Why Africa Needs Community-Led Conservation | Resson Kantai Duff | TED

Translator: Nhàn Katherine Reviewer: Nguyen Tran Nhat Minh

The world has lost 68 percent of its wildlife populations

Thế giới đã mất đi 68% động vật hoang dã

in under 50 years,

trong chưa đến 50 năm,

and there are people around the world

và có nhiều người trên khắp thế giới

working to protect and grow the wildlife that is left.

đang bảo vệ các loài còn lại.

In Africa, however,

Tuy nhiên, ở Châu Phi,

the approach to conserving this wildlife

cách bảo vệ loài hoang dã

has almost always involved a separation of people from nature,

hầu như luôn là tách biệt con người ra khỏi thiên nhiên,

the involvement, but never leadership, from local people,

việc lãnh đạo bảo tồn này, chưa bao giờ dành cho người bản địa,

and a problem statement that has often come from outside our continent.

và vấn đề là, những nhà lãnh đạo thường đến từ ngoài đại lục.

Basically years ago, colonial governments decided that we, as Africans,

Vài năm trước, các chính quyền thuộc địa đã quyết định, người Châu Phi chúng tôi

were not fit to take care of our own wildlife.

không phù hợp để bảo vệ động vật của chính mình.

And so people who had lived alongside wildlife for generations

Và vì vậy những người sống cùng các loài hoang dã hàng thế hệ

were removed from their ancestral lands

đã bị đẩy ra khỏi những vùng đất tổ tiên của họ

and called new names.

và được gọi với những tên mới.

Poachers, encroachers, squatters.

Những kẻ săn trộm, lấn chiếm, trộm cướp.

The story of conservation, as a result,

Câu chuyện bảo tồn này, kết quả là

has almost always then involved only a foreign scientist

chỉ thường rơi vào tay các nhà khoa học nước ngoài

with a clipboard

với bìa kẹp hồ sơ

or a guy in green with a gun,

hoặc gã nào đó áo xanh có súng,

there to protect that wildlife from everyone else.

để bảo vệ động vật khỏi tay tất cả những người khác.

The rest of us have never existed in this story.

Chúng tôi chưa bao giờ được xuất hiện trong câu chuyện này.

And those who came to save species, came from the outside.

Và những người bảo vệ các loài chỉ đến từ bên ngoài.

And when they came, they were labeled heroes.

Khi họ đến, họ được gọi là những vị anh hùng.

They had to teach local people how to live alongside wildlife

Họ phải dạy người bản địa cách sống chung với động vật

on the fringes of wild lands that they used to own.

ở ngoài rìa của các vùng đất hoang dã mà vốn là của họ.

This has created two distinct problems.

Điều này tạo ra hai vấn đề.

One, because we don't often tell our own stories,

Một, vì chúng tôi thường không chia sẻ câu chuyện của mình

it means that those who are closest to the wildlife

nên họ nghĩ rằng những người gần gũi nhất với động vật

are not seen as invested in conserving that wildlife

lại không có nhiều giá trị trong việc bảo vệ các loài hoang dã

compared to those who've come from the outside.

bằng những người ngoài.

And because foreign conservationists

Và bởi những nhà bảo tồn nước ngoài

have sometimes not taken into consideration

đã không cân nhắc tới việc

the needs of local people,

cần đến người bản địa chúng tôi,

they are then seen as caring more for animal life than for human life.

họ quan tâm đến chăm sóc động vật hơn là quan tâm tới con người.

If we do not change this approach to conservation in Africa,

Nếu chúng tôi không thay đổi cách tiếp cận này ở Châu Phi,

we will lose all of our wildlife

chúng tôi sẽ mất hết loài vật của mình

and with it, a part of our humanity.

kèm với đó, là một phần văn hóa của chúng tôi.

I believe that the time for Africans to define conservation ourselves has come.

Tôi tin rằng đến lúc người dân Châu Phi tự định nghĩa việc bảo vệ của mình.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

And when Africa leads its own conservation efforts,

Và khi Châu Phi được lãnh đạo việc bảo tồn của chính mình,

we will not only restore our wildlife populations

chúng tôi sẽ không chỉ khôi phục quần thể động vật hoang dã

but our land and our cultures

mà còn cả đất đai và văn hóa

and our broken relationship with nature.

và mối quan hệ bị cắt đứt với thiên nhiên.

