Our Savory, Spicy, Significant Relationship With Food | June Jo Lee | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

We all eat.

ကျွန်မတို့အားလုံး စားကြတယ်။

But have you considered what you eat is more than tastes,

ဒါပေမဲ့ သင် စားတာက အရသာတွေ၊ ခေတ်ရေစီးကြောင်းတွေနဲ့ အာဟာရထက်

trends and nutrition?

ပိုတယ်လို့ သင် ယူဆမိလား။

What we think is good to eat reveals our modern hungers,

စားလို့ကောင်းတယ်လို့ ကျွန်မတို့ ထင်တာက ကျွန်မတို့ရဲ့ ခေတ်သစ် ဆာလောင်မှု၊  

our deepest desires and greatest needs for self-improvement,

အနက်ရှိုင်းဆုံးဆန္ဒတွေနဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် တိုးတက်မှု၊ ချိတ်ဆက်မှုအတွက် အကောင်းဆုံး

for connection.

လိုအပ်ချက်တွေကို ဖော်ပြနေတယ်။

Also dreams of our future.

ကျွန်မတို့ရဲ့ အနာဂတ်ကိုလည်း အိပ်မက်မက်တယ်။

Kids are our future, right?

ကလေးတွေက ကျွန်မတို့ရဲ့အနာဂတ်ပဲမဟုတ်လား။

So try a square pizza,

ဒီတော့ အနာဂတ်ကို မြည်းစမ်းကြည့်ဖို့

with some chocolate milk and maybe a fruit cup,

ချောကလက်နို့နဲ့ သစ်သီးခွက်တစ်ခွက်ပါလောက်တဲ့

to taste the future.

လေးထောင့် ပီဇာတစ်ချပ်ကို စမ်းကြည့်ပါ။

A school lunch reveals our values,

ကျောင်းနေ့လည်စာက ကျွန်မတို့ရဲ့ တန်ဖိုးတွေအပြင်၊

as well as the modern complexities of food.

ခေတ်မီအစားအစာတွေရဲ့ ရှုပ်ထွေးမှုတွေကို ဖော်ပြတယ်။

How we're eating is eating up our worlds.

ကျွန်မတို့ စားနေပုံက ကျွန်မတို့ရဲ့ ကမ္ဘာတွေကို စားပစ်နေတာပါ။

I'm June Jo Lee, a food ethnographer.

ကျွန်မက အစားအသောက် လူမျိုးစုပညာရှင် ဂျုုန် ဂျို လီပါ။

Tell me what's good to eat

ဘာက စားလို့ကောင်းလဲဆိုတာ ပြောပြပါ၊

so I can see who you're becoming.

ဒါဆို သင် ဘယ်သူ ဖြစ်လာနေတာကို ကျွန်မ သိနိုင်တယ်။

And if I know who you're becoming, I'll know what you'll be eating.

သင် ဘယ်သူဖြစ်လာနေတာကို ကျွန်မ သိရင်၊ သင် ဘာစားမယ်ဆိုတာ ကျွန်မ သိမယ်။

Food is my portal to understand generational changes

မျိုးဆက်အလိုက် ပြောင်းလဲမှုတွေကို နားလည်ဖို့နဲ့ အစောပိုင်းအချက်ပြမှုတွေကို

and to track early signals.

ခြေရာခံဖို့ အစားအစာက ကျွန်မရဲ့ မုခ်ဝပါ။

Join me to decode Gen Z, born 1997 to 2012.

၁၉၉၇ ကနေ ၂၀၁၂ မွေးဖွားသူ ဂျန်ဇီတွေကို အနက်ဖော်ဖို့ ကျွန်မနဲ့ အတူပါဝင်ပါ။

How they talk about food

အစားအစာအကြောင်း သူတို့ ပြောပုံက

is unlike any generation I've studied before.

အရင်  ကျွန်မ လေ့လာဖူးတဲ့ မျိုးဆက်တစ်ခုနဲ့မှမတူဘူး။

My approach is simple.

ကျွန်မရဲ့ ချဉ်းကပ်ပုံက ရိုးရိုးလေးပါ။

I ask, “What’s delicious to you? What feeds your life?”

“ဘာက သင့်အတွက် အရသာရှိလဲ၊ သင့်ဘဝကို ဘာက ကျွေးမွေးလဲ” လို့ မေးတာပါ။

Like any relationship, it begins with attraction.

ဆက်ဆံရေးတစ်ခုခုလိုပဲ၊ ဒါက ဆွဲဆောင်မှုနဲ့ စတင်တယ်။

It's founded on respect,

ဒါကို လေးစားမှုပေါ်မှာ အခြေခံထားပြီး

and it’s 95 percent listening with great care

၉၅ ရာခိုင်နှုန်းက ဂရုတစိုက် နားထောင်ပြီး

and can be done over a shared meal or snack.

