Kalika Bali: The giant leaps in language technology -- and who's left behind | TED

Transcriber:

Translator: Do Huy Reviewer: Thu Ha Tran

I'm Kalika Bali, I'm a linguist by training

Tôi là Kalika Bali, tôi theo học ngành ngôn ngữ

and a technologist by profession,

và hiện đang làm việc trong ngành công nghệ.

I have worked in academia,

Tôi từng làm giảng dạy,

in startups, in small companies and multinationals for over two decades,

làm việc trong các startup, công ty nhỏ và công ty đa quốc gia trong gần 2 thập kỷ

doing research in and building language technology systems.

nghiên cứu và xây dựng các hệ thống ngôn ngữ dựa theo công nghệ.

My dream is to see technology work across the language barrier.

Ước mơ của tôi là được nhìn thấy công nghệ hoạt động vượt qua rào cản ngôn ngữ.

As a researcher at Microsoft Research Labs India

Với tư cách là nhà nghiên cứu tại Viện nghiên cứu Microsoft Ấn Độ

I work in the field of language technology and speech technology.

tôi làm việc trong lĩnh vực công nghệ ngôn ngữ và công nghệ giọng nói.

And I worry about how can we make technology accessible

Và tôi trăn trở về việc làm thế nào để công nghệ có thể được tiếp cận

to people across the board,

bởi mọi người trên toàn cầu,

you know, irrespective of the language that they speak.

dù họ sử dụng bắt kỳ ngôn ngữ nào.

So natural language processing,

natural language processing,

artificial intelligence, speech technology,

trí tuệ nhân tạo, công nghệ giọng nói,

these are very big words, they are buzzwords right now.

đó là những thứ to lớn, ta thường thấy chúng hiện nay.

Everybody is talking about what exactly is NLP or natural language processing.

Mọi người đều hỏi NLP hay natural language processing là gì.

So in very simple terms,

Hiểu đơn giản thì,

this is the part of computer science engineering

đây là một phần của kỹ thuật khoa học máy tính

that makes machines process,

giúp máy móc xử lý,

understand and generate natural language,

hiểu và tạo ra ngôn ngữ tự nhiên,

which is the language that humans speak.

ngôn ngữ mà con người nói.

When you are interacting with a bot trying to book your train tickets

Khi bạn nói vào một phần mềm giúp bạn đặt vé tàu

or flight tickets,

hay vé máy bay,

when you are speaking to a voice-based digital assistant in your phone,

hay khi bạn nói chuyện với trợ lý ảo trong điện thoại,

it's natural language processing

nhờ natural language processing

that underpins the entire technology that makes that work.

làm nền tảng công nghệ mà những phần mềm đó hoạt động.

But how does this work?

Nhưng nó hoạt động ra sao?

How does NLP work?

NLP hoạt động thế nào?

In a very, very basic way,

Theo cách hiểu cực kỳ cơ bản,

it's about data.

tất cả đều từ dữ liệu.

So a huge amount of data of how actually humans use language

Một lượng lớn dữ liệu về cách con người sử dụng ngôn ngữ

is then processed by certain algorithms and techniques

được xử lý bởi các thuật toán và kỹ thuật

that make the machines learn the patterns

giúp cho máy móc hiểu các bối cảnh

of natural language of humans, right?

của ngôn ngữ con người.

These days, another buzzword that you hear a lot about is deep neural networks.

Một khái niệm phổ biến khác hiện nay là deep neural networks.

And these are the advanced techniques

Đây đều là những công nghệ tiên tiến

that underpin a lot of the NLP stuff that happens right now.

làm nền tảng cho rất nhiều công nghệ NLP đang có hiện nay.

And I will not go into the details of how that works,

Tôi sẽ không đi sâu vào cách nó hoạt động,

but the thing that you really have to understand and keep in mind

nhưng điều bạn cần hiểu và ghi nhớ

is that all of this requires a humungous amount of data,

là tất cả những thứ này đều cần một lượng dữ liệu khổng lồ,

natural language data.

dữ liệu ngôn ngữ tự nhiên.

