi nhắc đến Mỹ.

It's just that as soon as kids come in, I narrow down right away

Chỉ là mỗi lần nhắc đến con trẻ, tôi lại quy tất cả

to my own country.

về đất nước mình.

So that it's a struggle

Vậy đó là cuộc đấu tranh

and that it's a possible future.

và đó là tương lai có thể xảy ra.

But I think maybe even more important than all those things

Nhưng tôi nghĩ thâm chí còn quan trọng hơn tất thảy

is modeling democracy.

là dân chủ mẫu.

Not in the sense that you have a vote about what you do with your kids,

Không phải theo nghĩa là cô bỏ phiếu việc cô làm gì với con của cô,

because then it's always like,

vì điều đó sẽ luôn giống với

let's eat a bag of candy or whatever.

hãy ăn một túi kẹo hay đại loại vậy.

Not in the narrow sense,

Không phải theo nghĩa hẹp,

but modeling democracy in the sense of ...

nhưng dân chủ mẫu có nghĩa

In the way that parents talk with their friends

là cha mẹ trò chuyện với bạn bè mình

and in the way that, like, people around the house behave,

là cách người ta hành xử trong nhà,

that you get a sense of like, horizontal conversation

mà cô có một cảm giác của cuộc đối thoại ngang hàng

and different interests being taken into account

và mọi sở thích đều được tôn trọng.

and things like that.

và những thứ tương tự vậy.

That's about as well as I could do.

Đó là về việc làm những gì có thể.

I mean, if I had a magical answer to this,

Ý tôi là, nếu có giải pháp vi diệu nào,

I'm sure my children would be much better behaved than they are.

tôi chắc chắn các con tôi sẽ ngoan hơn bây giờ.

But, I mean, to repeat,

Nhưng để nhắc lại,

I think in a way, it's kind of the other way around.

tôi nghĩ là bằng cách này hay cách khác.

Like, I try really hard to make sure I am listening to my kids,

Giống như tôi rất cố để chắc chắc tôi đang lắng nghe các con mình,

because in a way, all this is all about them.

vì theo cách nào đó, tất cả đều là vì chúng.

Like the big collapse that could happen

Như thể mọi thứ sẽ ập xuống

where democracy and climate

khi nền dân chủ và khí hậu

and all these things get intertwined.

và tất cả lồng vào nhau.

I mean, one of the premises of my book, which you were kind enough to ask about,

Một trong những lập luận trong sách tôi, cuốn mà cô rất tử tế khi hỏi,

is that we will either be free and secure

rằng hoặc ta sẽ được tự do và an toàn

or we will die under tyranny.

hoặc ta sẽ diệt vong dưới chế độ chuyên chế.

That freedom and security go together.

Sự tự do đó và an ninh đi cùng với nhau.

I think that freedom, democracy, security actually go together.

Tôi nghĩ tự do, dân chủ, an ninh thực sự đi với nhau.

If we're going to get out from under climate change,

Nếu ta có thoát khỏi biến đổi khí hậu,

it's going to be as free people.

ta sẽ thoát như người tự do.

And if we end up in tyrannies,

Và khi ta ở trong chế độ chuyên chế,

those things are going to tend to accelerate climate change

những thứ như thế sẽ làm tăng biến đổi khí hậu

and profit from it

và trục lợi từ việc đó

so there's a negative intertwining over here

nên mới có một sự lồng ghép tiêu cực

and a positive one over here.

và tích cực ở đây.

I think that's something that we can stress with kids.

Tôi nghĩ có thứ ta có thể gây áp lực với con trẻ

Not say, “Oh, you’re going to be in this terrible future

Không phải bằng cách “Ồ, cuộc sống con sẽ rất tệ sau này

where you’re going to have to choose between security and freedom.” ...

nơi con phải chọn giữa sự tự do và an toàn”

I think we have to teach,

Tôi nghĩ ta cần dạy rằng

"Look, if we get the freedom and the democracy part right,

“Nghe này, nếu ta khiến tự do và dân chủ trở nên đúng đắn,

we can get the climate part right.

ta có thể giải quyết được khí hậu.

And if we get the climate part right,

Và nếu ta giải quyết được khí hậu,

that's going to help us get the democracy part right."

điều đó sẽ giúp khiến cho dân chủ trở nên đúng đắn.”

[Want to support TED?]

[Muốn ủng hộ TED?]

[Become a TED Member!]

[Trở thành hội viên TED!]

[Learn more at ted.com/membership]

[Xem thêm tại ted.com/membership]