တူညီတဲ့ ဟင်းလျာ ဒါမဟုတ် သရေစာမှာ ပြန်လုပ်နိုင်တယ်။

Why do I care so much about this work?

ဒီအလုပ်ကို ကျွန်မ ဘာလို့ ဒီလောက် ဂရုစိုက်တာလဲ။

Because I almost lost my own Gen Zer,

ဘာလို့လဲ ဆိုတော့ ကျွန်မရဲ့သား ဂျန်ဇီမျိုးဆက်၊  ဘလူးကို

my son Blue.

ဆုံးရှုံးလုနီးပါး ဖြစ်ခဲ့လို့ပါ။

He'd stopped talking to me by middle school,

သူက အလယ်တန်းကျောင်းအရောက်မှာ ကျွန်မကို စကားမပြောတော့ဘဲ၊

and in 2018, I got the call.

၂၀၁၈ ခုနှစ် မှာ ကျွန်မဆီ ဖုန်းဆက်လာတယ်။

"Mom, I'm not doing so well. I need help."

“မေမေ၊ သား နေမကောင်းဘူး။ သား အကူအညီလိုတယ်“တဲ့။

And the only thing I had to save my son was my work, my ethnography.

ကျွန်မရဲ့ သားကို ကယ်တင်ရမယ့် တစ်ခုတည်းသော အရာက ကျွန်မရဲ့အလုပ်၊ လူမျိုးစုပညာပါ။

You see, I used to be a tiger mom.

ကျွန်မက စည်းကမ်းကြီးတဲ့ မိခင်တစ်ယောက်ဖြစ်ဖူးတယ်။

I thought being a mom meant to tell my son who to become, what to do.

အမေဖြစ်ရတာက သားကို ဘယ်သူ ဖြစ်လာဖို့၊ ဘာလုပ်ရမယ်ဆိုတာ ပြောပြဖို့လို့ ထင်ခဲ့တယ်။

I never asked him who he was, what he wanted.

သူ ဘယ်သူလဲ၊ သူ ဘာလိုချင်တာလဲလို့ ကျွန်မ တစ်ခါမှ မမေးဖူးဘူး။

He told me: “You exhaust me.

ကျွန်မကို သူ ပြောတာက “အမေက သားကို မောပန်းစေတယ်။

You think I’m in your head”

သားကို အမေ့ခေါင်းထဲမှာလို့ ထင်နေတယ်”

And he asked me ...

သူ ကျွန်မကို မေးသေးတာက

"Why don't you just treat me like your ethnography,

“အမေက သားကို သားလိုမဟုတ်ပဲ၊ အမေ့ရဲ့ လူမျိုးစုပညာလို

not your son.

ဘာလို့မဆက်ဆံတာလဲ။

Ethnog me, Mom."

လူမျိုးစုပညာလို ဆက်ဆံပါ၊ အမေ“တဲ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And -- (Sighs)

(သက်ပြင်းချသံ)

In that moment, my heart broke.

အဲဒီအခိုက်အတန့်မှာ ကျွန်မ အသည်းကွဲသွားတယ်။

But I did it, I ethnogged my own son.

ဒါပေမဲ့  ကျွန်မ သားကို လူမျိုးစုပညာလို ဆက်ဆံခဲ့ပါတယ်။

I asked him ...

ကျွန်မ သူ့ကို မေးတယ်၊

"What's your unforgettable bite?

“သားရဲ့ မမေ့နိုင်စရာ တစ်ကိုက်စာက ဘာလဲ၊

Your tricky mouthful?

သိမ်မွေ့တဲ့ တစ်လုပ်စာကရော၊

How does it feel to be in the world?"

ကမ္ဘာပေါ်မှာ ရှိနေရတာ ဘယ်လို ခံစားရလဲ” ပေါ့။

And he told me, "I feel like I'm just learning to surf,

သူ ကျွန်မကို ပြောတာက၊“ ကျွန်တော် ရေလှိုင်းစီးဖို့ သင်ယူနေသလို ခံစားရတယ်၊

on the edge of crashing into the waves and plunging into the water

လှိုင်းလုံးတွေထဲ ပြိုကျလိုက်၊ ရေထဲ နစ်လိုက်၊  

and not being able to breathe or know if I'm up or down.

အသက်မရှူနိုင်ဘဲ တက်လား၊ ကျလား မသိနိုင်တဲ့ အစွန်းမှာ ရောက်နေတယ်။

But maybe someday, I'll get good at surfing."