Through my work with Ewaso Lions,

Bằng việc tôi làm cùng Ewaso Lions,

an organization based in northern Kenya

một tổ chức ở bắc Kenya

doing lion conservation,

bảo tồn sư tử,

I am working with a group of people

Tôi làm cùng một nhóm người

who, together we are co-designing what that conservation could look like.

cùng nhau chúng tôi cùng lên ý tưởng việc bảo tồn sẽ diễn ra như thế nào.

But first, a little about myself.

Nhưng đầu tiên, một chút về tôi đã nhé.

I grew up in a crumbling bungalow in the heart of Nairobi,

Tôi lớn lên trong một ngôi nhà đổ nát ở trung tâm Nairobi,

Kenya's capital city.

Thủ đô của Kenya.

Long before it was called Nairobi by the Maasai,

Người Maasai thường gọi nó là Nairobi từ cách đây rất lâu

the nomadic pastoralists where I get my heritage,

những người chăn nuôi du mục là tổ tiên của tôi,

they had called it a different name.

họ có một cái tên khác.

Nakusontelon.

Nakusontelon.

"The beginning of all beauty."

“Sự bắt đầu của mọi vẻ đẹp”.

As they would graze their cows and goats on the banks of the river,

Khi họ chăn thả bò và dê bên các bờ sông

they would watch the evening sun creep down the acacia trees.

họ sẽ ngắm mặt trời lặn xuống qua hàng cây keo.

That was their vision of beauty.

Đó là cách nhìn của họ về cái đẹp.

Centuries later, I would do the same,

Hàng thế kỷ sau, tôi cũng muốn làm vậy,

I would watch the monkeys in the giant trees,

Tôi ngắm lũ khỉ ở trên những cành cây khổng lồ

and colorful birds would call to each other in the morning.

và những chú chim sắc màu hót gọi nhau trong sáng sớm.

In October, when the nandi flame trees

Vào tháng 10, những cây lửa nandi

would drop the last of their fiery orangy flowers

sẽ rụng xuống những bông hoa cuối cùng đỏ rực

that we would use for hopscotch in school,

mà chúng tôi sẽ dùng chúng để nhảy lò cò ở trường,

there would be thousands and thousands of jacaranda trees in full bloom

có hàng ngàn cây phượng tím nở hoa

across the city,

khắp thành phố,

reminding us that it was the start of exam season.

nhắc nhở chúng tôi mùa thi đã đến rồi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

"Have you studied?

“Học hành thế nào rồi?

Are you ready?"

Sẵn sàng chưa?”

they seemed to say.

Chúng như đang nói vậy.

We were just a part of nature.

Chúng tôi là một phần của tự nhiên.

It was just a fact.

Thực tế là vậy.

And then the chainsaws came.

Và rồi cưa sắt đến.

They cut down so much of what I loved,

Họ đốn đi quá nhiều thứ tôi yêu thương,

they cut down my memories.

Họ loại bỏ ký ức của tôi.

And they have kept coming not just to my city,

Và họ tiếp tục đến không chỉ thành phố tôi

but to places around the world,

mà khắp nơi trên thế giới,

and not just for trees, but for everything.

không chỉ để đốn cây, và vì mọi thứ.

Let me put some numbers here so you understand what I mean.

Để tôi đưa vài con số để bạn hiểu điều tôi đang nói đến.

Lions have lost 92 percent of the area that they used to roam in Africa.

Sư tử đã biến mất 92% trong khu vực mà chúng thường sống ở Châu Phi.

Out of a possible 100,000 lions maybe just a century ago,

trong khoảng 100.000 con cách đây một thế kỷ,

there are now only about 20,000 lions left in Africa.

giờ chúng chỉ còn khoảng 20.000 con còn sót lại ở Châu Phi.

And in Kenya, there are only 2,500 lions left or thereabouts.

Và ở Kenya, chỉ có khoảng 2.500 con sư tử còn sót lại.

So what do you do when you're confronted with such loss?

Bạn sẽ làm gì khi bạn đối diện với những mất mát đó?

The answer for me was to study.

Câu trả lời với tôi là học tâp.

And so at the University of Nairobi,

Vậy nên ở Đại học Nairobi,

equipped with new zoological expertise,

được trang bị nhiều kỹ thuật động vật học mới,

I was informed that I could go out

Tôi được bảo rằng mình có thể ra ngoài

and teach local people how to live alongside wildlife.

dạy người bản địa cách sống hòa thuận với các loài hoang dã.

Where did that thinking come from,

Cái lối suy nghĩ đó đến từ đâu,

that I could go out and teach people how to live?

rằng tôi có thể dạy người bản địa cách sống thế nào?