If you want a speech system to converse with you in Gujarati,

Nếu bạn muốn xây dựng một hệ thống giao tiếp bằng tiếng Gujarati,

the first thing you require

thứ đầu tiên bạn cần

is a lot of data of Gujarati people speaking to each other

là một lượng lớn dữ liệu ghi âm tiếng người Gujarati nói chuyện với nhau

in their own language.

bằng ngôn ngữ của họ.

So 2017, Microsoft came up with a speech recognition system

Vào năm 2017, Microsoft giới thiệu một phần mềm nhận diện giọng nói

which was able to transcribe speech into text

có thể chuyển thể lời nói thành văn bản

better than a human did.

tốt hơn con người.

And this system was trained

Và hệ thống này đã được huấn luyện

on 200 million transcribed words.

dựa trên 200 triệu từ đã được chuyển thể.

In 2018, an English-Chinese machine translation system

Vào năm 2018, một hệ thống dịch tiếng Anh-Trung

was able to translate from English to Chinese

đã có thể dịch từ tiếng Anh sang tiếng Trung

as well as any human bilingual could.

thuần thục như bất cứ người nào nói được cả hai ngôn ngữ đó

And this was trained on 18 million bilingual sentence pairs.

Hệ thống này được huẩn luyện dựa trên 18 triệu câu thoại của cả hai ngôn ngữ.

This is a very, very exciting time in natural language processing

Đây là thời điểm cực kỳ thú vị của natural language processing nói riêng

and in technology as such.

và công nghệ nói chung.

You know, we are seeing science fiction, which we had read about and watched,

Bạn biết đấy, khoa học viễn tưởng, thứ mà ta đọc và xem,

kind of come true in front of our own eyes.

đang dần trở thành sự thật.

We are making giant leaps in technical advancement.

Chúng ta đang có những bước nhảy vọt trong công nghệ.

But these giant leaps are limited to very few languages.

Nhưng những bước nhảy vọt này chỉ giới hạn trong số ít ngôn ngữ.

So Monojit Choudhury,

Monojit Choudhury,

who's like a very good friend of mine

một người bạn,

and a colleague,

người đồng nghiệp của tôi,

he has studied this in some detail

anh ấy tìm hiểu về vấn đề này

and he has looked at resource distribution across languages in the world.

và việc phân bố tài nguyên giữa các ngôn ngữ khác nhau trên thế giới.

And he says that these follow what is called a power-law distribution,

Và anh ấy nói rằng điều này tuân theo thứ gọi là phân bố quyền lực - luật lệ,

which essentially means that there are four languages,

theo đó có bốn ngôn ngữ,

Arabic, Chinese, English and Spanish,

Ả Rập, Trung, Anh và Tây Ban Nha,

which have the maximum amount of resources available.

có lượng tài nguyên lớn nhất.

There are another handful of languages which can also benefit from, you know,

Có một số ngôn ngữ khác cũng có lợi ích, bạn biết đó,

the resources and the technology that's available right now.

từ tài nguyên và công nghệ hiện có.

But there are 90 percent of the world's languages

Nhưng có tới 90% ngôn ngữ trên thế giới

which have no resources

không có tài nguyên

or very little resources available.

hay chỉ có rất ít tài nguyên.

This revolution that we are talking about

Cuộc cách mạng mà chúng ta đang nói tới

has essentially bypassed 5,000 languages of the world.

về cơ bản đã bỏ qua 5000 ngôn ngữ trên thế giới.

Now, what this means is that resource-rich languages

Điều này có nghĩa là ngôn ngữ có lượng lớn tài nguyên

have technologies built for them,

có công nghệ được xây dựng sẵn,

so researchers and technologists get attracted towards them.

nên thu hút được các nhà nghiên cứu và các kĩ sư.

They build more technologies for them. They create more resources.

Họ tạo ra nhiều công nghệ cho nó, và lại tạo ra nhiều tài nguyên hơn.

So it's like a rich getting richer kind of a cycle.

Nó giống như vòng tuần hoàn người giàu lại càng giàu hơn.

And the resource-poor languages stay poor,

Ngôn ngữ nghèo tài nguyên thì mãi nghèo,

there's no technology for them, nobody works for them.

không có công nghệ, không ai đóng góp cho nó.