ဒါပေမဲ့ တစ်နေ့ ရေလှိုင်းစီးရာမှာ ကျွန်တော် တော်လာနိုင်တယ်” တဲ့။

Gen Z, like Blue, are open, fluid, queer by default.

 ဘလူးလို ဂျန်ဇီမျိုးဆက်က အရင်းခံအနေနဲ့ ပွင့်လင်း၊ ပြောင်းလဲ၊ တစ်မူထူးပါတယ်။

They are globally connected, hyper-self-aware, and data-based.

သူတို့ဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံး ချိတ်ဆက်ထာပြီး၊ အလွန်အကျွံ သတိပြုမိကာ ဒေတာကို အခြေခံတယ်။

They are feeling everything.

သူတို့ဟာ အရာအားလုံးကို ခံစားနေကြရတယ်။

Digital devices are nourishing.

ဒစ်ဂျစ်တယ် ကိရိယာတွေက အာဟာရဖြစ်စေတယ်။

Digital is also disorienting.

ဒစ်ဂျစ်တယ်ကလည်း စိတ်ရှုပ်ထွေးစေတယ်။

Gen Z are our power users of the future,

ဂျန်ဇီမျိုးဆက်တွေဟာ  ဖရိုဖရဲ ခေတ်ရဲ့ လှိုင်းလုံးတွေကို

learning to ride the waves of a chaotic era.

စီးဖို့ သင်ယူရင်း၊ အနာဂတ်ရဲ့ စွမ်းအားသုံးပြုသူတွေပါ။

Gen Z like Luis entered adulthood tagged by a global pandemic,

လူးဝစ်လို ဂျန်ဇီတွေက  ကမ္ဘာ့ကူးစက်ရောဂါက  တွဲပေးလိုက်တဲ့ လူကြီးဘဝထဲကို ဝင်လာတယ်၊

learning in solitary confinement and living on a terminal timeline.

အထီးကျန် အကျဉ်းချမှုထဲမှာ သင်ယူပြီး အဆုံးသတ် အချိန်မျဉ်းပေါ်မှာ နေထိုင်တယ်။

I asked Luis, “How does the world taste?”

“ကမ္ဘာကြီးက ဘယ်လိုအရသာရှိလဲ” လို့ လူးဝစ်ကို ကျွန်မ မေးတယ်။

And he said, "Spicy.

သူက “စူးရှရှ”တဲ့။

Climate tastes a lot spicier than it used to.

ရာသီဥတုက အရင်ထက်စာရင် ပိုစူးရှလာတယ်။

It's demotivating when people are telling you,

စိတ်ပျက်စရာက ’သူငယ်ချင်း၊ လေထုထဲက ကာဗွန်တွေ အားလုံးက

’Dude, all the carbon’s already in the atmosphere at irreversible levels.

ပြန်မကောင်းနိုင်တဲ့အဆင့်မှာ ရှိနေပြီ၊ ပိုက်ဆံ ငတ်တဲ့ လူတွေက ပိုက်ဆံ ငတ်တာ

You know money-hungry people aren’t going to stop being money-hungry.’”

ရပ်တော့မှာမဟုတ်ဘူးဆိုတာ သိပါတယ်။” လို့လူတွေက ပြောတဲ့အခါပါ။

Luis is the first Sarabia to attend Stanford University,

လူးဝစ်ဟာ စတန်းဖို့ဒ်တက္ကသိုလ်ကို ပထမဆုံး တက်ရောက်ခဲ့တဲ့ ဆာရေးဘီးယာဖြစ်ပြီး

and for Luis,

လူးဝစ်အတွက်၊

life is as simple and as complex as tacos.

ဘဝက ရိုးရှင်းနေပြီ တာကိုတွေလိုပဲ ရှုပ်ထွေးပါတယ်။

He told me,

သူ ကျွန်မကို ပြောတာက၊

"I'm so proud my culture created something so delicious."

 “သိပ်အရသာရှိတာတစ်ခုကို ဖန်တီးထားတဲ့ ကျွန်တော့်ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုကို ဂုဏ်ယူတယ်“တဲ့။

For Luis, tacos are family,

လူးဝစ်အတွက်၊ တာကိုတွေက မိသားစုပါ၊

tacos are friends, tacos are hope.

တာကိုတွေက သူငယ်ချင်းတွေပါ၊ တာကိုတွေက မျှော်လင့်ချက်ပါ။

Gen Z are carrying hot sauce in their backpack

ဂျန်ဇီမျိုးဆက်က ဖွယ်တဲ့၊ မပြောင်းမလဲ အစားအစာကို အရသာရှိအောင်လုပ်ဖို့

to make bland, no-change food palatable.