At the University of Oxford,

Ở Đại học Oxford,

I took my studies further,

Tôi học sâu hơn,

and I really began to unearth the conservation models

và tôi thực sự khám phá ra mô hình bảo tồn

that had led us to this point.

giúp chúng tôi đưa ra ý tưởng.

And while my studies have provided a frame

Trong khi các nghiên cứu của tôi đã có một khung

with which to view what was happening,

để cho mọi người thấy điều gì đã diển ra,

it is really on the ground in my country doing the work

thì những con người ở đất nước tôi mới là người thực thi thực sự

that I have gained the most perspective and clarity.

đó là điều tôi nhận thức được lớn nhất.

In the Samburu region of northern Kenya,

Ở Samburu phía Bắc Kenya,

there's still little separation between people and wildlife and livestock.

Vẫn còn một phần người bản địa, loài hoang dã và gia súc sống chung

Here, you can still hear the cow bells clanging

Ở dây, bạn có thể vẫn nghe tiếng chuông bò kêu

as a little boy brings his goats to water on the mighty Ewaso Ng’iro river.

trong khi một cậu bé lùa dê đi uống nước trên dòng sông Ewaso Ng’iro hùng vĩ.

And behind him, nibbling on the tops of trees, are giraffes.

Đằng sau cậu, những con hươu cao cổ vẫn đang nhai lá của những ngọn cây.

And behind that, the rumble of elephants.

Đằng sau đó, là tiếng ầm ầm của loài voi.

It is here that I have found a group of people who are pushing back

Ở đây tôi tìm thấy một nhóm người bị đẩy lùi lại phía sau

on that narrative that excludes us and tells us that we're not fit to lead

trong câu chuyện loại bỏ chúng tôi và cho rằng chúng tôi không phù hợp

and really building true community-led conservation.

và họ đang bảo tồn thiên nhiên thực sự.

There is so much to this approach that I believe could be important

Có quá nhiều điều về cách làm này mà tôi tin là quan trọng

to form the new Kenyan and the new African conservation.

để giúp hình thành phương phức bảo tồn mới cho Kenya và Châu Phi.

So let me share some of those things.

Để tôi chia sẻ cho bạn vài điều.

First,

Đầu tiên,

out with parachute conservation and in with indigenous local leadership.

Loại bỏ việc bảo tồn ngoại lai và để cho người bản địa lãnh đạo việc này.

(Applause)

(tiếng vỗ tay)

Parachute conservation might be a new term for some,

Việc bảo tồn ngoại lai có thể mới mẻ với một vài người

but it's just that old superhero story.

nhưng nó chỉ là câu chuyện anh hùng đã cũ.

You jet in, you have all the answers,

Bạn bay đến, bạn có các câu trả lời,

you employ a few people to effect your solutions,

bạn thuê vài người để thực hiện các phương án,

and then you leave or you never hand over.

rồi bạn đi và không bàn giao lại gì.

And the world labels you a hero.

Và thế giới sẽ gọi bạn là người hùng.

This sort of conservation is so detrimental

Cách bảo tồn này thật sự nguy hại

because it means that local people will forever be the helpers

vì nó có nghĩa rằng người bản địa sẽ mãi là người hỗ trợ

or the local informants

hoặc cung cấp thông tin

and never the leaders and the decision makers.

không bao giờ được lãnh đạo và được ra quyết định.

And when that happens, people lose.

Và khi điều đó xảy ra, họ thiệt thòi.

And when people lose, wildlife loses.

Khi họ thiệt thòi, loài hoang dã cũng vậy.

So what's a better way?

Vậy cách tốt hơn là gì?

Let me give you an example.

Để tôi cho các bạn một ví dụ.

One of the first people to join the Ewaso Lions project

Một trong những người đầu tiên tham gia dự án Sử tử Ewaso

was Jeneria Lekilelei,

là Jeneria Lekilelei,

a young Samburu warrior at the time,

một chiến binh trẻ Samburu thời điểm đó,

and now a junior elder.

và bây giờ là một tiền bối lớn.

Now this is not some crazy thing you wouldn't understand.

Đây không phải là điều điên rồ khó hiểu.

A Samburu warrior is just a young man between the ages of 15 and 30

Một chiến binh Samburu chỉ là một người đàn ông trẻ ở lứa tuổi 15 đến 30

or thereabouts,

hoặc xung quanh tuổi đó,

and it is his job to take care of the family's livestock.

và nhiệm vụ của anh ta là chăn nuôi gia súc gia cầm.

The Samburu and the Maasai are brother tribes.

Samburu và Maasai là các bộ tộc anh em.