And this divide, digital divide between languages

Sự phân chia này, sự phân chia kĩ thuật số này

is ever-expanding

đang ngày càng mở rộng

and by implication also the divide between the communities

và hàm ý cũng là sự phân chia giữa các cộng đồng

that speak these languages is expanding.

nói những ngôn ngữ này đang ngày càng mở rộng.

So in Microsoft, in Project Ellora, we aim to bridge this gap.

Vậy nên ở Microsoft, trong dự án Ellora, chúng tôi muốn thu hẹp khoảng cách này.

We are trying to see how can we create more data by innovative methods,

Chúng tôi đang tìm cách tạo ra dữ liệu bằng các phương pháp

kĩ thuật tiên tiến để xây dựng công nghệ mà không cần nhiều tài nguyên,

have more techniques to build technology without having a lot of resources,

and what are the applications that can truly benefit these communities.

và tìm hiểu về những ứng dụng có thể thực sự giúp ích cho cộng đồng.

So at the moment, this might seem very theoretical,

Vậy nên ở thời điểm hiện tại, nó có vẻ khá lý thuyết,

like what is he talking about, data and techniques and technology.

giống những gì ta đang nói tới, dữ liệu rồi kỹ thuật và công nghệ.

So let me give you a very concrete example here.

Để tôi đưa ra một ví dụ cụ thể.

I'm a linguist at heart, I love languages, and that's what I love talking about.

Tôi là nhà ngôn ngữ học, tôi yêu ngôn ngữ, tôi yêu thích việc nói chuyện về nó.

So let me tell you about a language that many of you might not know about.

Để tôi kể một câu chuyện về ngôn ngữ mà chắc nhiều người không biết tới.

Gondi.

Gondi.

Gondi is a South-Central Dravidian language.

Gondi là ngôn ngữ của vùng Trung Nam Dravidian.

It is spoken by three million people in five states of India.

Nó được sử dụng bởi ba triệu người ở năm bang của Ấn Độ.

And to put this in some kind of perspective,

Để cho dễ hình dung thì,

Norwegian is spoken by five million people

tiếng Na Uy được sử dụng bởi năm triệu người

and Welsh by a little under a million.

và tiếng xứ Wales được sử dụng bởi dưới một triệu người.

So Gondi is actually a pretty robust and pretty large community

Vì vậy, Gondi thực sự là một cộng đồng khá lớn

of the Gond tribals in India.

của bộ tộc Gond ở Ấn Độ.

But by UNESCO's Atlas of Languages in Danger,

Nhưng theo danh sách những ngôn ngữ đang gặp nguy hiểm của UNESCO,

Gondi is designated vulnerable status.

Gondi được đánh giá là dễ tổn thương.

CGNet Swara is an NGO that provides a citizen journalism portal

CGNet Swara là một tổ chức phi chính phủ cung cấp thông tin báo chí

for the Gond community

cho cộng đồng Gond

by making local stories accessible through mobile phones.

bằng cách làm các câu chuyện địa phương có thể được tiếp cận qua điện thoại.

There's absolutely no tech support for Gondi.

Hoàn toàn không có trợ giúp kỹ thuật nào cho tiếng Gondi.

There is no data available for Gondi, no resources available for Gondi.

Không có dữ liệu sẵn có nào, không có tài nguyên nào cho tiếng Gondi.

So all content that is created, moderated and edited is done manually.

Vì thế nên tất cả nội dung được tạo ra, kiểm duyệt chỉnh sửa đều được làm thủ công

Now, under Project Ellora,

Hiện nay, ở dự án Ellora,

what we did was that we brought together all the stakeholders,

những gì chúng tôi làm là tập hợp tất cả các bên liên quan lại,

an NGOs like CGNet Swara,

tổ chức như CGNet Swara,

and academic institutions, like IIIT Naya Raipur,

các viện nghiên cứu, như IIIT Naya Raipur,

a not-for-profit children's book publisher,

nhà xuất bản cho trẻ em không vì lợi nhuận,

like Pratham Books,

như Pratham Books,

and most importantly, the speakers of the community.

và quan trọng nhất, người đại diện cho cộng đồng.

The Gond tribals themselves participated in this activity

Các bộ tộc Gond cũng tham gia vào hoạt động này

and for the first time edited and translated children’s books in Gondi.

và lần đầu tiên chỉnh sửa và dịch sách trẻ em ra tiếng Gondi.