သူတို့ရဲ့ ကျောပိုးအိတ်ထဲမှာ ဆော့စ်ပူပူတွေ ဆောင်ထားတယ်၊

They're our hot sauce to tell us they're just at the starting line.

ဒါတွေက အစမျဉ်းမှာကို ရှိနေတယ်လို့ ကျွန်မတို့ကို ပြောတာက ဆော့စ်ပူပူတွေပါ။

It’s not the finish line for them.

ဒါက ဒါတွေအတွက် အဆုံးမျဉ်းမဟုတ်ဘူး။

And they’re more than hot sauce.

ဒါတွေက ဆော့စ်ပူပူတွေထက် ပိုပါတယ်။

Olivia is a future food systems entrepreneur.

အိုလီဗီယာက အနာဂတ် အစားအသောက် စနစ် လုပ်ငန်းရှင် တစ်ယောက်ပါ။

I asked her, "How are you learning to care more about food?"

“အစားအသောက်ကို ပိုဂရုစိုက်ဖို့ ဘယ်လို သင်ယူနေလဲ” လို့ သူ့ကို မေးတော့၊

And she told me, "Well, I'm zero-wastifying

သူက “အင်း၊ ကျွန်မရဲ့ Fancy Scraps pop-ups တွေအတွက်

for my Fancy Scraps pop-ups.

လုံးဝ အလဟဿမရှိဘူး” လို့ ပြောတယ်။

And this weekend, I'm volunteering at a cabbage three-way workshop.

ဒီပိတ်ရက်မှာ ဂေါ်ဖီထုပ် ၃ နည်း အလုပ်ရုံ ဆွေးနွေးပွဲမှာ ကျွန်မ လုပ်အားပေးမယ်။

I can learn how to make kimchi, pao cai and sauerkraut."

ကင်မ်ချီ၊ ပေါင်ကိုင်နဲ့ ဆာရာခရောက်တွေ လုပ်နည်းကို ကျွန်မ လေ့လာနိုင်တယ်။

Gen Z, like Olivia,

အိုလီဗီယာလို ဂျန်ဇီတွေက

are learning to care more about what they eat and don't eat.

သူတို့ စားတာနဲ့ မစားတာတွေထက် ပိုဂရုစိုက်တတ်ဖို့ သင်ယူနေတယ်။

Waste hurts.

အမှိုက်က နာကျင်စေပါတယ်။

Waste is a resource out of place.

အမှိုက်က နေရာမကျတဲ့ အရင်းအမြစ်တစ်ခုပါ။

And Gen Z are resources determined to find their place

ဂျန်ဇီတွေ ဆုံးဖြတ်ထားတာက အရင်းအမြစ်တွေက ကောင်းမွန်စွာ လုပ်ဆောင်တဲ့

in well-functioning cultures,

ယဉ်ကျေးမှုတွေမှာ ဒါတွေရဲ့ နေရာကို ရှာဖွေဖို့ဖြစ်ပြီး

and it's not easy.

ဒါက မလွယ်ပါဘူး။

It hurts not to be creative.

တီထွင်ကြံဆမှုမရှိတာက နာကျင်စေပါတယ်။

Gen Z are kimchi-ing their way through our hot messes,

ဂျန်ဇီတွေက ပိုအရသာရှိပြီး အာဟာရပြည့်ဝတဲ့ ကမ္ဘာတွေကို အချဉ်ဖောက်၊ ပြန်သုံးရင်း၊

fermenting and upcycling more delicious and nutritious worlds.

ပူပြင်းတဲ့ ကမောက်ကမတွေကနေ သူတို့ရဲ့ လမ်းကို ကင်မ်ချီလုပ်နေတယ်။

So Blue is my love story

ဒီတော့ ဘလူးက ကျွန်မတို့ရဲ့ ခွဲခွာမှုကို

of more care reconnecting and curing our separation.

ပိုဂရုစိုက်ပြီး ပြန်လည်ဆက်သွယ်၊ ကုသပေးတဲ့ ကျွန်မရဲ့ အချစ်ဇာတ်လမ်းပါ။

Earlier this year, I ethnogged Blue again.

ဒီနှစ်အစောပိုင်းက ကျွန်မ ဘလူးကို လူမျိုးစုပညာလို ပြန်ဆက်ဆံခဲ့တယ်။

(Video) June Jo Lee: What's the flavor of trust?

(ဗီဒီယို) ဂျူန် ဂျို လီ။ ယုံကြည်မှုရဲ့အရသာက ဘယ်လိုလဲ။

Blue: Savory.