But while I have lost quite a lot of my Maasai heritage to city life,

Trong khi tôi mất đi những nét bản sắc của Maasai vì sống ở thành phố,

Jeneria still lives a very traditional Samburu life.

Jeneria vẫn sống cuộc đời truyền thống rất Samburu.

And so while I was at home,

Vậy nên khi tôi ở nhà,

watching David Attenborough and loving lions,

theo dõi David Attenborough và những chú sư tử đáng yêu,

Jeneria was hating lions.

thì Jeneria lại ghét sư tử,

He saw them as the killers of his cows,

Anh ta xem chúng là kẻ giết hại bò,

and it's understandable that when a lion comes along

vậy nên dễ hiểu là khi một con sư tử tới gần

and takes the family cow or the family camel,

và bắt bò hay lạc đà được nuôi,

there’s going to be anger, and people will go out and kill lions.

họ sẽ tức giận, đi tìm sư tử để giết chúng.

But Jeneria had an idea.

Nhưng Jeneria có một ý tưởng.

He wanted to involve warriors like himself in conservation.

Anh ấy muốn kéo những chiến binh khác như mình tham gia bảo tồn.

He knew that these warriors had the exact skills

Anh ấy biết những chiến binh này có chính xác những kỹ năng

to track and kill lions every time they'd go after livestock.

để tìm và giết sư tử bất cứ lúc nào chúng giết hại gia súc.

He also knew that these warriors

Anh ấy cũng biết rằng những người này

had never been brought to the decision-making table.

chưa bao giờ được mời ngồi vào bàn ra quyết định.

And so he brought them, and he said,

Và vậy anh mời họ đến, và anh nói,

"Instead of us tracking lions to kill them,

“thay vì tìm và giết sư tử,

let us track lions and then tell every other herder where these lions are,

hãy để chúng tôi tìm chúng rồi báo cho người cai quản chúng ở đâu,

so that livestock are safe

để gia súc được an toàn

and lions are safe.

và sư tử cũng an toàn.

And they can share the space.”

Chúng có thể sống chung.”

And it is through Jeneria's Warrior Watch program

Và đó là chương trình Warrior Watch của Jeneria

that he has worked with these warriors as conservation leaders,

anh đã làm việc với những chiến binh này như những nhà lãnh đạo bảo tồn,

and they have saved lions hundreds of times in this way.

và họ đã cứu giúp sư tử tốt hơn hàng trăm lần theo cách đó.

And Jeneria, as the director of community conservation,

Jeneria, một giám đốc bảo tồn cộng đồng,

has worked with his community over these years,

đã làm việc với cộng đồng anh ấy qua nhiều năm,

and the Samburu lion population has tripled.

và quần thể sư tử Samburu đã tăng gấp 3.

(Applause)

(tiếng vỗ tay)

Next, let us stop merely involving women.

Tiếp theo, hãy để chúng tôi loại bỏ việc hạn chế phụ nữ tham gia.

Women must be as much part of the solution as men.

Phụ nữ đóng góp giải pháp nhiều tương đương nam giới.

And if our imagination for 50 percent of the world’s human population

Tưởng tượng rằng nếu một nửa dân số thế giới

ends at involvement,

không được tham gia

we have already lost.

là một mất mát.

So women where I work demanded to be part of conservation.

Vậy nên phụ nữ nơi tôi làm việc đã yêu cầu tham gia bảo tồn.

They said --

Họ nói --

(Applause)

(tiếng vô tay)

They did this, not just because they saw the men,

Họ làm điều này, không phải vì họ thấy nam giới làm,

but because they have a historical stake in the game.

mà bởi họ là một phần lịch sử của nơi này.

In the Samburu creation story, wildlife belong to women.

Trong câu chuyện sáng thế Samburu, loài hoang dã thuộc về phụ nữ.

So the story goes that all the animals in the world

Chuyện còn nói mọi loài động vật trên thế giới

at the beginning of time belong to the Samburu,

khởi đầu đều thuộc về Samburu,

and they were all livestock.

chúng đều là thú nuôi.

The men were apparently very good livestock keepers,

Đàn ông rõ ràng trông nuôi thú rất tốt,

whereas the women were terrible and irresponsible,

ngược lại phụ nữ không biết làm và thiếu trách nhiệm

and they let the livestock out of the enclosure.

và họ để thú vật sổng ra ngoài.

And donkeys became zebras,

Lừa trở thành ngựa vằn,

and camels became giraffes.

lạc đà thành hươu cao cổ.

And that's how the wildlife of the world came to be.