We were able to put out 200 books for the very first time in Gondi,

Chúng tôi đã xuất bản 200 đầu sách bằng tiếng Gondi lần đầu tiên,

so that the children had access to stories and books in their own language.

để trẻ em có thể đọc sách bằng tiếng mẹ đẻ.

Another extension of this was Adivasi Radio,

Từ dự án này chúng tôi tạo ra Adivasi Radio,

which was like an app that we built and developed in Microsoft Research,

một ứng dụng chúng tôi xây dựng và phát triển tại Microsoft Research,

and then put out there, along with our stakeholders,

và phát hành, cùng với các bên liên quan,

which takes a Hindi text-to-speech system

thứ dựa trên hệ thống dịch từ văn bản ra lới nói tiếng Hindi

and allows it to read out news and articles provided by CGNet Swara

cho phép nó đọc báo và tạp chí cung cấp bởi CGNet Swara

in Gondi language.

bằng tiếng Gondi.

Users can now use this app to read,

Người dùng giờ có thể sử dụng úng dụng này để đọc,

watch news and access any information

xem tin tức và tiếp cận thông tin

through text and voice in their own language.

qua văn bản và lời nói bằng tiếng mẹ để.

A very interesting thing is that this app is now being used to translate --

Một điều thú vị là ứng dụng này giờ được dùng để dịch

by the community to translate text from Hindi to Gondi.

văn bản từ tiếng Hindi sang Gondi bởi cộng đồng.

Now, what that will result in is a lot of parallel data,

Giờ thì, điều này tạo ra rất nhiều dữ liệu song song,

that we call parallel data,

gọi là dữ liệu song song,

that will allow us to build machine translation systems for Gondi,

cho phép chúng tôi xây dựng hệ thống dịch thuật cho tiếng Gondi,

which will truly open up a window for the Gond community to the world.

thứ thực sự sẽ mở ra cánh cửa tới thế giới cho cộng đồng Gond.

And what is even more important is now we know how to do this.

Điều quan trọng hơn là giờ chúng tôi biết phải làm việc này như thế nào.

We have the entire pipeline and we can replicate this for any language

Chúng tôi có cả hệ thống nối liền ngôn ngữ và có thể sao chép cho bất kỳ ngôn ngữ nào

and any language community

và bất kỳ cộng đồng ngôn ngữ nào

which is in a similar situation as the Gond tribals.

có cùng vấn đề như các bộ tộc Gond.

Also education -- yes, you know, information access -- yes,

Và cả giáo dục, vâng, bạn biết đó, tiếp cận thông tin, vâng,

but what about earning a living?

vậy còn kiếm sống thì sao?

Right? What about -- how can we make these people earn a living

Đúng chứ? Vậy còn -- nếu ta có thể giúp họ kiếm sống

through the digital tools that all of us just take for granted these days?

bằng các công cụ kỹ thuật số mà ai cũng coi là đương nhiên hiện nay?

Vivek Seshadri, who's another researcher at MSR,

Vivek Seshadri, một nhà nghiên cứu khác tại MSR,

and his collaborator, Manu Chopra,

và đồng nghiệp, Manu Chopra,

they've designed a platform called Karya

họ đã tạo ra một nền tảng gọi là Karya

for providing digital microtasks to the underserved communities.

cung cấp những nhiệm vụ nhỏ cho các cộng đồng thiểu số.

His aim was basically to find a way to provide a means of dignified labor

Mục đích của anh ấy là tìm ra cách để cung cấp một phương tiện lao động

to the populations, the rural populations

cho người dân ở các vùng nông thôn

and the urban poor populations of this country.

và dân nghèo thành thị ở đất nước này.

They don't have access to all the knowledge

Họ không truy cập được tất cả những kiến thức

to use the digital platforms

để sử dụng các nền tảng số

that all of us use every day without even thinking, right?

mà chúng ta sử dụng hàng ngày mà không cần phải suy nghĩ, đúng không?

But ...

Nhưng...

Here is a large

Đây là một

literate population that wants to work, right,

cộng đồng biết chữ lớn muốn đi làm,

and how can we make this possible for them?

và làm sao để chúng ta biến điều này thành sự thật?