ဘလူး။ အရသာရှိတယ်။

Savory seems more reliable.

အရသာက ပိုစိတ်ချရပုံရတယ်။

JJL: What is the flavor of change?

မိခင်။ အပြောင်းအလဲရဲ့ အရသာက ဘာလဲ။

B: Sour.

သား။ ချဉ်တယ်။

Because when things decay, they turn sour.

ဘာလို့လဲဆိုတော့ အရာတွေက ယိုယွင်းတဲ့အခါ ချဉ်သွားတတ်တာကြောင့်ပါ။

I'm just trying to make the most out of the present moment.

လက်ရှိအခိုက်အတန့်တွေထဲမှာ အကောင်းဆုံး ဖြစ်အောင် ကျွန်တော် ကြိုးစားနေပါတယ်။

You can't really predict how things are going to change.

အရာတွေဘယ်လို ပြောင်းလဲသွားမယ်ဆိုတာ အမေ တကယ် ခန့်မှန်းလို့ မရဘူး။

Instead of planning out, like, a very specific life trajectory,

သိပ်ပြီးတိကျတဲ့ ဘဝလမ်းကြောင်း တစ်ခုလို အစီအစဉ်ချမယ့်အစား၊

just kind of go with what happens.

ဖြစ်လာတာနဲ့အတူ လိုက်လုပ်တာမျိုးပါ။

JJL: I love you, Blue.

အမေ။ သားကို ချစ်တယ်၊ ဘလူးရေ။

B: I love you too, Mom.

သား။ သားလည်း အမေ့ကို ချစ်ပါတယ်။

JJL: Can you ask me a question? Ask me anything.

အမေ။ အမေ့ကို မေးခွန်း မေးလို့ရလား။ ဘာဖြစ်ဖြစ် အမေ့ကို မေးပါ။

B: What’s your salad-dressing recipe?

အမေ့ရဲ့ အသုပ် သုပ်နည်းက ဘာလဲ။

(Audience laughter)

(ပရိသတ် ရယ်သံများ)

JJL: Let’s root for our kids, all our kids, to make it to shore.

JJL: ကလေးတွေ၊ ကလေးတွေ အားလုံး ကမ်းစပ်ရောက်အောင် အားပေးရအောင်။

Gen Z are our hot sauce, our kimchi, our mentors of new ways.

ဂျန်ဇီတွေက ကျွန်မတို့ရဲ့ ဆော့စ်ပူပူတွေ၊ ကင်မ်ချီတွေ၊ နည်းသစ်တွေ လမ်းညွှန်သူတွေပါ။

They have challenged me, inspired me

သူတို့က ကျွန်မကို စိန်ခေါ်၊ စေ့ဆော်ပေးပြီး

and helped me become a better human and a better mom.

ပိုတော်တဲ့ လူသားနဲ့ ပိုတော်တဲ့ မိခင်ဖြစ်လာအောင် ကူညီပေးခဲ့တယ်။

သင်တို့လည်း အစားအစာ လူမျိုးစု ပညာရှင်တစ်ယောက် ဖြစ်နိုင်တယ်။

You can be a food ethnographer too.

It's not that hard. Here's how.

ဒါက ဒီလောက်မခက်ပါဘူး။ ဒါကတော့ နည်းလမ်းပါ။

Start by asking, “What’s your flavor of home?

စပြီး မေးရမှာက “သင့် အိမ်ရဲ့ အရသာက ဘာလဲ၊

What makes you go ‘mm’?

သင့်ကို ‘အင်း’ လို့ ဖြစ်အောင် ဘာက လုပ်တာလဲ၊

What makes you go ‘hmm’?

 ဘာက သင့်ကို ‘အင်း’ လို့ ဖြစ်စေတာလဲ၊

How are you learning to care more about food in your life?”

သင့်ဘဝရဲ့ အစားအသောက်ကို ပိုဂရုစိုက်ဖို့ သင် ဘယ်လို သင်ယူနေလဲ” ဆိုတာပါ

We all eat, so we all have the power to shape our future.

အားလုံး စားနေတာကြောင့် အားလုံးမှာ  အနာဂတ်ကို ပုံဖော်ဖို့ အစွမ်းရှိတယ်။

What do you feel is good to eat,

ဘာက စားလို့ကောင်းတယ်လို့ ခံစားရလဲ၊

and how can we make more of that?

ဒါကို ဘယ်လိုပိုအောင် လုပ်နိုင်လဲ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Cheers and applause)

(လက်ခုပ်၊ဩဘာသံများ)