Và đó là cách các loài hoang dã trên thế giới được hình thành.

So these women took this myth and they said,

Những phụ nữ đã dùng thần thoại này và nói,

"We are turning this patriarchal myth on its head.

“Chúng ta đang hiểu sai thần thoại này.

We are the people who own the wildlife,

Chúng tôi là người sở hữu loài hoang dã,

and so you're doing wildlife conservation?

mà các anh lại là người bảo tồn?

Then that's our business."

Đó là công việc của chúng tôi.”

And one of them who said this was Munteli,

Một trong số họ là Munteli,

who is the coordinator of the Mother of Lions program.

là điều phối viên của chương trình Mẹ của Loài sư tử.

The Mama Simba program.

hay còn gọi là Mama Simba.

So Munteli said that as part of their work

Munteli cho rằng một phần công việc của họ

providing lion locations and forming a home network,

là cung cấp chỗ ở cho sư tử và tạo mạng lưới gia đình cho chúng,

that all the women, including herself,

nên tất cả phụ nữ, bao gồm cả cô ấy

need to be taught to read and write.

cần được dạy viết và đọc.

And so they were attending class once a week.

Vậy nên họ đến lớp mỗi tuần một lần.

And then Munteli came back and said,

Rồi Munteli lại tìm tôi và nói,

"Actually, you know, we have far overtaken the men.

“Thực sự, bạn biết không, chúng tôi còn giỏi hơn nam giới nhiều.

So we have built an enclosure in our village.

Chúng tôi đã quây một chỗ trong làng,.

Bring your teacher and bring your whiteboard.

Hãy mang giáo viên và bảng viết đến

We want lessons four times a week."

chúng tôi muốn học 4 buổi mỗi tuần.”

And so the women were learning.

Và phụ nữ được học.

And then Munteli came back and said,

Rồi Munteli lại quay lại và nói,

"You people are not letting me do my work,

“Người của cô không cho tôi làm việc,

I need to reach women in so many other villages."

Tôi cần tiếp cận phụ nữ ở các làng’”

And so we asked her, "Munteli, what would you like?"

Và rồi tôi hỏi cô, “Munteli, cô muốn gì nào?”

And she said, "Teach me how to drive."

Cô nói: “Dạy tôi cách lái xe đi.”

Munteli is now one of the first traditional Samburu women to drive a car.

Giờ đây, Munteli là một trong những phụ nữ truyền thống Samburu đầu tiên lái xe

(Applause)

(vỗ tay)

In her region.

ở trong vùng cô ấy sống.

And she, after just learning how to read and write

Và cô ấy, sau khi học đọc và viết,

just a few years ago,

cách đây vài năm thôi,

she texts lion locations in three different languages.

cô biết soạn thảo dịa điểm sư tử sống bằng 3 ngôn ngữ.

She has proved that the impossible is now possible.

Cô đã chứng minh rằng những điều không thể giờ đây đã có thể.

She has expanded the room for women to participate in conservation,

Cô mở rộng vai trò cho phụ nữ để tham gia bảo tồn,

and there is room for all of them.

và luôn có chỗ cho tấ cả.

Conservation is about people.

Bảo tồn là vấn đề về con người.

I have learned that the people

Tôi được biết rằng những người

who are keeping lions roaming in Kenya today

đang bảo vệ sự tử sinh sống ở Kenya ngày nay

are warriors and women and children and elders.

là những chiến binh, phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi.

They are people educated by their culture;

Họ được dạy từ chính nền văn hóa của mình,

they are urbanites with a respect for that culture.

họ sống ở thành thị và tôn thờ văn hóa đó,

And as more Africans allow co-existence to happen in our spaces,

Càng nhiều người Châu phi được tham gia trong chính không gian của họ,

we will turn back the clock on wildlife declines

chúng ta sẽ vặn ngược được kim đồng hồ về sự tuyệt chủng của loài hoang dã

and really make life better for all of us.

và thực sự tạo nên cuộc sống tốt hơn cho tất cả.

It is time for conservation to be broad.

Đến lúc việc bảo tồn càn được mở rộng.

Broad enough not just to include a species in trouble,

Rộng đủ để không chỉ bảo vệ một số loài đang gặp nguy hiểm,

but our land and our cultures,

mà còn về đất đai và văn hóa của chúng tôi

our innovation, our story, us.

sự tiến bộ, câu chuyện của chúng tôi, và cả chúng tôi nữa.

Who we were, who we are and who we want to be.

Chúng tôi đã là ai, đang là ai, và muốn trở thành ai.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(tiếng vỗ tay)