So Karya is one such way

Karya là một cách như vậy

through which this population can get on to the digital world

mà qua nó cộng đồng này có thể vào thế giới số

and, you know,

và, bạn biết đó,

through that find work and do tasks that can then earn them money.

tìm kiếm việc làm và làm những việc có thể giúp họ kiếm thu nhập.

So we saw this and we thought, oh, this is wonderful.

Chúng tôi nhìn và nghĩ, ôi, điều này thật tuyệt vời.

We could probably use this for data collection as well.

Chúng tôi cũng có thể sử dụng nó để thu thập dữ liệu.

So we went to Amale,

Chúng tôi tới Amale,

which is a small village of 200 people

một ngôi làng nhỏ với 200 người

in the Wada district of Maharashtra

ở quận Wada của thành phố Maharashtra

and decided to use Karya to collect Marathi data.

và quyết định sử dụng Karya để thu thập dữ liệu Marathi.

Now, I know what you are thinking --

Giờ, tôi biết bạn đang nghĩ gì --

I'm sure a lot of Marathi speakers also in the audience --

tôi chắc rằng nhiều người nói Marathi đang ở phía dưới --

that Marathi is not a low-resource language.

coi Marathi không phải là ngôn ngữ ít tài nguyên.

Marathi is definitely a mainstream language of the country.

Marathi thực sự là một ngôn ngữ chính của đất nước.

But as far as language technology is concerned,

Nhưng theo như công nghệ ngôn ngữ,

Marathi is a low-resource language.

thì Marathi là ngôn ngữ ít tài nguyên.

So we went to this village

Vậy nên chúng tôi đến làng này

and we had a very successful data-collection trip.

và đã có một chuyến đi thu thập dữ liệu rất thành công.

And, you know, this village is very remote.

Và, bạn biết đó, ngôi làng này cực kỳ hẻo lánh.

They have no TV, they have no electricity,

Họ không có TV, không có điện,

they have no mobile signal.

không có sóng điện thoại.

You have to climb a hill and wave your phone around

Bạn phải trèo lên ngọn đồi và giơ điện thoại mọi hướng

if you want to, you know, use your mobile to call anyone.

nếu bạn muốn, bạn biết đó, dùng điện thoại để gọi.

So they gave us all this data.

Họ cho chúng tôi dữ liệu này.

But more than that, they gave us very valuable lessons in life.

Nhưng hơn cả vậy, họ cho chúng tôi những bài học quý giá.

One is this pride in one's own language.

Thứ nhất là hãnh diện vì tiếng nói.

The people of Amale were thrilled to be doing this

Người dân ở Amale đã rất vui khi được làm điều này

because they were advancing their own language by doing this.

vì họ được thúc đẩy ngôn ngữ của họ phát triển.

The second was the value of community.

Thứ hai là giá trị của cộng đồng.

Very quickly, this became a village community effort.

Rất nhanh chóng, đây trở thành nỗ lực của cả ngôi làng.

People would gather together in tasks and do this together as a group.

Mọi người tụ tập lại và làm việc cùng nhau.

And the third is the importance of storytelling.

Và thứ ba là tầm quan trọng của việc kể chuyện.

People of Amale were so starved of content that in the morning, during the daytime,

Người dân Amale thiếu nội dung giải trí tới mức vào buổi sáng,

they would do recordings of stories in Karya

họ ghi âm lại những câu chuyện vào Karya

and then in the evening they would gather the entire village

để rồi tụ tập cả làng vào buổi tối

and retell and recount these stories to the village.

và kể lại chúng.

So as scientists, we get so caught up

Là những nhà khoa học, chúng tôi bị cuốn vào

in the science and technology part of what we are doing, you know --

phần khoa học và công nghệ mà chúng tôi đang làm, bạn biết đó --

which is the next best model to have,

đâu là mô hình tốt nhất,

how can we increase the accuracy of my system,

làm sao để tăng độ chính xác của hệ thống,

how can I build the next best system there is --

làm sao để xây dựng hệ thống tốt nhất tiếp theo --

that we forget the reason why we are doing this: the people.

mà quên đi lý do tại sao chúng tôi làm điều này: người dân.

And any successful technology is the one that keeps the people and the users

Bất kỳ công nghệ thành công nào đều đặt cho người dân và người dùng

up front and center.

lên trước hết và xoay quanh họ.

And when they start doing that,

Và khi họ bắt đầu làm như vậy,

we also realize that technology is probably a very small part of this

chúng tôi nhận ra rằng công nghệ chỉ là một phần nhỏ trong này

and there are other things in the story.

và còn có nhiều điều khác.

Maybe there are social, cultural and policy interventions

Có lẽ các can thiệp xã hội, văn hóa và chính sách

that are required, as much as technology.

cũng cần được xem xét nhiều như công nghệ.

So some time back, I worked on a project called VideoKheti

Một thời gian trước, tôi làm việc trong dự án tên là VideoKheti

that allowed Hindi-speaking farmers in Central India

cho phép nông dân nói tiếng Hindi ở miền Trung Ấn Độ

to search for agricultural videos by speaking into a phone-based app.

tìm kiếm các video về nông nghiệp bằng cách nói vào một ứng dụng điện thoại.

So we went to Madhya Pradesh to collect data for this,

Chúng tôi tới Madhya Pradesh để thu thập dữ liệu cho ứng dụng này,

and we came back and we were training our models

sau khi huấn luyện các mô hình

and we discovered we're getting very bad results.

chúng tôi phát hiện ra kết quả rất tệ.

This is not working.

Làm thế này không đúng.

So we were very confused. Why is this happening?

Chúng tôi rất bối rối. Sao điều này lại xảy ra?

So we looked deeper and deeper into the data

Rồi chúng tôi đào sâu hơn vào dữ liệu mình có

and discovered that, yes, we had collected data

và phát hiện ra rằng chúng tôi thu thập dữ liệu

from what we thought was a very silent, quiet village in the evening.

vào thời điểm mà chúng tôi nghĩ rằng cực kỳ yên tĩnh là ban đêm.

But what we hadn't heard while we were doing this

Nhưng thứ chúng tôi không biết khi làm việc này

was that there was this constant buzz of night insects, you know?

là tiếng vo ve liên tục của côn trùng vào ban đêm, bạn biết chứ?

So throughout the recordings, we had this "bzz" of the insects,

Những bản ghi âm có tiếng “bzz” của côn trùng

which was actually distorting our speech.

làm bóp méo tiếng nói.

The second thing was that when we went there

Điều thứ hai là khi mà chúng tôi tới đó

to kind of test our app in the village,

để kiểm tra ứng dụng trong làng,

I and my colleague Indrani Medhi,

tôi và đồng nghiệp Indrani Medhi,

who is a very well-regarded design researcher,

một nhà nghiên cứu rất được coi trọng,

we found that the women couldn't pronounce the sanskritized words

chúng tôi phát hiện ra rằng phụ nữ không thể phát âm những từ tiếng Phạn

that we had for some of the search terms.

mà chúng tôi có cho một số cụm từ tìm kiếm

So, like ...

Vậy nên, giống như này...

(speaks Hindi)

(nói tiếng Hindi)

Which is like the term for chemical pesticides, right?

Giống như thuật ngữ cho thuốc trừ sâu, đúng chứ?

Because we got these terms from the agricultural extension center

Bởi vì chúng tôi lấy những từ này từ trung tâm khuyến nông

and the women, even though they are farming,

và những người phụ nữ, dù là nông dân,

do not interact with that center at all.

cũng không giao tiếp với trung tâm đó.

The men do, the women probably use something much simpler, like ...

Đàn ông thì có, phụ nữ có lẽ dùng những từ đơn giản hơn, như

(speaks Hindi)

(nói tiếng Hindi)

Which basically means killing pests with medicine.

Có nghĩa là trừ sâu bằng thuốc.

So what I have learned through my journey

Vậy nên thứ mà tôi học được từ chuyến đi này

and what I would like to put across to you --

và thứ mà tôi muốn trao đổi với các bạn

by now, I hope you've understood me,

bây giờ, tôi mong rằng các bạn hiểu,

is that there is the majority of the world's languages

là đa phần các ngôn ngữ trên thế giới

that require intensive investment for resource creation

cần được đầu tư chuyên sâu để tạo ra tài nguyên

if they are to benefit from language technology.

nếu nó muốn đươc hưởng lợi từ công nghệ ngôn ngữ.

And this is unlikely to happen in a very fast and efficient manner.

Và điều này khó có thể xảy ra một cách nhanh chóng và hiệu quả.

So it is extremely important for us to ensure

Do đó điều cực kỳ quan trọng đối với chúng tôi

that the community derives maximum benefit

là đảm bảo rằng cộng đồng thu được lợi ích tối đa

from whatever that we are doing in the language tech area.

từ bất cứ điều gì chúng tôi đang làm với công nghệ ngôn ngữ.

And to do this and deliver a positive social impact

Và để làm được điều này và tạo ra tác động xã hội tích cực

on these communities,

cho những cộng đồng này,

we follow what we call the modified 4-D design thinking methodology.

chúng tôi tuân theo thứ gọi là phương pháp tư duy thuyết kế 4-D sửa đổi.

So the 4-D means: discover, design, develop and deploy.

4-D nghĩa là: discover, design, develop và deploy.

So discover the problem that language technology can solve

Discover là phát hiện vấn đề công nghệ ngôn ngữ giải quyết được

for a particular language community.

cho một cộng đồng ngôn ngữ cụ thể.

This observation-led approach can help allocate resources

Hướng tiếp cận dựa trên quan sát có thể giúp phân bổ nguồn lực

where they are most needed,

cho nơi cần nhất,

designed for the users and their language,

thiết kế (design) cho người dùng và ngôn ngữ của họ,

understand the diversity in the linguistic properties

hiểu về sự đa dạng trong các thuộc tính ngôn ngữ

and the languages of the world.

và các ngôn ngữ khác trên thế giới.

And don't think, oh, this is made for English.

Và đừng nghĩ rằng cái này được làm cho tiếng Anh.

Now, how can we just adapt it for Marathi or for Gondi, right?

Giờ, làm sao để biến nó thành tiếng Marathi hay Gondi?

Develop rapidly and deploy frequently.

Phát triển liên tục và triển khai thường xuyên.

It's an iterative process that will help you fail fast

Đó là một quá trình lặp đi lặp lại khiến bạn gặp thất bại nhanh chóng

and early failures will eventually lead to success.

và những thất bại sớm cuối cùng cũng sẽ dẫn tới thành công.

The important thing is to persevere.

Điều quan trọng là phải kiên trì.

Do not give up.

Đừng từ bỏ.

And I remember the story of these two Aborigine Australian women,

Tôi nhớ về câu chuyện của hai phụ nữ Aborigine châu Úc,

Patricia O'Connor and Ysola Best.

Patricia O’Connor và Ysola Best.

In the mid-90s, they went to the University of Queensland

Ở giữa thập niên 90, họ tới học tại Đại học Queensland

and they wanted to learn their own language, called Yugambeh,

và họ muốn học tiếng mẹ đẻ, gọi là Yugambeh,

and they were told very bluntly, "Your language is dead.

họ được trả lời thẳng: “Tiếng nói của các bạn đã chết.

It's been dead for three decades.

Nó đã chết được ba thế kỷ rồi.

You cannot work on this. Find something else to work on."

Không thể làm gì với nó nữa. Tìm thứ gì khác mà làm.”

They did not give up.

Họ không từ bỏ.

They went to the community,

Họ tới cộng đồng,

they dug up oral memories, oral traditions, oral literature,

họ đào sâu ký ức truyền miệng, truyền thống, văn học truyền miệng,

and founded the Yugambeh Museum,

và tìm ra Bảo tàng Yugambeh,

which became the most important cultural and linguistic center for the language

nơi trở thành trung tâm văn hóa và ngôn ngữ quan trọng nhất

and its community.

của cả cộng đồng.

They did not have technology. They only had their willpower.

Họ không có công nghệ, họ chỉ có ý chí.

Now, with the power of technology,

Giờ, với sức mạnh của công nghệ,

we can ensure that the next page is written in Salmi from Finland,

ta có thể đảm bảo rằng trang tiếp theo được viết bởi tiếng Salmi từ Phần Lan,

Lillooet from Canada or Mundari from India.

Lillooet từ Canada và Mundari từ Ấn Độ.

Thank you.

Xin cảm ơn.